BEHEERSPLAN LEGIONELLA GEMEENSCHAPPELIJKE PREVENTIEDIENST Inhoudsopgave. I. Regelgeving. II. III. IV. Toepassingsgebied. Stappenplan. A. Melding van bestaande installaties. B. Beheersplan. 1. Beschrijving van het watersysteem. 2. Risico analyse. 3. Beheersplan met logboek. C. Registratie en toezicht. Meldingsformulier. V. Risico analyse Legionella. A. Inleiding. B. Methode. C. Resultaten. D. Waterlevering. E. Resultaten risicoanalyse F. Maatregelen VI. VII. Opstellen van het beheersplan. Algemene preventiemaatregelen. A. Structurele maatregelen. B. Organisatorische maatregelen. C. Interventie bij abnormale afwijkingen. D. Maatregelen te treffen bij interpretaties van de analyse. VIII. Logboek controlemaatregelen. A. Algemeen logboek. B. Registratie spoelen meng ringleiding. C. Registratie spoelen douches. D. Registratie controle keerklep brandhaspels. E. Registratie temperaturen. F. Registratie bemonstering Legionella. Legionella 1/39 laatste versie 15-06-2007
I. Regelgeving over Legionella. Nieuw Vlaams besluit voor openbare gebouwen. De problemen rond Legionella duiken met de regelmaat van de klok op. Sommige gevallen zijn spectaculair, zoals de besmetting in Kapellen, andere halen minder sterk het nieuws omdat men door tijdig ingrijpen slachtoffers kon vermijden. De nood aan een reglementering drong zich op. Omdat Legionella vooral opduikt in grotere installaties, is er in Vlaanderen een besluit van kracht geworden dat het risico in openbare gelegenheden moet terugdringen. Het probleem. Door aërosolvorming (douchekoppen, fonteinen, vernevelinstallaties, aircosystemen, ) van met Legionella besmet water, komt de bacterie via de ademhaling in de longen terecht. Als de legionellabacterie onze natuurlijke afweer ondermijnt, ontstaat dan deze legionellose, die kan leiden tot onder andere Legionella Pneumophila: een ernstige vorm van longontsteking die bij het uitblijven van de juiste diagnose vooral bij verzwakte personen zelfs fataal kan aflopen. Terwijl de overlevenden blijvende schade aan longen, nieren en hersenen kunnen overhouden. Overgangstermijnen. Op 22 november 2002 werd het besluit betreffende de primaire preventie van de veteranenziekte in voor het publiek toegankelijke gebouwen goedgekeurd door de Vlaamse Regering (BS 31 december 2002). Daarin wordt de verplichting opgelegd om binnen de twee jaar (KB 9 januari 2004) een beheersplan met bijhorend logboek te maken en een register aan te leggen. Bovendien moet de exploitant melding doen aan de burgemeester van de activiteiten die plaatsvinden in de voor publiek toegankelijke gebouwen. Daarnaast moet men ook binnen de 10 jaar aan bepaalde technische eisen voldoen. Een gestructureerde aan pak in deze zaak is ook vanuit de overheid een prioriteit. Legionella 2/39 laatste versie 15-06-2007
II. Toepassingsgebied. Primaire preventie van de veteranenziekte in voor het publiek toegankelijke plaatsen. Onder een publiek toegankelijke plaats wordt verstaan: al of niet overdekte gebouwen, locaties, ruimten waar onder andere: a) al dan niet tegen betaling, aan het publiek diensten worden verstrekt, met inbegrip van plaatsen waar voedingsmiddelen of drank ter consumptie worden aangeboden, b) zieken of bejaarden worden opgevangen of verzorgd, c) preventieve of curatieve gezondheidszorg wordt verstrekt d) kinderen, jongeren of studenten worden opgevangen, gehuisvest en verzorgd, e) onderwijs en/of beroepsopleiding worden verstrekt, f) vertoningen plaatsvinden, g) tentoonstellingen worden georganiseerd, h) sport wordt beoefend, i) terreinen voor openluchtrecreatiebedrijven zoals kampeerterreinen. De wetgeving is dus van toepassing op de onderwijsinstellingen. Legionella 3/39 laatste versie 15-06-2007
III. Stappenplan. A. Melding van bestaande installaties. De uitbater van reeds bestaande installaties en de daaraan gekoppelde activiteiten waarop het Legionella besluit van toepassing is, heeft twee jaar de tijd (KB 9 januari 2004) ervan melding te doen bij de burgemeester. Ook deze datum is hier de dag van publicatie in het Belgische Staatsblad (31 december 2002), plus twaalf maanden. B. Beheersplan. De exploitant dient een beheersplan op te stellen voor alle watervoorzieningen met inbegrip van circulatiesystemen, klimaatregelsystemen met lucht, vochtigheids behandeling en watersystemen waarbij water in contact wordt gebracht met de lucht en waarbij verneveling of druppelvorming kan ontstaan. Uitgezonderd de waterdistributiesystemen waarop alleen toiletten en/of wastafels met koud water aangesloten worden. Het beheersplan omvat: - een beschrijving van het watersysteem, - een risico analyse van het hele systeem en van elk onderdeel (het inschatten van risico s op Legionella zowel op bouwtechnisch als op bedrijfstechnisch vlak), - een stroomschema weergegeven op een grondplan, - wijzigingen aan de installatie, - controlemaatregelen. De doelstellingen van het beheersplan is te voorkomen dat personeel en leerlingen van de onderwijsinstelling, bezoekers en huurders van de sportinfrastructuur (sporthal), aërosolen kunnen inademen met legionellabacteriën. Door middel van het logboek heeft de beheerder van de tap waterinstallatie op elk moment een overzicht van relevante acties. In het logboek wordt opgenomen; werkzaamheden aan de tap waterinstallatie, uitgevoerd onderhoud, beheersmaatregelen, enz. Minstens om de vijf jaar wordt dit beheersplan geëvalueerd en eventueel bijgestuurd. Hierbij wordt de datum, de reden en de uitvoerder van deze herziening in het register vermeld. Legionella 4/39 laatste versie 15-06-2007
