WAT EET MIJN PAARD? Jan Willem Versteegt Petra Groeneveld Jiska Zeegers Woensdag 21 maart 2018 Wat eet mijn paard? INLEIDING WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN - Natuurlijke behoefte van het paard -Ruwvoer - Krachtvoer - Supplementen WELK RANTSOEN PAST BIJ WELK PAARD -Gezond paard, onderhoud tot lichte arbeid -Jong paard, in de groei - Sportpaard, matig tot zware arbeid - Merrie, dracht en lactatie VOEDING GERELATEERDE ZIEKTEN -te mager/ te dik -PPID - gebitsproblemen -EMS - recidiverende koliek - maagzweren SNELLE HAP -Zout - Slowfeeders - Kijkersvraag -Feit of fabel? - Take away s 1
INLEIDING Waarom dit onderwerp? Vragen van eigenaren over de conditie van hun paard Vragen van eigenaren over het rantsoen van hun paard Onze eigen waarneming tijdens behandelingen van paarden Gebleken uit evaluaties van voorafgaande informatie avonden Wat eet mijn paard? INLEIDING WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN - Natuurlijke behoefte van het paard -Ruwvoer - Krachtvoer - Supplementen WELK RANTSOEN PAST BIJ WELK PAARD -Gezond paard, onderhoud tot lichte arbeid -Jong paard, in de groei - Sportpaard, matig tot zware arbeid - Merrie, dracht en lactatie VOEDING GERELATEERDE ZIEKTEN -te mager/ te dik -PPID - gebitsproblemen -EMS - recidiverende koliek - maagzweren SNELLE HAP -Zout - Slowfeeders - Kijkersvraag -Feit of fabel? - Take away s 2
WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN Natuurlijke behoefte van een paard Paard is planteneter Ruwe celstof is belangrijkste energiebron WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN VERTERING Mond: verkleining voedseldeeltjes, speeksel Maag: verzuring maaginhoud, suikers en zetmeel vertering. Maag is betrekkelijk klein Dunne darm: vertering vetten, koolhydraten en eiwitten. 45 min-3 uur Enzymen Alvleesklier: neutralisatie maagzuur en splitsing eiwitten/zetmeel/vet Gal: emulgeren vetten Slijmvlies darm: vertering suikers en eiwitten Blinde darm en dikke darm: fermentatievaten. Omzetting koolhydraten tot VVVZ en NH3 tot microbieel eiwit. > 48 uur Grote maaltijden zijn tegennatuurlijk overloop naar blinde darm gasvorming/diarree/koliek/hoefbevangenheid 3
WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN Ruwvoer In de natuur: seizoensgebonden voorjaar en zomer mals gras, kruiden, blaadjes, etc. winter boomschors, droog gras, riet, etc. Wild paard maalt 18 uur per dag 2500 kauwslagen per 1 kg ruwvoer Is essentieel voor de kauwbehoefte, darmmotiliteit, gezonde darmflora en het fermentatieproces in de blinde-en dikke darm Ruwvoer = Gras Hooi Voordroog Kuilgras Snijmais Luzerne (Stro) WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN Zorg dat je paard 1 1,5 kg ruwvoer per 100 kg lichaamsgewicht per dag krijgt, voor een volwassen paard komt dit neer op 6 9 kg ruwvoer per dag. 4
