Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Bedrijventerreinen en veilig werken met gevaarlijke stoffen In veel bedrijven komen medewerkers in aanraking met gevaarlijke stoffen, zoals oplosmiddelen, uitlaatgassen en stof. Blootstelling hieraan kan leiden tot gezondheidsschade. Programma VASt Het programma Versterking Arbeidsomstandighedenbeleid Stoffen (VASt) van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid stimuleert en ondersteunt ondernemers om het werken met gevaarlijke stoffen in de praktijk veiliger te maken. Het programma VASt is tot nu toe gericht op branches. In 2006 zal het programma zich verbreden naar bedrijven. Bedrijventerreinen zouden op dat moment speerpunt kunnen worden, vooral omdat samenwerking op bedrijventerreinen de laatste jaren is toegenomen. Verkenning Bedrijventerreinen Om de rol van bedrijventerreinen in het programma VASt te beoordelen, is een verkenning gemaakt van -mogelijke- vormen van samenwerking op bedrijventerreinen op het gebied van gevaarlijke stoffen. In dit informatieblad worden voorbeelden beschreven van dergelijke projecten. Bovendien proberen we de vraag te beantwoorden wat de voorwaarden zijn om samenwerking op het gebied van gevaarlijke stoffen succesvol uit te voeren. Voor de verkenning is literatuuronderzoek gedaan, zijn interviews gehouden met parkmanagers en adviseurs van ondernemers op bedrijventerreinen. Bovendien is er een workshop georganiseerd voor vertegenwoordigers van bedrijventerreinen om de bevindingen te toetsen en verder uit te bouwen. De volledige eindrapportage van deze verkenning vindt u op de website van VASt www.vast.szw.nl Informatieblad oktober 2005
Bedrijventerreinen in ontwikkeling In 1997 heeft het toenmalige kabinet gedurende enkele jaren de opkomst van duurzame bedrijventerreinen gestimuleerd. Duurzame bedrijventerreinen worden omschreven als: Samenwerking tussen bedrijven onderling en met overheden op bedrijventerreinen, gericht op het verbeteren van het (bedrijfs-)economisch resultaat, de vermindering van de milieubelasting en een efficiënter ruimtegebruik. Het huidige beleid van Economische Zaken dat betrekking heeft op bedrijventerreinen is vastgelegd in het Actieplan Bedrijventerreinen 2004-2008. Dit plan is gericht op de ontwikkeling van nieuwe bedrijventerreinen (23.000 hectare) en op de herstructurering van een deel van de bestaande bedrijventerreinen (21.000 hectare). Bedrijventerreinen in Nederland Er zijn ongeveer 3600 bedrijventerreinen in Nederland die groter zijn dan één hectare. In totaal beslaan deze bedrijventerreinen circa 93.000 hectare. Bij benadering is 45 procent van de beroepsbevolking werkzaam op een bedrijventerrein. Zowel bij het stimuleren van duurzame bedrijventerreinen als bij de uitvoering van het huidige Actieplan Bedrijventerreinen is de nodige aandacht voor het verbeteren van de samenwerking van bedrijven op bedrijventerreinen. Het aantal bedrijventerreinen met een vorm van parkmanagement is mede daardoor toegenomen. Er is steeds meer samenwerking op bedrijventerreinen, waardoor een project dat gericht is op veiliger werken met gevaarlijke stoffen ook mogelijk is geworden. Gevaarlijke stoffen De gevaarlijke stoffen waar bedrijven mee te maken hebben, zijn onder te verdelen in twee soorten, namelijk de stoffen die vallen onder de Wet Milieugevaarlijke Stoffen (WMS) en de stoffen die vrijkomen bij werkprocessen.wms-stoffen zijn goed te herkennen, omdat het gaat om stoffen die voorzien zijn van een gevaarssymbool (zoals doodshoofd, vlam of andreaskruis). Bij werkprocessen kunnen ook stoffen vrijkomen die gevaarlijk zijn voor de gezondheid.voorbeelden hiervan zijn lasdampen, dieselmotoremissie, houtstof en kwartsstof. 2