1. Beschrijving van het watersysteem. 1.1. De beschrijving van het warmwatersysteem omvat volgende aspecten: welke warmwater productie generatoren (soort, merk, type, capaciteit), het jaar van de installatie, gegevens over de herkomst, aard en kwaliteit van het water dat voor de bereiding van warmwater wordt gebruikt, het onderhoudsschema van de warmwater installatie, apparaten in serie of parallel geplaatst, warmwater apparaten voorzien van terugstroombeveiliging, gebruikte materialen voor de leidingen, aanwezigheid van circulatiesystemen, aard en aantal warmwater tappunten, 1.1.10. geplaatste mengwater toestellen; ingestelde temperatuur van het thermostatisch mengventiel, 1.1.11. maximaal instelbare temperatuur, 1.1.12. aantal tappunten en maximale leidinglengte na het mengwater toestel, 1.1.13. niet frequent doorstroomde installatiedelen. Legionella 5/39 laatste versie 15-06-2007
1.2. De beschrijving van het koude water systeem omvat: 1.2.1. aanwezigheid van drinkwaterreservoir, 1.2.2. gebruikte materialen voor de leidingen, 1.2.3. toestellen en appendages (hydranten, brandslangen, ontharders ) die aangesloten zijn op de drinkwaterinstallatie, 1.2.4. toestellen voorzien van terugstroombeveiliging, 1.2.5. aantal en aard van de tappunten, 1.2.6. niet frequent doorstroomde installatiedelen, 1.2.7. opwarming. De temperatuur wordt op verschillende kritische punten permanent geregistreerd (1 x per week) of is minstens afleesbaar. Legionella 6/39 laatste versie 15-06-2007
2. Risico analyse. Hierbij wordt onder andere het verloop van de waterleidingen en de positie en instelling van de warmte opwekkende toestellen in beeld gebracht. Op de plattegronden worden schetsmatig aangegeven waar de tappunten zich bevinden. De numerieke identificaties corresponderen met de tekst in de resultaten. De risico analyse wordt uitgevoerd ter beoordeling van de kans op vermeerdering van Legionella in de leidingsystemen. De vermeerdering van Legionella is afhankelijk van de volgende risico factoren: 1. een temperatuur tussen 25 en 45 C, 2. een lange verblijftijd (meer dan 24 uur) van het water in de installatie, 3. stilstand (stagnatie) van het water, 4. de aanwezigheid van sediment en biofilm. De eerste stap bij het uitvoeren van de risico analyse is vast te stellen of bij het gebruik van leidingwater relevante hoeveelheden aërosolen vrijkomen. In onderwijsinstellingen gaat het voornamelijk over de douches en de sproeikoppen in sporthallen, turnzalen, keukens en kapsalons. Voor warmwatersystemen richt de risico analyse zich met name op de in het systeem heersende temperatuur. (in principe tussen de 55 C en 60 C). Bij de beoordeling van het risico zijn de verblijftijd en de vorming van sediment van belang. De analyse van de risicofactoren van koud water systemen richten zich vooral op plaatsen waarin het water kan opwarmen. Dit kan eventueel veroorzaakt worden door warmwaterleidingen of centrale verwarmingsleidingen die te dicht bij koud water leidingen zijn gelegd of door hoge omgevingstemperatuur. Hierbij dient rekening gehouden te worden met seizoenseffecten en met langdurige stilstand van water. Ook hier speelt vorming van biofilm een rol. Legionella 7/39 laatste versie 15-06-2007
3. Stroomschema Een bouwkundig plan is beschikbaar. Bij het ontbreken van de sanitaire plannen wordt als bijlage de grondplannen toegevoegd, per bouwlaag, waarop een gedetailleerd overzicht van de watervoorziening, risicovolle toestellen of installatieonderdelen, binnen deze locatie worden aangeduid. De locatie en de aard van de voedingsleiding van het openbare distributienet en eventueel de brandleiding moet aangeduid worden. 4. Wijzigingen aan de installatie Alle maatregelen die hieronder worden geadviseerd om een mogelijke groei en/of besmetting met Legionella te voorkomen, zijn gebaseerd op de ter beschikking gestelde gegevens. De structurele maatregelen en aanpassingen van de installatie moeten bovendien aanleiding geven tot een ontwerp en uitvoering overeenkomstig het Algemeen Reglement der Binneninstallaties van Belgaqua en een aantal codes van goede praktijk (zie o.m. technische fiches van WTCB). 5. Controlemaatregelen Om een besmetting met Legionella te vermijden, is het in de eerste plaats belangrijk die omstandigheden waarin deze bacteriën zich kunnen ontwikkelen en vermeerderen, zoveel mogelijk te voorkomen. Om er zich van te verzekeren dat een voorziening in veilige omstandigheden blijft werken, is het nodig over een aantal controlemiddelen te beschikken. Zodoende kan elke anomalie zo snel mogelijk worden vastgesteld en verholpen. 5.1. Temperatuurmetingen Het onder controle houden van de temperatuur en een goede opvolging ervan is een belangrijke maatregel om de installatie goed te beheren. Aldus moeten op geregelde tijdstippen, op diverse plaatsen, temperatuurmetingen worden uitgevoerd. 5.2. Monstername In het kader van de opmaak van dit beheersplan zal een staalnamecampagne gebeuren. De monsters zullen worden genomen door wettelijke erkende staalnemers die verbonden zijn aan een Beltest geaccriditeerd laboratorium. Legionella 8/39 laatste versie 15-06-2007
