Themanummer Tolken Nederland telt 1,5 miljoen mensen met een auditieve beperking, waarvan 25.000 doofgeborenen en 10.000 plots- en laatdoven. Voor zwaar slechthorende en dove mensen kan een tolkvoorziening nuttig en zelfs noodzakelijk zijn. Een gehoorapparaat of een Cochleair Implantaat zijn niet altijd voldoende om groepsgesprekken, vergaderingen, lezingen of colleges te volgen. Gebruikmaken van een tolk kan in die gevallen een oplossing zijn. Toch maken in Nederland slechts 4.500 doven en slechthorenden gebruik van een tolkvoorziening. In dit nummer van Plotsdoof vindt u naast veel zakelijke informatie over de tolken ook persoonlijke ervaringen van mensen die gebruik maken van een tolk (of juist niet). Op bladzijde 17 vindt u een lijst met namen en mail-adressen waar u terecht kunt voor verdere informatie. Doventolkvoorziening in Nederland door Wouter Bolier, met medewerking van Benny Elferink en Noor Huguenin In Nederland maken 4.500 doven en slechthorenden gebruik van een tolkvoorziening. Er zijn 300 gebarentolken en 60 schrijftolken. Zowel het aantal tolkgebruikers als het aantal tolken groeit jaarlijks. Bemiddelingsbureau Tolknet bemiddelt jaarlijks bij ruim 10.000 aanvragen. In dit artikel schetsen wij een beeld van de doventolkvoorziening voor doven en slechthorenden in Nederland. Iedereen met een zware auditieve beperking heeft recht op een doventolkvoorziening. Er zijn drie soorten tolkuren die je kunt aanvragen. Allereerst zijn er de tolkuren voor privésituaties; de zogeheten leefuren. Leefuren kun je bijvoorbeeld gebruiken voor een verjaardagspartijtje, doktersbezoek of een kerkdienst. De leefuren vraag je aan bij Menzis team Doventolken. Daarnaast kunnen doven en slechthorenden met een baan een tolk op het werk inschakelen met werkuren. Werkuren zijn bedoeld voor onder meer werkoverleg en aan het werk gerelateerde presentaties, cursussen en lezingen. De werkuren vraag je aan bij het UWV. Als derde kunnen leerlingen en studenten onderwijsuren krijgen, die je ook aanvraagt bij het UWV. De onderwijsuren maken het mogelijk voor doven en slechthorenden om met een Jaargang 21 nr. 1 maart 2010 In dit nummer o.m. pagina 3 Van het bestuur 4 Tolknet 5 Hoe regel ik een tolk? 7 Tolken in de hulpverlening 8 Tolken bij rechtbank en politie 9 Truus Löwensteyn 13 Reis- en annuleringskosten 14 Thuiscursus NmG 18 Column Cor Toonen 19 Column Ans Holub 21 Column Joke Bosch 23 Boekbespreking 25 CI-nieuws 28 Nieuws van de steunpunten 31 Activiteitenkalender 2010 Stichting Plotsdoven De Molen 89 a 3995 AW Houten tel/tt/fax: 030-69 58 719 www.stichtingplotsdoven.nl info@stichtingplotsdoven.nl
Colofon Plotsdoof is een uitgave van de Stichting Plotsdoven. Donateurs van de stichting ontvangen het blad gratis. Plotsdoof verschijnt vier keer per jaar: in maart, juni, september en december. Redactieadres van Veldekestraat 6a 4819 EP Breda redactie@stichtingplotsdoven.nl Redactie Jopy Sol, hoofdredacteur Opmaak en advertentiebeheer Frans Verkade Aan dit nummer werkten mee: Adrie van Es Albert Bouma Anja Korten Ans Holub Arthur van Bijleveld Cor Toonen Derek van Bockxmeer Eva Westerhoff Françoise van Dongen Gea Duister Geesje Georgie Onsoe Gerard de Vijlder Hanneke Verkade Imke Rozema Janieke Gritter Joke Bosch Joke Schaminée-Sluis Joop Borst Leontien Peeters Marja Bouma Michèle Meirlevede- Vrambout Milou Roeters Miriam Wortel Saskia Lenaerts Thea van der Wilt Truus Löwensteyn-Koopman Wendy Steenhuis-Hettema Wil van Essen Wouter Bolier Sluitingsdatum kopij volgend nummer: 15 mei Drukwerk en verzending WPS Loskade 4 7202 CZ Zutphen tolk 'horend' onderwijs te volgen. Een tolk kun je dus overal mee naar toe nemen! Er zijn verschillende soorten tolken. De grootste groep van 300 tolken bestaat uit gebarentolken: de tolken Nederlandse Gebarentaal (NGT) en Nederlands met ondersteunende Gebaren (NmG). Het onderscheid tussen een tolk NGT en een tolk NmG is niet zo nauw; een tolk NGT beheerst namelijk ook NmG, en andersom. Gebarentolken vertalen het gesproken woord naar gebaren, maar ook gebaren naar het gesproken woord. Je kunt als tolkgebruiker met de tolk afspreken of de tolk vertaalt naar NmG of NGT. Een wat minder grote groep is de groep van 60 schrijftolken. Schrijftolken vertalen het gesproken woord naar het geschreven woord. De schrijftolk gebruikt daarbij een speciaal toetsenbord - een veyboard genaamd - om Veyboard snel te kunnen typen. Het maakt de getypte informatie zichtbaar voor de tolkgebruiker via een laptop, al of niet met een beamer en een scherm. Verder zijn er nog tolken met specifieke tolkvaardigheden en specialisaties. Zo zijn er tolken die kunnen vertalen van en naar buitenlandse gebarentalen of Internationale Gebaren. Ook zijn er tolken die vanuit een niet-nederlandse taal kunnen vertalen naar NGT of NmG of geschreven Nederlands. Al deze verschillende tolken vallen onder een gezamenlijke noemer: de doventolk. De 360 Nederlandse doventolken bieden een breed scala van vertaalmogelijkheden. De belangenorganisaties voor doven en slechthorenden zetten zich in voor een zowel kwalitatief als kwantitatief goede doventolkvoorziening. Op individueel organisatieniveau zijn er uiteraard verschillende aandachtspunten. Dovenschap, die doofgeborenen vertegenwoordigt, hecht bijvoorbeeld veel belang aan de kwaliteit van het stemtolken (vertalen van NGT naar Nederlands), terwijl de Stichting Plotsdoven en de Nederlandse Vereniging Voor Slechthorenden (NVVS) juist meer belang hechten aan goede NmG- en schrijftolken. Het Dovenschap, de NVVS en de Stichting Plotsdoven werken nauw samen voor wat betreft het aandacht vragen voor de kwaliteit van tolkdiensten, nascholing van tolken, het recht op onderwijsuren voor oudere doven en slechthorenden en knelpunten uit de wet- en regelgeving. Hiertoe vindt er structureel overleg plaats met de beroepsverenigingen van doventolken (tolken gebarentaal en schrijftolken), Tolknet, tolkopleider Hogeschool Utrecht, UWV, Menzis, RTG (Register Tolken Gebarentaal), politici en betrokken ministeries. Door de gezamenlijke inzet van al deze partijen kunnen steeds meer doven en slechthorenden gebruik maken van deze voor hen uiterst nuttige voorziening. NmG vs NGT In Nederland maken we onderscheid tussen Nederlandse Gebarentaal (NGT) en Nederlands met ondersteunende Gebaren (NmG). NGT is de natuurlijke taal van doofgeboren mensen en leden van de Dovengemeenschap. Het is een aparte taal met een eigen lexicon en eigen grammaticale regels. De regels en het lexicon van NGT kun je vinden op www.gebarencentrum.nl NmG is een manier om gesproken Nederlands visueel te maken door (met stem) gesproken woorden te ondersteunen met gebaren. Het is een gebarensysteem dat het Nederlands en NGT combineert. Doordat Nederlands en NGT twee totaal verschillende talen zijn, kun je bij NmG ook verschillende combinatievormen gebruiken. Vaak betekent NmG dat iemand Nederlands spreekt en dat ondersteunt met gebaren uit de NGT voor de Nederlandse woorden die hij of zij kent. Enkele verschillen tussen NmG en NGT zijn te illustreren met het zinnetje 'Ik ga naar huis.' In NGT gebaar je dat als volgt: IK HUIS GAAN In NmG kun je het volgende doen: Nederlands spreken: Ik ga naar huis, gebaren: IK GAAN NAAR HUIS Je ziet dat de woordvolgorde van de NGT-zin anders is dan die van het Nederlands. Bij de NGTzin staat het werkwoord GAAN aan het eind van de zin en is er geen gebaar voor het voorzetsel 'naar', omdat 'naar' als het ware al is verwerkt in het gebaar GAAN. In NmG maak je ook een gebaar voor 'naar' en volgen de gebaren de woordvolgorde van het Nederlands. Voor veel plots- en laatdoven is een tolk NmG vaak makkelijker te verstaan dan een tolk NGT. Waar een tolk NGT vaak een hele andere woordvolgorde gebruikt en niet alle woorden duidelijk articuleert, blijft een tolk NmG vaak wel de Nederlandse woordvolgorde volgen en articulereert hij/zij de Nederlandse woorden duidelijk. 2
Van het bestuur Beste Gerard Sinds 1 januari 2010 ben jij niet meer de voorzitter van Stichting Plotsdoven. Ik heb de bijzondere eer om inmiddels de nieuwe voorzitter te zijn. Hoe voelt dat voor jou, om zo'n jonge vent als opvolger te hebben? Zelf vraag ik mij af hoeveel gezag ik krijg, omdat ik als jongste vrijwilliger van de Stichting Plotsdoven de baas mag spelen over bestuursleden en vrijwilligers die allemaal veel ouder zijn dan ik. Net alsof ik de meester les geef in plaats van de meester mij. Zoiets. Maar ik ben er trots op dat het bestuur mij het vertrouwen geeft om de baas te mogen spelen over mijn plots- en laatdove ooms en tantes en opa's en oma's. Dat vind ik toch wel een beetje cool, eerlijk gezegd! Eigenlijk kwam het voor mij best onverwacht toen je vertelde terug te willen treden als voorzitter. Ik had gedacht