Bestaande samenwerking biedt mogelijkheden Er zijn veel voorbeelden gevonden van samenwerkingsprojecten op bedrijventerreinen. Sommige projecten kunnen een positief effect hebben op arbeidsomstandigheden en dan vooral op het werken met gevaarlijke stoffen. Hieronder worden verschillende voorbeelden beschreven. Arbo-dienst/adviesbureau Op industrieterrein Bargermeer in Emmen is een collectief contract afgesloten met een Arbo-dienst en met een adviesbureau. Door de aanwezigheid op het bedrijventerrein, gratis adviesuren en verlaagde tarieven zou de drempel om advies in te winnen over gevaarlijke stoffen lager moeten zijn. In de praktijk wordt de Arbo-dienst tot nu toe vooral ingeschakeld voor verzuim. Calamiteitenplan en bedrijfshulpverlening Op verschillende bedrijventerreinen wordt een gezamenlijk calamiteitenplan opgesteld en is er een collectief contract voor de aanschaf en de periodieke controle van brandblusmiddelen. Daarnaast kan er een centrale organisatie voor de bedrijfshulpverlening (BHV) zijn waarbij medewerkers van verschillende bedrijven gezamenlijk BHV-cursussen volgen. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij de industrieterreinen Frankeneng en Heestereng in Ede. Vooral het opstellen van een calamiteitenplan kan een positief effect hebben op arbeidsomstandigheden en het veilig werken met gevaarlijke stoffen.voor een calamiteitenplan wordt een overzicht gemaakt van de risico s. Sommige organisaties gebruiken hiervoor de risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E) aangevuld met het toxische stoffen register, die beiden wettelijk verplicht zijn. Als bedrijven nog geen RI&E en toxische stoffen register hebben, kan het calamiteitenplan de aanleiding zijn om alsnog te zorgen dat deze zaken er komen. Bovendien worden bij het maken van een calamiteitenplan ook de huidige voorzieningen bekeken en komen eventuele gebreken aan het licht, zoals een verkeerde opslag van stoffen of het ontbreken van noodvoorzieningen. 3
Informatiesysteem voor gevaarlijke stoffen Eén van de bedrijven gevestigd op een bedrijventerrein in Eindhoven beschikt over een computerprogramma waarin informatie is opgenomen over de opslag en omgang met stoffen en relevante informatie voor calamiteiten. De buurbedrijven kunnen hier desgewenst ook toegang toe krijgen. Het programma is gekoppeld aan de inkoop, zodat alle gevaarlijke stoffen in het bedrijf erin voorkomen. Bovendien biedt het programma de mogelijkheid werkplekinstructie kaarten uit te draaien en houdt de leverancier er alle relevante wetgeving in bij. Gezamenlijke ongevallenregistratie Volgens de interim-voorzitter van de Vereniging Bedrijventerreinen Nederland hebben sommige bedrijventerreinen een gezamenlijke ongevallenregistratie.hierdoor kunnen bedrijven leren van ongevallen (ondermeer met gevaarlijke stoffen) bij zowel het eigen bedrijf als bij buurbedrijven. Centrale opslag van gevaarlijke stoffen Verschillende bedrijven op een bedrijventerrein in Eindhoven hebben een eigen opslag van gevaarlijke stoffen. Het bedrijventerrein wil graag een centrale opslag realiseren. Het is de bedoeling dat er gekwalificeerd personeel komt te werken bij deze opslag en dat de stoffen hiervandaan gecontroleerd vervoerd worden naar de verschillende bedrijven. Uit onderzoek blijkt dat de centrale opslag veiliger zou zijn dan afzonderlijke opslag bij de verschillende bedrijven.op dit moment vinden gesprekken plaats met de gemeente.voor een centrale opslag is het nodig een milieuvergunning voor het gehele terrein aan te vragen (een koepelvergunning) in plaats van individuele vergunningen. De gemeente heeft hiervoor nog geen toestemming gegeven. Centrale roetmeetlocatie Bij het uitvoeren van roetmetingen komen kankerverwekkende stoffen vrij en worden medewerkers blootgesteld aan 4