RUWVOER - GRAS Kan volledige voeding zijn eigenschappen variëren met het weer. Algemeen: Energie waarde: hoog, eiwit: redelijk hoog, spoorelementen: laag, caroteen: hoog, vit. E: redelijk hoog, vit. D: laag Regelmatig mesten en maaien/weiden positief effect op: Kwaliteit gras Preventie Jacobskruiskruid en onkruid Verlaging fructanen(vooral hoog bij gestressed gras) Suikers in gras (= opslag voor de groei vhgras) Zonnige dagen en koude nachten Beste is in de ochtend laten grazen (tenzij koude nacht) Fructaanindex! Graastijd : beperkte graastijd sneller grazen! Individuele verschillen zijn groot Weidegang: paard graast 0,5-0,8 kg ds/ uur Weidegang: paard kan max. 2,5% van LG aan dsop, pony s kunnen wel tot 4,5 % op! RUWVOER GECONSERVEERD Hooi: kán hoog gehalte aan suikers bevatten (tenzij in de ochtend gemaaid) Hooi in kuilbalen: minder suikergehalten door verzuring Voordroogkuil: hoger energie en eiwitgehalte, stofarm Luzerne : vezel en eiwitrijk, hoog calciumgehalte, laag vit. E Snijmais : zetmeelrijk, verder weinig voedingsstoffen, tegenwoordige rassen te energie rijk voor paarden Stro : zeer hoog ruwe celstof gehalte, kan als aanvulling, maar te veel geeft kans op verstopping. Advies: ruwvoeranalyse 5
VOEDINGSWAARDE RUWVOER RUWVOER ANALYSE 6
RUWVOER ANALYSE RUWVOER ANALYSE Drogestof gehalte Hooi: ±85 % Droge kuil: ±70 % koeienkuil ± 35-40 % EWpa: Energie Waarde Paard, gemiddeld hooi levert bijv: 0,5 Ewpa/kg ds VREp: Verteerbaar Ruw Eiwit Paard, uitgedrukt in gram/ kg ds. VREp= eiwit in het voer eiwit in de mest. Bij een uitsluitend ruwvoer rantsoen is een VREpvan 40g /Kg dsnodig. VREp> 90 g/kg ds= hoog Ruw as: totaal aan mineralen die overblijven na volledige verbranding van de voeding Een hoog gehalte (> 10%) kan wijzen op veel zand in het ruwvoer! 7
RUWVOER ANALYSE Ruwe celstof : = celwanden, worden in de dikke darm door bacteriën vergist (gefermenteerd) NDF, ADF en ADL zijn de afzonderlijke celwandcomponenten, waaronder het onverteerbare houtstof (hoe ouder de plant, hoe meer houtstof) VCOsp: verteerbare organische stof, wordt lager bij stijgende ADL (houtstof) Suiker: grote variatie, afhankelijk van maaimoment, mate van broei. > 10% is hoog Mineralen/ spoorelementen. Calcium/fosfor: botontwikkeling ( gewenste verhouding = 2:1) Magnesium: ondersteunt enzymen Koper: botontwikkeling en hemoglobine aanmaak Zwavel: hoef en haar Zink: eiwitsynthese en botontwikkeling RUWVOER Gevaren Conserveren van ruwvoeders : Schimmel, Broei Botulisme Giftige planten Zand 1 e snede? 2 e?... > grote invloed op samenstelling Overgang naar ander ruwvoer 2 weken de tijd voor nemen plotse wijziging van kuil, hooi (of brokken) vervijfvoudigt de kans op koliek! 8
KRACHTVOER BROKKEN, MUESLI OF GRANEN Zijn beide een mengsel van granen en graanproducten, met toevoeging van vitaminen, mineralen en spoorelementen Brok: gemalen en geperst, ieder brokje heeft dezelfde samenstelling Muesli: mengsel van bovenstaande producten, afzonderlijke granen vaak herkenbaar. Granen: enkelvoudig krachtvoer, hoog zetmeel-, hoog fosfor gehalte (scheve Ca/P) KRACHTVOER Voorbehandeling zorgt voor een snellere vertering (het ontsluit zetmeel waardoor de verteerbaarheid versnelt). Muesli moet een paard langer op kauwen. Voordeel: meer speekselproductie. Krachtvoer bevat vaak te weinig mineralen (Ca/Mg/P) om tekorten in het ruwvoer te compenseren. Wel vaak ruim voldoende sporenelementen. Max 2 kg per maaltijd, minimaal 3x daags 9
