1 de kaart. samenvatting

1 de kaart les 1 Op vakantie naar Spanje Iemand die voor zijn plezier op reis gaat, is een toerist. Toeristen die met de auto op vakantie gaan, gebruiken vaak een routekaart. Op een routekaart staan alleen de belangrijke autowegen en de grote plaatsen. Je kunt hiermee de route uitstippelen naar je vakantiebestemming. Op een toeristische kaart staan meer details. Hierop staan ook de kleinere wegen en plaatsen. Ook de bezienswaardigheden staan er vaak op. Deze zijn aangegeven met symbolen. les 2 Europa Je hebt een groot aantal landen in Europa geleerd. les 3 Afstand Je kunt de afstanden op een kaart op twee manieren berekenen: met een schaalstokje en met de schaal. Een schaalstokje is een lijntje dat aangeeft hoe groot een afstand op een kaart in werkelijkheid is. Als het schaalstokje bijvoorbeeld vier centimeter lang is en er 200 km bij staat, betekent dit dat vier centimeter op de kaart in werkelijkheid 200 kilometer is. De schaal geeft aan hoeveel keer de werkelijkheid is verkleind. Als de schaal 1:5 000 000 is, is alles op de kaart 5 miljoen keer kleiner dan in werkelijkheid. Dat betekent dat 1 centimeter op de kaart in werkelijkheid 5 miljoen centimeter is. 5 000 000 centimeter is 50 000 meter en dat is weer 50 kilometer. Op een kaart wordt de afstand meestal hemelsbreed gemeten. Hemelsbreed is in een rechte lijn. De absolute afstand is de afstand in kilometers. Deze afstand is altijd gelijk. De relatieve afstand is de afstand in tijd. Deze afstand is niet altijd gelijk. Met een vliegtuig kun je een afstand sneller afleggen dan met de auto. Achter in een atlas staat het register. Dit is een lange lijst van alle namen die in de atlas voorkomen, op alfabetische volgorde. Achter de namen staat het nummer van de kaart en een letter met een cijfer. De letter en het cijfer verwijzen naar het kaartvak op de kaart. les 4 Welke route kies je? Met een routekaart en een toeristische kaart kun je verschillende routes kiezen. Je kunt een snelle route nemen, maar ook een toeristische route. De toeristische route is vaak een stuk langer, maar je ziet onderweg wel veel meer. 172

1 de kaart Vragen Antwoorden 1 Wat is een routekaart? 1 Een kaart met de belangrijkste wegen en grote steden. 2 Wat is een toeristische kaart? 2 Een kaart met alle wegen en bezienswaardigheden in een gebied. 3 Wat is een schaalstokje? 3 Een lijntje dat aangeeft hoe groot de afstand op een kaart in het echt is. 4 Wat betekent op een kaart schaal 1:10 000? 4 Dat alles op die kaart 10 000 keer kleiner is dan de werkelijkheid. 5 Wat is het verschil tussen absolute en relatieve afstand? 5 De absolute afstand is in kilometers gemeten en de relatieve afstand is in tijd gemeten. 6 Wat is hemelsbreed? 6 De afstand tussen twee plaatsen in rechte lijn gemeten. 7 Wat is een register? 7 Een lijst van alle namen die in de atlas voorkomen, op alfabetische volgorde. 8 Wat is een kaartvak? 8 Vak op een kaart met aan de bovenkant een letter en aan de zijkant een cijfer. 173

