Wetgeving en beleid rond koelmiddelproblematiek Sven Claeys Departement Leefmilieu, Natuur en Energie Afd. Lucht, Hinder, Risicobeheer, Milieu & Gezondheid Dienst Klimaat tel: 02/553.11.29 sven.claeys@lne.vlaanderen.be
Inhoudsopgave 1. Regelgeving uitbating koelinstallaties 1.1. Europese regelgeving: Ozonafbrekende stoffen: Verordening 1005/2009 Gefluoreerde broeikasgassen: Verordening 517/2014 (vervangt Verordening 842/2006) 1.2. Vlaamse regelgeving Vlarem II: Art. 5.16.3.3. Koelinstallaties 2. Certificering van koeltechnische bedrijven 3. Ervaringen Milieu-inspectie 4. Ecologiepremie 5. Enkele bedenkingen: Lekkage aan koelinstallaties Koelmiddelkeuze & natuurlijke koelmiddelen
Ozonlaag afbrekende stoffen en gefluoreerde broeikasgassen (F-gassen) in koeltoepassingen Ozonlaag afbrekend Broeikaseffect Gebruik CFK s (R-11, R-12) HCFK s (R-22) HFK s (R-134a, R-404A, R-507c, R-410A, ) ++ ++ verboden + ++ Bijvullen verboden vanaf 01/01/2015 - ++ Deels toegelaten
Broeikasgassen en hun Global Warming Potential (GWP) CO 2 1 CH 4 21 N 2 O 310 HFK s, PFK s en SF 6 675-22.800 H 2 O, O 3, aërosolen, CO, VOS, NO x Voorbeeld: impact 5kg uitstoot R404a = 130 733 km autorijden
1. Regelgeving Beleid = 2-sporen beleid: Stimuleren van gebruik van milieuvriendelijke alternatieven reduceren van emissies van koelmiddelen indien gebruik niet kan worden vermeden Regelgeving viseert twee categorieën van koelinstallaties: Met ozonafbrekende stoffen (HCFK s) als koelmiddel, bvb. R-22 Met gefluoreerde broeikasgassen (HFK s) als koelmiddel, bvb. R-134a en HFK-mengsels zoals R404A, R407C, R410A, R507C
1.1. Europese regelgeving EU-verordening 1005/2009 van 16 september 2009 betreffende de ozonlaag afbrekende stoffen CFK s: productie, op de markt brengen en gebruik: verboden HCFK s: Sinds 1/1/2010 was gebruik van enkel gerecycleerde/geregenereerde HCFK s nog toegestaan. Vanaf 1/1/2015 is ook gebruik van gerecycleerde/geregenereerde HCFK s verboden!! gebruik = bijvulling (en dus niet: de aanwezigheid van het koelmiddel in de installatie)
1.1. Europese regelgeving EU-verordening 1005/2009 van 16 september 2009 betreffende de ozonlaag afbrekende stoffen (vervolg) verplichte terugwinning van ozonafbrekende stoffen (art. 22) Verplichte regelmatige lekdichtheidscontrole voor koelinstallaties met 3 kg of meer aan koelmiddel (art 23) Koelmiddelinhoud Frequentie controle 3 kg en meer Iedere 12 maanden 30 kg en meer Iedere 6 maanden 300 kg en meer Iedere 3 maanden Indien lek vastgesteld: binnen 14 dagen herstel Binnen maand na lekkage: nieuwe controle op lekdichtheid EU-lidstaten bepalen minimumopleidingseisen voor personeel betrokken bij de in deze dia vermelde activiteiten
1.1. Europese regelgeving: EU-verordening 517/2014 F-gassen EU-verordening 842/2006 van 17 mei 2006 inzake bepaalde gefluoreerde broeikasgassen wordt vanaf 01/01/2015 vervangen door EU-verordening 517/2014 van 16 april 2014 Dit betekent een belangrijke aanscherping! Waarom aanpassing? Routekaart EU: Reductiedoelstelling voor niet-co2-broeikasgassen tegen 2030: - 61% tov 2005 (excl landbouw) Zonder bijkomend beleid EU-emissies F-gassen stijgen tot 104 MT CO2- eq in 2030 (90 Mt in 2005) => reductie van 70 MT CO2-eq vereist Milieuvriendelijke alternatieven zijn meer en meer beschikbaar en betaalbaar