geluidspieken. In de Arbo-beleidsregels zijn daarom eisen gesteld aan ruimten waarin roetmetingen worden uitgevoerd. Een aantal garagebedrijven in Veenendaal heeft ervoor gekozen om de roetmetingen voortaan op één plek te laten plaatsvinden. Hierdoor was het niet nodig dat ieder bedrijf moest investeren en konden de roetmetingen toch veilig worden uitgevoerd. Centrale contracten voor afvalcontracten en afvalinzameling Als een bedrijventerrein een gezamenlijk contract heeft met een afvalinzamelaar, zoals het geval is op bedrijventerrein Gooimeer in Naarden, dan verhoogt dit de inzamelfrequentie voor de individuele bedrijven. Gevaarlijk afval is dan minder lang en in kleinere hoeveelheden in een bedrijf aanwezig. Voorlichting voor werknemers Op de Schaapsloop in Valkenswaard worden centraal diverse opleidingen georganiseerd waar medewerkers van verschillende bedrijven aan mee kunnen doen.voorbeelden van opleidingen zijn Veiligheid voor Aannemers (VCA), bedrijfshulpverlening, heftruckopleidingen en voorlichting over gevaarlijke stoffen. Het voordeel voor bedrijven is dat werknemers dicht bij huis (op het bedrijventerrein) een cursus of voorlichting kunnen volgen en werkgevers geen tijd kwijt zijn aan de organisatie hiervan. Cursussen voor bedrijven Een Arbo-dienst die onder andere actief is in de omgeving van Eindhoven, organiseert RI&E-cursussen waaraan werknemers van alle bedrijven op een bedrijventerrein kunnen deelnemen. Bij deze cursus worden mensen getraind om zelf de RI&E in hun organisatie uit te voeren. Het voordeel hiervan is dat deelnemers elkaar kunnen helpen, en ook makkelijker bij elkaar binnenlopen om te kijken hoe de buren bepaalde problemen oplossen. Centrale helpdesk Een bedrijventerrein in Tilburg heeft een kennisbank opgezet. Bedrijven kunnen daar vragen stellen over arbeidsrisico s. Een adviesbureau beantwoordt deze vragen direct, of kijkt wie binnen het bedrijventerrein de vraag zou kunnen beantwoorden. Het is mogelijk deze kennisbank uit te breiden met het onderwerp gevaarlijke stoffen. 5
Voorbeelden van samenwerking op het gebied van arbeidsomstandigheden zijn in te delen in twee categorieën, namelijk het delen van voorzieningen en het delen van kennis. Delen van voorzieningen Arbo-dienst en/of adviesbureau; Calamiteitenplan en bedrijfshulpverlening; Informatiesysteem voor gevaarlijke stoffen; Gezamenlijke ongevallenregistratie; Centrale opslag van gevaarlijke stoffen; Centraal tankstation; Centrale roetmeetlocatie; Centrale contracten voor afvalcontracten en afvalinzameling. Delen van kennis Voorlichting voor werknemers; Cursussen voor bedrijven; Centrale helpdesk; Inhuren van arbo-personeel van buurbedrijven; Delen van kennis met buurbedrijven; Hulp bij audits; Kringbijeenkomsten met gevaarlijke stoffen als thema. Leden van Vereniging Parkmanagement Bargermeer te Emmen krijgen korting op het uurtarief van een adviesbureau op het gebied van arbo, milieu en kwaliteit. Zij hebben ook recht op vier gratis helpdeskuren op locatie of een aantal telefonische helpdeskuren. Deze gratis uren kunnen de drempel verlagen voor bedrijven om extern advies in te winnen. Zo heeft het adviesbureau voor een bedrijf uitgezocht welke consequenties het overgaan op een alternatieve vorm van koeling (ammoniakplaten in plaats van stikstof) zou hebben op de arbeidsomstandigheden van medewerkers. Inhuren van arbo-personeel en delen van kennis Op een bedrijventerrein in Eindhoven kunnen bedrijven via een abonnementsconstructie gebruik maken van de diensten van de arbo- en milieudeskundigen van een buurbedrijf. Een