dat je het nog wel een tijdje zou blijven doen, zodat ik nog de kans had gehad om mij verder te ontwikkelen en meer bestuurservaring op te doen. Misschien wil je het nogmaals in een paar zinnen uitleggen? Want wellicht begrijpt niet iedereen dat jij als actieve, oude en wijze heer de voorzittershamer overdraagt aan een jong nog-niet-zo-wijs maar wel bijna-net-zoactief broekie die nog maar vier jaar in het bestuur zit. Ben je het voorzitterschap nu al weer zat? Of zijn er andere redenen? Ik ben blij dat je bij ons blijft als bestuurssecretaris, zodat wij je indien nodig om wijze raad kunnen vragen. Ik heb enorm veel bewondering en respect voor jouw inzet en ik vind je een groot voorbeeld voor anderen. Waar haal jij toch al die energie, motivatie en inspiratie vandaan om zoveel voor de Stichting Plotsdoven te doen? Ik zal keihard mijn best doen om een goede voorzitter te zijn en zal jou daarbij als voorbeeld nemen. Ik hoop ooit een net zo wijs, gerespecteerd en gewaardeerd voorzitter te worden als jij was toen je de voorzittershamer aan mij overdroeg. Ik heb er alle vertrouwen in dat dat met jouw steun en die van het bestuur en de vrijwilligers van Stichting Plotsdoven gaat lukken! Hartelijke groet van je opvolger. Beste Wouter, Dank voor je vleiende woorden, ze strelen m'n ego! De benaming 'baas' beschouw ik als een ludieke uitdrukking. Zelf zag ik mij meer als trekpaard ( zo'n grote Belgische knol!), een andere keer meer als springpaard. Maar ook zat ik vaak op de bok om de boel te mennen en de bak vol te krijgen en houden (bestuur en vrijwilligers). Daarachter hebben we de aanhanger waarin iedereen mee kan rijden die dat wil (donateurs). En om een beetje in de paardenwereld te blijven, vaak komen er veulentjes die lekker mee dartelen. Het is heel mooi als ze zo spelenderwijs het vak leren, zodat een, inmiddels volwassen, veulen het werk over kan nemen. Dat is zeer belangrijk voor de continuïteit van het hele gebeuren. Natuurlijk is het zo dat als je aan een taak begint, je een bepaalde doelstelling hebt, voor veel doelen heb je een lange adem nodig, andere doelen blijken, ondanks een intensieve inzet, niet te realiseren. En weer andere doelstellingen worden spontaan geboren en worden ook snel gerealiseerd. Niet voor niets staat op mijn afscheidscadeau vermeld: 'geduld overwint alles'. Of ik het zat ben? Nee! Het is beter het stokje over te dragen voordat je het zat wordt. Ik vind het leuk om in een andere functie bij de club (van Houten ) te blijven, want zolang wij thuis geen geraniums voor het raam hebben staan kan ik er ook niet achter gaan zitten. Waar ik de energie vandaan haal? Ach, gewoon elke dag 3 maaltijden en 's avonds een lekker biertje! Ik twijfel er niet aan dat jij een uitstekende opvolger zult zijn, met eigen wensen en ideeën. En natuurlijk kun je op alle steun rekenen. Hartelijk groet, De "oude" Gerard. Over de Stichting De Stichting Plotsdoven is de landelijke organisatie voor belangenbehartiging van plotsen laatdoven. De stichting is opgericht in 1989 en heeft zich de belangenbehartiging van plots- en laatdoven in de ruimste zin ten doel gesteld. Daarbij staat stimulatie van zelfredzaamheid en reïntegratie van de plots- en laatdove in de horende maatschappij voorop. De Stichting Plotsdoven onderhoudt twee mailinglijsten: één voor plotsen laatdoven en één voor partners, familie, vrienden of andere naasten van plots- of laatdoven. De mailinglijsten zijn bedoeld om informatie en ervaringen uit te wisselen m.b.t. het doof worden en/of doof zijn, het omgaan daarmee door naasten, of om vragen te stellen. Kortom, lotgenotencontact op een makkelijke en toegankelijke manier. Voor meer info over de mailinglijsten zie: www.stichtingplotsdoven.nl Bestuur Voorzitter, Wouter Bolier Secretaris, Gerard de Vijlder Penningmeester, Albert Bouma Bestuurslid, Wil v. Essen-Verhoef Bestuurslid, Mirjam Walraven Bestuurslid, Pieter Vergeer Adviseur, Prof. Dr. P. van den Broek Donateurschap Vanaf 17 euro per kalenderjaar bent u al donateur; over te maken op postgiro 82080 t.n.v. Stichting Plotsdoven te Houten Geregistreerd bij de Kamer van Koophandel Haaglanden te Den Haag nr. 41155666 ANBI-nummer 816107440 Lex Scheffelfonds Het Lex Scheffelfonds is ingesteld om iedere plots- en laatdove, voor wie dit een financieel bezwaar is, in staat te stellen deel te nemen aan activiteiten die georganiseerd worden door de Stichting Plotsdoven. Voor verdere gegevens zie binnenzijde achterblad. 3
