Kwartaalrapport verantwoord beleggen Q3-2014
Inhoud 1 Introductie 3 2 ESG-activiteiten en case studies 4 2.1 Green bonds: leningen met een missie 4 2.2 Uitsluitingen update 6 2.3 Engagementoverzicht 6 2.4 Engagements 7 2.5 Publicaties en evenementen 9 2.6 Het Europese Best-in-Class Product 9 3 Appendix 13 3.1 Huidige uitsluitingen (bedrijven) 13 3.2 Huidige uitsluitingen (landen) 14 ACTIAM N.V. KWARTAALRAPPORT VERANTWOORD BELEGGEN Q3-2014 2
1 Introductie De planeet redden is een investering die loont, geen kostenpost! Klimaatverandering is echt, en dreigend. Wij zijn als mens afhankelijk van de bronnen die de natuur ons biedt. De natuur heeft dus een sterke impact op ons. Andersom hebben wij, juist door het gebruik van deze hulpbronnen, een grote impact op het milieu. Het aanpassen aan de gevolgen van al in gang gezette klimaatverandering en het voorkomen van verdere opwarming van de aarde zijn daarom voor alle samenlevingen een grote uitdaging. Veranderingen van het weer, de waterhuishouding en voorraden en biodiversiteit hebben grote gevolgen voor de plaatselijke, regionale en wereldwijde economie. Dit is een gevaar voor onze investeringen, nu en in de toekomst. Als particulier kan men helpen deze veranderdingen te voorkomen door, onder andere, zuiniger om te gaan met grondstoffen. Omdat investeerders de zorg dragen voor het spaargeld van klanten en namens hen eigenaar van en verstrekker van leningen aan bedrijven en overheden zijn, hebben ook zij een verantwoordelijkheid die ze moeten nemen. Bijvoorbeeld door groene projecten te financieren. Om catastrofale klimaatverandering van meer dan 2 graden Celsius te voorkomen, zijn enorme investeringen nodig. Deze investeringen moeten een snelle overgang naar een economie met een lage CO2-uitstoot en hoge klimaatweerbaarheid mogelijk maken. Het International Energieagentschap (IAE) schat in dat er tot 2050 ongeveer 1 biljoen Amerikaanse Dollar per jaar extra nodig is om dit voor elkaar te krijgen. Bovenop wat er sowieso geïnvesteerd wordt, dus. Het goede nieuws is dat deze bedragen investeringen zijn en geen kosten. Er wordt dus wel rendement over ontvangen. Als verantwoorde investeerder vullen wij onze verantwoordelijkheid om duurzaam te beleggen op verschillende manieren in. Met een uitsluitingslijst zorgen we ervoor dat we niet beleggen in de bedrijven die keer op keer de fout ingaan op milieu-, sociaal of bestuurlijk gebied (ESG). Ook voeren we gesprekken met bedrijven, om hen te motiveren duurzamer te werk te gaan. Sinds een aantal jaar bestaat er een snel groeiende markt waarmee wij aan duurzaam beleggen een nieuwe, positieve invulling kunnen geven: de green bonds-markt. Met green bonds kunnen investeerders gericht groene of sociale projecten financieren. Bijvoorbeeld projecten op het gebied van schone energie, waardoor wij als samenleving minder afhankelijk zullen zijn van onze schaarse grondstoffen. Met als gevolg dat er minder vervuiling is. Daarnaast is het een goed middel om de enorme wereldwijde obligatiemarkt aan te boren. ACTIAM heeft het voornemen om voor eind 2015 het bedrag dat wij investeren in green bonds te verdubbelen van 500 miljoen Euro naar 1 miljard Euro, afhankelijk van klantwensen en marktontwikkelingen. Wij zijn bereid om met onze investeringen de strijd tegen klimaatverandering aan te gaan. Natuurlijk zonder dat we daar financieel op inleveren. Laten we samen deze uitdaging aangaan! Veel leesplezier en vriendelijke groet, Manuel Adamini Hoofd Verantwoord Beleggen ACTIAM ACTIAM N.V. KWARTAALRAPPORT VERANTWOORD BELEGGEN Q3-2014 3
2 ESG-activiteiten en case studies 2.1 GREEN BONDS: LENINGEN MET EEN MISSIE Deskundigen zijn het eens, er moet nog veel meer gebeuren om het probleem van klimaatverandering aan te pakken. Als we op het huidige tempo blijven doorgaan met het opwarmen van onze aardbol komen we in grote problemen. Een mogelijke oplossing voor de grootste bedreiging voor toekomstige generaties: green bonds. Leningen met een specifieke klimaatdoelstelling. Er wordt nog te weinig gedaan aan het wereldwijde probleem van klimaatverandering. Niet omdat de technische oplossingen buiten ons bereik liggen of omdat het de wereldleiders aan goede wil ontbreekt. De belangrijkste reden is het prijskaartje van de oplossing en de vraag wie welk gedeelte van de rekening moet betalen. De 36 biljoen Amerikaanse Dollar die volgens het Internationaal Energieagentschap (IEA) nodig is tot 2050 is een ruwe schatting. 