AANVULLINGEN EN SUPPLEMENTEN Vezelrijke voeding: weinig suikers en eiwitten. Geschikt voor nierpatiënt en insuline resistentie Zetmeelrijk: hogere glycogeenvoorraad. Slome paarden, leverpatiënt en bij korte/krachtige prestaties Vetrijk: dikmaker. Magere paarden, spierbevangen paarden, sportpaarden! Zemelen: aanvulling voor verbetering darmpassage (Ca-P) Bietenpulp: vezelrijk, stimuleert gezonde darmflora (=voeding voor de goede bacteriën) Wortels/appels: lekkere aanvulling Vit E en Se: bij vetrijke voeding, eind winter, drachtige merrie verbetering biestkwaliteit Electrolytenmix: bij zeer veel zweten, ná zware inspanning WELKE? 10
WATER Onbeperkt en goede kwaliteit Eigen bron, oppervlakte water, leidingwater Leidingsysteem: emmers, vlotterbakken, zelfdrinkers Samenstelling: metalen, micro-organismen, vervuiling Bij twijfel: drinkwater analyse Behoefte naast hooi rantsoen hoger dan bij vers gras Wat eet mijn paard? INLEIDING WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN - Natuurlijke behoefte van het paard -Ruwvoer - Krachtvoer - Supplementen WELK RANTSOEN PAST BIJ WELK PAARD -Gezond paard, onderhoud tot lichte arbeid -Jong paard, in de groei - Sportpaard, matig tot zware arbeid - Merrie, dracht en lactatie VOEDING GERELATEERDE ZIEKTEN -te mager/ te dik -PPID - Gebitsproblemen -EMS - recidiverende koliek - maagzweren SNELLE HAP -Zout - Slowfeeders - Kijkersvraag -Feit of fabel? - Take away s 11
Beoordelen van het paard Conditie paard Gedrag Mest Vacht Ziektes ENERGIEBEHOEFTE Uitgedrukt als Ewpa (energiewaarde paard) Eiwit waardering: VREp (verteerbaar ruw eiwit paard) Wat heeft een paard nodig: Onderhoudsbehoefte Plus Arbeid Dracht Zogende merrie Groei 12
Energiebehoefte BCS 13
VOORBEELD DIESEL, Rijponyruin van 12 jaar stokmaat ±1,50 m Geschat gewicht: 450 kg Gewenst gewicht: 400 kg Zomer rantsoen: weidegang 24 uur per dag, Gras opname = 0,5 kg ds / uur gedurende 18 uur per dag = 9 kg ds gras levert 7,11 kg Ewpa en 1305 gr. VREp Huidig rantsoen 8 kg hooi, en 0,2 kg Balancer. Hooi opname = 6,8 kg ds = 3,6 Ewpa, en 251 gr. VREp Krachtvoer = 0,2 kg = 0,12 Ewpa en 22,6 gr VREp Totaal : 3,72 Ewpa en 273,6 gr. VREp VOORBEELD Behoefte van een paard van 400 kg (is gewenst gewicht) -onderhoud : 3,68 Ewpa/ dag en 270 gr. VREp/ dag -toeslag lichte arbeid: 0,99 Ewpa/ dag en 75 gr. VREp/ dag totale behoefte van Diesel = 4,76 Ewpaen 345 gr. VREpom op 400 kg gewicht te blijven Huidig rantsoen = 3,72 Ewpaen 274 gr. VREp Afval dieet : 0,75 van de behoefte van het ideale gewicht óf niet compenseren voor arbeid Bezuinig op energie maar niet op eiwit Zomer rantsoen van 24 uur beweiden op standweidelevert dus véél te véél energie! 14
Pauze Opdracht voor in de pauze: Hoe veel hooi en hoeveel kuil zit er in De hooinetten?? Wie het dichtste bij het werkelijke gewicht zit, van de 2 netten samen wint een ruwvoer analyse Van Pavo! Wat eet mijn paard? INLEIDING WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN - Natuurlijke behoefte van het paard -Ruwvoer - Krachtvoer - Supplementen WELK RANTSOEN PAST BIJ WELK PAARD -Gezond paard, onderhoud tot lichte arbeid -Jong paard, in de groei - Sportpaard, matig tot zware arbeid - Merrie, dracht en lactatie VOEDING GERELATEERDE ZIEKTEN -te mager/ te dik -PPID - gebitsproblemen -EMS - recidiverende koliek - maagzweren SNELLE HAP -Zout - Slowfeeders - Kijkersvraag -Feit of fabel? - Take away s 15
