Co-makership rond Leven Lang Leren in het hbo Dr. Harm van Lieshout (redactie)
Co-makership rond Leven Lang Leren in het hbo Januari 2012 Hanzehogeschool Groningen
Colofon Titel Co-makership rond Leven Lang Leren in het hbo Redactie H. A. M. van Lieshout Uitgever Hanzehogeschool Groningen januari 2012 Lay-out Van Kelckhoven bno, Groningen isbn/ean 978-90-79371-09-9 Drukkerij Grafische Industrie De Marne Druk 1e druk, 1000 exemplaren Postbus 30030 9704 AA Groningen Nederland kca@hanze.org www.hanze.nl 2012 Hanzehogeschool Groningen, The Netherlands Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm ofop enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting pro (Stichting Publicatieen Reproductierechten Organisatie, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.stichting-pro.nl). All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored ina retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise without prior written permission of the publisher. Voorwoord De Nederlandse arbeidsmarkt staat aan de vooravond van een fundamentele verandering. De beroepsbevolking zal als gevolg van demografische wijzigingen als vergrijzing en krimp de komende decennia eerst stagneren en daarna krimpen. Naast deze kwantitatieve ontwikkeling zijn er ook andere ontwikkelingen die veel meer met de kennis en kunde van werkenden te maken hebben. Globalisering, technologische ontwikkelingen en sociale innovatie hebben een enorme impact op werkenden. Om duurzaam inzetbaar te blijven zullen medewerkers zich permanent moeten ontwikkelen. Ouderen blijven langer werken, en werkenden zullen continu hun competenties op peil moeten houden. Hun scholing is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. We kunnen als onderwijsinstellingen de vraag die ons vanuit bedrijven bereikt, links- of rechtsom van een passend aanbod voorzien. Maar we weten ook, dat die vraag kleiner is dan wenselijk voor de flexibiliteit van bedrijven, de werkzekerheid van individuen, en voor Noord Nederland als geheel. Immers: het gemiddelde opleidingsniveau van de werkzame beroepsbevolking in Noord-Nederland is lager dan in de rest van Nederland. We moeten daarom niet práten over Leven Lang Leren, maar doen. De Hanzehogeschool Groningen kiest daarbij voor co-makership: bedrijf en onderwijsinstelling maken samen het passende aanbod bij de vraag. Het gaat om het werken in partnerships; het lukraak aanbieden van standaard producten is niet meer voldoende. De Hanzehogeschool Groningen heeft daarom de afgelopen jaren de interactie met bedrijven en instellingen in Noord-Nederland geïntensiveerd. We staan bedrijven bij in de articulatie van hun huidige en toekomstige vraag naar hoger opgeleiden. We spannen ons in om individuele klanten bij te staan bij het vertalen van hun loopbaanambities in gerichte leerkeuzes. De Hanzehogeschool is in het Sectorplan hbo Noord-Nederland 2010-2015 van de noordelijke hogescholen benoemd als de trekker in Noord-Nederland van de ontwikkelingen op het gebied van Leven Lang Leren. In het kader van de Tijdelijke stimuleringsregeling Leven Lang Leren kreeg de Hanzehogeschool Groningen in 2009 een subsidie van bijna anderhalf miljoen euro voor versterking van haar Leven Lang Leren activiteiten. Op die basis heeft de Hanzehogeschool Groningen een Leven Lang Leren programma uitgevoerd in 2010 en 2011. Één van de drie componenten van dit Leven Lang Leren programma was een toegepast onderzoeksprogramma co-makership Leven Lang Leren. Dit boek presenteert de resultaten van de onderzoeksprojecten die in dat kader in 2010-2011 zijn uitgevoerd door de kenniskring Leven Lang Leren van het lectoraat Flexicurity van ons. Dat lectoraat stond mede aan de basis van onze subsidie-aanvraag, en adviseerde mee in en over ons Leven Lang Leren programma. De onderzoeksprojecten vormen samen een breed en gevarieerd boeket: van een enquête onder ruim 1.000 noordelijke