soortgelijke vorm van kennisdelen vindt plaats in Tilburg. Daar zijn bedrijven die veel kennis hebben van externe veiligheid. Zij stellen hun kennis (kosteloos) ter beschikking aan de andere bedrijven op het bedrijventerrein. Hulp bij audits Een mogelijke vorm van samenwerken op het gebied van gevaarlijke stoffen is hulp bij audits voor bijvoorbeeld VCA en OHSAS (een genormaliseerd instrument voor arbomanagementsystemen). Dit kan bestaan uit het uitvoeren van een audit bij elkaar, maar men zou elkaar ook ondersteuning kunnen bieden bij externe audits of bij handhaving en controle. 6
Voorwaarden voor succes Projecten op het gebied van gevaarlijke stoffen zullen niet altijd eenvoudig van de grond komen. Het onderwerp is niet op alle locaties aan de orde en niet iedereen is zich bewust van de noodzaak iets te doen aan gevaarlijke stoffen. Uit de verschillende interviews en een workshop zijn criteria naar voren gekomen waaraan voldaan moet worden wil een gezamenlijk project op het gebied van gevaarlijke stoffen succesvol zijn. Geld, gemak en kwaliteit Als een project leidt tot een situatie waarin de ondernemer goedkoper uit is, die hem gemak oplevert en die een goede kwaliteit waarborgt, dan heeft dit kans van slagen op een bedrijventerrein. Deze factoren zijn in alle interviews en in de workshop naar voren gekomen. Als de factor gemak vertaald wordt naar gevaarlijke stoffen dan betekent dit bijvoorbeeld: op een makkelijke wijze informatie verkrijgen, of: zonder al te veel moeite voldoen aan wettelijke verplichtingen. Bestaande samenwerking Het opzetten en daadwerkelijk van de grond krijgen van een project op een bedrijventerrein kan een langdurig proces zijn. Dit komt omdat er veel betrokkenen zijn en iedereen een stem wil in het geheel, zeker als het gaat om onderwerpen die direct invloed kunnen hebben op de eigen bedrijfsvoering. Een project op het gebied van gevaarlijke stoffen zal makkelijker van de grond komen als het bedrijventerrein al ervaring heeft met andere samenwerkingsprojecten. Draagvlak Tijdens de workshop werd benadrukt dat mensen niet alle aspecten van gevaarlijke stoffen als probleem zien. Zij waren van mening dat een project met gevaarlijke stoffen alleen voldoende draagvlak krijgt als het zich richt op gevaarlijke stoffen met een kaveloverschrijdend risico. Dit betekent dat een ongeval met gevaarlijke stoffen ook de omliggende bedrijven kan treffen. Stimulerende factoren Naast voorwaarden zijn er ook stimulerende factoren. Het kan een voordeel zijn om het onderwerp gevaarlijke stoffen mee te laten liften met onderwerpen waar ondernemers een groter belang aan hechten, zoals veiligheid. Het project richt zich dan eerst op problemen als diefstalpreventie en sociale veiligheid en ontwikkelt zich in de loop van de tijd naar andere veiligheidsonderwerpen, zoals arbeidsongevallen en gevaarlijke stoffen. Een andere stimulans kan de aanwezigheid van de gemeente in projectgroepen zijn of het verkrijgen van subsidies voor het uitvoeren van een project. 7
Meer informatie Dit informatieblad is een uitgave van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, programmateam Versterking Arbeidsomstandighedenbeleid Stoffen (VASt). Meer informatie over het programma VASt vindt u op onze website www.vast.szw.nl. Contactadres van VASt: ministerie van SZW programma VASt de heer A.L. Hollander Postbus 90801 2509 LV Den Haag e-mail: vast@minszw.nl Samenstelling Arbo Advies Onos Bernhaldelaan 4 6955 BR Ellecom www.arboadviesonos.nl Redactie Nicole van der Spank Vormgeving Creatieve Zaken, Rotterdam Fotografie Marc Blommaert Met dank aan de heer H. Hidding van de Vereniging Parkmanagement Bargermeer, waar de meeste foto s gemaakt zijn.