1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page1 14 18 _L ivr et E nf an ts _F R _ B A T 14-18 BRUSSEL TIKT DUITS EDUCATIEF SPELTRAJECT
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page2
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page3 Hoi! Schrijf hier je voornaam.... Wil je graag meer te weten komen over de Eerste Wereldoorlog? Dan is dit vragenspel echt iets voor jou!
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page4 Volg deze vlag doorheen de hele tentoonstelling. Jou opdracht 1 Zoek in de tentoonstelling naar de Belgische driekleur. 2 Zoek in het boekje naar de tekst die bij het aangegeven nummer hoort. 3 Lees de tekst en beantwoord de vraag. (Je mag hulp vragen). 4 Vraag aan de volwassene in je groep of je antwoord juist is. Veel plezier!
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page5 Oorlog in Europa en over de hele wereld Zoals alle grote historische gebeurtenissen, zijn ook de oorzaken van oorlog complex: In het begin van de 20ste eeuw zijn er veel spanningen tussen de Europese buurlanden van België. Het politieke Europa zoals wij dat nu kennen, met Staten die partners zijn, bestaat nog niet. Elk land is in die tijd erg trots op zichzelf en voelt zich superieur aan de anderen. Er is veel economische concurrentie. De productie heeft nood aan primaire grondstoffen, vandaar dat iedereen op zoek is naar kolonies in de hele wereld. Landen hebben schrik van mekaar want ze denken dat hun buurlanden hen de oorlog willen verklaren en hun economische groei willen afremmen. De landen kijken bang naar elkaar omdat ze denken dat hun buren oorlog willen. Iedereen gaat ervan uit dat een gezond en sterk land bereid moet zijn om oorlog te voeren voor zijn verdere ontwikkeling. Om de vrede te bewaren, worden er dan ook steeds meer wapens geproduceerd en onderlinge bondgenootschappen gesmeed: aan de ene kant is Engeland de bondgenoot van Frankrijk en Rusland, aan de andere kant heeft Duitsland een bondgenootschap met Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse Rijk. Toen de oorlog uitbrak, was iedereen ervan overtuigd dat de anderen dat hadden gewild. Europa betrekt zijn bondgenoten en zijn kolonies in de oorlog zo wordt de oorlog wereldomvattend. Weet jij welke gebeurtenis de oorlog zal inluiden, zonder dat die gebeurtenis de meest belangrijke oorzaak is? Laat je helpen door je ouders of kijk in een encyclopedie of surf op het internet
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page6 Situeer de landen uit onderstaande lijst, die deelnemen aan de oorlog. Vraag hulp aan je begeleider. Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en bondgenoten 1 2 3 4 Duitsland Oostenrijk-Hongarije Ottomaanse Rijk Bulgarije
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page7 4 3 18 Rusland, Frankrijk, Groot-Brittannië en de geallieerden 5 61 72 83 94 10 5 11 6 12 7 13 8 14 9 15 16 17 18 19 Rusland Frankrijk Groot-Brittannië en Ierland Italië Roemenië Servië Verenigde Staten Britse kolonies Franse kolonies Australië Nieuw-Zeeland België Griekenland Japan Portugal
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page8 Je stamboom Een stamboom is een schema in de vorm van een boom waarin de verschillende generaties van een familie zijn terug te vinden. Als jij vandaag ongeveer 10 jaar oud bent, dan waren je ouders misschien even oud eind jaren 1980 en hadden je grootouders jouw leeftijd begin jaren 1960. Je overgrootouders vierden hun tiende verjaardag waarschijnlijk nog vóór de Tweede Wereldoorlog en je betovergrootouders net vóór het begin van de Eerste Wereldoorlog. Weet jij hoe je voorouders heetten en hoe ze eruit zagen? Na je bezoek aan deze tentoonstelling kun je je eigen stamboom maken. Kleef een foto van jezelf in het onderste vakje op de boomstam. Zo ga je terug in de tijd tot aan je betovergrootouders, die honderd jaar geleden ongeveer jouw leeftijd hadden.
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page9
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page10 1 Vaders trekken naar de oorlog Op 4 augustus 1914 valt het Duitse leger België binnen. De Duitsers willen Frankrijk vanuit het noorden aanvallen. Voor de Belgen is de invasie een vreselijke schok. Iedereen dacht dat Duitsland de Belgische neutraliteit* zou respecteren. Het Belgische leger wordt gemobiliseerd om het land te verdedigen. In alle landen betekent oorlog dat de mannen, en dan vooral de vaders, van huis wegmoeten. Bij het begin van de oorlog verlaten 117.000 mannen hun familie om te gaan vechten. In Brussel neemt de bevolking maatregelen om gezinnen te helpen waarvan de vader naar het front is.
