Groen in de kinderopvang; een nieuwe uitdaging voor NME organisaties Bowine Wijffels (Cailin Partners) & Marc Veekamp (Veldwerk Nederland) Inleiding Groen in de Kinderopvang Organisaties voor kinderopvang focussen zich op kwaliteitsverbetering. Natuur is daarbij één van de favoriete thema s. Daartoe klopt de kinderopvang niet alleen aan bij Veldwerk Nederland maar ook steeds meer bij lokale NME-centra. 2014 is het jaar van de groene kinderopvang. Een mooi moment voor NME organisaties om zich te beraden om deze mogelijke doelgroep. In dit artikel gaan Bowine Wijffels en Marc Veekamp in op de mogelijkheden die er voor NME centra zijn om ondersteuning te bieden aan kinderopvangorganisaties. 2014 is uitgeroepen tot het jaar van de groene kinderopvang! Met dank aan de bijdrage van een aantal medewerkers van lokale NME centra (A dam, Utrecht en Deventer). Deze bijdragen vindt u in de kaders. Kinderopvang en groene pedagogiek De kinderopvang betreft allerlei vormen van niet schoolse situaties waarbij kinderen worden opgevangen. Binnen de kinderopvang wordt een onderscheid gemaakt in dagopvang, BSO (buitenschoolse opvang), peuterspeelzalen, voorschoolse opvang en tussenschoolse opvang. Het gaat om de leeftijd 0 12 jaar en de opvang is meestal georganiseerd in leeftijdsgroepen. 1 Veldwerk Nederland
Soms zijn er gemengde, zogeheten verticale groepen. De kinderopvang in Nederland bestaat uit formele opvang en informele opvang. Voor formele opvang gelden kwaliteitseisen en alleen kunnen ouders een kinderopvangtoeslag krijgen. Hét Kennis- en Praktijkcentrum voor Natuureducatie De sector kinderopvang heeft haar roots in de bewaarplaatsen voor kleine kinderen die eind 19 e eeuw zijn ontstaan als voorziening voor vrouwen waarvan de man geen of niet genoeg geld verdiende of die geen man (meer) hadden. Sindsdien heeft de sector een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Waar de bewaarplaatsfunctie aanvankelijk centraal stond, is in de tweede helft van de vorige eeuw de pedagogische meerwaarde centraal komen te staan. De kinderopvang is steeds meer gaan opereren als mede-opvoeder en gelijkwaardige partner van ouders, overheid en onderwijs. De gerichtheid op opvoeding en ontwikkeling van kinderen maakt dat de kwaliteit hoog op de agenda van de sector kwam te staan. Na de laatste eeuwwisseling is de kinderopvang spectaculair gegroeid. Echter de recentelijke economische recessie heeft een einde gemaakt aan deze groei. Daarbij komt het effect van de veranderende financiering van de kinderopvang. Sinds de rijksoverheid een veel groter deel van de kosten van de opvang bij ouders neerlegt is een enorme vraaguitval in de sector opgetreden. Het lijkt er op dat specialistische opvang zoals de groene dagopvang/bso s vooralsnog minder hard getroffen worden door de gevolgen van de vraaguitval. De investeringen in kwaliteit staan echter in de hele sector onder druk 1. Op basis van de Wet Kinderopvang zijn pedagogische kaders ontwikkeld, waar Veldwerk Nederland als één van de partijen over mee heeft gepraat. Deze kaders vormen een breed gedragen gemeenschappelijk inhoudelijk streven naar kwaliteit. Natuur heeft in de kaders voor de dagopvang (0-4) en voor de BSO (4-12) een duidelijke plek gekregen. Tegelijkertijd is maatschappelijk een beweging op gang gekomen rond belang van natuur voor kinderen, o.a. door het boek Het laatste kind in het bos van Richard Louv. Deze beide bewegingen hebben de basis gelegd voor de zogenoemde groene pedagogiek. Daarmee kreeg natuurbeleving een echte plek. De relatie kind-natuur is heel lang hoofdzakelijk bekeken vanuit het gezichtspunt van een vak of leergebied in de school (natuuronderwijs) en van het opvoeden van kinderen tot een verantwoorde omgang met de natuur (natuur- en milieueducatie). De laatste decennia zien 1 Bron: Handboek Management Kinderopvang, 2012, Anja Hol en Maaike Vaes. 2 Veldwerk Nederland