2 wonen les 1 Wonen in een metropool Een metropool of wereldstad is een heel grote stad waar mensen uit de hele wereld wonen. Parijs en Jakarta zijn metropolen. Ze zijn allebei het centrum van het land. Parijs is de hoofdstad van Frankrijk en Jakarta de hoofdstad van Indonesië. Beide steden hebben een zakencentrum met moderne kantoren. Aan de rand van Jakarta liggen krottenwijken. Dat zijn wijken met kleine, vervallen huisjes waar arme mensen wonen. les 4 Groeistad Parijs In de loop van de tijd zijn oude wijken in Parijs opgeknapt en vernieuwd. Dat heet stadsvernieuwing. Door de groei van de bevolking ontstonden nieuwe buitenwijken. De stad groeide zo hard, dat er nieuwe steden aan de rand gebouwd moesten worden: de villes nouvelles. Om alle bedrijven in de buurt van Parijs te houden, wordt in verderop gelegen steden ruimte gemaakt voor nieuwe bedrijven. Dat zijn groeisteden. Deze groeisteden liggen langs de Seine. les 2 Frankrijk Je hebt geleerd waar Frankrijk ligt, wat de belangrijkste plaatsen en rivieren in dit land zijn en hoe de grote wegen erdoorheen lopen. Ook heb je een aantal belangrijke gebouwen en plekken opgezocht op de kaart van Parijs. les 3 Ontstaan van een metropool Parijs en Jakarta hebben een lange geschiedenis. Parijs is meer dan 2000 jaar geleden ontstaan op een eiland in de rivier de Seine. In de loop van de eeuwen breidde de stad zich uit tot een metropool. Jakarta is in de zeventiende eeuw gesticht als havenplaats van de Nederlanders. Na de onafhankelijkheid van Indonesië in 1949 trokken veel mensen van het platteland naar Jakarta om er werk te vinden. Daardoor groeide de stad in vijftig jaar tijd van twee naar twaalf miljoen inwoners. 174

2 wonen Vragen Antwoorden 1 Wat is een metropool? 1 Een metropool is een grote stad waar mensen wonen uit de hele wereld. 2 Wat is een krottenwijk? 2 Een krottenwijk is een wijk met kleine, vervallen huisjes waar arme mensen wonen. 3 Wat is het grote verschil tussen Parijs en Jakarta? 3 In Jakarta zijn krottenwijken, in Parijs niet. 4 Hoe zijn Parijs en Jakarta ontstaan? 4 Parijs is meer dan 2000 jaar geleden ontstaan op een eiland in de rivier de Seine. Jakarta is ontstaan als havenplaats voor de Nederlanders in de zeventiende eeuw. 5 Wat betekent stadsvernieuwing? 5 Bij stadsvernieuwing worden oude wijken opgeknapt en vernieuwd. 6 Wat zijn villes nouvelles? 6 Villes nouvelles zijn nieuwe steden die aan de rand van een grote stad worden gebouwd. 7 Wat zijn groeisteden? 7 Groeisteden zijn steden die in de buurt van een grote stad liggen en waar ruimte wordt gemaakt voor bedrijven. 175

3 water les 1 Geen landbouw zonder water Murcia is een streek in het zuiden van Spanje. Het is een warme, droge streek, waar kanalen zijn gegraven om het water van de rivier naar het land te voeren. Daardoor kan er veel worden verbouwd. Zo veel dat het gebied de groentetuin van Spanje wordt genoemd. In de Syrische Woestijn is het nog veel droger. Dankzij de rivier de Eufraat kunnen de boeren via kanalen water krijgen voor hun land. De Eufraat ontspringt in de bergen van Turkije. Daar is het niet zo droog. Er valt regelmatig regen en sneeuw. Het is een vruchtbaar land. les 2 Middellandse Zeegebied Je hebt van een aantal landen aan de Middellandse Zee (Spanje, Portugal, Griekenland en Turkije) de belangrijkste plaatsen, wateren en gebieden geleerd. les 3 Het klimaat Het weer wordt bepaald door de temperatuur, de hoeveelheid neerslag en de wind. Met de temperatuur wordt bedoeld hoe warm of hoe koud het is. Neerslag is al het water dat uit de wolken naar beneden komt. Het kan bestaan uit sneeuw, regen of hagel. Wind is de stroming van de lucht die je voelt als je buiten bent. Het klimaat is het gemiddelde weer dat bij een bepaald gebied of land hoort. Nederland heeft een zeeklimaat. Er zijn koele zomers en zachte winters. In sommige gebieden, zoals de Syrische Woestijn, heerst droogte. De wind waait daar van zee, waardoor de regenwolken het gebied nooit bereiken. En als het er eens regent, verdampt het water meteen weer. Irrigatie is kunstmatige watertoevoer naar akkers. Vaak wordt daarvoor een kunstmatig meer aangelegd. In de rivier wordt dan een dam gelegd die het water tegenhoudt. Zo ontstaat een stuwmeer. Het dient als watervoorraad om in droge tijden het land te irrigeren. Maar het wordt ook gebruikt om elektriciteit op te wekken. Door de druk van het water wordt een rad aan het draaien gebracht. Die draaiing wordt omgezet in elektriciteit, net als de dynamo van je fiets. Vroeger gebruikte men aquaducten en schepraderen om het land te irrigeren. les 4 Rivier in een droog gebied De Ebro is een rivier in Spanje die door droge gebieden stroomt. Daarom zijn er stuwmeren in aangelegd die in droge tijden voor water zorgen. De Eufraat is een rivier die ontspringt in Turkije en door Syrië en Irak naar de Perzische Golf stroomt. In Syrië stroomt hij door de woestijn. Daar wonen de mensen in dorpen langs de rivier. 176