Punten van monstername bij een oriënterende controle Naar : De Cuyper K, Dinne K. Punten van monsterneming bij een oriënterende controle. WTCB-Tijdschrift (winter 2000). Opmerking: Bijkomend monstername punt: verst gelegen koud water punt (3), indien opwarming koud water mogelijk is en leiding verloop onbekend is. Legionella 9/39 laatste versie 15-06-2007
C. Registratie en toezicht. Het overheidstoezicht op de naleving van de bepalingen van het Legionella besluit wordt toegewezen aan de burgemeester (Art 15). Zij gaan na of de vereiste registraties gebeuren. Het spreekt voor zich dat het onvoldoende is enkel een beheersplan te hebben. De exploitant (domein verantwoordelijke van de onderwijsinstelling) moet het ook uitvoeren (Art 7). Daarom moeten alle relevante gegevens in een register genoteerd worden en moet de exploitant dit minstens drie jaar bijhouden. Het register kan ook een instrument zijn dat vrij snel een evaluatie van een systeem toelaat door de toezichthoudende ambtenaren. Ook is het een nuttig instrument voor bijsturing van het beheersplan bij eventuele problemen. De nodige gegevens in het register bestaan uit: - het meldingsformulier, - de risico - analyse, - het beheersplan, - de preventieve maatregelen, - de controlemaatregelen (logboek). Dit register dient minstens 3 jaar te worden bijgehouden. Legionella 10/39 laatste versie 15-06-2007
IV. Meldingsformulier In toepassing van artikel 8 en 12 van het besluit van de Vlaamse regering van 22/11/2002 (BS 31/12/2002) betreffende de primaire preventie van de veteranenziekte in het voor publiek toegankelijke plaatsen. Voor het Vlaamse gewest te richten aan het College van Burgemeester en Schepenen. Voor het Brussel hoofdstedelijk gewest moet de melding gebeuren bij de administratie van de Vlaamse Gemeenschap, Markiesgebouw, Markiesstraat 1, 1000 Brussel. Algemene gegevens Naam schooldirectie Naam en adres instelling Naam van de rechtspersoon Adres scholengroep Scholengroep nr. Gemeenschapsonderwijs Rechtsvorm Oprichtingsakte Vlaamse Openbare Instelling: Gemeenschapsonderwijs Bijzonder Decreet 14/7/1998 (BS 30/9/1998) Eigenaar instelling Gemeenschapsonderwijs Ingehuurd gebouw Activiteiten inrichting (installatie) watervoorziening Klimaatregelsysteem met luchtvochtigheidbehandeling Aankruisen om welke inrichting het gaat een bestaande inrichting een nieuwe inrichting meldingsplicht na wijziging of aanvulling een overgenomen inrichting waarvan al melding is gemaakt Coördinaten afgevaardigde bewaring register en beheersplan: Activiteiten onderwijsinstelling: Naam, voornaam: Functie: Adres: Tel/GSM: Fax: E-mail: Plaats bewaring: Kinderen, jongeren of studenten worden opgevangen, gehuisvest en verzorgd. Onderwijs en/of beroepsopleiding worden verstrekt. Sportbeoefening. Legionella 11/39 laatste versie 15-06-2007
Andere activiteiten: Activiteiten onderwijsinstelling: aan te kruisen in laatste kolom. Andere activiteiten eventueel te vermelden. Opgemaakt te op / /2006 Directeur Legionella 12/39 laatste versie 15-06-2007
V. Risico analyse Legionella A. Inleiding De problemen rond Legionella duiken met de regelmaat van de klok op. Sommige gevallen zijn spectaculair, zoals de besmetting in Kapellen, andere halen minder sterk het nieuws omdat men door tijdig ingrijpen slachtoffers kon vermijden. De nood aan een reglementering drong zich op. Omdat Legionella vooral opduikt in grotere installaties, is in Vlaanderen een besluit van kracht dat het risico in openbare gelegenheden moet terugdringen. In de praktijk houdt de regeling in dat de eigenaar van een collectieve watervoorziening er zorg voor draagt dat water, dat op zodanige wijze gebruikt wordt dat er aërosolen vrijkomen, minder dan 50 kolonie vormende eenheden legionellabacteriën per liter bevat. Tevens moet de eigenaar erop toezien dat voor de bereiding van warm tapwater uitsluitend water wordt gebruikt dat voldoet aan de Europese richtlijn 80 / 778 (gegarandeerd door Belaqua beroepsfederatie voor de watersector). De Legionella risico analyse wordt uitgevoerd om vast te stellen of hieraan wordt voldaan. Tevens wordt bekeken welke opvolg maatregelen er eventueel moeten worden getroffen, en of er een beheersplan moet worden opgesteld. Bij de Legionella risico analyse wordt nagegaan of er een risico bestaat voor een mogelijke groei en/of besmetting met Legionellabacteriën. Legionella 13/39 laatste versie 15-06-2007