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page11 VRAAG 1 Bekijk deze affiche. Wie biedt aan om gezinnen te helpen waarvan de vader is gaan vechten?.......... Hoe?....................
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page12 2 Schaarste In België en Duistland lijdt de bevolking honger. Vier jaar lang is de stad afgesloten en ligt de economie lam. De bezetter vordert* de voedselvoorraden. Al heel gauw is er bijgevolg bijna niets meer te eten, en de meerderheid van de bevolking is nu te arm om de veel te dure producten te kopen. Dankzij een internationale hulpbeweging geraakt België aan voedsel. In de Duitse steden is het voedseltekort nog groter dan in Brussel. Engeland zorgt voor een zeeblokkade*, waardoor er geen voedsel meer kan worden gekocht in het buitenland. Heel wat etenswaren zijn niet meer te krijgen. In Duitsland gaat het eten eerst en vooral naar de soldaten. Mensen sterven van de honger. Er gaan speciale kantines open voor kinderen van arme gezinnen. Daar krijgen ze elke dag wat soep en een stuk brood.
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page13 VRAAG 2 Wat eten de inwoners in de grote Duitse steden tijdens de oorlog? Omcirkel de voedingswaren die de inwoners van Berlijn volgens jou nog te eten hebben in het tweede deel van de oorlog. 1914 1917 brood brood hesp hesp boter boter soep soep raap raap chocolade chocolade
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page14 3 De Brusselaars onder controle De Brusselaars moeten dagelijks de Duitse aankondigingen lezen. In 1915 verplichten de Duitsers elke Belg om een identiteitsbewijs bij zich te hebben. Zij willen de bevolking immers kunnen controleren. De Duitsers vrezen onder meer dat de mannen in het geheim de Nederlandse grens zouden oversteken om samen met het Belgische leger aan de IJzer te gaan vechten. Dit document is de voorganger van de huidige Belgische identiteitskaart. VRAAG 3 Lees aandachtig deze Duitse aankondiging. Vanaf welke leeftijd moeten de Brusselaars in 1915 een identiteitskaart bij zich hebben? Omcirkel de juiste leeftijd. 10 15 18 jaar
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page15
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page16 4 De uurverandering Tijdens de bezetting tekenen Belgische artiesten karikaturen over het dagelijkse leven van de Brusselaars. Zij verkopen ze om van te leven. Een karikatuur is een humoristische tekening waarin een aspect van de werkelijkheid wordt uitvergroot of een kenmerk van een persoon wordt benadrukt, wat de tekening lachwekkend maakt. Hier beeldt de kunstenaar een Brusselaar uit die niet meer weet hoe laat het nu eigenlijk is. Tijdens de oorlog hebben de Duitsers het uur verzet. Vóór de oorlog is er een verschil van een uur tussen België en Duitsland: wanneer het 7 uur was in Brussel, was het al 8 uur in Berlijn. In 1914 verplichten de Duitsers de Belgen om volgens de Duitse tijd te leven. Zij moeten hun klokken dus een uur vooruitzetten. In 1916 voeren ze ook nog eens de zomertijd in om energie te besparen, net zoals wij nu doen. Afhankelijk van het seizoen lopen de klokken dus een of twee uur vooruit op de Belgische tijd van vóór de oorlog. Uit vaderlandsliefde weigeren de Brusselaars echter om hun klok te verzetten en blijven zij volgens de Belgische tijd leven. Best moeilijk als je een afspraak had, met al die verschillende tijdstippen!
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page17 VRAAG 4 Wat is de juiste Duitse tijd in 14-18 wanneer het 9.30 uur is in Brussel, in de zomer en in de winter, tijdens de oorlog? Belgische tijd in Brussel Duitse tijd in Brussel winter xwinter wzomer w w yzomer xyw optie 1 optie 2 optie 3
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page18 5 De vorderingen Als gevolg van de zeeblokkade* kan Duitsland de nodige goederen voor de oorlog niet langer aankopen in het buitenland. Daarop beginnen de Duitsers in België goederen te vorderen* die ze nodig hebben om hun soldaten uit te rusten met uniformen en wapens. De karikatuur toont een Duitse soldaat die de matras van een inwoonster uit Brussel meeneemt. Uit de wol van de matras zal een uniform voor een Duitse soldaat worden gemaakt.