3 water Vragen Antwoorden 1 Waarom wordt Murcia de groentetuin van Spanje genoemd? 1 Er worden allerlei soorten groenten verbouwd. 2 Hoe komen de boeren in de Syrische Woestijn aan water voor hun land? 2 Door kanalen te graven tussen de rivier de Eufraat en hun akkers. 3 Wat wordt bedoeld met temperatuur? 3 Temperatuur is hoe warm of hoe koud het is. 4 Wat wordt bedoeld met neerslag? 4 Neerslag is al het water dat uit de wolken naar beneden komt. 5 Wat wordt bedoeld met wind? 5 Wind is de stroming van de lucht die je voelt als je buiten bent. 6 Wat wordt bedoeld met klimaat? 6 Het klimaat is het gemiddelde weer dat bij een bepaald gebied of land hoort. 7 Wat voor klimaat heeft Nederland? 7 Nederland heeft een zeeklimaat. De zomers zijn koel en de winters zijn zacht. 8 Wat is irrigatie? 8 Irrigatie is kunstmatige watertoevoer naar akkers. 9 Wat is een stuwmeer? 9 Een stuwmeer is een meer dat ontstaat doordat een dam in de rivier wordt gelegd. 10 Waar wordt een stuwmeer voor gebruikt? 10 Een stuwmeer wordt gebruikt als watervoorraad en om elektriciteit op te wekken. 177

4 landschap les 1 Gletsjers en woestijnen Vatnajökull is de grootste gletsjer van Europa en ligt in IJsland. Een gletsjer is een lange, dikke ijsmassa in de bergen. De Sahara is de grootste woestijn ter wereld. Er leven nomaden. Die trekken rond met hun vee, vervoeren spullen op hun kamelen of leiden toeristen rond. Een oase is een vruchtbare plaats in de woestijn. Er is water, waardoor er planten kunnen groeien en er mensen kunnen wonen. les 2 Noord-Europa Je hebt geleerd welke landen in Noord- Europa liggen. Ook heb je geleerd waar ze liggen en ken je de belangrijkste plaatsen. les 3 Koud en nat, warm en droog De sneeuw in het hooggebergte smelt in de zomer voor een groot deel weg. Boven een bepaalde hoogte blijft de sneeuw liggen. Die hoogte heet de sneeuwgrens. Sneeuw die altijd blijft liggen, heet eeuwige sneeuw. Als daar elk jaar weer een nieuwe laag sneeuw bovenop komt, wordt de onderste sneeuwlaag zo platgedrukt, dat het ijs wordt. Deze ijsmassa heet een gletsjer. Na jaren wordt de gletsjer zo dik en zwaar, dat hij naar beneden schuift tot onder de sneeuwgrens. Daar gaat de gletsjer smelten. Een woestijn is een gebied waar weinig of geen regen valt. Het is er warm en er groeit bijna niets. In een zandwoestijn bestaat de grond vooral uit zand dat kan opwaaien tot zandduinen. Maar er zijn ook woestijnen met veel rotsen en bergen. Zo n woestijn heet een steenwoestijn. Er kunnen zelfs rivieren stromen. In de regentijd staan deze vol met water. De rest van het jaar staan ze droog. Ze worden wadi s genoemd. Door het grazen van vee aan de rand van een woestijn, kan die woestijn uitbreiden. Als het vee te veel van de bodem graast, groeit er niets meer. Het gebied verandert dan ook in een woestijn. Dat heet verwoestijning. les 4 Invloed van het klimaat Het klimaat is belangrijk voor de aanwezigheid van gletsjers of woestijnen. Gletsjers ontstaan in hooggebergten, waar veel sneeuw valt en het koud is. Woestijnen liggen in droge gebieden. Als het klimaat verandert, heeft dat gevolgen voor de gletsjers. Als de temperatuur op aarde stijgt, smelten de gletsjers en stijgt het water in zeeën en rivieren. Hierdoor kunnen grote gebieden onder water komen te staan. 178