OBESITAS Koudbloeden, sobere rassen Risico: hoefbevangenheid, IR Een gezond gewichtsverlies is 0,5-2% van het lichaamsgewicht per week Bepaal hoeveel energie het paard/pony nu krijgt 25-40% minder energie in de voeding Arm hooi, met aanvulling eiwitten zoals luzerne en mineralen/vitamines Geef krachtvoer met een lage energiewaarde (EWPa < 0,85) Beperk weidegang Paarden die weinig arbeid verrichten hebben vaak geen extra krachtvoer nodig na het rijden Geen crash dieet. Beweging! Hoefbevangen/IR: geen natuurhooi! Paard heeft nodig: 1,5-2% van het ideale lichaamsgewicht droge stof voor onderhoud TE MAGER In de meeste gevallen is het verhogen van de hoeveelheid krachtvoer geen oplossing om je paard dikker te krijgen. De kwaliteit van het ruwvoer is veel belangrijker voor de gezondheid van je paard. Gras is de beste voeding om een paard snel aan te laten komen Beter vetrijk voeding dan koolhydraat (suiker) rijke voeding Meer eiwitten in het rantsoen voor aanzet spieren luzerne mais (meel): erg zetmeelrijk, dus voorzichtig mee zijn bietenpulp (merriebrok/veulenbrok) 16
ZIEKTES PPID PPID= ziekte van Cushing Te veel cortisolproductie bijnieren, aangestuurd door een goedaardig gezwel in de hersenen Doorgaans > 15jr oud dier Grotere kans op laminitis Opvallendheden: later stadium lange (krullende) vacht vermageren maar vaak dikkere buik spierverlies vetophoping boven de ogen veel drinken/plassen hoefbevangenheid andere behoeten aan suikers. Stimuleren spieropbouw, dus eiwitrijk/vetrijk Vermijd suikerrijk ruwvoer ZIEKTES gebitsafwijkingen Gebitsafwijkingen Goed werkend gebit is essentieel voor opname voedingsstoffen ziektes Ouderdom Wisselen melkgebit/doorkomen kiezen Niet onderhouden gebit kleine afwijkingen worden met de tijd doorgaans ernstiger Niet goed ontwikkeld gebit Kan het paard niet kauwen: slobbers gaan geven, vaak vezelrijk Bv grasbrokken, luzerne, havermoutbrokken, bietenpulp Indien kv: dan voorbehandelde brokken! en liever vetrijker voeren dan zetmeel/suikerrijk 17
ZIEKTES EMS EMS= equine metabolic disease: insuline resistentie, overgewicht en hoefbevangenheid Overgewicht toename insulineproductie langdurige te hoge concentratie insuline in het bloed maakt het lichaam minder gevoelig voor werking insuline nog meer insulineproductie en glucosestijging vicieuze cirkel. De oplossing: afvallen!! maar dan wel gericht afvallen. 50 kg afvallen zonder extra beweging kost 150-250 dagen Geen crash dieet: risico leververvetting Wat dan wel: kleine porties (ruw) voeding met lage gehalten aan suiker/zetmeel Let op mineralen, vitamines! ZIEKTES maagzweren Maagzweren: knarssetanden, zeurende buikpijn, gapen, prestatie vermindering, kribbebijten Stress? Medicatie Voeding!!! -veel ruwvoer, verdeeld over de dag -stro in de stal - luzerne (Ca en eiwitrijk) discutabel, wellicht luzernebrok beter - krachtvoer (liefst ontsloten kv) en evt met luzerne mengen -pectines 18