1 Wat vast staat is dat enorme bedragen nodig zijn om extreem weer, een stijgende zeespiegel en ernstige voedselschaarste te voorkomen. Ook het aanpassen aan de klimaatveranderingen die al in gang zijn gezet is belangrijk en kost veel geld. Duurzame energiebronnen Windmolens en zonnepanelen kunnen ten koste van energiecentrales op steenkolen worden geplaatst. Dat zorgt ervoor dat er minder broeikasgas in de lucht komt. Maar helaas kost stroom afkomstig van windmolens nu nog ongeveer dubbel zoveel als elektriciteit uit goedkope steenkool. 2 Gelukkig is de verwachting dat het rendement van windmolens snel beter zal worden en dat deze hard nodig gaan zijn om aan de toekomstige vraag naar energie te voldoen. Overheden kunnen de ontwikkeling van duurzame energiebronnen versnellen, maar dit kost vaak veel geld. Ook banken en andere grote financiers kunnen een belangrijke rol spelen bij het vinden van geld voor verduurzaming. Door middel Als investeerder beleggen we alleen in de beste green bonds. Het geld moet aantoonbaar en volledig worden besteed aan duurzame doelen en mag niet terecht komen in nietduurzame activiteiten. van green bonds (groene obligatielening) kunnen partijen op de internationale kapitaalmarkt klimaatvriendelijke projecten financieren. Door het verstrekken van deze leningen kunnen, tegen betaling van een rentevergoeding, zelfs grote projecten betaald worden en krijgt de noodzakelijke ontwikkeling van duurzame technieken een kans. De groei van de green bonds-markt is enorm. Binnen korte tijd werden leningen met een gezamenlijke waarde van 35 miljard Amerikaanse dollar op de markt gebracht. 3 Zoals vaker met producten die snel populair worden laat de kwaliteit dan soms te wensen over. Daarom hebben we voorwaarden gesteld om de kwaliteit van green bonds te garanderen. Deze voorwaarden zijn gericht op wat het bedrijf met het opgehaalde geld gaat doen. Voorbeeld: groot en ver weg In Canada wordt met behulp van financiering uit green bonds het grootste windmolenpark in het land gebouwd. Dit park zal een vermogen van 350 megawatt hebben. In totaal worden er 175 windturbines neergezet. Het eerste deel van 150 megawatt (75 turbines) wordt 1 december 2014 opgeleverd. De oplevering van het tweede deel van 200 megawatt is gepland op 1 december 2015. Ter vergelijking: 1 megawatt levert genoeg energie voor ruim 658 Nederlandse huishoudens. Dit totale park zou dus ongeveer 230.000 Nederlandse huishoudens van energie kunnen voorzien! Welke afspraken maak je? Hoewel de duurzame toepassing wordt vastgelegd in de afspraken over de lening, blijft het een kwetsbaar onderdeel van de overeenkomst. Vooral als het geld wordt overgemaakt naar het bedrijf dat de lening uitgaf, moet nog maar worden gezien of het geld echt wordt besteed aan, bijvoorbeeld, het beloofde windmolenpark. Er moet worden voorkomen dat het geld voor andere of niet-duurzame projecten wordt gebruikt. Daarom gaan sommige instellingen een stap verder: er wordt in afspraken opgenomen dat het geld van de lening op een aparte rekening wordt gezet. Deze rekening wordt niet voor het hele bedrijf gebruikt, maar alleen voor het specifieke project. Zo kan de koper voor de wet voorkomen dat het geld op de verkeerde plek komt, in plaats van te vertrouwen op goedbedoelde afspraken. 1 International Energy Agency (IEA), Energy Technology Perspectives 2012: Pathways to a Clean Energy System, (Paris: OECD/ IEA, 2012), 1, http://www.iea.org/textbase/npsum/etp2012sum.pdf 2 EIA Annual Energy Outlook 2014, http://www.eia.gov/forecasts/aeo/electricity_generation.cfm 3 Climate Bonds Initiative: The state of the market in 2014, http://www.climatebonds.net/files/files/-cb-hsbc-15july2014-a4- final.pdf ACTIAM N.V. KWARTAALRAPPORT VERANTWOORD BELEGGEN Q3-2014 4