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page19 VRAAG 5 Links staan twee materialen die het Duitse leger nodig heeft, in het midden staan de gevorderde voorwerpen die een van die twee grondstoffen bevatten, en rechts twee tekeningen een van een kanon en een van een uniform van een Duitse soldaat. Verbind de grondstof met het voorwerp met dat ze 100 jaar geleden bevatte en met de tekening van het voorwerp dat eruit vervaardigd werd. kookpan kerkklokken wol bronzen beeldje uniform matras koper kussens olielamp deurklink kanon
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page20 6 Passief verzet* De meerderheid van de bevolking biedt lijdelijk weerstand. Zij tonen hun verzet tegen de Duitse macht door blijk te geven van hun patriotisme* en hun gehechtheid aan een onafhankelijk België. De Brusselaars dragen bijvoorbeeld sieraden in de Belgische kleuren, zwart/geel/ rood, en de kleuren van Belgische bondgenoten - Frankrijk, Verenigd Koninkrijk, Japan, Servië, Rusland, de Verenigde Staten
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page21 VRAAG 6 Kijk goed naar de drie sieraden voor je. Welk sieraad heeft de kleuren van welk land? Verbind de namen van de landen met het overeenstemmende sieraad en vervolgens met de kleuren van hun vlag. Frankrijk België Rusland Verenigd Koninkrijk Kongo Japan Servië
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page22 7 De spot drijven met de andere Heb je op straat of in films wel eens grapjes gehoord die beledigend kunnen worden wanneer ze gericht zijn naar een persoon of een groep, gewoon omdat hij/zij anders is/zijn of uit het buitenland? Tijdens de oorlog durft niemand luidop zeggen wat hij van de Duitsers denkt. Er wordt over gefluisterd of gepraat in bedekte termen, zoals in deze karikatuur. Na de oorlog roept iedereen: Jamais plus la guerre! Nooit meer oorlog! Nie wieder Krieg! No more War! Maar om die droom te kunnen realiseren, moeten wij natuurlijk eerst stoppen met anderen te pesten. In 1981 stemt het Belgisch parlement een wet tegen racisme en vreemdelingenhaat.
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page23 VRAAG 7 Kijk goed naar deze karikatuur. Met welk dier worden de Duitsers vergeleken? Is dat volgens jou positief of negatief? Waarom?........................................................................
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page24 8 VRAAG 8 Wat is de betekenis van de drie termen links op deze pagina? Rechts staan drie mogelijke definities: Racisme Vijandigheid (woede, agressie) tegenover één of meerdere personen omwille van hun nationaliteit, cultuur, geslacht, godsdienst, ideologie of geografische oorsprong. Men kan ook spreken van een vijandigheid tegenover wie vreemd is. Xenofobie Verwijst naar het feit dat mannen, vrouwen en kinderen wereldwijd betrokken zijn. Mondiaal Het foute idee dat er verschillende menselijke rassen zijn en dat bepaalde rassen superieur kunnen zijn aan andere.
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page25 9 De soldaten keren terug Het einde van de oorlog en van de gevechten is een moment van uitzinnige vreugde. De soldaten mogen naar huis, naar hun familie en vrienden. Iedereen kijkt uit naar hun terugkeer. VRAAG 9 Kijk goed naar de karikatuur. Wie is de figuur uiterst links? De Kerstman of Sinterklaas? Waarom staat hij daar?
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page26 10 VRAAG 10 In de oorlog vallen er echter veel doden. Niet alle soldaten keren terug. Vul voor elk land het aantal gesneuvelde soldaten in met behulp van de kaart die je aan het einde van de tentoonstelling vindt. _ 1 _ 1 _ 7 000 VS 0 000 Groot-Brittannië en Ierland 000 Canada 0 000 000 Italië Australië en Nieuw-Zeeland 000 Bulgarije _ 000 Britse kolonies 5 000 Ottomaanse Rijk
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page27 000 Frankrijk 00 000 _0 000 Rusland 0 000 Roemenië 000 Griekenland Duitsland _0 000 Oostenrijk-Hongarije 0 000 Servië 000 000 Franse kolonies 00 Japan 000 Portugal België Hoeveel burgers zijn gestorven in Duitsland en in België? Lees de tekst bij de kaart en vind het antwoord. Opgelet, voor België moet je een aftrekking doen. Duitsland................ België................