4 landschap Vragen Antwoorden 1 Wat is een gletsjer? 1 Een gletsjer is een lange, dikke ijsmassa in de bergen. 2 Hoe ontstaat een gletsjer? 2 De laag sneeuw die in de bergen blijft liggen, wordt steeds dikker en zwaarder. Daardoor ontstaat een dikke ijsmassa die gaat schuiven. 3 Wat is het verschil tussen een zandwoestijn en een steenwoestijn? 3 In een zandwoestijn bestaat de grond vooral uit zand. In een steenwoestijn bestaat de grond uit rotsen. 4 Wat is een oase? 4 Een oase is een vruchtbare plaats in de woestijn. 5 Wat is een wadi? 5 Een wadi is een rivier die door de woestijn stroomt en steeds lange tijd droogstaat. 6 Wat gebeurt er als de temperatuur op aarde stijgt? 6 Als de temperatuur op aarde stijgt, smelten de gletsjers en kunnen grote gebieden onder water komen te staan. 179

5 werken les 1 De Europese Unie De Europese Unie (EU) is een samenwerkingsverband tussen Europese landen. Landen die lid zijn van de EU worden lidstaten genoemd. De EU is in 1957 door zes landen opgericht. Dit waren Nederland, België, Luxemburg, Duitsland, Frankrijk en Italië. In 2004 waren er al 25 landen lid. Er zijn ook een aantal kandidaat-leden. Dit zijn landen die graag lid willen worden, maar die nog niet aan alle eisen voldoen. De EU heeft ook een parlement: het Europees Parlement of Europarlement. Het Europarlement controleert het werk van de Europese ministers. Er zitten vertegenwoordigers in uit alle lidstaten. les 2 België en Luxemburg Je hebt geleerd waar België en Luxemburg liggen en wat de belangrijkste plaatsen, wateren en gebieden zijn. Van de EU-landen heb je de hoofdsteden opgezocht. Verder heb je een aantal landen in Oost-Europa geleerd. les 3 Binnen- en buitengrenzen Grenzen kun je verdelen in binnengrenzen en buitengrenzen. Binnengrenzen zijn grenzen tussen EU-landen. Een buitengrens is een grens tussen een EU-land en een land dat geen lid is van de EU. Een open grens is een grens die je zo kunt passeren zonder je paspoort te laten zien. Een gesloten grens wordt goed bewaakt. Bijna alle buitengrenzen van de EU zijn gesloten grenzen. Open grenzen zijn goed voor de handel tussen de verschillende landen. Het kopen van producten uit het buitenland heet invoer. Het verkopen van producten aan het buitenland heet uitvoer. Als je producten van buiten de EU wilt invoeren, moet je extra belasting betalen: invoerrechten. Sinds 2002 betalen twaalf EU-landen met hetzelfde geld: de euro. Armere streken krijgen van de EU extra geld; dat heet subsidie. Boeren kunnen met dat geld machines en kunstmest kopen en hun bedrijf moderner maken. Hoewel niet iedereen blij is met de EU, heeft het lidmaatschap voordelen. Er is geen oorlog meer tussen de lidstaten, je kunt er vrij reizen, wonen, studeren en werken. Je kunt goederen vrij invoeren en die kun je betalen in euro s. les 4 Grenzen op zee Er zijn niet alleen grenzen op het land, maar ook op zee. De landen die aan de Noordzee liggen, hebben deze zee onderling verdeeld. Ze mogen alleen vis vangen in hun eigen deel. En ze mogen ook alleen in hun eigen deel delfstoffen als aardolie en aardgas uit de bodem halen. Als er een ongeluk op zee gebeurt, komt dit voor de rechter van het land waar het stuk zee bij hoort. 180