Toch blijven we kritisch. Een belangrijk onderdeel van het beleggen in obligatieleningen, en dus ook voor beleggers in green bonds, is kredietrisico. Hoe groot is de kans dat een lening niet kan worden terugbetaald? De blootstelling aan kredietrisico is en blijft gekoppeld aan de kredietwaardigheid van de gehele uitgevende instelling en al hun activiteiten. Dat kunnen we uitleggen aan de hand van een voorbeeld. Stel dat een technologiebedrijf zowel windmolens als kernwapens maakt. Dit bedrijf haalt geld op door het uitgeven van een green bond, om zo meer windmolenparken te bouwen. Hoewel het geld van de green bonds alleen aan windmolens wordt uitgegeven, heeft het hele bedrijf te maken met de risico s van het maken van kernwapens. De belegger die de green bonds koopt wordt dus ook aan deze risico s blootgesteld. Om dit te voorkomen kan speciaal voor de green bond een instelling opgezet worden. In plaats van het oorspronkelijke bedrijf, geeft de nieuwe instelling de green bond uit. Er bestaat dan geen verband meer tussen het kredietrisico van de oorspronkelijke uitgever en de green bond-lening. Dit is trouwens wel de meest vergaande manier van afstand scheppen tussen de oorspronkelijke uitgevende instelling en het gefinancierde project. Voorbeeld: klein en dichtbij Green bonds zijn er niet alleen voor grote energieprojecten, ook lokaal worden er projecten gefinancierd. Een voorbeeld hiervan is de financiering van een bakkerij in Noordrijn-Westfalen, Duitsland. In dit gebied vlak over de Nederlandse grens was een bakkerij op zoek naar onafhankelijke en hernieuwbare energievoorziening. Het geld dat opgehaald is door een ook door ACTIAM gekochte green bond kon de bakkerij voorzien van de financiering die het nodig had. Er wordt een parkeerplek gebouwd met daarop zonnecellen. Deze zonnecellen leveren energie waarmee klanten hun elektrische auto s kunnen opladen. Ook de bestelbusjes van de bakkerij gaan op deze groene stroom rijden. Zo worden er door middel van green bonds ook lokaal duurzame stappen gezet. Als investeerder beleggen we alleen in de beste green bonds. Het geld moet aantoonbaar en volledig worden besteed aan duurzame doelen en mag niet terecht komen in niet-duurzame activiteiten. Anders beleggen we niet. Overigens zouden we in het bedrijf van dit voorbeeld niet beleggen, ook niet in green bonds. Beleggingen in kernwapens sluiten we uit, dus blijven we weg van alle onderdelen van een bedrijf dat kernwapens maakt. De projecten De projecten op het gebied van klimaatverandering kunnen zowel mitigatie- als adaptatieprojecten zijn. Bij mitigatie gaat het om projecten die klimaatverandering voorkomen. Bijvoorbeeld windmolens, zonnepanelen of isolatie van gebouwen. Adaptatie betekent aanpassing aan de gevolgen van klimaatverandering. Dit zijn bijvoorbeeld projecten waarbij dijken worden versterkt. Zulke groene projecten kunnen een deel van de oplossing van het klimaatprobleem zijn en worden daarop door ons beoordeeld. Hoewel de meeste green bonds worden uitgegeven met een duidelijke klimaatdoelstelling, worden sommige projecten zo ingericht dat ze naast het milieu ook nog een sociale doelstelling hebben. Daarbij kun je denken aan gezondheid, kwetsbare groepen en onderwijs. In alle gevallen moeten de gefinancierde projecten overeenkomen met de projecten die voorgesteld zijn bij de (ver)koop van de green bond. Instellingen die een green bonds-lening aanbieden worden door ons op alle bovenstaande punten beoordeeld en er vaak ook op aangesproken. Vooral de duurzaamheid van het project is een vast onderdeel van onze gesprekken met dit soort aanbieders. Hoe wordt het geld precies besteed? Wat denkt men ermee te bereiken? Zijn er misschien ook nadelige neveneffecten van het project? Wordt de duurzaamheid van het project door een onafhankelijke partij gemeten en gevolgd? Gaat de aanbieder hierover regelmatig rapporteren? Het zijn allemaal vragen die wij stellen bij het beoordelen van green bonds. ACTIAM N.V. KWARTAALRAPPORT VERANTWOORD BELEGGEN Q3-2014 5