B. Methode Voor het uitvoeren van een Legionella analyse moet een deskundige een bezoek brengen aan de onderwijsinstelling. Door middel van een interview en met behulp van de checklist en het grondplan wordt basisinformatie verzameld. Tevens worden de tappunten geïnventariseerd op te verwachten aërosolvorming (dit is een voorwaarde voor een risico op besmetting met de legionellabacterie). Bij de rondgang wordt de verkregen informatie uit het interview gecheckt en aanvullende informatie verzameld. Indien vanuit de eerste inventarisatie (het interview en de analyse van de tappunten) aanwijzingen zijn voor een kans op aërosolvorming, vindt er een aanvullende analyse plaats. Hierbij wordt onder andere het verloop van de waterleidingen en de positie en instelling van de warmte opwekkende toestellen in beeld gebracht. Op de plattegronden worden schetsmatig aangegeven waar de tappunten zich bevinden. De numerieke identificaties corresponderen met de tekst in de resultaten. Na het bezoek worden de verkregen gegevens verwerkt en ontvangt de onderwijsinstelling een rapportage. Legionella 14/39 laatste versie 15-06-2007
C. Beschrijving van de voorziening 1. Algemene beschrijving van de onderwijsinstelling Beschrijving grootte onderwijsinstelling, aantal bouwlagen en specificaties van onderwijsvormen (studiegebieden). XXXXXXXXXXXXXX Het bouwkundige plan is beschikbaar. Er zijn geen sanitaire plannen. Als bijlage zijn de grondplannen toegevoegd, per bouwlaag, waarop een gedetailleerd overzicht van de tappunten binnen deze locatie is aangeduid. 2. Gebruik van de inrichting Lestijden en eventueel verhuringen infrastructuur. XXXXXX Aantal werknemers, leerlingen, personen die buitenschools gebruik maken van de infrastructuur. XXXXXXXX Omgevingstemperaturen van: lokalen, administratieve lokalen, keuken, kelders, plaatsen warmwater productie, stockage, e.d. XXXXXXXXX Legionella 15/39 laatste versie 15-06-2007
D. Waterlevering 1. Bron van het gebruikte water De installatie wordt gevoed via het openbare distributienet van VMW. De installatie wordt van water voorzien via XXXX (de kelderruimte aan de achterkant van het gebouw) (De aansluiting moet conform zijn aan de Europese norm 1717 wat gegarandeerd wordt door te beantwoorden aan voorwaarden van de leverancier; technische voorschriften binneninstallatie van BELGAQUA). 2. Werkingsprincipe bluswater Het gebouw wordt via een afzonderlijke leiding voorzien van bluswater. Op elke bouwlaag bevinden zich x brandhaspels. De haspels zijn aangesloten op de drinkwaterdistributie leiding. De stijgleidingen zo dicht mogelijk bij de vertakking op het drinkwater distributieleiding uitrusten met een stopkraan en vervolgens met een keerklep type A Ofwel elke betrokken haspel uitrusten met een keerklep Type A. 3. Werkingsprincipe warmwatervoorziening Warmwaterbereider: a) Soort: Boiler met warmtewisselaar door vloeistofcirculatie (indirect gestookte boiler). Boiler met gasgestookte atmosferische brander of ventilator brander Boiler met elektrische weerstand Doorstroomapparaat op gas of elektriciteit. Merk: Type: Inhoud: Locatie: t in-uit: Het water verdeeld zich naar: 3.1. Kelder: naar bvb mengtoestel (thermostaat) t.h.v. de douches. 3.2. Gelijkvloers: 3.3. Verdieping: 4. Gebruikte materialen In de watervoorziening zijn volgende materialen aangewend: - gegalvaniseerd staal Legionella 16/39 laatste versie 15-06-2007
- koper - PVC (poly vinyl chloride) - PE (poly ethyleen) - PP (poly propyleen) 5. Aanwezige waterbehandeling systemen - Aanwezigheid van filters: - Aanwezigheid van ontharding installatie: - Aanwezigheid van anti corrosiebehandeling: - Aanwezigheid van ontsmettingsinstallatie Legionella 17/39 laatste versie 15-06-2007
E Resultaten risicoanalyse 1. Risicovolle toestellen of installatieonderdelen De volgende toestellen of installatieonderdelen kunnen als meest risicovol worden beschouwd en kunnen door gebruik een besmetting met Legionella teweegbrengen: - douches - sproeikoppen - tuinslangen - hogedrukreiniger 2. Risicopunten binnen de onderwijsinstelling Deze risicoanalyse werd gemaakt op basis van de gegevens die tijdens het bezoek d.d..., ter beschikking zijn gesteld door Daarnaast werd voor wat betreft het tracé van de leidingen grotendeels uitgegaan van gegevens uit bestaande plannen. Voor deze risicoanalyse werden op diverse plaatsen temperatuurmetingen uitgevoerd. Alle temperaturen waarvan hierna sprake dateren van een bezoek aan de inrichting op.. Een overzicht van de metingen: XXXXXXXXXX. 3. Isolatie De koud- en warmwaterleidingen in deze installatie zijn voor een gedeelte onvoldoende geïsoleerd. Daardoor bestaat enerzijds de kans op een afkoeling van het warme water met als gevolg dat de omgevingstemperatuur gaat stijgen. Anderzijds kan door een verhoogde omgevingstemperatuur of door de nabijheid van ongeïsoleerde warmwaterleidingen het koude water opwarmen. Beide situaties kunnen de temperatuur van het water zodanig wijzigen dat deze een optimale waarde bereikt voor de vermenigvuldiging van legionellabacteriën. 