Onderwijssecretariaat van Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap Ravensteingalerij 3 bus 7 1000 Brussel tel. 02/506 41 50 fax 02/502 12 64 info@ovsg.be www.ovsg.be Directie instrumentale muziek Raamleerplan Deeltijds Kunstonderwijs studierichting muziek mei 2010 1
Inhoudstafel 1. Inleiding 2. Doelstellingen 3. Gebruik van het leerplan 4. Leerplan 5. Evaluatie 6. Bibliografie mei 2010 2
1. Inleiding Uit een onderzoek, verricht door het Centrum voor Andragogisch Onderzoek in de provincie Antwerpen, en uit het Rapport over de Muziekcultuur in het Vlaamse Landsgedeelte (1965), in opdracht van het Ministerie van Nederlandse Cultuur, kwam men tot de volgende vaststellingen: - de meeste verenigingen hafabra (harmonie-fanfare-brassband) en koor klagen over een tekort aan goede dirigenten; - de opleiding van jonge dirigenten is dringend nodig, daar de onderlegdheid van de dirigent in hoofdzaak het niveau bepaalt; - er wordt aangedrongen op een dringende aanpak van het dirigentenprobleem. De mogelijkheid tot betoelaging door de overheid van een degelijke dirigentenopleiding dient te worden onderzocht. In de schoot van een ministeriële commissie werd sinds oktober 1970 gewerkt aan ontwerpen voor een dirigentenopleiding. Aangezien meer en meer muzikanten uit de amateuristische muziekwereld meerdere jaren les volgen aan onze academies, is de kwaliteit van de orkesten en de koren enorm toegenomen. De topklasse kan wedijveren met de beste orkesten en koren uit het buitenland. Daarom is het nodig dat een dirigent zich kan bijscholen. Anderzijds richt de opleiding zich ook op leerlingen die zich willen bekwamen in het dirigeren. Met het inrichten van een dirigentenopleiding in het DKO vullen we die behoeften in. mei 2010 3
2. Doelstellingen Hoofddoelstelling Het opleiden van geschoolde dirigenten instrumentale muziek. Algemene doelen Tijdens de opleiding worden de muzikaal technische vaardigheden, nodig voor het dirigeren van een instrumentaal ensemble (harmonie, fanfare, brassband, strijkorkest, symfonisch orkest, ) ontwikkeld; worden slag- en dirigeertechnieken aangeleerd; wordt de cursisten geleerd hoe een goede orkestklank kan worden bekomen; worden verschillende repetitietechnieken aangeleerd; worden tal van didactische wenken gegeven; worden er stages voorzien, waarbij de cursisten nauwgezet worden opgevolgd. 3. Gebruik van het leerplan Het leerplan is opgebouwd als raamleerplan. Het biedt een overzicht van de te kennen leerstof over de drie jaren heen. Het leerplan is onderverdeeld in drie kolommen: o doelstellingen; o leerinhouden; o methodologische wenken. Het leerplan is ingedeeld in een aantal hoofdstukken. Om de doelstellingen te bereiken wordt het gebruik van ICT aangemoedigd. Wij dringen erop aan dat de academie zoveel mogelijk zelf instaat voor didactisch materiaal (CD, video, partituren, PC,...). Opmerkingen Praktische voorbeelden vindt u in de derde kolom van het raamleerplan: Methodologische wenken. Onder de benaming orkest verstaan we instrumentale ensembles met eender welke bezetting (harmonie, fanfare, brassband, strijkorkest, symfonisch orkest, ). mei 2010 4
4. Leerplan 1. Lees- en gehoortraining De leerlingen verbeteren hun lees- en auditieve vaardigheden. omgaan met verschillende notatiesystemen prima vista transpositie gehooroefeningen (herkennen van intervallen, akkoorden, intonatie, ) 2. Analyse De leerlingen kennen de muzikale basisvormen en kunnen ze in de partituur herkennen. vormanalyse functionele harmonie instrumentatie orkestratie 3. Instrumentenleer en orkestratie De leerlingen hebben theoretische kennis van alle instrumenten van het orkest. stemming en transpositie tessituur / klankkleur speeltechnieken bouw / werking speelwijze historiek mei 2010 5