2.2 UITSLUITINGEN UPDATE Alle organisaties waarin we beleggen worden voortdurend onderzocht op milieu-, sociaal en bestuurlijk gebied. De beoordelingscriteria voor deze onderwerpen staan in onze Fundamentele Beleggingsbeginselen. Deze hebben betrekking op mensenrechten, fundamentele arbeidsrechten, corruptie, milieuvervuiling, wapens en productintegriteit. De Fundamentele Beleggingsbeginselen komen voort uit internationale verdragen, conventies en best practices en zijn te vinden op onze website. Figuur 1 geeft een overzicht weer van de huidige uitsluitingen per onderwerp. In het derde kwartaal heeft het ACTIAM Selectiecomité geen nieuwe namen uitgesloten. Huidige uitsluitingen Voor een volledig overzicht van de bedrijven die per 30 september 2014 uitgesloten zijn van het beleggingsuniversum verwijzen we u naar Sectie 3.1 van de Appendix. Figuur 1: uitsluitingen gesorteerd naar onderwerp. Sommige bedrijven zijn om meerdere redenen uitgesloten, daarom is het totaal van deze tabel hoger dan het totaal aantal uitsluitingen. Klant- en productintegriteit Fundamentele arbeidsrechten Mensenrechten Milieuvervuiling 0 5 10 15 20 25 30 35 Aantal uitgesloten bedrijven per 30-09-2014 2.3 ENGAGEMENTOVERZICHT Met een aantal bedrijven in ons beleggingsuniversum voeren we een actieve dialoog, ook wel engagement genoemd. Bijvoorbeeld als het met incidenten of (mogelijk) controversiële activiteiten te maken heeft. Op die manier proberen we er achter te komen wat de oorzaak van het incident is en hoe dit in de toekomst kan worden voorkomen. Samen kijken we kritisch naar het beleid en andere punten. Verbetermogelijkheden brengen we onder de aandacht. Figuur 2 en 3 geven weer hoe onze engagement-activiteiten verdeeld zijn, naar regio en sector. Figuur 2 en 3: verdeling engagements naar regio en naar sector Azië / Pacific, 13% Capital goods, 16% Mijnbouw, 19% Noord- Amerika, 23% Voeding, 13% Europa, 65% Diversen, 29% Olie & gas, 23% ACTIAM N.V. KWARTAALRAPPORT VERANTWOORD BELEGGEN Q3-2014 6
Natuurlijk kijken we ook naar het verloop van die dialoog. We beoordelen het succes van de engagement-inspanningen op twee onderdelen. Onder de kwaliteit in het algemeen valt de relatie met het bedrijf: stelt het zich voldoende open op en is het bereid om in gesprek te gaan met de aandeelhouders? Het onderdeel voortgang gaat over de werkelijke stappen die door het bedrijf zijn gezet tussen het bespreekbaar maken van onze zorgen en het maken van concrete verbeteringen in beleid en gedrag. Figuur 4: verdeling engagements naar algemene kwaliteit 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Goed Gemiddeld Slecht 30-06-14 30-09-14 Figuur 5: verdeling engagements naar voortgang 15 10 5 0 Mijlpaal 0 Mijlpaal 1 Mijlpaal 2 Mijlpaal 3 Mijlpaal 4 Mijlpaal 5 30-06-14 30-09-14 2.4 ENGAGEMENTS Ook tijdens de zomer gaan de engagements met bedrijven door. In augustus hebben we met ARM Holdings gesproken over het ontwikkelen van een duurzaam inkoopbeleid. Daarnaast hebben we feedback gegeven over de MVOrapportage van ARM. Het bedrijf gaf aan dat het onze suggesties in overweging zal nemen en onze inbreng intern ter discussie zal stellen. Ook met Umicore spraken we over hun rapportage. We hebben gevraagd of zij hun milieurapportage willen uitbreiden. Verder hebben we gesproken over duurzame innovatie. Deze suggesties neemt het bedrijf in overweging. Engagementgesprekken gaan vaak ook over specifiekere onderwerpen. We spraken bijvoorbeeld met Samsung Electronics in september. Dit bedrijf verzochten we om een gesprek aan te gaan over de persoonlijke veiligheid van hun medewerkers en arbeidsomstandigheden. Samsung gaf hierop een positieve reactie. Het stelde een telefoongesprek voor met onze partner, de investeerder The Pensions Trust. Als meerdere investeerders hetzelfde willen bereiken bij een bedrijf is het soms makkelijker om een engagement samen te doen. Dit kan voor een specifiek bedrijf zijn, maar bijvoorbeeld ook over een thema gaan, waarbij meerdere bedrijven worden aangesproken. Een voorbeeld hiervan is het initiatief rond olieboringen in het zeewater bij de Noordpool dat afgelopen kwartaal is gestart. Daarbij spreken we met een groep andere investeerders met, onder andere, BP. We hebben via de vertegenwoordiger van deze groep beleggers onze zorgen geuit over de activiteiten in het kwetsbare Noordpoolgebied. Na een briefwisseling volgde er in september een telefonische toelichting met BP. Ook Chevron, ENI en Royal Dutch Shell zijn door deze groep benaderd. We proberen op deze manier de (voorgenomen) activiteiten van olie- en gasbedrijven in de Noordpoolcirkel in kaart te brengen en de risico s voor het milieu vast te stellen. Een andere manier om een bedrijf aan te spreken, is via een bestaande organisatie of belangengroep. Zo hebben is in september gesproken met het Japanse elektronicabedrijf Olympus. Dit is uitgevoerd door een corporate governance belangengroep, die mede namens ons het bedrijf aansprak op het voorkomen en bestrijden van corruptie. ACTIAM N.V. KWARTAALRAPPORT VERANTWOORD BELEGGEN Q3-2014 7