we, onderbouwd door onderzoek, een verandering van perspectief; ervaringen met natuur zijn belangrijk voor het welzijn en een gezonde ontwikkeling van kinderen 2. Met een toenemende aandacht voor kwaliteit, is ook de aandacht voor groene pedagogiek toegenomen. Met name het beleven van groen is goed voor de ontwikkelingen van jonge kinderen. Natuurbeleving en natuuractiviteiten zijn goed voor zowel de emotionele, motorische als sociale ontwikkeling van kinderen, zo blijkt uit onderzoek. Groen in de Kinderopvang De vraag achterhalen Regelmatig krijgen wij verzoeken van kinderopvangorganisaties voor ondersteuning in de vorm van personeel bij een activiteit of materiaal. Echter, een goede match bleek niet direct eenvoudig. Bij een uitwisselingsbijeenkomst met de kinderopvang, die we dit voorjaar georganiseerd hebben, bleek dat er behoefte is aan een programma speciaal gericht op de kinderopvang en ook bleek er geld beschikbaar om programma's te kopen/huren. De behoefte bestaat uit het organiseren van netwerkbijeenkomsten, ondersteuning voor materiaal zoals vlinderpakketten maar ook schepnetjes en hulp bij de uitvoering van activiteiten. We gaan onderzoeken of we deze ondersteuning met behulp van IVN vrijwilligers kunnen realiseren. Maarten van Deursen, NMC Utrecht Rol van NME organisaties Waar de NME centra zich traditioneel richten op met name het primair onderwijs, verkennen zij de laatste jaren nieuwe doelgroepen zoals het voortgezet onderwijs, het beroepsonderwijs, zorg- en ouderencentra, recreatie- en toeristische bedrijven en, niet in de laatste plaats, de kinderopvang. Tegelijk verandert ook de werkwijze van NME centra naar meer klantgericht en vraag gestuurd.. Hierbij gaat het niet (alleen) om het ontwikkelen van aanbod, maar vooral om in gesprek achterhalen wat de wensen van een specifieke klantgroep zijn. Een benadering die goed bij de kinderopvang past. Zoals gezegd, zit de sector kinderopvang in zwaar weer. Grote investeringen zullen daardoor beperkt mogelijk zijn. De kinderopvang zoekt vooral naar laagdrempelige ondersteuning waarbij de investeringen minimaal zijn. Lokale NME centra kunnen hier goed op inspelen. Met relatief weinig inspanning kunnen zij locaties en activiteiten geschikt maken voor de kinderopvang. De relaties van NME organisaties met diverse lokale natuurverenigingen zijn eenvoudig te ontsluiten voor de kinderopvang. Veldwerk Nederland steunt al jaren kinderopvang organisaties. Ook in trajecten als Groen 2 Bron: Artikel Naar een groene pedagogiek, Kees Both. 3 Veldwerk Nederland
Hét Kennis- en Praktijkcentrum voor Natuureducatie Gescoord en Groene Dagopvang 3 is goed te merken dat er minder budget is voor grote investeringen zoals de aanleg van een groene buitenruimte. Vaak kan het ook eenvoudiger. Een uitdagende groene buitenruimte is geweldig, maar zelfs zonder een fraaie buitenruimte is natuurbeleving mogelijk. Veldwerk Nederland legt hiervoor op lokaal niveau steeds vaker contact met de lokale NME organisatie. Uit alle trajecten blijkt overigens dat voor werkelijke implementatie van natuurbeleving aan de volgende vier belangrijkste pijlers aandacht moet worden gegeven: draagvlak bij management, deskundigheid en enthousiasme bij pedagogisch medewerkers, begrip bij ouders en goede verankering in het (pedagogisch) beleid van de organisatie. Wie alleen investeert in beleid, bereikt weinig. Omgekeerd, alleen de handen in de grond leidt tot frustraties op termijn want de activiteiten worden niet geborgd in de organisatie. Alleen maar activiteiten aanbieden aan de kinderopvang zorgt dus niet voor verankering op termijn, zo is onze ervaring. Managers beslissen, maar ouders en medewerkers zijn cruciaal voor het welslagen van groen in de kinderopvang! Voor meer informatie hierover verwijzen we graag naar de DVD Groen is Gras 4. Groen gelinkt Het ondersteunen van de kinderopvang betekent niet altijd aanbieden van materialen. Er is veel meer behoefte aan advies, tips en ideeën om met groen activiteiten te ondernemen. Mocht je echter wel materialen willen aanbieden, kijk dan vooral eerst wat er is. Dat kan bijvoorbeeld via Groen Gelinkt (www.groengelinkt.nl). 3 Beide programma s worden uitgevoerd samen met Cailin Partners en zijn gefinancierd vanuit de Regeling Draagvlak Natuur (LNV). 4 DVD Groen is Gras is te bestellen bij Veldwerk Nederland. Zie www.kindvannature.nl 4 Veldwerk Nederland