1.1. Europese regelgeving: EU-verordening 517/2014 F-gassen Ton CO2-eq = aantal kg koelmiddel * aardopwarmingspotentieel van koelmiddel (GWP-waarde) GWP-waarde in bijlage I van EU-verordening 517/2014 Koelmiddelmengsels: GWP-berekenen bvb. R404A = 44% HFK-125, 52% HFK-143a en 4% HFK-134a GWP van R404A = 0,44 * 3500 + 0,52 * 4470 + 0,04 * 1430 = 3922 => hoe hoger GWP-waarde van het koelmiddel, hoe strenger de voorwaarden (kg) GWP 5 ton CO2-eq 50 ton CO2-eq 500 ton CO2-eq HFC 32 675 7,41 74,07 740,74 HFC 134a 1430 3,50 34,97 349,65 R410A 2088 2,40 23,95 239,52 R404A 3922 1,27 12,75 127,50 R507 3985 1,25 12,55 125,47 Zie ook: http://www.lne.be/themas/klimaatverandering/verdunning-van-de-ozonlaag/beleid-vlaanderen/vlaamse-regelgeving
1.1. Europese regelgeving: EU-verordening 517/2014 F-gassen Tot 01/01/2015 Vanaf 01/01/2015 Logboekverplichting Vanaf 3 kg koelmiddel Vanaf 5 ton CO2-equivalenten Lekdichtheidscontrole om de 12 maand Lekdichtheidscontrole om de 6 maand Lekdichtheidscontrole om de 3 maand Vanaf 3 kg koelmiddel Vanaf 30 kg koelmiddel Vanaf 300 kg koelmiddel Vanaf 5 t CO2-eq Vanaf 50 t CO2-eq Vanaf 500 t CO2-eq lekkagedetectiesysteem Vanaf 300 kg koelmiddel Vanaf 500 t CO2-eq Uitzondering van deze voorwaarden voor hermetisch afgesloten systemen met Minder dan 6 kg koelmiddel Minder dan 10 t CO2-eq Tot 31/12/2016 vrijstelling van deze voorwaarden voor systemen met minder dan 3 kg koelmiddel of hermetisch afgesloten systemen met minder dan 6 kg koelmiddel
1.1. Europese regelgeving: EU-verordening 517/2014 F-gassen Opzettelijk uitstoten van F-gassen is verboden indien technisch niet noodzakelijk (=> bij koeling is dit technisch niet noodzakelijk) Lekkage van gassen voorkomen en zo snel mogelijk herstellen Installatie, onderhoud, service, herstel en buitendienststelling waarbij er een risico is op emissie van F-gassen gebeurt door gecertificeerde ondernemingen en personeel hiermee belast is ook gecertificeerd Lekdichtheidscontroles moeten gebeuren door gecertificeerd personeel en conform minimumeisen vastgelegd in Commissieverordening 1516/2007 Indien lekdetectiesysteem aanwezig: frequentie lekdichtheidscontrole gehalveerd 12-maandelijkse controle op goede werking ervan Register (logboek) noteren van Hoeveelheid en type F-gas in de installatie toegevoegde/verwijderde hoeveelheden koelmiddel, uitgevoerde werkzaamheden, Resultaten lekdichtheidscontroles + datum Identiteit onderneming van uitgevoerde werkzaamheden
1.1. Europese regelgeving: EU-verordening 517/2014 F-gassen Referenties in de regelgeving naar de uitbatingsvoorwaarden: Tot 01/01/2015 (EUverordening 842/2006) Vanaf 01/01/2015 (EU-verordening 517/2014) Logboekverplichting Art 3.6 Art 6.1 Lekdichtheidscontrole om de 12 maand Lekdichtheidscontrole om de 6 maand Lekdichtheidscontrole om de 3 maand Art 3.2 Art 4.3. Art 3.2 Art 4.3. Art 3.2 Art 4.3. Lekkagedetectie-systeem Art. 3.3 en 3.4. Art. 5