green bonds GEEN GEWONE LENING Een green bond is een obligatielening met een duidelijk doel. Niet alleen ontvangen we rente over deze lening zoals bij alle andere. Het geleende geld wordt uitsluitend aan duurzame projecten en activiteiten besteed. 100 80 60 40 20 De snelle groei van de green bonds markt (md USD) 0 2013 2014 2015? enkele voorbeelden Borkum West II 40 windmolens in de Noordzee Zuid-Afrika Zonnetoren Capaciteit 50MW Khi Solar One de eerste zonnetoren in Afrika Borkum Hoogte turbine: 150m Domtoren Utrecht: 112m 200.000 h uishoudens Een zonnetoren is een toren waarin water wordt verhit met warmte van de zon. De toren is omringd door 4000 spiegels die het zonlicht weerkaatsen naar de toren. De stoom die hierdoor ontstaat drijft turbines aan en wekt zo elektriciteit op. Een gemiddeld Nederlands huishouden verbruikt 3340 kilowattuur elektriciteit per jaar. Met de 40 windmolens die voor dit project worden geplaatst kunnen 200.000 huishoudens van elektriciteit worden voorzien. bronnen: http://www.climatebonds.net/ http://www.actiam.nl/nl/ http://www.abengoasolar.com http://www.abengoasolar.com/export/sites/abengoasolar/resources/pdf/khi-solar-one-factsheet.pdf http://www.eib.org/projects/pipeline/2010/20100589.htm http://www.nibud.nl/uitgaven/huishouden/gas-elektriciteit-en-water.html ACTIAM N.V. KWARTAALRAPPORT VERANTWOORD BELEGGEN Q3-2014 8
2.5 PUBLICATIES EN EVENEMENTEN Publicaties Het ESG Research team ACTIAM heeft in het derde kwartaal van 2014 de onderstaande artikelen gepubliceerd: MAAND AUTEUR MEDIUM TITEL (LINK) Juli M. Adamini IEX.nl Voetbal en duurzaam beleggen M. Adamini en H. Hummels VBA Journaal Verantwoord beleggen tijd om de kinderschoenen te ontgroeien M. Adamini IEX.nl Verantwoord dilemma Augustus M. Adamini IEX.nl In actie tegen misstanden M. Adamini IEX.nl Tabee Walmart September M. Adamini IEX.nl CO 2 -bubbel M. Adamini RI Insight The climate bonds market in need of standards: maybe even a small range of them? M. Adamini IEX.nl Rusland, energie en klimaat Publieke optredens Het ESG Research team van ACTIAM heeft in het derde kwartaal van 2014 in een actieve rol aan de onderstaande evenementen deelgenomen: MAAND DEELNEMER EVENEMENT & LOCATIE (LINK) VORM ONDERWERP Juli M. Adamini EITI internationale bestuursvergadering, Mexico Stad, Mexico September M. Adamini Sustainable & Responsible Capital Markets Forum, Londen, Engeland M. Adamini Sustainable & Responsible Capital Markets Forum, Londen, Engeland Afwisselend bestuurslid (alternate board member) Deelnemer aan panel Interview Bestuursvergadering van de Extractives Industry Transparency Initiative Enhanced risk management a move to strategic fixed income investing Duurzaam beleggen 2.6 HET EUROPESE BEST-IN-CLASS PRODUCT Voor het Europese Best-in-Class product wordt elk bedrijf langs de duurzame meetlat gelegd. Daarbij selecteren wij alleen de meest toonaangevende bedrijven op milieu-, sociaal- en bestuursvlak ( Best-in-Class ). Dit doen we door middel van sectoronderzoeken: we maken per sector een rangorde van de bedrijven. Alleen de beste 40% van de in Europa genoteerde bedrijven in die sector keuren we goed als mogelijke belegging. Deze rangorde komt tot stand door meer dan 100 indicatoren voor duurzaam ondernemerschap te wegen. Zo beoordelen we managementsystemen van bedrijven die erop gericht zijn bedrijfsongevallen en milieuschade te voorkomen. De daden van het bedrijf worden vervolgens bekeken met behulp van data over bijvoorbeeld ziekteverzuim, personeelsverloop, milieuboetes en trends in de uitstoot van broeikasgassen. Tenslotte doen wij nader onderzoek naar de maatschappelijke aspecten van de geleverde producten en diensten aan de eindklant. Kent bijvoorbeeld het productassortiment van een supermarkt een groot aandeel biologisch voedsel? Zijn er telecombedrijven die klanten lessen aanbieden om veilig en verantwoord gebruik van internet te bevorderen? Hoewel de sectoronderzoeken elke twee jaar plaatsvinden, is tussentijdse afkeuring of goedkeuring van bedrijven ook mogelijk. Als een bedrijf bijvoorbeeld ernstige veiligheidsincidenten heeft, keuren wij het af. Ook belonen we inspanningen om te verbeteren. Stel dat een bedrijf dat niet in de oorspronkelijke top 40% zit volledig omschakelt naar hernieuwbare energie, dan kunnen wij het toch goedkeuren als mogelijke belegging. In de loop van het derde kwartaal van dit jaar werden alle Europese bedrijven in de volgende drie sectoren tegen het licht gehouden: n Media n Banken n Consumenten Dienstverlening (bijvoorbeeld winkels, reisbureaus, vermaak) ACTIAM N.V. KWARTAALRAPPORT VERANTWOORD BELEGGEN Q3-2014 9