Ben je niet bekend met Groen Gelinkt, bekijk dan deze informatie: http://www.groengelinkt.nl/over-groengelinkt. Wel bekend? Dan kun je direct door naar producten voor de kinderopvang: http://groengelinkt.nl/searchresult?context=ko. Je kunt uiteraard ook je eigen producten op Groen Gelinkt zetten zodat andere NME centra daar wat aan hebben. Klein beginnen Groen in de Kinderopvang De kinderopvang is voor De Ulebelt een logische doelgroep in vervolg op het onderwijs en jonge gezinnen. Op ons terrein met kinderboerderij en twee natuurspeelplekken, komen steeds meer groepen uit de kinderopvang op bezoek en al snel kwam dan ook de vraag binnen voor een activiteitenprogramma. Zowel programma s voor kinderen (op eigen locatie en bij De Ulebelt zelf) als inspiratieworkshops voor pedagogische medewerkers, over bijvoorbeeld natuurbeleving of de buitenruimte. Ons advies daarbij is klein te beginnen. Na zo n 2 jaar zijn we nu toe aan een structureler aanbod richting kinderopvangorganisaties binnen Deventer. Maike Nelissen NME centrum De Ulebelt, Deventer In het kader van het traject Groene Dagopvang is een aantal uitwisselingsbijeenkomsten georganiseerd. Tijdens deze bijeenkomsten maakten medewerkers van kinderopvang- en van NME organisaties kennis met elkaar en werden behoeften gepeild. Er zijn bijeenkomsten geweest in Hardenberg, Goes, Deventer, Amsterdam en Utrecht en het blijkt dat kinderopvangorganisaties hun wensen en behoefte goed aan kunnen geven. Behoefte kinderopvang (t.b.v. natuurbeleving): Scholing van de medewerkers van de kinderopvang rondom natuurbeleving. Uitwisseling van ervaringen en ideeën onderling (georganiseerd door NME centrum, bijvoorbeeld in een netwerk). Hulp bij het gesprek met de GGD (toetsing op veiligheid) en samen overleggen hoe je regels opstelt voor veiligheid en dit aan ouders communiceren. Goede materialen (te koop of te huur) en tips voor leskisten (zelf maken) per locatie. Activiteiten per leeftijdsgroep (babygroep, dreumes, peuters). Kortdurende activiteiten op locatie of in de buurt van de kinderopvang. Specifiek programma voor 1 dag (vakantie) op locatie voor groep 4-8 jaar en ouder. Tips, ideeën en argumenten om collega s mee te krijgen. Tips voor leuke plekken om te bezoeken en hoe dit te organiseren. Kennis over mogelijkheden voor inrichting van een uitdagende buitenruimte. Ideeën voor het inschakelen van vrijwilligers/ouders (naast verplichte leidster/kind ratio). Argumenten om ouders te overtuigen van het belang van natuurbeleving en vies worden. 5 Veldwerk Nederland
Tips voor het enthousiasmeren van pedagogisch medewerkers: Hét Kennis- en Praktijkcentrum voor Natuureducatie Praktische handreiking doen, demonstreren wat er kan. Filmpjes laten zien (zoals DVD groen is gras of filmpje Modderdag). Kennis aanreiken (over praktische activiteiten, maar ook over het pedagogische belang van groen. Laten meedenken in het samenstellen van producten en activiteiten. Laten meedoen aan een prijsvraag rond natuuractiviteiten. Locaties van andere organisaties bezoeken. Per locatie een groepsplan maken (kan met een collage) dus tijd nemen voor het vertalen naar de specifieke situatie van de locatie. Tevreden zijn dat er verschillende tussen mensen en locaties zal blijven bestaan. En tot slot: loslaten dat je iedereen mee krijgt. 6 Veldwerk Nederland
Groen in de Kinderopvang Aan de slag! De kinderopvang wil, naast excursies naar heemtuin of stadsboerderij, graag groene activiteiten en natuurbeleving dicht bij de eigen locatie. Elke kinderopvanglocatie is anders, dus maatwerk is vereist. Voor NME organisaties is het belangrijk te beseffen dat natuuractiviteiten in de kinderopvang, in tegenstelling tot activiteiten voor het onderwijs, niet educatief maar pedagogisch gericht zijn. Het gaat in de kinderopvang veel meer om beleven dan om leren. En het beleven heeft waarde voor de persoonlijke ontwikkeling van het kind. Dat kan door natuurbeleving kindvolgend te laten zijn. Zien wat kinderen boeit en bezig houdt en daar op doorgaan, dat is een goede benadering. Een takje zien, een rups vinden, een regenworm op je hand. Het vormen prachtige aanleidingen voor beleving. Beraadt u zich als NME organisatie op de doelgroep kinderopvang? Dan is dit zeker een goed moment, immers: 2014 wordt het jaar van de groene kinderopvang! 7 Veldwerk Nederland