De leerlingen hebben een basiskennis van de methodes en technieken bij het orkestreren. orkestreren vanuit een pianopartituur orkestreren vanuit een orkestpartituur orkestreren van vocale muziek instrumenteren voor een variabele bezetting bvb. van kwartet/koraal naar een volledig blaasorkest: - orkestreren en stemvoering voor de houtblazers - orkestreren en stemvoering voor de koperblazers - orkestreren voor het slagwerk 4. Slag- en dirigeertechnieken 4.1 Theoretische inleiding De leerlingen kennen de verschillende orkesttypes en de verschillende taken van de dirigent. algemene inleiding in de samenstelling en de historiek van de verschillende orkesttypes verschillende taken van een dirigent interactief klassikaal gesprek 4.2 Lichaamshouding De leerlingen hebben geleerd een goede lichaamshouding aan te nemen bij het dirigeren. bewust zijn van een goede lichaamshouding (positie en functie van armen, polsen en handen) waar en hoe de juiste (spier)spanning en ontspanning toepassen bewust zijn van lichaamstaal (mimiek, ) klassikale inoefening (spiegel) Alexandertechniek ademhalingsoefeningen audio-visuele middelen 4.3 Slagtechniek De leerlingen kennen de techniek van het dirigeren in al zijn facetten. TACTEREN: aanleren van de slag bekomen van onafhankelijkheid van de handen MAATSOORTEN: dirigeren van wisselende maatsoorten TEMPOBEPALING: vanuit de gestiek een tempo bepalen en aangeven vanuit de gestiek tempowijzigingen aangeven mei 2010 6
DYNAMIEK: het dirigeren van dynamische verschillen FRASERING: het dirigeren van muzikale zinnen AGOGIEK: het dirigeren van agogische tekens ademend dirigeren aanbrengen naar het orkest van legato, non legato, staccato, 5. Klankvorming De leerlingen zijn zich bewust van alle facetten die een invloed hebben op de klank van het orkest. LICHAAMSHOUDING: het naar de orkestleden aanbrengen van een goede speelhouding ADEM: aandacht voor de relatie ademhaling / toonvorming kennis hebben van en aanbrengen van correcte ademhalingstechnieken ORKESTBALANS: maken van een goede orkestbalans in functie van de beschikbare bezetting ARTICULATIE: de verschillende aanzetten en speeltechnieken kennen en kunnen verduidelijken inoefenen van de verschillende speeltechnieken bij het aanzetten van een toon (staccato, tenuto, accenten, boogtechnieken, ) mei 2010 7
6. Repetitietechniek 6.1 Voorbereiding van de repetitie / repertoirekeuze De leerlingen kunnen een repetitie concreet voorbereiden. vastleggen van het repertoire repetitieplanning partituurstudie - inhoudelijke en vormanalyse - orkestrale analyse - dirigeertechnische analyse VLAMO documentatiecentrum 6.2 Stemmen van een orkest De leerlingen kunnen een orkest stemmen. gebruik van een inspeelprogramma stemmen per groep / individueel stemmen op akkoorden 6.3 Repetitieopbouw De leerlingen kunnen een repetitie naar haar verschillende fases herleiden en die fases bewust plannen. didactische aanpak van een repetitieproces praktijkgerichte oefeningen tijdsindeling 6.4 Communicatie De leerlingen kunnen efficiënt communiceren met hun orkest. aanleren van communicatieve en sociale vaardigheden 7. Stages De leerlingen kunnen door middel van stages hun verworven kennis aan de praktijk toetsen. observatiestages (voorbereiding + nabespreking) praktijkstages (voorbereiding + nabespreking) werken met een praktijkorkest organiseren van workshops met dirigenten mei 2010 8