4. Stookruimte kelder (boveninstallatie - op dak) Warm waterinstallatie - De temperatuur waarop de warm waterinstallatie momenteel wordt bedreven, bedraagt volgens de aanduiding C. De metingen op verschillende plaatsen in het gebouw geven een maximale waarde van C. Deze waarde is onvoldoende om de groei van legionella bacteriën te vermijden / aanwezige te doden. Indien echter de ontwikkeling van de bacterie zich reeds in deze fase manifesteert, is een verspreiding ervan doorheen het ganse warmwatercircuit niet uitgesloten. Immers het water wordt doorheen de installatie verdeeld via een circulatiesysteem waarin een minimale daling van de watertemperatuur mogelijk is. - Gezien de onvermijdelijke afkoeling die in de leidingen plaatsvindt, is het vanzelfsprekend dat in geval van een vertrektemperatuur van minder dan 55 C er in Legionella 18/39 laatste versie 15-06-2007
de verdeelleidingen zones ontstaan met een ideale temperatuur voor de ontwikkeling van Legionella. - De temperatuur in de stookruimte is. C waardoor opwarming kan gebeuren van de koudwaterleidingen. 5. Diverse lokalen Douches - De douche(s) worden gevoed met mengwater dat een temperatuur van.. C bereikt. Echter de thermostatische mengkraan geplaatst op minder dan vijf meter van de sproeikoppen wordt gevoed met warm water waarvan de tempereatuur lager ligt dan 55 C. Deze waarde voldoet niet aan de voorschriften die zijn opgenomen in het Legionellabesluit. Op die manier kan naar de douchekoppen water worden, bedeeld die reeds voor de mengkraan besmet met is met Legionella. Bovendien kan in dergelijke omstandigheden in geval van een besmetting het douchesysteem niet worden gedesinfecteerd met water bij een voldoende hoge temperatuur. Koud watertappunten Metingen van de temperatuur aan diverse tappunten wijzen op waarden van minder dan 25 C. 6. Hogedrukreiniger - Het gebruik van een hoge drukreiniger kan in bepaalde omstandigheden een besmetting met Legionella teweegbrengen. Indien het toestel na het gebruik niet onmiddellijk wordt geledigd en het stagnerende water zich bovendien in een verwarmde omgeving bevindt, zijn de omstandigheden ideaal voor de groei en de ontwikkeling van de legionellabacterie. Het gebruik van dit toestel gaat steeds gepaard met een verneveling van het water, zodat de kans op een besmetting desgevallend uiterst groot is. - Het aansluiten van een hoge drukreiniger aan een risicovol tappunt kan een besmetting met Legionella veroorzaken. Immers het water wordt door de hogedrukreiniger verneveld. - De afwezigheid van een terugstroombeveiliging hetzij aan de hoge drukreiniger zelf, hetzij ter hoogte van het tappunt, kan de oorzaak zijn van het verspreiden van een eventuele Legionella bacteriën in het ganse leidingsysteem. 7. Tuinslang - het gebruik van een tuinslang kan in bepaalde omstandigheden een besmetting met Legionella veroorzaken. Indien de tuinslang na gebruik niet onmiddellijk wordt afgekoppeld en geledigd, en het stagnerende water zich bovendien in een verwarmde omgeving bevindt, zijn de omstandigheden ideaal voor de groei en de ontwikkeling van Legionella. Bij het gebruik van de tuinslang, waarop eventueel een sproeikop is aangesloten, bestaat er door aërosolvorming een gevaar voor een besmetting met Legionella. Legionella 19/39 laatste versie 15-06-2007
- Het aansluiten van een tuinslang aan een risicovol tappunt kan een besmetting met Legionella veroorzaken. Immers het water wordt in dat geval van het gebruik van een sproeikop verneveld. 8. Brandleidingen - De brandblusleiding wordt binnengebracht aan.. Het betreft hier een lange leiding met aankoppeling van. brandhaspels, voorzien op elke bouwlaag. De lange stagnatietijd en een eventueel verhoogde watertemperatuur verhogen de kans op een ontwikkeling en groei van Legionella. Het gebruik van de brandhaspels gaat bovendien gepaard met een verneveling van het water. - Het afzonderlijke leidingnet (bypass met keerklep): het stagnerende water zal geen zuurstof bevatten en daarom geen mogelijkheid bieden tot ontwikkeling van Legionella. - De brandhaspels zijn rechtstreeks op het drinkwaternet aangesloten: de aansluiting moet gebeuren conform EN 1717. - Verzegeling aanbrengen op de brandhaspels. - De brandhaspels individueel uitrusten met een keerklep of een gemeenschappelijke keerklep voorzien. 9. Nutriënten - In deze installatie bestaat het gevaar voor roestvorming ten gevolge de aanwezigheid van een galvanisch koppel. Immers diverse onderdelen bestaan uit koper (of andere edele metalen zoals roest vrij staal), terwijl andere delen uit gegalvaniseerd of geëmailleerd staal zijn opgebouwd. Combinatie van edele en minder edele materialen kan roestvorming veroorzaken. De aanwezigheid van dit ijzer in het water is als voedingsbodem bevorderend voor de ontwikkeling en groei van Legionella. - Door het toepassen van onder meer de magnesium beschermingsanode in de elektrische boiler komen ook nutriënten in het verdeelnet terecht die bevorderend zijn voor de ontwikkeling van Legionella. Legionella 20/39 laatste versie 15-06-2007