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page28 11 De Europese Unie vandaag De Europese Unie zoals je ze nu kent, waarin de lidstaten samenwerken en elkaar helpen, is ontstaan na de Tweede Wereldoorlog, in de jaren 1950. Zij bestaat dus nog maar 60 jaar. Doel van deze politieke unie is de economische samenwerking tussen de landen te ontwikkelen en vrede te garanderen op het Europese continent. Geleidelijk sluiten zich meer landen aan bij deze politieke en economische unie. Sinds 2013 telt Europa 28 lidstaten. Ken je ze allemaal?
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page29 VRAAG 11 Vul op deze kaart de namen van de hoofdsteden in van de verschillende lidstaten van de Europese Unie. Je mag het Internet gebruiken! Tallinn Kopenhagen Riga Amsterdam Warschau Brussel Luxemburg Wenen Ljubiana Bratislava Budapest Zagreb Sofia
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page30 Je eigen karikatuur Probeer een karikatuur te maken van het uiterlijk van een van de mensen waarmee je naar het museum bent gekomen. Benadruk een fysiek element, bijvoorbeeld de oren voor iemand die altijd alles wil weten, de mond voor iemand die te veel praat, de tanden voor iemand die altijd om alles lacht, de bril of ogen van iemand die altijd alles gezien heeft, een grote neus voor iemand die nieuwsgierig is, een bepaald kledingstuk dat zijn gedrag of functie typeert, G
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page31 * Woordenlijst Zeeblokkade: met zijn oorlogsschepen blokkeert Engeland de Duitse havens om handelsschepen de toegang te verhinderen. Democratisch: een democratie is een politiek systeem waarin de macht bij alle burgers ligt. Zij oefenen deze macht uit door te gaan stemmen. Discriminatie: discrimineren is een of meerdere personen van de rest van de samenleving uitsluiten omdat zij mogelijk anders zijn, en hen slechter behandelen vanwege dat verschil. Neutraliteit: België is ontstaan in 1830. Op dat moment leggen de andere Europese Staten het land de neutraliteit op: het mag geen bondgenootschappen aangaan met andere Staten. Tijdens een oorlog mag het land geen kamp kiezen en moet het zich buiten het conflict houden. Patriotisme: de liefde voor het vaderland. Schaarste: wanneer er in een stad of land een tekort is, bijvoorbeeld voedsel (vlees, aardappelen, enz.) of steenkool, kleding, enz. Republiek: politieke situatie waarin het staatshoofd zijn macht verwerft door verkozen te worden en niet door ze van zijn familie over te erven, zoals bij koningen en keizers. Vorderen: wie de macht heeft, gebiedt een ander om hem te geven wat van hem is. De Duitsers geboden de Brusselaars bijvoorbeeld om hun aardappelen, wol, koperen voorwerpen, enz. aan hen te geven. Passief verzet: zich passief verzetten is weerstand bieden tegen de bezetting van zijn land door een vreemde mogendheid, zonder wapens te gebruiken. Universeel stemrecht: alle burgers mogen gaan stemmen en elke burger geeft slechts één stem uit. Rantsoenering: een rantsoen is een klein deel van iets. Rantsoenering is wanneer een overheidsinstantie iets in kleine hoeveelheden onder de bevolking verdeelt. Iedereen heeft minstens recht op een klein deel.
1418_Livret Enfants_Update 25_07_14_arno_240 x 165 19/08/14 10:39 Page32 14 18 _L ivr et E nf an ts _F R _ B A T Leiding: Anne Vandenbulcke Concept en realisatie: Marie-Claude Van Grunderbeek, Gonzague Pluvinage Grafisch werk: Casier / Fieuws Cartografie: Carto, Brussel Drukwerk: Stad Brussel Met uitzondering van de foto van de Duitse kantine voor kinderen die afkomstig is van het Rijksarchief van Hamburg maken de foto s en illustraties deel uit van de verzamelingen van het Archief van de Stad Brussel. Elke reproductie, geheel of gedeeltelijk, op welke wijze ook, zonder de toestemming van de auteurs, is onwettelijk. Enkel kopieën die strikt zijn voorbehouden voor privégebruik zijn toegestaan. Museum van de Stad Brussel, Peperstraat 1 1000 Brussel 2014 D/2014/3285/8