1.1. Europese regelgeving: EU-verordening 517/2014 F-gassen Terugwinning Exploitanten zorgen voor regelingen voor juiste terugwinning van koelmiddelen door gecertificeerd personeel Certificering betrokken technici: Uitbreiding naar sector koeltransport (in de loop van 2015) Verplichtingen voor leveranciers van F-gassen: Verkoop van F-gassen enkel aan ondernemingen die houder zijn van (relevant) certificaat of die personeel in dienst hebben die over het juiste certificaat beschikken (voor certificeringsplichtige sectoren) registreren certificaatnummer van de kopers registreren aangekochte hoeveelheden Bewaren de info minstens 5 jaar Stellen informatie ter beschikking van bevoegde overheid of Eur. Commissie indien hierom verzocht
1.1. Europese regelgeving: EU-verordening 517/2014 F-gassen Phasedown - Vanaf 2015: Quota-systeem voor invoerders/producenten sterke afbouw tov gemiddelde van periode 2009-2012! (in CO2-eq)
1.1. Europese regelgeving: EU-verordening 517/2014 F-gassen Nieuwe EU-verordening (annex III): Sterke uitbreiding verbodsbepalingen voor op de markt brengen van welbepaalde apparatuur met F-gassen, bvb.
1.1. Europese regelgeving: EU-verordening 517/2014 F-gassen Bestaande koelsystemen met koelmiddelvulling vanaf 40 ton CO2-eq: Verbod op gebruik F-gassen met GWP > 2500 van nieuw geproduceerde F-gassen vanaf 2020 geregenereerde/gerecyclede F-gassen vanaf 2030 40 ton CO2-eq = +/- 10 kg R404a of R507) Uitzondering voor diepkoeling (-50 C) zie art 13.3. van EU-verordening 517/2014
1.2. Vlaamse regelgeving koelinstallaties Vlarem II - Art. 5.16.3.3. Koelinstallaties Van toepassing op installaties met een geïnstalleerde totale drijfkracht vanaf 5 kw ook van toepassing op airco-installaties en warmtepompen met een koelsysteem Voor goede lectuur van dit artikel: Art. 1.1.2. van Vlarem II bevat definities (categorieën koelinstallaties en ozonafbrekende stoffen en gefluoreerde broeikasgassen )
1.2. Vlaamse regelgeving: Vlarem II Art. 5.16.3.3. Koelinstallaties (vervolg) Bepalingen geldend voor alle koelinstallaties: Onderhoud: werkzaamheden met kans op lekkage koelmiddel moeten door een bevoegd koeltechnicus worden uitgevoerd onderhouden volgens code van goede praktijk, regelmatig onderzocht door een bevoegd koeltechnicus. Bij vaststellen van lekkage: onmiddellijk lekkage verhelpen en nieuwe controle op lekdichtheid uitvoeren. Resultaten van onderzoek in een register Terugwinning van koelmiddelen: Bij definitieve buitenbedrijfstelling: koelmiddel binnen de maand verwijderen. Bij buitenbedrijfstelling of bij herstellingen waarbij het koelmiddel moet worden afgetapt, moet het koelmiddel met doelmatige apparatuur door bevoegde koeltechnici worden opgevangen in speciaal daarvoor bestemde en gemarkeerde recipiënten. Dit koelmiddel mag, nadat het goed bevonden is, terug worden gebruikt.