F. Maatregelen Alle maatregelen die opgenomen zijn in het beheersplan worden geadviseerd om een mogelijke groei en / of besmetting met Legionella te voorkomen, zijn gebaseerd op de ter beschikking gestelde gegevens. Als bijlage is een blanco register toegevoegd waarin een chronologisch overzicht van alle uitgevoerde preventiemaatregelen dienen te worden weergegeven. Alle maatregelen die genomen worden om de ontwikkeling en de vermeerdering alsook een besmetting met Legionella te voorkomen, dienen hierin te worden opgenomen. Daarenboven dient bij elke wijziging van de installatie die een invloed kan hebben op de kans op ontwikkeling van Legionella en minstens om de vijf jaar het beheersplan te worden geëvalueerd en eventueel te worden bijgestuurd. Hierbij wordt de datum, de reden en de uitvoerder van deze herziening in het register genoteerd. Dit register dient minstens 3 jaar te worden bijgehouden. Samenvatting van enkele belangrijkste praktische maatregelen (zie ook algemene preventiemaatregelen): Maatregel 1: Maatregel 2: Maatregel 3: Maatregel 4: Legionella 21/39 laatste versie 15-06-2007
VI. Opstellen van het beheersplan. Algemene gegevens. Opmerkingen. Naam instelling: Naam en tel. : domein verantwoordelijke Naam en tel. : preventieadviseur Naam en tel. : arbeidsgeneesheer Watersysteem. Verantwoordelijke installatie: (Bevoegd personeelslid) Bouwjaar installatie: Plan / schetsen / tekeningen van systeem. Jaarverbruik Koud water. Gebruikte materialen voor leidingen: koper, staal, PVC, andere. Datum: Ref. : Aangesloten warmwatertoestel: Brandslangen / haspels: muurhydranten. Legionella 22/39 laatste versie 15-06-2007
Water behandelingsinstallatie (ontharder, anti corrosiebehandelingen, ontsmettingsinstallatie, e.d.): Waterfilters: Onderhoud voorzien. Andere: Aantal en type tappunten (Identificatie op plan). Keukenmengkraan: Opmerkingen. Douche en badmengkraan: Nooddouches: Met koud water voeden. Oogdouches: Met koud water voeden. Hogedrukreiniger: Terugstroombeveiliging voorzien Buitenkranen voor aansluiting tuinslangen: Terugstroombeveiliging voorzien Lavabo s: Niet frequent doorstroomde leidingen. Zijn er leidingen die niet doorstroomd kunnen worden (dode einden)? Legionella 23/39 laatste versie 15-06-2007
Kunnen deze leidingen verwijderd of afgesloten worden met stopkraan en aflaatkraan? Worden delen van de installatie weinig gebruikt? Welke installaties worden weinig gebruikt? Identificatie op plan Zijn de leidingen korter dan 5 meter? (van aftakking tot aftappunt) Is de waterinhoud van de leidingen kleiner dan 3 liter? Worden/kunnen deze leidingen periodiek gespoeld worden? Zijn er periodes waarin de installatie niet gebruikt wordt? Opmerkingen. Welke delen van de installatie worden dan niet gebruikt? Identificatie op plan Gedurende welke periode worden deze delen niet gebruikt? Worden/kunnen deze delen gespoeld worden voor ingebruikname? Temperatuur koud water. Temperatuur KW aan watermeter: Kritische tappunten: Selecteer tappunten op ongunstige plaatsen; plaatsen waar water lang stilstaat of in warme ruimtes. Regelmatig herbekijken om seizoenseffecten te kennnen. Identificatie op plan Legionella 24/39 laatste versie 15-06-2007
Opwarming door zoninstraling? Temperatuur hoger dan 25 C? Oorzaak (instraling zon) opwarming verhinderen. Plaatselijke opwarming door warmwater - of CV leidingen? Temperatuur hoger dan 25 C? Oorzaak opwarming identificeren en elimineren. Warmwatersysteem. Opmerkingen. Hoeveel en welke warmwatertoestellen zijn er geplaatst? Wordt er gebruik gemaakt van een beschermingsanode in het warmwater toestel? In welke locatie bevinden zich deze toestellen? Zijn deze toestellen in serie of in parallel geplaatst? Bereikt elk toestel een temperatuur van 60 C? Indien deze temperatuur niet kan worden bereikt is dan na -verwarming mogelijk? - Zones lager dan 55 C en gedurende 24 uur in warmwater productie toestel voorkomen. Installatie aanpassen!!! Identificatie op plan. Legionella 25/39 laatste versie 15-06-2007
Installatiegegevens warmwater productie Merk: Type: Capaciteit: Uitgangstemperatuur, ingesteld: Gemeten: Indien lager dan 60 C 1) Installatie bijregelen. 2) Installatie aanpassen. Is er een circulatiesysteem? Temperatuur vertrek lager dan 60 C? Uitgaande temperatuur verhogen. Tijdelijk of continu. Temperatuur retour lager dan 55 C Installatie aanpassen. Is de installatie voorzien van een terugstroombeveiliging? Terugstroombeveiliging plaatsen. Aantal en aard tappunten (Identificatie op plan). Keukenmengkranen: Douche en badmengkraan: Legionella 26/39 laatste versie 15-06-2007
Lavabo s: Buitenkranen: Gebruikte materialen PVC PE Koper - Gegalvaniseerd staal - Andere: Identificeer de plaats. Niet frequent doorstroomde leidingen Opmerkingen. Zijn er leidingen die niet doorstroomd kunnen worden? Identificatie op plan. Welke leidingdelen? Leidingen verwijderen of afsluiten. Worden delen van de installatie weinig gebruikt? Legionella 27/39 laatste versie 15-06-2007