5. Evaluatie 1. Praktijkexamen De leerling leidt een repetitie met orkest (gevolgd door een uitvoering van dit werk + een uitvoering van een ingestudeerd werk). elke kandidaat werkt een half uur aan een voor het orkest onbekend werk daarna wordt dit werk doorgespeeld tenslotte dirigeert elke kandidaat nog een werk dat tijdens de stage met het orkest werd voorbereid elke kandidaat doet 2 X een stage van 1 uur bij dat orkest Beoordelingscriteria slag- en dirigeertechniek klankbalans stemming repetitietechniek 2. Theorie-examen Als eindwerk maken de leerlingen een orkestratie (schriftelijke orkestratieoefening) of een grondige analyse, die zij mondeling verdedigen. mei 2010 9
6. Bibliografie Adier, S, The Study of Orchestration (2nd edition) WW. Norton & Company, New York, 1989 Aerts. J, Cultuuroverdracht doorheen amateuristische muziekverenigingen, Thesis V.U.B. 1978 Aerts, J/ Philippon, Ch, Harmonies en Fanfares in 150 jaar België, Gemeentekrediet van België Anoniem, Componisten en hun Oeuvre, V.Z.W. Muziekcentrum Fedekam, Rijselsestraat 27 bus 4, 8500 Kortrijk Anoniem, Groot repertorium voor Hafabra 1994, Stichting NIB, Drift 23, 3512 BRR Utrecht, 030 231 27 40 Anoniem, Muziekgids van Vlaanderen 1986, Vlaamse Gemeenschap Anoniem, Omschrijving van de verenigingen, de componisten en de werken, L.B.M. Overhovenerstraat, 24, 6131 BZ Sittard, 04490-26175 Anoniem, Vademecum voor de amateuristische blaasmuziekorganisaties in Nederland, S.O.N.M.O.,C.M. Blokdijk, Hoge Zijde 33, 4854 AE Bavel Anoniem, Femurep: repertoire van concert- en wedstrijdwerken voor Hafabra, Centrum voor amateurkunsten, Fedekam, Kon. Muziekverbond van België Anoniem, Klein repertorium voor Hafabra 1997, Stichting NIB, Drift 23, 3512 BRR Utrecht, 030 231 27 40 Boom, N, Handboek voor de dirigent, Stichting NIB, Drift 23, 3512 Utrecht, 030 231 27 40 Brumer, J, Klarinet, A.J.G. Strengholt, Naarden, 1979 Cooman, P, Het vademecum over de saxinstrumenten, Bib. Luc Van Acker, 09 362 59 84 De Wolf, K, De dorpsfanfare, een levend fossiel?, Karel De Wolf, Villapark 1, 3000 Leuven 016 25 18 37 De Wolf, K, Vergelijkende studie over het ontstaan en functie van de amateuristische blaasmuziek in Vlaanderen,Villapark 1, 3000 Leuven, 016 25 18 37 Ford, Trevor J, Het stemmen en de intonatie bij de instrumenten van het blaasorkest, Molenaar s Muziekcentrale NV Wormerveer 1996 Haine, M/De Keyser, Catalogue des instruments sax au musée instrumental de Bruxelles. Erasmus Gent Haine, M, Adolpbe Sax, L Université de Bruxelles Harmonies en Fanfares in Limburg, Gemeentekrediet van België, 1986 Harmonies, Fanfares en Brassbands in de provincie Antwerpen, Snoeck-Ducaju & zoon Kondrashin, K, Over dirigeren, Bohn, Scheltema & Holkema Utrecht/Antwerpen Lavignac, A, La musique et les musiciens, Delagrave Paris, 1918 Masselinck, H / Lamers, T, Slagwerk, een wereld van klank, De Haske, Heerenveen, 1988 Mende, E, Brass lnstruments, Bim, CH.- 1630 Bulle Moons, L, Harmonieën en fanfares in Vlaanderen, een sociaal-geografisch onderzoek, Pieters, F, Blaasmuziek tussen gisteren en morgen, Molenaar Edition, 1992, ISBN 90-70628-22-8 Pieters, F, Ook zij schreven voor blaasorkest, Molenaar Edition 1996, ISBN 90-70628-35X Pieters. F, Van trompetsignaal tot muziekkapel V.Z.W. Muziekcentrum Fedekam, Rjjselsestraat 27, bus 4, 8500 Kortrijk, 1981 Pinksterboer, H, Tipboek drums, The Tipbook Company Pinksterboer, H, Tipboek electrische gitaar en basgitaar, The Tipbook Company Pinksterboer, H, Tipboek saxofoon, The Tipbook Company Pinksterboer, H, Tipboek trompet, trombone, bugel en cornet, The Tipbook Company Pinksterboer, H/ Noorman, B, Tipboek muziek op papier, The Tipbook Company Pinksterboer, H/ Zwart, N, Tipboek keyboard en digitale piano, The Tipbook Company Pravacek, J, Der Blasmusik-Dirigent Heute, Arbeitsbuch für den Blasmusikdirigenten, Musikverlag Hanns Olbert, D-7992 Tettnang mei 2010 10
mei 2010 11