De analyse van deze sectoren leidde afgelopen kwartaal tot de volgende wijzigingen: SECTOR AANDEEL VORIGE STATUS NU Media Telenet Group Holding Afgekeurd Toegelaten British Sky Broadcasting Group Afgekeurd Toegelaten Modern Times Group Goedgekeurd Verwijderd Banken Banco de Sabadell Afgekeurd Toegelaten Caixabank Afgekeurd Toegelaten Crédit Agricole Afgekeurd Toegelaten KBC Group Afgekeurd Toegelaten Banca Monte Dei Paschi Di Siena Goedgekeurd Verwijderd Commerzbank Goedgekeurd Verwijderd Société Générale Goedgekeurd Verwijderd UniCredit Goedgekeurd Verwijderd Consumenten Dienstverlening Compass Group Goedgekeurd Verwijderd Positieve selectie Bedrijven die niet in de oorspronkelijke top 40%-selectie zitten willen we graag prikkelen tot beter gedrag. Wanneer een bedrijf een voortrekkersrol vervult op het gebied van bijvoorbeeld hernieuwbare energie, gezond en vitaal ouder worden, slimmer grondstoffengebruik en innovaties voor de wereld van morgen, selecteren we het voor engagement. Dit betekent dat we een dialoog aangaan met het management van het bedrijf. We bespreken waar en op welke manier de onderneming de prestaties op milieu-, sociaal en bestuurlijk vlak kan verbeteren. In het derde kwartaal van 2014 kozen we OC Oerlikon, Nordex en Amer Sports voor positieve selectie. Het doel van deze dialoog is dat het bedrijf een hogere gemiddelde ESG-prestatie (environmental, social, governance) in de sector bereikt. Zo kan het alsnog in de top 40% komen. In Figuur 5 wordt het proces voor het Europese Best-in-Class-product schematisch weergegeven. Het Zwitserse OC Oerlikon produceert beschermende verflagen en nanotechnologieën. De verflagen worden bijvoorbeeld toegepast in automotoren. Dit voorkomt slijtage van onderdelen en verlaagt brandstofverbruik en de uitstoot van schadelijke stoffen. Nanotechnologie kan producten ultrasterk, vuilafstotend of extreem zuinig maken. OC Oerlikon richt zich hierbij vooral op de innovaties voor energiezuinige LED-verlichting, energieopslag en zonne-energie. Nordex maakt windenergiesystemen. Ook voor het plannen en het onderhoud van windturbines levert Nordex diensten. Bij het plannen hoort onder andere het regelen van de vergunningen, het ontwerpen van verschillende opstellingen, geluidsbesparende maatregelen en het aansluiten van de windmolens op het elektriciteitsnet. Ook in Nederland is Nordex actief: het bedrijf gaat windturbines leveren voor een windmolenpark in Delfzijl. Dit levert energie voor meer dan 55.000 huishoudens: ongeveer de grootte van de stad Zwolle. Amer Sports is een Fins bedrijf dat in winkels en op internet fitnessapparatuur, outdoor kleding en tennisrackets verkoopt. Deze producten passen bij een gezonde levensstijl en in de trend van vitaal ouder willen worden. De markt voor sportartikelen is groot en groeit hard: niet alleen omdat mensen meer sporten, maar ook omdat sportkleding en schoenen meer casual worden gedragen. Vooral China is een interessante markt voor de verkoop van sportartikelen. Figuur 5: schematische weergave van het proces voor het Europese Best-in-Class-product Top 40%: goedgekeurd als mogelijke belegging Bij ernstige incidenten: tussentijds afkeuren Sectoronderzoek Bij sterke positieve ontwikkelingen: tussentijds goedkeuren Overige 60%: afgekeurd als mogelijke belegging Bedrijven die het op ESG-gebied goed doen: positieve selectie ACTIAM N.V. KWARTAALRAPPORT VERANTWOORD BELEGGEN Q3-2014 10