Tolknet door Jopy Sol, in samenwerking met Tolknet Hoe regel je tolkuren? Hoe vraag je een tolk aan? Iemand die nog nooit een tolk gebruikt heeft zit met een hele hoop vragen. En de belangrijkste is ongetwijfeld: Heb ik echt iets aan een tolk? Er is een vrij simpele manier om daarachter te komen. Proberen! Als u voor het eerst op zoek gaat naar een tolk, kan het goed zijn om dat via Tolknet te doen, daar kunt u alle informatie en hulp krijgen die u nodig heeft. Nadat u uw tolkuren geregeld heeft, kunt u zich (gratis) inschrijven bij Tolknet. Maar vergist u zich niet: Tolknet is niet de werkgever van de tolken, maar bemiddelt tussen tolken en tolkgebruikers. Aan deze bemiddeling zijn voor u geen kosten verbonden, Tolknet wordt betaald door de overheid. Bij uw inschrijving geeft u aan welke tolkmethode uw voorkeur heeft: NGT, NmG, schrijftolk, 4-handengebaren, duidelijk mondbeeld of vingerspellen. Zodra u ingeschreven bent, kunt u bij Tolknet een tolk aanvragen. Hoe dat in z'n werk gaat, kunt u in het volgende artikel lezen. Tolknet is een bemiddelingsbureau en brengt dus alleen tolkgebruikers en tolken met elkaar in contact. Alle tolken zijn zzp'ers, zelfstandigen zonder personeel. Veel tolken zijn aangesloten bij een beroepsvereniging en hanteren de leveringsvoorwaarden van die beroepsvereniging, maar ze kunnen ook helemaal zelfstandig werken. Als tolken een tolkaanvraag accepteren dan gaan de tolkgebruiker en de tolk met elkaar een verbinding aan. De tolken zijn verplicht om de klanten te laten weten welke leveringsvoorwaarden ze hanteren. Om niet voor onaangename verrassingen geplaatst te worden, moet u die leveringsvoorwaarden ook lezen voor u ermee akkoord gaat. Als een tolk ze niet meestuurt of er op een andere manier naar verwijst, moet u er zelf naar vragen. Gaat u niet met de leveringsvoorwaarden akkoord dan zult u op zoek moeten naar een tolk die andere leveringsvoorwaarden hanteert. Tolken die niet aangesloten zijn bij de NBTG of de NSV kunnen hun eigen voorwaarden opstellen. Ook als u niet helemaal zeker weet of u ooit gebruik wilt maken van een tolk is het handig om tolkuren te regelen. Het gebeurt regelmatig dat mensen onverwacht in een situatie terechtkomen, waarin een tolk een grote uitkomst zou zijn. Het aanvragen van tolkuren is eenvoudig en scheelt een hoop stress als u geheel onvoorzien dringend een tolk nodig heeft. De tolkvoorziening voor privésituaties kunt u aanvragen bij Menzis, u dient een verklaring mee te sturen van uw huisarts of KNO-arts dat u een tolk nodig heeft. Deze aanvraag hoeft u maar één keer in te dienen, daarna wordt de toekenning automatisch elk jaar verlengd. Om te zien of u met een tolk uit de voeten kunt, kunt u een afspraak maken voor een kennismakingsgesprek. Tijdens dit gesprek kan de tolk rustig uitleggen hoe alles werkt en u kunt ervaren of het tussen u en de tolk klikt. Vooral bij langdurige tolkopdrachten is het prettig om vooraf kennis te maken. Zo'n kennismakingsgesprek kan worden gedeclareerd met tolkuren. Van belang is wel dat er ook een horende persoon bij het gesprek aanwezig is, zodat je kunt spreken van een tolksituatie. Op die manier kunt u op een ontspannen manier uitproberen of u de tolk kunt volgen en begrijpen. Gaat het goed, dat kunt u met deze tolk verder gaan, in het andere geval kunt u een andere tolk proberen. Het is goed als u met verschillende tolken kunt werken, want het is nooit helemaal zeker of de tolk van uw voorkeur vrij is op de dag en het uur dat u een tolk nodig heeft. Na de tolkopdracht vult u samen met de tolk de begin- en eindtijd van de werkelijk getolkte tijd in op het opdrachtformulier van de tolk. Zo voorkomt u dat de gereserveerde tijd ook als getolkte tijd wordt gedeclareerd. Controleer ook de overige gegevens, soms moeten die aangepast worden. De tolken dienen hun declaratie rechtstreeks bij Menzis in, daar hebt u geen omkijken naar, maar het is goed als u zelf weet hoeveel tolkuren u nog over heeft. Noteer daarom de getolkte tijd voor uw eigen administratie. Bij het bezoeken van specialisten, dokters of andere hulpverleners is het vaak lastig om de tolktijd van tevoren goed in te schatten. Volgens de regels is het zo dat alleen de werkelijk getolkte tijd afgetekend moet worden. Voor situaties in de privésfeer geldt hierbij een minimale tolktijd van 30 minuten. Bij situaties op het werk of in het onderwijs is er een mini- 4