werkgevers over hun scholingsinvesteringen en arbeidsmarktstrategieën, via een verkenning van mogelijke nieuwe co-makers (zoals uitzendbureaus en netwerken van zelfstandigen), tot een ontwerpgericht onderzoek voor een leeratelier bij een grote werkgever (duo). Dergelijke projecten zijn relevant voor onze eigen beleidsontwikkeling, en hebben ook zelf tot nieuwe vormen van co-makership geleid, of bestaande vormen geïntensiveerd. Zo wordt het leeratelier bij duo wordt op dit moment ingericht in samenwerking met verschillende van onze opleidingen. En het gaat de komende vijf jaar aan de slag met een toegepast onderzoeksprogamma in co-makership met onze partners op en om de arbeidsmarkt in het EnergyPort Groningen gebied, zoals Samenwerkende Bedrijven Eemsdelta en het Seaport Xperience Center, waar we als Hanzehogeschool Groningen ook zelf in participeren. Dat toegepaste onderzoekt probeert de arbeidsmarkttransitie in dat gebied daar te helpen versoepelen, en problemen zoals onvervulde vacatures en (langdurige) werkloosheid te helpen voorkomen of oplossen. Via dit boek delen we de in het onderzoeksprogramma co-makership Leven Lang Leren verzamelde kennis en inzichten graag met onze collega-onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven, opdat wij en anderen ons co-makership tussen onderwijs en bedrijfsleven kunnen versterken, om tot de voor Nederland noodzakelijke investeringen in Leven Lang Leren te komen. Drs. Henk Pijlman Voorzitter College van Bestuur Hanzehogeschool Groningen Inhoudsopgave Voorwoord 1 Co-makership Leven Lang Leren Het praktijkgerichte onderzoek van de Kenniskring Co-makership Leven Lang Leren van het Lectoraat Flexicurity in 2010-2011 6 2 Scholing door Noord-Nederlandse werkgevers in 2011 18 3 Uitkomsten arbeidsmarktonderzoek Eemsdelta 2011 50 4 Strategische personeelsplanning in de gezondheidszorg Pionieren bij het Wilhelmina Ziekenhuis Assen 70 5 Techniekverlaters een bron voor preventie van tekorten aan technici? Een verkenning 88 6 Uitzendbureaus als co-maker voor onderwijsinstellingen bij Leven Lang leren 114 7 Work organisation, occupational innovation and training: The case of the physician assistant 148 8 A trip to LA Een ontwerpgericht onderzoek naar een leeratelier voor DUO 164 9 Evc tussen arbeidsmarkt en scholing 192 10 Netwerken en opleidingsinvesteringen Een empirisch-theoretische verkenning 214 Over de auteurs 235
Dit boek presenteert de uitkomsten van het onderzoeksprogramma co-makership Leven Lang Leren van het lectoraat Flexicurity. Co-makership staat voor het principe dat scholen en bedrijven het onderwijs gezamenlijk vorm geven. Dat kan op verschillende manieren: gezamenlijk verzorgen van onderwijs, gezamenlijk ontwikkelen van een opleiding of ander maatwerk, of gezamenlijk inventariseren van de toekomstige vraag naar personeel en scholingsbehoeften. De arbeidsmarkt vergrijst en ontgroent, en de inhoud van het werk verandert door technologische en sociale innovatie. Om duurzaam inzetbaar te blijven zullen medewerkers zich permanent moeten ontwikkelen. Ze zullen hun competenties niet alleen op peil moeten houden, maar steeds een streepje verder moeten brengen: een leven lang leren. Deze bundel beschrijft de resultaten van negen toegepaste onderzoeksprojecten naar co-makership rond leven lang leren in het hbo: een grootschalige enquête onder noordelijke werkgevers; een inventarisatie van door werkgevers verwachte vraag naar personeel in een regio; een pilot in een zorginstelling rond strategische personeelsplanning; een verkenning naar leven lang leren van techniekverlaters als beleidsoptie; studies naar respectievelijk uitzendbureaus en netwerken als co-maker voor hogescholen; een explorerend onderzoek op het snijvlak van beroepsinnovatie, arbeidsorganisatie en -productiviteit; een ontwerpgericht onderzoek voor een leeratelier bij een grote werkgever; en een analyse naar de markt voor erkenning van verworven competenties. Lectoraat Flexicurity Lector: dr. H. van Lieshout www.hanze.nl/kenniscentrumarbeid