Banken toenemende aandacht voor green bonds Banken begeleiden de green bond-transacties van uitgevende partijen, zoals Unilever en de Wereldbank. De bankensector is een van de sectoren die wij het afgelopen kwartaal hebben onderzocht en waarin we de meest duurzame banken uitgekozen hebben. Banken spelen een belangrijke rol in de maatschappij. Zij kunnen, door geld van spaarders tijdelijk aan anderen uit te lenen, ervoor zorgen dat de economie beter draait. Stabiele banken houden rekening met de belangen van alle klanten. Dit soort banken is als smeerolie voor de maatschappij. De wereldwijde kredietcrisis heeft nog eens duidelijk gemaakt wat er gebeurt als deze financiële stabiliteit ontbreekt en hoe belangrijk banken zijn: de economische en maatschappelijke gevolgen van het wanbeleid zijn nog steeds zichtbaar. Het is belangrijk banken weer stabiel te maken, ook om het vertrouwen terug te laten keren. Dit kan met name door het aanhouden van hogere kapitaalbuffers en meer variatie in het type banken, zoals coöperatief georganiseerde banken, spaarbanken en zakenbanken. Ook blijft het belangrijk dat banken verantwoording afleggen over de sociale en ecologische impact van hun activiteiten zoals beleggingen en kredietverlening. Voor het Europese Best-in-Class product willen wij weten waar de onderzochte banken voor staan en hoe zij aan deze thema s invulling geven. Ethiek, integriteit en kwaliteit Een van de onderzochte thema s is ethiek, integriteit en kwaliteit. We kijken bijvoorbeeld naar goed ondernemingsbestuur, goede controle en toezicht, en naar hoe transparant de bank is over risico s van financiële producten en diensten. Over het algemeen worden slecht toezicht, een kortetermijnmentaliteit van In onze visie moet iedereen, rijk of arm, toegang tot bankdiensten kunnen hebben. aandeelhouders en risicovolle beloningsstructuren gezien als de grootste oorzaak van de kredietcrisis. Daarom is het belangrijk dat er goed ondernemingsbestuur is, met goede controles en een juiste afweging tussen de belangen van aandeelhouders en andere partijen. Gedragscodes en intern toezicht om ongewenst gedrag en belangenverstrengeling van werknemers te voorkomen zijn daarom belangrijk om mee te nemen in het onderzoek. Ook beoordelen wij of banken beleid hebben om financiële diensten voor iedereen toegankelijk te maken. In onze visie moet iedereen, rijk of arm, toegang tot bankdiensten kunnen hebben. Ook beleid om corruptie en witwassen tegen te gaan is een belangrijk punt. Duurzaam bankieren Als banken duurzaam bankieren, betekent het dat ze milieu-, sociale en bestuurlijke informatie meenemen bij het inschatten van financiële risico s op de korte en lange termijn. Klimaatverandering, vergrijzing, corruptie en grondstofschaarste hebben steeds meer invloed op de winstgevendheid van bedrijven. Het beleggen in green bonds is voor steeds meer banken een aantrekkelijke antwoord op deze uitdagingen, omdat deze groene obligaties duurzame projecten financieren. Dat hoeft niets extra s te kosten, omdat green bonds vaak hetzelfde rendement opleveren als normale obligaties. Het kredietrisico en de liquiditeit (het gemak waarmee de belegging kan worden verhandeld) bij green bonds en normale obligaties zijn dan gelijk. Banken zijn niet alleen betrokken bij green bonds via eigen beleggingen. Ze begeleiden ook steeds vaker bedrijven en internationale banken, zoals de Wereldbank, bij de uitgifte ervan. De banken die wij onderzocht hebben geven zelf (nog) geen green bond uit. Naast duurzame activiteiten van banken kijken we ook naar de betrokkenheid bij omstreden activiteiten. (Ook) maatschappelijke organisaties bekritiseren bijvoorbeeld de financiering van bedrijven en projecten die schadelijk zijn voor het milieu, de mensenrechten ondermijnen en / of een negatieve invloed op lokale gemeenschappen hebben. In het sectoronderzoek is daarom eerst bekeken of banken betrokken zijn bij omstreden financieringen. Daarnaast kijken we of banken zich houden aan internationale richtlijnen, zoals de Equator Principles. Dit zijn richtljinen voor de beheersing van de sociale en milieu-aspecten van projecten. Als een bank zich aan deze richtlijnen houdt, kan het bovenstaande risico s verminderen. ACTIAM N.V. KWARTAALRAPPORT VERANTWOORD BELEGGEN Q3-2014 11