male tolktijd van 15 minuten. Voor de tolken is het van belang dat er niet onnodig veel tijd wordt gereserveerd. Want als een opdracht korter duurt dan de gereserveerde tijd krijgt de tolk ook minder en loopt dus geplande inkomsten mis. Zowel Menzis als het UWV betaalt de tolken alleen de werkelijk getolkte tijd, niet de gereserveerde tijd. Als een opdracht uitloopt dan heeft de tolk ook recht op uitbetaling van die extra tijd. Normaal moet u tijdig een tolk aanvragen, soms kan dat niet, bijvoorbeeld bij een spoedopname in het ziekenhuis of bezoek aan de huisarts, een aangifte bij de politie, crisisgesprek (GGZ) of een sterfgeval. Dit soort situaties hebben prioriteit boven andere opdrachten, dat wil zeggen dat Tolknet bij het zoeken naar een tolk dan voorrang geeft. Ze hebben ook zogenaamde achterwachttolken. Dat zijn tolken die 24 uur stand-by staan, ze worden ingezet als er geen andere tolk gevonden kan worden voor een noodsituatie. Een tolk kan niet alleen ingezet worden tijdens een gesprek waarbij alle gesprekspartners aanwezig zijn, maar ook bij een telefoongesprek. Als u in omstandigheden terecht komt waarin u een of meerdere telefoongesprekken moet voeren, kunt u hiervoor een tolkaanvraag doen bij Tolknet. Zij zullen dan proberen om een tolk te regelen. Er zijn meerdere tolken die ervaring hebben om te tolken via een telefoon. De tolk houdt de telefoon vast en luistert wat de ander zegt. Als u een schrijftolk vraagt, zal deze alles wat gezegd wordt typen, een gebarentolk zal uiteraard alles gebaren. Om terug te praten naar de ander kunt u ervoor kiezen om zelf in de hoorn te praten of om de tolk te laten stemtolken. Als u weet dat u op een bepaalde dag een tolk nodig heeft, is het goed om deze zo snel mogelijk aan te vragen. Wel of geen tolk kunnen vinden is afhankelijk van meerdere factoren. Niet alleen geografisch. Wel is het zo dat er in het noorden en zuiden van het land minder tolken zijn dan in Midden-Nederland en de Randstad. Dat wil niet zeggen dat er daardoor minder kans is op een tolk als een opdracht daar plaats vindt. Het hangt ook van de soort situatie af, de soort tolk die nodig is, de beschikbaarheid van tolken, de zoektijd, enz. Sommige tolken hebben geen moeite met afstanden, anderen wel. De tolken brengen reiskosten in rekening op basis van het aantal kilometers. Deze reiskosten worden vergoed door Menzis/UWV. Joke De kno arts werkte liever niet met een schrijftolk, hij ging zelf voor mij aan het typen en van hem kreeg ik het verslag uitgeprint mee. De professor van oogheelkunde had heel veel moeite met de schijftolk die ik bij me had en gaf me de opdracht volgende keer mijn vragen schriftelijk te stellen dan zou hij antwoorden, wat dus geen volwaardig communiceren oplevert. De oogarts voor de vervolgonderzoeken moest even wennen aan 'iemand' erbij, bij de jaarlijks terugkerende controle is dit geen probleem meer. De reumatoloog moest er ook even aan wennen, zij vond het aanvankelijk moeilijk om mij aan te kijken, terwijl ik op het scherm van de tolk las. Maar ze zag de voordelen ervan in en wilde voor de vervolgafspraak zelf een schrijftolk regelen. Hoe regel ik een tolk? door Janieke Gritter Bent u op zoek naar een gebarentolk of schrijftolk? Bij Tolknet bent u aan het juiste adres voor het vinden van een geschikte tolk. Tolk aanvragen U kunt op verschillende manieren een tolkaanvraag doen.. Aanvragen via Tolkmatch (het online bemiddelingsprogramma van Tolknet). Mailen naar info@tolknet.org. Per post of per fax. Via teksttelefoon Geef voldoende informatie Tolknet heeft informatie nodig om een geschikte tolk te vinden. Een tolk heeft informatie nodig om zich goed voor te bereiden. Als u een tolkaanvraag doet, vermeld dan de volgende informatie:. Uw naam. De datum en het tijdstip. Het adres. Tolksituatie (wat gaat u doen?). Waar u met de tolk wilt afspreken.. Tolkmethode (bijv. NGT of schrijftolk) Tolknet kan u een tolkaanvraagformulier sturen. Als u dit formulier gebruikt weet u zeker dat Tolknet en de tolk voldoende informatie hebben. Tolken regelen via Tolkmatch Uw aanvraag stuurt u via Tolkmatch zelf naar de bemiddeling van Tolknet. Ook kunt u zelf een tolk zoeken via Tolkmatch. Tolkmatch is een online bemiddelingsprogramma waarmee u