Raad voor de Plaatselijke Geldwerving van de Protestantse Kerk in Nederland Voorlopige resultaten Kerkbalans 2013 en levend geld 2007-2012 1. Methodiek, steekproef en respons De Raad voor de Plaatselijke Geldwerving (RPG) schrijft ieder jaar alle colleges van kerkrentmeesters (bijna 1700) aan met de vraag om een inlichtingenstaat inzake hun inkomsten van en activiteiten rond Kerkbalans in te vullen. Ook dit jaar was er de mogelijkheid om dit digitaal (online) te doen. Door 375 colleges werd het formulier ingevuld. Dat is toch weer flink minder dan vorig jaar. Bovendien worden niet alle formulieren compleet ingevuld. Uiteindelijk konden 339 formulieren worden gebruikt voor de totaaltellingen; voor het onderdeel financiën van de protestantse gemeenten konden de resultaten van 275 formulieren worden gehanteerd. In een aantal gevallen worden resultaten geëxtrapoleerd naar landelijke cijfers. De Protestantse Kerk beschikt namelijk over betrouwbare, zij het minder recente, gegevens over onder meer de inkomsten van de plaatselijke gemeenten. 2. Resultaten algemeen De belangrijkste resultaten van de inlichtingenstaten van Kerkbalans 2013 zijn samengevat in tabel 1. Ervan uitgaande dat de ingezonden staten een representatief beeld geven van de landelijke cijfers kan het volgende worden gesteld: De totale opbrengst van Kerkbalans 2013 van de gemeenten aangesloten bij de Protestantse Kerk in Nederland bedraagt 183,9 mln., ca. 2,7 % lager dan in 2012. In dit cijfer is al rekening gehouden met het fenomeen dat de uiteindelijke bijdragen meestal hoger zijn dan de toezeggingen (het verschil daartussen over 2012 bedroeg 1,4 %), we moeten er dus vanuit gaan dat de in 2011 ingezette dalende trend zich verscherpt. De definitieve cijfers van de Protestantse Kerk voor de totale inkomsten uit levend geld over 2012 laten ook een daling zien: 1,5 % ten opzichte van 2011. De inkomsten uit collecten en giften (de andere component van het levend geld) blijven zich wat positiever ontwikkelen, evenals de overige inkomsten (vastgoed, renten, beleggingen e.d.). De totale inkomsten van de protestantse gemeenten in 2012 dalen per saldo met een kleine 1 % ten opzichte van 2011. 3. Achtergronden Tot nu toe konden we rapporteren dat, ook bij dalende inkomsten van Kerkbalans, in ieder geval de bijdrage per lid nog toenam ( minder mensen geven méér). Helaas lijkt aan die toch positieve ontwikkeling ook een einde te komen. De bijdrage per lid is bij de onderzochte gemeenten niet meer verder toegenomen. Twee factoren liggen aan deze ontwikkeling ten grondslag: het overlijden van oudere leden die zoals bekend gemiddeld (veel) meer bijdragen dan jongere leden, én, nu voor het eerst echt merkbaar, de effecten van de crisis op het inkomen van gemeenteleden. Van de gemeenten die met inkomstendaling te maken hebben wordt door 41 % het overlijden van leden als reden gegeven; de crisis wordt door 39 % als reden genoemd (vorig jaar nog geen 20 %), en vertrek/uitschrijven van leden door nog eens 36 % (totale tellen op tot boven de 100 % omdat meerdere redenen mochten worden gegeven). Kerksluiting en onvrede over beleid spelen maar bij 5 % van de betreffende gemeenten, maar deze redenen kunnen wél tot aanzienlijke daling van de toezeggingen leiden. Het aantal gemeenten dat een daling van inkomsten signaleert is weer fors toegenomen ten opzichte van vorige jaren en bedraagt nu 70 %. 8 % van de gemeenten blijft +/- gelijk, en nog maar 22 % realiseert een stijging van inkomsten. 4. Gegevens per regio De gegevens per regio (indeling volgens de Algemene Classicale Vergaderingen) zijn opgenomen in tabel 2. Zij kunnen door kerkrentmeesters worden gebruikt om hun eigen gegevens te vergelijken met - 1 -
de cijfers uit hun eigen regio (noot: vanwege de soms beperkte steekproef betreft het hier indicatieve getallen, met name inzake de ontwikkelingen ten opzichte van vorig jaar, en in de kleinere regio s). Overige informatie over Kerkbalans 2013 De financiën van de protestantse gemeenten In de inlichtingenstaat 2013 is voor de tweede keer een serie vragen opgenomen over de uitgaven van de gemeenten. Deze kunnen worden afgezet tegen de inkomsten die jaarlijks gevraagd worden zodat een beeld ontstaat van de totale financiële situatie van de gemeenten. Deze informatie is niet op andere wijze via de Protestantse Kerk te verkrijgen (gegevens over uitgaven van de gemeenten zijn alleen bij de RCBB s bekend). Belangrijk: De absolute bedragen die in de tabellen zijn opgenomen hebben niet betrekking op de totale