Onderzoek Het Europese Best-in-Class product belegt in bedrijven die op duurzaamheidsonderwerpen heel goed scoren. Duurzaam bankieren én de mate waarin de dagelijkse processen op een ethische en betrouwbare wijze plaatsvinden, worden dan ook het zwaarst meegewogen in het onderzoek. Eén van de banken in de top 40%-selectie is de Zweedse Skandinaviska Enskilda Banken (SEB). Deze bank is het meest vooruitstrevend in de nog jonge green bonds-markt. De Zweedse bank speelde onder andere een rol bij de uitgifte van green bonds door de European Investment Bank (EIB) en tissueproducent SCA. Met in totaal US$4,5 miljard aan begeleide greenbonds steekt de bank met kop en schouders boven de andere onderzochte bedrijven uit. Ook publiceerde SEB, samen met 12 andere banken, vrijwillige regels voor green bonds om transparantie in deze nog jonge beleggingsmarkt te bevorderen. Het belangrijkste doel van deze regels is investeerders inzicht te verschaffen in de precieze milieu-impact van green bonds. Zo weten investeerders hoe duurzaam de projecten zijn waarin ze investeren. Voor de rapportage wordt aanbevolen om daadwerkelijke prestaties te meten. Bijvoorbeeld vermeden CO2-uitstoot, het aantal mensen dat bediend wordt met schone(re) energie of water, of het vermeden aantal transportkilometers. Op deze manier helpt SEB de standaarden voor green bonds verder te ontwikkelen. ACTIAM N.V. KWARTAALRAPPORT VERANTWOORD BELEGGEN Q3-2014 12
3 Appendix 3.1 HUIDIGE UITSLUITINGEN (BEDRIJVEN) BEDRIJF SECTOR REGIO OVERTREDEN PRINCIPE Aeroteh 1 Capital Goods Europa Controversiële Wapens Alliant Techsystems 1 Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Alpha Natural Resources 1 Energy Amerika Milieuvervuiling Arch Coal 1 Energy Amerika Milieuvervuiling Aryt Industries 1 Capital Goods Europa Controversiële Wapens Ashot Ashkelon 1 Capital Goods Europa Controversiële Wapens Babcock & Wilcox 1 Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Babcock International Group Capital Goods Europa Controversiële Wapens BAE Systems Capital Goods Europa Controversiële Wapens Barrick Gold Materials Amerika Milieuvervuiling Boeing Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Bridgestone Automobiles & Components Pacific Fundamentele Arbeidsrechten Computer Sciences Corp Diversified Financials Amerika Controversiële Wapens CONSOL Energy Energy Amerika Milieuvervuiling EADS Capital Goods Europa Controversiële Wapens Exelis 1 Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Finmeccanica Capital Goods Europa Controversiële Wapens Fluor Corporation Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Freeport-McMoRan Materials Amerika Milieuvervuiling, Mensenrechten GenCorp 1 Capital Goods Amerika Controversiële Wapens General Dynamics Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Hanwha 1 Materials Pacific Controversiële Wapens Honeywell International Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Jacobs Engineering Group Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Larsen & Toubro Capital Goods Pacific Controversiële Wapens Lockheed Martin Corp Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Norinco International Cooperation 1 Capital Goods Pacific Controversiële Wapens Northrop Grumman Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Poongsan Corp 1 Materials Pacific Controversiële Wapens Raytheon Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Rheinmetall 1 Capital Goods Europa Controversiële Wapens Rio Tinto Materials Europa Milieuvervuiling Rolls-Royce Group Capital Goods Europa Controversiële Wapens Safran Capital Goods Europa Controversiële Wapens Serco Group Commercial & Professional Services Europa Controversiële Wapens Splav SRPA 1 Capital Goods Europa Controversiële Wapens ST Engineering Capital Goods Pacific Controversiële Wapens TEPCO Utilities Pacific Mensenrechten Textron Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Thales Capital Goods Europa Controversiële Wapens Vedanta Resources Materials Europa Mensenrechten, Milieuvervuiling Wal-Mart Stores, Inc. Retail Amerika Fundamentele Arbeidsrechten 1) In deze bedrijven is niet geïnvesteerd voordat zij werden uitgesloten omdat deze niet in het beleggingsuniversum waren opgenomen. De bedrijven werden preventief uitgesloten om de kans uit te sluiten dat hierin belegd zou worden als deze op enig moment in de toekomst in het beleggingsuniversum zouden worden opgenomen. ACTIAM N.V. KWARTAALRAPPORT VERANTWOORD BELEGGEN Q3-2014 13
3.2 HUIDIGE UITSLUITINGEN (LANDEN) BEDRIJF China Finland Griekenland Mexico Polen Zuid Korea Turkije Verenigde Staten OVERTREDEN PRINCIPE Mensenrechten ACTIAM N.V. KWARTAALRAPPORT VERANTWOORD BELEGGEN Q3-2014 14