stap voor stap uw tolkaanvraag kunt invoeren. Wilt u stap voor stap zien hoe u een aanvraag invoert op Tolkmatch? Bekijk dan de Tolkmatch-demo op www.tolknet.org. Tip: Regel de tolk zodra u weet dat u een tolk nodig heeft! Noodsituaties Komt u in een noodsituatie terecht, zoals een spoedopname in het ziekenhuis, neem dan contact op met Tolknet. Tolknet is 24 uur per dag, 7 dagen per week bereikbaar voor noodsituaties op 06-30 80 47 15. Meer informatie? www.tolknet.org, e-mail: info@tolknet.org, telefoon 0346-33 23 32, teksttelefoon 0346-33 23 33, fax 0800-86 55 638. Verder in het kader van een erfelijkheidsonderzoek een neurologisch onderzoek gehad. Dit verliep aardig tot aan de uitslag die ik kreeg van een andere neuroloog. Deze was zéér sceptisch t.a.v. de schrijftolk en begon erg onvriendelijk. Gelukkig had ik mijn verhaal goed voorbereid en de vragen helder en duidelijk geformuleerd. Na tien minuten begon hij serieus op mijn vragen in te gaan en uiteindelijk kreeg ik een compliment dat ik de dingen helder zag. Dat gaf mij de gelegenheid om de tegenvraag te stellen: 'Hoe hebt u de ondersteuning van de schrijftolk ervaren?' Hij vertelde toen dat hij slechte ervaringen had met tolken van allochtone mensen, die hadden soms tien minuten nodig om een woord naar de patiënt toe te vertalen, maar het werken nu - met de schrijftolk - had hij prettig gevonden. 5
Joke Inmiddels ben ik al ruim 10 jaar doof en heb in verscheidene situaties een schrijftolk ingezet. In een nieuw contact introduceer ik de schrijftolk. Ik leg daarbij aan mijn gesprekspartner uit dat ik zijn/haar info belangrijk vind en de antwoorden op mijn vragen graag goed begrijp. De schrijftolk vult deze informatie aan met o.a. haar aandeel in dit contact: zij is er alleen om te tolken en ze heeft een geheimhoudingsplicht. Door de inzet van een schrijftolk kan ik het gesprek goed volgen, het geeft mij een volwaardig contact! Zo behoud ik mijn autonoom handelen, iets waarop ik zeer gesteld ben. Bij een voorlichtingsavond heb ik een schrijftolk ingezet. Het verzoek of ik daarvoor een extra plaats mocht innemen werd moeizaam gehonoreerd. Na afloop kwam een van de spreeksters naar de tolk en vroeg om de tekst. Het fijne van het inzetten van een schrijftolk is dan dat zij dit niet geven, maar de vraag doorgeven aan de cliënt. De spreekster die om de tekst vroeg was degene die mij niet zo netjes behandeld had, het gaf me daardoor een dubbel gevoel. Het is dan fijn dat je als dove cliënt zelf de regie blijft houden. Als je gebruik maakt van een schrijftolk kun je na afloop de tolktekst krijgen, dit is de volledige tekst van alles wat de tolk getypt heeft. Deze tekst wordt na de tolkopdracht per e- mail aan mij toegestuurd. Het grote voordeel hiervan is dat je de tekst nog eens rustig kunt lezen. Ik merk dat ik sinds het doof zijn gesprekken minder goed onthoud, wat ik toeschrijf aan het missen van de klank van de stem. Het kunnen nalezen van de tekst ervaar ik als een fijne bijkomstigheid. Stichting Plotsdoven: belangenbehartiger bij doventolkvoorzieningen De Stichting Plotsdoven kent drie kernactiviteiten: lotgenotencontact, voorlichting en belangenbehartiging. Het lotgenotencontact is duidelijk zichtbaar via de regionale en landelijke activiteiten die de Stichting Plotsdoven organiseert. Voorlichting is er via de website, het blad Plotsdoof, diverse publicaties en via vrijwilligers die bij lezingen, workshops en informatiemarkten vertellen over de oorzaken en gevolgen van plots- en laatdoofheid. Belangenbehartiging echter, is een stuk minder duidelijk zichtbaar. In dit artikel geven wij u een kijkje achter de schermen op het gebied van de doventolkvoorziening. Vanuit het bestuur zijn er drie personen die zich actief bezighouden met de doventolkvoorziening: Wil van Essen-Verhoef, Gerard de Vijlder en Wouter Bolier. Wil van Essen-Verhoef neemt deel aan de stuurgroep van Project Implementatie adviezen Nascholingscommissie (PIN). PIN is een project in opdracht van het RTG (Register Tolken Gebarentaal). Wil: "Het PIN-project moet er voor zorgen dat de kwaliteit van de tolken op niveau is en blijft, door middel van bijscholing, toetsing, intervisie enz. Ook is het de bedoeling dat er meer duidelijkheid komt over specialisaties van tolken, zoals NmG-tolk, doofblindentolken (middels vierhandengebaren) en stemtolken." In de stuurgroep van het