Protestantse Kerk, maar op de totalen van de 282 gemeenten die hun gegevens beschikbaar hebben gesteld. Tabel 3 bevat de belangrijkste kengetallen over 2011 en 2012. Indien de 275 gemeenten die hun gegevens beschikbaar hebben gesteld representatief zijn voor het totale universum dan hebben de gemeenten over 2012 gemiddeld een tekort op de jaarrekening (als % van inkomsten) van zo'n 8 %. Het ontvangen bedrag aan legaten (wordt niet als inkomsten geboekt maar geactiveerd) compenseert voor het grootse deel de onttrekking aan het vermogen als gevolg van de verliezen. Het tekort loopt overigens wel terug ten opzichte van 2011 (vorig jaar werd dat ook al geconstateerd; blijkbaar weten colleges wel kosten sterker te verlagen dan de inkomsten). Verder laat de tabel zien dat zo n 62 % van de uitgaven van gemeenten naar pastoraat en salarissen gaat, en ruim 22 % naar kosten samenhangend met gebouwen en inventaris. Tabel 4 tenslotte geeft aan hoeveel gemeenten qua financiën "onder water staan" en dat zijn er heel wat: ongeveer 2/3 van alle gemeenten (ook dit aandeel vermindert in 2012). - 2 -
Tabel 1: Samenstelling inkomsten gemeenten Absoluut, in miljoenen 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kerkbalans 190,2 192,0 193,7 194,2 192,9 189,0 183,9 Collecten en giften 45,4 44,9 43,7 43,5 43,9 44,2 NNB Levend geld 235,6 236,9 237,3 237,7 236,8 233,3 NNB Overig 41,0 45,0 46,2 40,3 41,0 42,0 NNB Totaal 276,6 282,0 283,4 278,0 277,8 275,3 NNB Als % van totaal 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kerkbalans 68,8% 68,1% 68,3% 69,9% 69,4% Collecten en giften 16,4% 15,9% 15,4% 15,7% 15,8% Levend geld 85,2% 84,0% 83,7% 85,5% 85,2% Overig 14,8% 16,0% 16,3% 14,5% 14,8% Totaal 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Als % van levend geld 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kerkbalans 80,7% 81,0% 81,6% 81,7% 81,5% Collecten en giften 19,3% 19,0% 18,4% 18,3% 18,5% Levend geld 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Overig 17,4% 19,0% 19,5% 16,9% 17,3% Totaal 117,4% 119,0% 119,5% 116,9% 117,3% Ontwikkeling t.o.v. vorig jaar 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kerkbalans 0,9% 0,9% 0,3% -0,7% -2,0% -2,7% Collecten en giften -1,1% -2,7% -0,5% 1,0% 0,7% NNB Levend geld 0,6% 0,1% 0,2% -0,4% -1,5% NNB Overig 10,0% 2,5% -12,8% 1,8% 2,5% NNB Totaal 2,0% 0,5% -1,9% 0,0% -0,9% NNB Bron: Levend geld en totale inkomsten 2007 t/m 2012 uit basisgegevens Quotumheffing Protestantse Kerk, overige gegevens geëxtrapoleerd op basis van uitkomsten inlichtingenstaten - 3 -
Tabel 2: Gegevens uit de inlichtingenstaten per regio Gegevens per ACV Gem. bijdrage Gem. toez. Gem. bijdrage Gem. toez. % stijging toez. bijdrage 2012 vs 2012/bijdrager 2013/toezegger per lid 2012 per lid 2013 2012-2013 toezegging 2012 Friesland 222 215 97 95-3,6% 0,7% Gelderland 175 176 80 80-3,2% 0,1% Groningen-Drenthe 216 215 108 106-3,3% 2,0% Noordbrabant-Limburg 210 226 77 72-2,9% 6,4% Noord-Holland 245 243 107 104-4,9% 2,1% Overijssel-Flevoland 186 190 82 84-1,9% -0,2% Utrecht 271 271 105 105-1,6% 2,3% Zeeland 206 202 94 91-3,6% 3,5% Zuid-Holland 203 209 81 80-1,3% 3,3% Totaal 204 205 89,07 88,18-2,7% 1,4% - 4 -
Tabel 3: Jaarrekeningen Protestantse Kerk-gemeenten Absoluut % van totaal % tov vj Inkomsten 2011 2012 2011 2012 VVB 40.073.015 39.443.926 65,7% 65,3% -1,6% Collecten 9.642.882 9.454.783 15,8% 15,7% -2,0% Verhuur 5.208.382 5.208.174 8,5% 8,6% 0,0% Overig OG 2.163.724 2.211.517 3,5% 3,7% 2,2% Rente 3.892.905 4.075.580 6,4% 6,7% 4,7% Totaal 60.980.908 60.393.980 100,0% 100,0% -1,0% Uitgaven Gebouwen 11.507.930 11.692.430 17,4% 17,9% 1,6% Overige eigendommen 1.632.291 1.636.523 2,5% 2,5% 0,3% Afschrijvingen 1.387.989 1.327.182 2,1% 2,0% -4,4% Pastoraat 31.109.628 30.361.116 47,1% 46,6% -2,4% Eredienst 2.687.624 2.747.388 4,1% 4,2% 2,2% Verplichtingen 3.938.015 3.857.024 6,0% 5,9% -2,1% Salarissen 10.393.928 10.194.559 15,7% 15,6% -1,9% Administratie 2.756.818 2.812.090 4,2% 4,3% 2,0% Bank 588.956 557.842 0,9% 0,9% -5,3% Totaal 66.003.179 65.186.154 100,0% 100,0% -1,2% Saldo -5.022.271-4.792.174-8,2% -7,9% -4,6% Legaten nb 3.710.304 Bron: Inlichtingenstaten Kerkbalans 2013 N=275 gemeenten - 5 -
Tabel 4: Protestantse Kerk-gemeenten saldi jaarrekeningen 2011 2012 % 2011 % 2012 Gemeenten > 10 % tekort 111 100 40,4% 36,4% Gemeenten 0-10 % tekort 69 67 25,1% 24,4% Gemeenten 0-10 % overschot 53 61 19,3% 22,2% Gemeenten > 10 % overschot 42 47 15,3% 17,1% 275 275 100,0% 100,0% Bron: Inlichtingenstaten Kerkbalans 2013 n = 275-6 -