5 werken Vragen Antwoorden 1 Hoe heet de samenwerking tussen een aantal Europese landen? 1 Europese Unie of EU. 2 Hoe heet het parlement van de EU? 2 Europees Parlement of Europarlement. 3 Wat is het verschil tussen een binnengrens en een buitengrens? 3 Een binnengrens is de grens tussen twee EU-landen en een buitengrens is de grens tussen een EU-land en een land dat geen lid is van de EU. 4 Wat is het verschil tussen een open en een gesloten grens? 4 Een gesloten grens wordt bewaakt en je moet er je paspoort laten zien. Een open grens kun je zo passeren. 5 Wat is subsidie? 5 Extra geld van de EU voor armere streken. 6 Voor welke goederen moet je invoerrechten betalen? 6 Voor goederen die van buiten de EU komen. 7 Noem enkele voordelen van het lidmaatschap van de EU. 7 Geen oorlog meer tussen de lidstaten, je kunt vrij reizen, werken, wonen en studeren in alle lidstaten. Je kunt in andere EU-lidstaten producten kopen zonder invoerrechten te betalen en je kunt in verscheidene landen met euro s betalen. 181

6 cultuur les 1 Feest Religie is een ander woord voor godsdienst. Iedere godsdienst heeft zijn eigen feesten. Kerstmis is het lichtfeest van de christenen. Het is het feest van de geboorte van Jezus Christus. Diwali is het lichtfeest van de hindoes. Tijdens dit feest worden prins Rama en de godin Lakshmi geëerd. Chanoeka is het joodse lichtfeest. Hiermee wordt de herovering en inwijding van de joodse tempel in Jeruzalem herdacht. les 2 Verenigd Koninkrijk en Ierland Je hebt geleerd waar het Verenigd Koninkrijk en Ierland liggen en wat de belangrijkste plaatsen, wateren en gebieden zijn. les 3 Wereldgodsdiensten De vijf wereldgodsdiensten zijn het christendom, de islam, het jodendom, het hindoeïsme en het boeddhisme. De grootste wereldgodsdienst is het christendom. Christenen geloven dat God de hemel en de aarde heeft geschapen en dat Jezus zijn zoon is. Het heilige boek van de christenen is de Bijbel. Mensen die de islam als godsdienst hebben, heten moslims. Hun god heet Allah. Mohammed is zijn profeet. Een profeet is een boodschapper van God. Het heilige boek van de moslims is de Koran. Een keer per jaar houden moslims ramadan. Dan eten ze een maand lang niet tussen zonsopgang en zonsondergang. Het jodendom is al ongeveer 4000 jaar oud. Het is ontstaan in het Midden-Oosten. Het belangrijkste boek van de joden is de Thora. In het hindoeïsme heeft de god Brahma veel verschillende gedaanten. Hindoes geloven in reïncarnatie. Reïncarnatie betekent wedergeboorte. Het boeddhisme vereert geen god, maar een wijs mens, de Boeddha. Meditatie speelt een belangrijke rol in het boeddhisme. Als je mediteert, probeer je van binnen tot rust te komen. Boeddhisten geloven ook in reïncarnatie. Veel religies hebben regels over eten, kleding of haardracht. Elke religie heeft zijn eigen gebedshuizen. Christenen gaan naar de kerk en moslims gaan naar de moskee. Een joods gebedshuis heet een synagoge. Boeddhisten en hindoes gaan naar een tempel. les 4 Godsdienstconflicten Verschillen in godsdienst leiden soms tot grote conflicten. Zo is er in Noord-Ierland al jarenlang ruzie tussen katholieken en protestanten. De protestanten willen bij het protestantse Verenigd Koninkrijk blijven horen. De katholieken willen één land vormen met het katholieke Ierland. In het Midden-Oosten vechten joden en moslims om de Gazastrook. Dit is een stuk land waarvan ze allebei vinden dat het van hen is. In Kashmir vechten India en Pakistan al jaren met elkaar. Kashmir is tussen deze twee landen verdeeld. Maar beide landen vinden dat heel Kashmir bij hen moet horen. In alle gevallen zijn vredesakkoorden getekend, maar deze leveren in de praktijk geen vrede op. 182