PIN-project werkt Wil samen met andere organisaties, zoals Dovenschap, NVVS, NSV, NBTG, UWV en RTG. Wil over haar ervaringen met de stuurgroep: "De stuurgroep geeft een go or no go advies over wat de werkgroepen besproken hebben. In het geval van 'go' moeten de adviezen uitgewerkt worden door het RTG en de betrokken organisaties. Zo zullen er (bij)scholingsprogramma's opgesteld moeten worden om het niveau van de tolken op peil te houden en/of te verbeteren. Ook moeten er criteria vastgelegd worden om het niveau van tolken te kunnen bepalen. Er is hard gewerkt door de werkgroepen en de stuurgroep om tot een mooi eindresultaat te komen, met veel verhitte discussies. Dit is geen makkelijk proces, maar het ziet er naar uit dat het binnen afzienbare tijd gaat lukken." Gerard de Vijlder was sinds 2002 nauw betrokken bij de tolkvoorziening, totdat hij het stokje overdroeg aan Wouter Bolier. Gerard: "Nadat Wouter bij het bestuur kwam hebben we het een of twee jaar samen gedaan, vervolgens heeft Wouter het overgenomen. Sinds maart 2008 heb ik zitting genomen in de Raad van Toezicht van het RTG. Dit namens de cliëntenorganisaties van tolkgebruikers. Hier worden samen met de directeur van het RTG, de heer Bert Nijman, plannen gemaakt (o.a. het PIN-project) en allerlei overview zaken besproken en behandeld. De Raad van Toezicht komt ongeveer zes keer per jaar bij elkaar." Wouter Bolier houdt zich de laatste jaren bezig met de doventolkvoorziening in Nederland. Hij vertegenwoordigt de Stichting Plotsdoven in allerlei overleggen met organisaties als Dovenschap, JC, NVVS, NSV, NBTG, Tolknet, UWV, Menzis en RTG. Zo bespreekt hij in Tolkenland op informele wijze de knelpunten, signalen en het laatste nieuws uit het werkveld. In het College Advies Tolknet (CAT) houdt hij samen met belangenorganisaties van doven en slechthorenden en met beroepsverenigingen van tolken het functioneren van Tolknet als bemiddelaar en voorlichter in de gaten. Maar ook aan overleggen met UWV en Menzis neemt hij deel, bijvoorbeeld in het Molen- Menzis-UWV-overleg (MMU). Sinds kort zet hij zich ook in voor meer en betere samenwerking tussen de zes Molense belangenorganisaties voor doven en slechthorenden via het zogeheten MolenTolk overleg. Wouter is erg betrokken: "De tolkvoorziening van gebarentolken en schrijftolken is echt mijn ding, omdat dat een link heeft met mijn opleiding Algemene Taalwetenschappen en omdat ik zelf veelvuldig gebruik maak van tolken. Vanuit mijn opleiding kan ik dus met een bepaalde bril kijken naar de technische kant van het tolkvertalen en dat combineren met mijn ervaringen als tolkgebruiker. Dat maakt het gebeuren rondom de tolkvoorziening voor mij juist zo leuk en interessant. "Uit de overleggen en de cijfers komt duidelijk naar voren dat het aantal tolkgebruikers en het aantal gebruikte tolkuren de laatste jaren flink groeit. Dat betekent dat steeds meer doven en slechthorenden een tolk inschakelen en dat ook nog eens per tolkgebruiker vaker en/of langer doen. Dat is toch een resultaat waar ik en de overige betrokken organisaties erg blij mee zijn. Nou ja, behalve misschien Menzis en het UWV, want zij moeten door de groei van het aantal tolkgebruikers en het aantal getolkte uren fors meer betalen voor de communicatievoorziening voor doven en slechthorenden " 6
Tolken in de hulpverlening NC PLD - GGMD door Thea van der Wilt Saskia Het Nederlands Centrum voor Plots- en Laatdoofheid, NC PLD is een onderdeel van de Geestelijke Gezondheidszorg en Maatschappelijke Dienstverlening voor doven en slechthorenden, GGMD. Plots- en laatdoven, slechthorenden en doven kunnen hier terecht voor allerlei vormen van dienst-, zorg- of hulpverlening. Het kan gaan om advies, informatie, maatschappelijk werk, gezinsbegeleiding, loopbaanbegeleiding, gebarencursussen, tinnitustraining, assertiviteitstraining, woonbegeleiding, psychische begeleiding, themagroep plots- en laatdoven en nog meer. Aanmelding Meldt iemand zich aan dan zal er een gesprek plaatsvinden met een aanmeldfunctionaris om de hulpvraag te bespreken, te kijken wat er mogelijk is en om de financiering te regelen. Voorafgaand of tijdens dit gesprek wordt gekeken hoe de communicatie het beste kan verlopen. Kan iemand een 1 op 1 een gesprek goed volgen? Lukt dat in een groep? GGMD is verantwoordelijk voor een goede communicatie met de cliënt en zal uitgaan