Welke leidingdelen? Is de lengte van dit leidingdeel kleiner dan 5 meter? Is de waterinhoud van dit leidingdeel groter dan 3 liter? Periodiek spoelen. (bv. na elke vakantieperiode) 60 C gedurende 20 minuten, 65 C gedurende 10 minuten, 70 C gedurende 5 minuten. Zijn er periodes waarin de installatie (of delen ervan) niet gebruikt wordt? Welke delen worden dan niet gebruikt? Tijdens welke periodes wordt de installatie niet gebruikt? Spoelen voor ingebruikname. Temperatuur warm water (Identificatie op plan) Opmerkingen. Tappunten (locatie, aard tappunt, controle temperatuur, tijd bereikte temperatuur) Selecteer tappunten op ongunstige plaatsen; ver van de warmwater productie of de ringleiding, plaatsen na meng waterventiel. Legionella 28/39 laatste versie 15-06-2007
Indien de temperatuur lager is dan 55 C. Oorzaak identificeren en elimineren door aanpassing installatie, regeling temperatuur of periodiek opwarmen tot temperatuur hoger dan 60 C. Legionella 29/39 laatste versie 15-06-2007
VII. Algemene preventiemaatregelen. In het beheersplan wordt aangeduid welke verbeterpunten moeten uitgevoerd worden om op korte termijn het risico op Legionella tot een minimum te herleiden. Indien nodig, wordt opgelijst welke structurele aanpassingen nodig zijn om een legionellabeheerde installatie op lange termijn te garanderen. Legionellapreventie is voornamelijk gebaseerd op een aantal algemene preventiemaatregelen die zich situeren op de 3 interventieniveaus. A) Structurele preventiemaatregelen. B) Organisatorische preventiemaatregelen. C) Interventie bij abnormale afwijkingen. A. Structurele maatregelen. Deze bestaan uit het identificeren van alle mogelijke kritische installatie elementen die aanleiding kunnen geven tot Legionella ontwikkeling, zoals dode leidingen, tappunten, Ontwerp en uitvoering installatie overeenkomstig het Algemeen Reglement der Binneninstallaties van Belgaqua en een aantal codes van goede praktijk (zie o.m. technische fiches van WTCB). In afwachting van het uitvoeren van structurele maatregelen dienen de nodige beheersmaatregelen te worden getroffen teneinde een besmetting met Legionella te voorkomen. 1. Materiaalkeuze beïnvloedt het risico op aanwezigheid van Legionella (b.v. verzinkt stalen buizen, buizen uit kunststof en rubberdichtingen verhogen het risico, koperen buizen, indien zij aangelegd zijn volgens de regels van goed vakmanschap, daarentegen verlagen het risico). 2. Ontwerp en opbouw. Eenvoudig. Filters aan het begin van de binneninstallatie zodat meesleep van deeltjes en partikels voorkomen wordt dat o.m. aanleiding geeft tot corrosie. Deze moeten echter goed onderhouden worden, anders introduceren zij andere risico s. Aflaatkranen plaatsen. Voorkomen van dode einden, ongewilde opwarming en voorkoming van stagnatie, zodat de kans op filmvorming kleiner wordt. Een gemakkelijke toegankelijkheid van het warmwatertoestel voor onderhoud. Legionella 30/39 laatste versie 15-06-2007
De temperatuurweerstand van het toestel is groter dan 60 C. Een gelijkmatige opwarming van het water in het warmwater toestel. Het isoleren van koud water leiding t.o.v. warmwater warmwaterleidingen. B. Organisatorische maatregelen. Onder organisatorische maatregelen vallen exploitatiegebonden aspecten zoals het op voldoende hoge temperatuur houden van het water (T > 60 C tot aan het tappunt), het evalueren van de eventuele aanwezigheid van kritische punten, het regelmatig controleren van de kwaliteit van het water. Warmwatersystemen T > 60 C Terugkeerleidingen T > 55 C Koud water leidingen T < 25 C C. Interventie bij abnormale afwijkingen. Ingeval bij deze controle een verhoogde concentratie (Kolonie Vormende Eenheden) wordt vastgesteld dient een gepast actieplan gevolgd te worden. Dit kan bestaan uit een thermische of een chemische desinfectie. Deze laatste moet uitgevoerd worden door een gespecialiseerde firma. Legionella 31/39 laatste versie 15-06-2007
D. Maatregelen te nemen bij interpretaties van de analyse. Concentratie KVE (Kolonie Vormende Eenheden). Analyse resultaat < 50 KVE Alles OK 1000 < Analyse resultaat < 10000 Besmetting, bijkomend onderzoek Analyse onderzoek > 10000 KVE Onmiddellijk saneren, het besmette stuk afsluiten van de rest. Indien onmogelijk; sluiten van de betrokken installatie. Na sanering moet men opnieuw waterstalen nemen en laten analyseren. 