1.2. Vlaamse regelgeving: Vlarem II Art. 5.16.3.3. Koelinstallaties (vervolg) Bepalingen voor koelinstallaties met koelmiddelinhoud van 3 kg of meer die ozonafbrekende stoffen en/of gefluoreerde broeikasgassen bevatten (en niet hermetisch gesloten zijn): Relatief lekverlies: (Opgelet! Nieuwe aanpak sinds eind sept 2014!) L = (B/N) x 100%, waarbij: 1 L: relatief lekverlies 2 B: som van alle bijvullingen gedurende een kalenderjaar (kg); 3 N: nominale koelmiddelinhoud v/d koelinstallatie (kg)
1.2. Vlaamse regelgeving: Vlarem II Art. 5.16.3.3. Koelinstallaties (vervolg) relatief lekverlies: Maximaal 5% koelmiddelinhoud op jaarbasis indien lekkage meer dan 5% : zo spoedig mogelijk herstellen (uiterlijk binnen de 14 dagen) Nieuw koelmiddel mag pas worden toegevoegd wanneer lekkage is verholpen en een controle op lekdichtheid is uitgevoerd Na iedere bijvulling relatief lekverlies berekenen en noteren 1 maand na herstel: controle op lekdichtheid (niet op dag van herstel)
1.2. Vlaamse regelgeving: Vlarem II Art. 5.16.3.3. Koelinstallaties (vervolg) Indien 2 opeenvolgende kalenderjaren lekverlies > dan 10% dan moet installatie binnen de 12 maanden na vaststelling buiten bedrijf worden gesteld + melding 14 dagen na vaststelling aan afdeling bevoegd voor milieuhandhaving Gemotiveerde aanvraag tot afwijking kan worden goedgekeurd indien: De aanvraag reden van lekkage verklaart (niet te wijten aan ouderdom of slijtage) Maatregelen worden beschreven om lekkage op te sporen en te verhelpen Indien lekkage in een kalenderjaar meer dan 100% bedraagt voor installaties met meer dan 30 kg koelmiddel, dan moet dit worden gemeld aan afdeling bevoegd voor milieuhandhaving
1.2. Vlaamse regelgeving: Vlarem II Art. 5.16.3.3. Koelinstallaties (vervolg) Periodieke lekdichtheidscontrole: afhankelijk van koelmiddelinhoud (zie eerder): voor F-gassen en mengsels vanaf op basis van ton CO2-eq voor HCFK s (R-22) op basis van kg koelmiddel indien vermoeden van lekkage: controle met lekdetectieapparatuur met gevoeligheid 5 g/jaar Documentatie: Instructiekaart Logboek: - Type koelmiddel/nominale koelmiddelinhoud van koelinstallatie - aard van uitgevoerde werkzaamheden - hoeveelheden koelmiddel toegevoegd, afgetapt, afgevoerd - beschrijving + resultaten van de lekdichtheidscontroles - persoon die werkzaamheden heeft uitgevoerd
2. Certificering koeltechnische bedrijven definitie voor bevoegd koeltechnicus (Art. 1.1.2. van Vlarem II): Voor werkzaamheden aan koelinstallaties die ozonafbrekende stoffen en/of gefluoreerde broeikasgassen bevatten, waarbij er een mogelijk risico op emissies van koelmiddelen bestaat, en voor het uitvoeren van lekdichtheidscontroles als vermeld in artikel 5.16.3.3, 6 en 7, geldt als aanvullende voorwaarde dat de persoon werkt in een koeltechnisch bedrijf dat is gecertificeerd overeenkomstig de bepalingen, vermeld in het besluit van de Vlaamse regering inzake de certificering van koeltechnische bedrijven en hun koeltechnici van 4 september 2009 Werkzaamheden met mogelijk risico: installeren, (bij)vullen met en aftappen van koelmiddel, herstellingen aan koelmiddelbevattende onderdelen Uitzondering: geen certificeringsverplichting op bedrijfsniveau indien bedrijf enkel controles op lekkage uitvoert waarbij koelmiddelcircuit niet wordt geopend (persoon heeft wel nog altijd certificeringsverplichting)