van de beste communicatievorm door middel van een gebarentolk of schrijftolk, een ringleiding of b.v. het goed ' lipspreken'. Tolken GGMD heeft eigen gebarentolken in dienst, die de Nederlandse Gebarentaal, NGT, en veelal ook het Nederlands ondersteund met Gebaren, NmG beheersen. Zij worden ingeschakeld wanneer de hulpverlener de gebaren onvoldoende beheerst voor een hulpverleningsgesprek. Plots- en Laatdoven beheersen meestal geen gebaren en zullen gebruik maken van een schrijftolk. GGMD zal dan een (externe) schrijftolk inschakelen. Het is ook mogelijk dat de medewerker zèlf een tolk nodig heeft omdat hij/zij slechthorend of doof is. Organiseren en betalen van de tolk De medewerker van GGMD regelt de tolk voor hulpverleningsgesprekken, tenzij de cliënt aangeeft dat liever zelf te doen. Ook wanneer er geen gebruik gemaakt kan worden van de GGMD-tolk, zal GGMD in deze situaties de tolk betalen, zoals bij een schrijftolk. Alleen voor groepen wordt wel gebruik gemaakt van leefuren (tolkuren voor privé) van deelnemende cliënten mits deze daar ruimte voor hebben. Medewerkers kunnen ook helpen om tolkvoorzieningen voor privé- of werksituaties aan te vragen. Rol en taak tolk Alle tolken moeten voldoen aan de beroepscode voor tolken. Dat betekent dat zij geheimhouding verplicht zijn. Een tolk bemoeit zich niet inhoudelijk met het gesprek maar draagt er zorg voor dat het besprokene vertaald wordt voor de cliënt. De tekst van schrijftolken kan in sommige situaties, bv. in informatieve groepsbijeenkomsten, handig zijn om thuis na te lezen. Dat kan alleen wanneer alle aanwezigen hiermee akkoord gaan. Ervaringen binnen het NC PLD Mensen die zich aanmelden voor hulp bij het NC PLD hebben vaak nog nooit van een schrijftolk gehoord of nagedacht over het gebruik van tolken en geven veelal aan dat het inschakelen ervan niet nodig is. Ze hebben het immers altijd zonder gedaan. Hulp vrágen is voor de meesten al niet zo makkelijk, de hulpverlener is onbekend en dan ook nog een tolk speciaal voor jou erbij. Dat is maar een vreemde gedachte. De ervaring leert dat wanneer men eenmaal de eerste stap gezet heeft, het een verademing is. Ongemerkt gaan plots- en laatdoven geleidelijk meer varen op de steun van hun partner of andere naasten. Is het gesprek moeilijk te volgen? 'Nou, dan vraag m'n partner later wel wat er precies gezegd werd.' Of door vermoeidheid haakt men af: 'Het zal wel goed zijn'. Met een tolk kan men precies volgen wat er gezegd wordt en daardoor zelf het gesprek beter beheersen, het gaat tenslotte om jou! Het maakt een gesprek ook minder vermoeiend want je hoeft je niet steeds in te spannen om te kunnen verstaan. Namen en precieze afspraken versta je vaak maar half en zijn dan zo weer vergeten. Een tolktekst kan, met goedvinden, bewaard en nagelezen worden. Dus, zeg niet te snel 'Nee' op de vraag 'zullen we een schrijftolk voor u inschakelen?' Maak van de gelegenheid gebruik en probeer het eens. Twee keer per jaar bezoek ik het 'verwantenberaad'. Het gaat dan over het reilen en zeilen van het gezinsvervangend tehuis waar mijn zus woont (zij is verstandelijk gehandicapt). Ik ga daar altijd samen met mijn vader naar toe. Maar er zijn natuurlijk nog meer familieleden van de andere bewoners. Bij deze vergaderingen gebruik ik altijd een schrijftolk, dat vind ik bij een vergadering fijner dan een tolk NmG. Mijn ervaringen met schrijftolken lopen nogal uiteen. De eerste tolk die ik had, die vond ik waardeloos. Als hij zelf iets niet verstaan had, dan deed hij gewoon niks! Terwijl een tolk dan moet ingrijpen zodat hij het toch voor mij kan tolken. Die heb ik na die ene keer dus maar aan de kant gezet. Ik had hem via Tolknet. Toen ben ik voor de volgende vergadering zelf een tolk gaan zoeken in het register. Deze tolk deed het wel goed. Maar na een paar keer tolken, belde ze een paar keer af. De laatste keer met een nogal vergezocht verhaal waar ik erg aan twijfelde. Zat ik dus voor de 2e keer op rij zonder tolk bij de vergadering. Dat ging op zich wel, maar daarna was ik doodmoe. Daarom heb ik vervolgens weer een andere schrijftolk benaderd. Zij heeft nu 2 keer een vergadering voor me getolkt. Tot nu toe ben ik erg tevreden over haar. Ze vraagt vooraf om de agenda, zodat ze zich kan voorbereiden. Zo zet ze bv. bepaalde termen en namen al in haar laptop zodat die snel op het scherm komen te staan. 7