6 cultuur Vragen Antwoorden 1 Wat is een ander woord voor religie? 1 Geloof of godsdienst. 2 Hoe heten de vijf wereldgodsdiensten? 2 Christendom, islam, jodendom, hindoeïsme en boeddhisme. 3 Hoe heten de heilige boeken van het christendom, het jodendom en de islam? 3 Bijbel, Thora en Koran. 4 Wat is reïncarnatie? 4 Wedergeboorte. Na je dood word je opnieuw geboren in een ander lichaam. 5 Wat is meditatie? 5 Een manier om te proberen om van binnen tot rust te komen. 6 Wat is een profeet? 6 Een boodschapper van God. 7 Wat is de ramadan? 7 De vastenmaand van de moslims. 8 Hoe heten de verschillende gebedshuizen en bij welk geloof horen ze? 8 Kerk (christendom), moskee (islam), synagoge (jodendom), tempel (hindoeïsme en boeddhisme). 9 Waartoe kunnen verschillen in godsdienst soms leiden? 9 Grote conflicten of oorlogen. 183

7 natuur les 1 Vuur uit de aarde De Etna is de hoogste vulkaan van Europa. Een vulkaan is een berg met een krater. Een krater is een opening waaruit bij een uitbarsting vuur, as en stenen komen. De Etna is een actieve vulkaan. Er vinden nog regelmatig uitbarstingen plaats. De Fuji is een dode vulkaan in Japan. Hij is sinds 300 jaar niet meer actief. Elk jaar bezoeken duizenden mensen deze berg. Ngorongoro is een natuurreservaat in Tanzania. Het is aangelegd in een krater van een dode vulkaan. les 2 Italië en de Balkanlanden Je hebt de belangrijkste plaatsen van Italië geleerd. Ook heb je geleerd welke landen in de Balkan liggen en wat hun hoofdsteden zijn. les 3 Vulkanen Binnen in de aarde zit magma. Dat is een gloeiend hete massa die zo warm wordt dat er druk ontstaat. Het magma wil naar buiten en zoekt een weg door de aardkorst naar boven. Via de kraterpijp en de krater komt het magma naar buiten. Magma dat naar buiten komt, heet lava. Samen met de lava komt ook as naar buiten. As en lava vallen terug op de aarde en bedekken de hellingen van de vulkaan. Zo wordt de vulkaan steeds hoger. Door de uitbarstingen van de vulkaan verandert het landschap. Soms wordt een stuk van de vulkaan weggeblazen of komen er nieuwe kraters bij. Voor de mensen die in de buurt wonen, kan een uitbarsting grote gevolgen hebben. Soms kunnen hele dorpen worden verwoest. Ze kunnen zelfs onder lava en as verdwijnen, zoals Pompeji. Maar lava en as maken de grond ook vruchtbaar. Er zitten veel voedingsstoffen voor planten in. Daarom wonen boeren graag op de vulkaanhellingen. De aardkorst bestaat uit verschillende platen. Tussen die platen liggen spleten. Dat zijn zwakke plekken waar het magma gemakkelijk door naar buiten kan. Zo ontstaan vulkanen. Je vindt vulkanen dan ook vooral aan de randen van de platen. Soms spuit er heet water en stoom uit een spleet in de aardkorst omhoog. Dit heet een geiser. les 4 De Etna De Etna is al vaak uitgebarsten. Elke keer stroomde de lava langs een andere weg naar beneden. Na eeuwen is deze lavagrond erg vruchtbaar. Daarom leggen boeren akkers aan op de plaatsen waar lang geleden lavastromen hebben gelopen. De Etna heeft verschillende kraters en kraterpijpen. Sommige zijn uitgedoofd. Je kunt er gewoon doorheen lopen. 184

7 natuur Vragen Antwoorden 1 Wat is een vulkaan? 1 Een vulkaan is een berg met een krater. 2 Wat is een krater? 2 Een krater is een opening in een berg waaruit bij een uitbarsting vuur, as en stenen (lava) komen. 3 Wat is het verschil tussen een actieve en een dode vulkaan? 3 Een actieve vulkaan heeft nog uitbarstingen, een dode vulkaan niet. 4 Waar ontstaan vulkanen? 4 Vulkanen ontstaan aan de randen van de platen op aarde. 5 Hoe ontstaat een vulkaan? 5 Binnen in de aarde zit magma. Dit is zo heet dat er druk ontstaat. De gloeiende massa zoekt een zwakke plek in de aardkorst waardoor het naar buiten kan komen. Op deze plek ontstaat dan een vulkaan. 6 Hoe wordt magma genoemd als het naar buiten komt? 6 Lava. 7 Wat voor vulkaan is de Etna? 7 De Etna is een actieve vulkaan met actieve en uitgedoofde kraters. Het is de grootste vulkaan van Europa. 185