2. Certificering koeltechnische bedrijven (vervolg) Implicaties voor bedrijven: Keuring door een geaccrediteerde keuringsinstelling Eisen: Beschikken over technische uitrusting voor personeel Documentatie van werkzaamheden, onder meer koelmiddelboekhouding, procedures Gecertificeerde koeltechnici Herkeuring: om de 24 maanden voor bedrijven die werken aan grotere installaties (koelmiddelinhoud 3kg en meer); om de 5 jaar voor bedrijven die enkel werken aan kleinere (- 3 kg koelmiddelinhoud)
2. Certificering koeltechnische bedrijven (vervolg) Implicatie voor koeltechnici Verplichte certificering dmv vakbekwaamheidsexamen in een gecertificeerd examencentrum Examen: praktijk én theorie Hernieuwing certificaat: iedere vijf jaar (korte theoretische test) Meer info op: http://www.lne.be/themas/erkenningen/koeltechniek
3. Ervaringen milieu-inspectie Frequent vastgestelde waarnemingen:; afwezigheid van het wettelijk voorgeschreven sterkte- en constructieattest; installaties niet onderhouden volgens een code van goede praktijk Logboek: afwezig (13%) of zeer onvolledig ingevuld (30%) Instructiekaart niet aanwezig (40%) te hoog lekverlies (of niet te kwantificeren) bij 37% onderzochte installaties Oudere R-22 installaties niet lekdicht => Uit (onder meer) het milieuhandhavingsrapport 2012 http://www.lne.be/themas/handhaving/afdeling-milieuinspectie/milieuhandhavingsrapport/de-rapporten
4. Ecologiepremie Enkel investeringen in technologieën die voorkomen op de limitatieve technologieënlijst: Voorbeelden ivm. koeling Een nieuw koelsysteem op basis van alternatieve koudemiddelen (uitgezonderd ammoniak) Een nieuw koelsysteem op basis van ammoniak voor installaties tot 300kW Indirect koelsysteem op basis van alternatieve koudemiddelen of ammoniak CO2/NH3 cascade koelsysteem Ecologiepremie: tegemoetkoming voor de meerkost tov. standaardtechnologie Meer info: http://agentschapondernemen.be/themas/ecologiepremie
5. Bedenkingen: Lekkage van koelmiddel Werkelijke kost van lekkende koelinstallatie onderschat: Kost is = Kostprijs nieuw koelmiddel voor bijvulling maar ook kost tgv.: Werkzaamheden herstel koelinstallatie Uitval van installatie op onvoorziene momenten (risico op schade aan product/proces) Slecht onderhouden installatie > meer frequente herstellingen/uitvalmomenten Hoger energieverbruik
5. Bedenkingen: Lekkage van koelmiddel: Enkele aanbevelingen & tips: zelfcontrole Actief bijhouden van logboek Communiceren over lekkage bewustwording niet enkel bij onderhoudstechnicus maar ook bij eigenaar bvb. in jaarverslag, actieplan Reductiedoelstellingen formuleren Actieplan: prioritaire acties met maximaal resultaat Duurzame uitbating is niet duurder
5. Bedenkingen: Koelmiddelkeuze Afbouw HCFK-consumptie (R-22) tgv. Europese regelgeving Gevolg hiervan: Gebruik van HFK s stijgt R404A wordt het meest aangewend (zowel in nieuwe als bestaande installaties) Maar R404A kent zeer hoge GWP-waarde (3922) Alternatieven mogelijk? Non-HFK of lage(re) GWP-HFK s kunnen een heel significant verschil maken én zijn beschikbaar Vervanging HCFK-installaties is nu volop lopende er is een momentum Kostprijs van HFK s met hoge GWP waarde zou sterk kunnen stijgen in komende jaren
5. Bedenkingen: Natuurlijke koelmiddelen Barrières: Publieke perceptie: Onbekend is onbemind Wetgeving/standards Opleiding/kennis Bijscholing voor installateurs/technici Marketing/marktprijs Vraag/aanbod Psychologie Vooroordelen mbt. veiligheid, kostprijs, betrouwbaarheid, energieverbruik