2 analyses om de drie maand. Indien de analyses goed resultaat (<50 KVE) opleveren moet er nog enkel jaarlijks één controle analyse gebeuren per risicopunt E. Voorkomingsmaatregelen Zelfs indien de werkingsvoorwaarden van de watervoorziening correct zijn ingesteld en de nodige controles worden uitgevoerd, kan een verouderering of sleet van de installatie leiden tot onaanvaardbare omstandigheden. Om dit te vermijdenis het noodzakelijk om enerzijds op vaste tijdstippen de installatie te onderhouden en anderzijds ook op basis van de werkelijke werkingsvoorwaarden een onderhoud uit te voeren. - In navolging van Het Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de primaire preventie van de veteranenziekte in voor publiek toegankelijke plaatsen Hoofdstuk III Afdeling I Art. 4 1 zijnde: 1 de temperatuur van het water moet steeds lager zijn dan 25 C; moeten volgende maatregelen worden getroffen: Indien uit metingen, van de koud watertemperaturen zou blijken dat deze niet voldoen aan bovenvermelde wettelijke voorschriften, moet het water in het koude waterleidingsnet onmiddellijk worden ververst. Alle niet frequent gebruikte koud watertappunten moeten regelmatig worden gespoeld. Dit kan gebeuren door minstens iedere week de kranen gedurende 10 minuten te laten doorstromen. Hiermee kan worden vermeden dat ter hoogte van de weinig gebruikte tappunten legionellabacteriën zich zouden ontwikkelen en vermenigvuldigen. Volgens de ter beschikking gestelde informatie betreft het hier in elk geval: 1. tapkraan in kelder 2. tapkraan.. 2 Bovendien moeten de weinig gebruikte tappunten, zoals dienstkranen, voor de aansluiting van een tuinslang of een hogedrukreiniger goed worden gespuid. Dit dient zo te gebeuren dat verneveling is uitgesloten. Legionella 32/39 laatste versie 15-06-2007
VIII. Logboek Controlemaatregelen Dit logboek hoort bij het beheersplan van de tap waterinstallatie van: School: En wordt gebruikt ter preventie van LEGIONELLA In het logboek wordt aangetekend wie wanneer welke maatregel heeft uitgevoerd met betrekking tot het beheer van de waterinstallaties. Voor telkens terugkerende maatregelen zoals het spoelen van leidingen en het meten van temperaturen, worden tabellen gebruikt. Het logboek bevat het ingevulde algemene logboek en geparafeerde actielijsten. Legionella 33/39 laatste versie 15-06-2007
A. Algemeen logboek Middels het logboek heeft de beheerder van de tapwater installatie op elk moment een overzicht van relevante acties. In het logboek wordt opgenomen; werkzaamheden aan de tapwater installatie, gepleegd onderhoud, of de beheersmaatregelen uitgevoerd zijn, enz. Datum Uitvoerder Beschrijving acties Overige informatie Technische dienst. De brandhaspels voorzien van Naam: keerkleppen. Frequentie Legionella (> 50KVE) Technische dienst. Naam: Technische dienst. Naam: Technische dienst Naam: Technische dienst. Naam: Technische dienst. Naam: Technische dienst. Naam: Erkend laboratoria. Naam: Technische dienst. Naam: Spoelen van mengleiding of tref maatregelen met geforceerde stroominrichting en UV desinfectie. Jaarlijkse controle van functioneren temperatuur opnemers. Wekelijkse controle van temperatuur (> 55 C) retourleiding warwater circulatieleidingen. Verwijderen van dode leidingen. Maatregelen treffen opdat de retourtemperatuur van de warmwater ringleiding 55 C of meer is. Duidelijkheid krijgen over verloop mengventiel en leidingen. Bemonstering op Legionella. Het plaatsen van keerkleppen in leidingen die weinig gebruikt worden en waarvan de tappunten geen aërosolvorming hebben. Legionella 34/39 laatste versie 15-06-2007
B. Registratielijst spoelen mengringleiding. Aard: Spoelen van mengleiding inclusief de tappunten ten behoeve van thermische desinfectie. Frequentie: Eenmaal per week. Uitvoerder: Technische dienst. Beheersmaatregelen. Uitvoering. Omschrijving Code / locatie Voorschrift Opmerking Datum + paraaf Opmerking Meng ringleiding 60 C 20min. 65 C 10min. 70 C 5min. Legionella 35/39 laatste versie 15-06-2007
C. Registratielijst spoelen douches. Aard: Spoelen van douches ten behoeve van thermische desinfectie Frequentie: Eenmaal per week. Uitvoerder: Technische dienst. Beheersmaatregelen. Uitvoering. Omschrijving Code / locatie Voorschrift Opm. Datum + paraaf Opmerking Damesdouches 60 C 20min. 65 C 10min. 70 C 5min. Herendouches 60 C 20min. 65 C 10min. 70 C 5min. Legionella 36/39 laatste versie 15-06-2007
D. Registratielijst controle werking terugslagklep type A brandhaspels. Aard: Frequentie: Voorwaarde: Controle van de terugkeerklep van de brandhaspels. Eenmaal per jaar. Geen terugstroom water. Uitvoerder: Technische dienst. Beheersmaatregelen. Uitvoering. Locatie Datum Resultaat/Opmerking Datum + paraaf Opmerking Kelder Gelijkvloers Eerste verdieping Tweede verdieping Zolder Kelder Gelijkvloers Eerste verdieping Tweede verdieping Zolder Legionella 37/39 laatste versie 15-06-2007
E. Registratielijst temperaturen. Aard: Controle retourtemperatuur. warmwater circulatieleiding. Frequentie: Eenmaal per week Uitvoerder: Technische dienst Beheersmaatregelen. Uitvoering. Omschrijving Code / Locatie Voorschrift Opmerking Datum + paraaf Opmerking Retourleiding > 55 C Retourleiding > 55 C Retourleiding > 55 C Legionella 38/39 laatste versie 15-06-2007
F. Registratielijst bemonstering legionella. Aard: Registratie van de bemonstering in het kader van legionella preventie. Frequentie: Uitvoerder: Registratie: Erkend labo: Verantwoordelijke: Datum Locatie bemonstering Uitslag bemonstering Opmerking Legionella 39/39 laatste versie 15-06-2007