8 verkeer les 1 Verschillende knooppunten De luchthaven van Frankfurt in Duitsland is een van de grootste ter wereld. Er zijn in Frankfurt ook allerlei havens voor binnenvaartschepen. Daarnaast lopen er belangrijke snelwegen en spoorlijnen door de stad. Een plaats waar zo veel verschillende soorten verkeer bij elkaar komen, heet een knooppunt. Frankfurt is ook het belangrijkste financiële centrum van Europa. Singapore in Zuidoost-Azië is ook een knooppunt. Doordat de stad bijna helemaal is omgeven door water, zijn de havens heel goed bereikbaar voor zeeschepen. les 2 Duitsland en de Alpenlanden Je hebt geleerd waar Duitsland en de Alpenlanden Zwitserland en Oostenrijk liggen en wat de belangrijkste plaatsen, wateren en gebieden zijn. les 3 Van knooppunt tot mainport Frankfurt is niet alleen een belangrijk knooppunt voor Duitsland, maar ook voor de rest van Europa. Een groot knooppunt van internationaal belang heet een mainport. Als een knooppunt uitgroeit tot een mainport, verandert ook de omgeving. Omdat er steeds meer mensen komen werken, moeten er ook nieuwe woonwijken komen. Deze mensen willen allemaal met de auto naar hun werk en daarom moeten er nieuwe wegen worden aangelegd. En al die nieuwe mensen moeten ook boodschappen doen en hun kinderen moeten naar school en willen op een sportclub. Daarom worden er nieuwe winkelcentra, scholen en sporthallen gebouwd. Daardoor komen er dan weer meer mensen werken. Het is net een sneeuwbal die steeds groter wordt. Singapore ligt aan een aantal belangrijke scheepvaartroutes. Daardoor zijn de havens van deze stad uitgegroeid tot de grootste ter wereld. Singapore heeft maar één spoorlijn, maar die is wel heel belangrijk. Hij verbindt de zeehavens en de luchthaven met de rest van Zuidoost-Azië. De containerhavens van Singapore behoren tot de grootste ter wereld. Hier kunnen grote schepen hun containers laden en lossen. De stad heeft ook havens voor mammoettankers. Deze enorme zeeschepen vervoeren aardolie. les 4 Luchtvaart en zeevaart De meeste vliegtuigen vervoeren passagiers én vracht. Vrachtvliegtuigen vervoeren alleen vracht. Op sommige luchthavens komen vooral passagiers aan, op andere vooral vracht. De grootste luchthavens en de grootste containerhavens liggen vrijwel allemaal op het noordelijk halfrond. Dat is niet toevallig, want daar liggen ook bijna alle rijke landen en daar is dus de meeste handel. 186

8 verkeer Vragen Antwoorden 1 Wat is een knooppunt? 1 Een plaats waar verschillende soorten verkeer bij elkaar komen. 2 Wat is een mainport? 2 Een mainport is een knooppunt dat internationaal belangrijk is. 3 Waarom is Singapore een mainport? 3 Singapore heeft heel grote havens en een belangrijke luchthaven. 4 Wat is een containerhaven? 4 Een containerhaven is een haven waar grote zeeschepen hun containers kunnen laden en lossen. 5 Wat zijn mammoettankers? 5 Mammoettankers zijn heel grote zeeschepen die aardolie vervoeren. 6 Leg uit waarom een mainport steeds groter wordt. 6 Omdat er steeds meer mensen komen werken, moeten er ook nieuwe woonwijken komen. Deze mensen willen allemaal met de auto naar hun werk en daarom moeten er nieuwe wegen worden aangelegd. En de nieuwe bewoners moeten ook boodschappen doen en hun kinderen moeten naar school en willen op een sportclub. Daarom worden er nieuwe winkelcentra, scholen en sporthallen gebouwd. Daardoor komen er dan weer meer mensen werken. 187