Praktisch aanbod Hét Kennis- en Praktijkcentrum voor Natuureducatie Ondanks de crisis is er vanuit de kinderopvang én ouders een toenemende vraag naar praktische natuuractiviteiten én materialen. Op dit moment heeft het ANMEC een aantal thematassen ontwikkelt, waarbij pedagogisch medewerkers, aan de hand van kaarten, doelgerichte activiteiten kunnen uitvoeren. Tevens biedt het ANMEC seizoenspakketten aan. Met behulp van een handleiding en geleverde materialen gaan pedagogisch medewerkers met de kinderen zelf aan de slag met bijvoorbeeld het kweken van de grootste zonnebloem van Amsterdam. Het aanbod van het ANMEC is tot stand gekomen in samenspraak met de kinderopvang. Ze vragen dus om praktische ondersteuning en voor zowel de thematassen als de seizoenspakketten zijn ze ook bereid te betalen. Mirella Vierveijzer ANMEC (Amsterdam) Stappenplan voor NME organisaties: Ontwikkel een visie op de rol van het NME centrum op de kinderopvang (alle vormen). Maak een stappenplan waarmee de visie wordt gerealiseerd. Organiseer een uitwisselingsbijeenkomst (NME en kinderopvang) om kennis te maken en vraag te inventariseren. Zorg dat je per kinderopvangorganisaties een vast contactpersoon bij het MT hebt, en zij een vast contactpersoon bij het NME centrum. Maak per kinderopvangorganisatie een plan en aanbod, liefst per locatie. Ontwikkel een programma voor een workshop voor pedagogisch medewerkers. Profileer jezelf duidelijk als kenner van organisaties, activiteiten en kennis. Maak in al je uitingen duidelijk dat kinderopvang een belangrijke doelgroep is. Investeer in communicatie (nieuwsbrieven en netwerkbijeenkomsten specifiek voor de kinderopvang. 8 Veldwerk Nederland
Hulp en ondersteuning Veldwerk Nederland Veldwerk Nederland is het landelijk kenniscentrum voor natuureducatie en één van haar specialisaties is de kinderopvang. Deze kennis stelt Veldwerk Nederland beschikbaar aan NME-centra. Met trainingen, advies op maar en praktische informatie. Veldwerk Nederland ontsluit kennis en ervaring rond natuur in de kinderopvang onder de naam Kind van Nature. Jaarlijks organiseert Veldwerk Nederland de conferentie Kind van Nature. Ook onderhoudt zij de gelijknamige website met een schat aan informatie, literatuur en praktijkvoorbeelden. Ter gelegenheid van het Jaar van de Groene Kinderopvang organiseert Veldwerk Nederland in 2014 een tweedaagse conferentie met lezingen, workshops, infomarkt en locatiebezoeken. Voor meer informatie: www.veldwerknederland.nl www.modderdag.nl www.kindvannature.nl Groen in de Kinderopvang Op de site van Kind van Nature vind je ook informatie over o.a. het netwerk Springzaad, een aantal ZZP-ers gericht op groen in de kinderopvang, de Groene Giraf en Groen Cement. Cailin Partners Cailin Partners zorgt ten aanzien van de kinderopvang voor strategisch beleidsadvies voor NME organisaties, procesbegeleiding voor de kinderopvang en facilitering van uitwisseling (voorbeeld ANMEC, NME Utrecht). www.cailinpartners.nl Organisaties betrokken bij de kinderopvang Boink is de belangenvereniging van ouders in de kinderopvang & peuterspeelzalen. www.boink.info Het Waarborgfonds Kinderopvang ondersteunt organisaties die investeren in de opvang en de ontwikkeling van kinderen. Het waarborgfonds richt zich daarbij op goed ondernemerschap, verantwoord investeren en kwaliteit van huisvesting. www.waarborgfondskinderopvang.nl Movisie is een landelijke kennisorganisatie en heeft de gratis handreiking Na schooltijd de natuur beleven ontwikkeld over samenwerking op lokaal niveau om een groen naschools aanbod te realiseren: zie: http://www.movisie.nl/publicaties/na-schooltijd-natuur-beleven 9 Veldwerk Nederland
Hét Kennis- en Praktijkcentrum voor Natuureducatie 10 Veldwerk Nederland