Ziektes recidiverende koliek Recidiverende koliek - -indien voeding gerelateerd (kan ook door afwijkend darmstelsel): vaak door verstoring dikke darm/blinde darm door overmaat aan koolhydraten die de de dunne darm passeren - - te weinig ruwvoer: te weinig stimulatie darmwerking en minder goede fermentatie - - te trage doorstroom van darminhoud Voeding - - veel ruwvoer, over de dag verdeeld - - indien krachtvoer: laag in koolhydraten, dan liever rijker aan eiwitten/vetten - -probiotica - - verbetering passage darminhoud: zemelen, bietenpulp, luzerne Beweging! Wat eet mijn paard? INLEIDING WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN - Natuurlijke behoefte van het paard -Ruwvoer - Krachtvoer - Supplementen WELK RANTSOEN PAST BIJ WELK PAARD -Gezond paard, onderhoud tot lichte arbeid -Jong paard, in de groei - Sportpaard, matig tot zware arbeid - Merrie, dracht en lactatie VOEDINGSGERELATEERDE ZIEKTEN -te mager/ te dik -PPID - gebitsproblemen -EMS - recidiverende koliek - maagzweren SNELLE HAP -Zout - Slowfeeders - Kijkersvraag -Feit of fabel? - Take away s 19
ZOUT Een onderschat tekort bij het paard Zweten tijdens arbeid 1 afgestreken theelepel = 5 gr Liksteen Zout 20
SLOWFEEDERS Kunnen een goede oplossing zijn voor: - snelle eters verveling -paarden die af moeten vallen - knoeiers/vertrappen voer FEIT OF FABEL? Haver geeft meer energie 21
FEIT OF FABEL? eiwitten in het gras zorgen voor hoefbevangenheid FEIT OF FABEL? mijn paard krijgt eiwitbultjes van het gras/kuil 22
FEIT OF FABEL? een zoutblok werkt voldoende om de zoutbehoefte van mijn paard te ondervangen INGEZONDEN VRAAG Door Marjan ons toegestuurd: Mijn paard is bij jullie in de praktijk ingeschreven. Het gaat om Iriska, bijna 28 jaar oud. Vanwege het snel vermageren en maken van proppen is zij onlangs (door Petra) nagekeken. Gebleken is dat de achterste kiezen vrijwel volledig zijn vervlakt. Zij krijgt al enkele jaren seniores priores van Sublien 18+ Pavoen dagelijks hooi of kuil. Ook na de behandeling blijft zij proppen maken van hooi en kuil. Ik heb vervolgens luzerne geprobeerd en ook Hartog grasmixals vervanging, maar ook bij deze producten blijft zij proppen maken. De priores, 18+ en de brokken in de grasmixeet zij goed. Is er een andere vervanger van ruwvoer wat ik kan geven? Kan ik toch hooi/kuil blijven aanbieden als tijdverdrijf of is dit gevaarlijk ivm mogelijke slokdarmverstopping? 23
ANTWOORD Seniores priores heeft ook vezels zodat zelfs paarden zonder (functionele) kiezen genoeg vezels binnen krijgen, dit geldt wel bij volledige toevoeging van dit product Gras zou de beste oplossing zijn, dit kunnen ze vaak tot een heel laat stadium verwerken en bevat veel voedingsstoffen Alternatieven: gras/ruwvoer dat zeer kort stengelig en zacht is en rijk aan VREp(>60 gr) Grasmix gaat niet beter, grasbrokken zijn te overwegen (kan als brok of geweekt gevoerd worden) Voorbewerkte brokken/muesli s ANTWOORD Plantaardige olie bijvoeren/vetrijk kv 18+ is een heel geschikt kv(eventueel veulenbrok) Risico slokdarmverstopping is wellicht wat groter maar doorgaans laten de paarden de proppen uit de mond vallen en slikken ze niet door MPB mix: combinatieproduct van bietenpulp, bierborstel en mais Advies: paardenrusthuis Soest heeft zijn eigen ruwvoer voor slecht kauwende paarden 24
TAKE AWAY s Geef minimaal 1 kg ds ruwvoer per 100 kg paard per dag Geef nooit meer kilo s in kv tov rw Niet meer dan 2 kg kv per voerbeurt Laat een paard niet langer dan 6 uur zonder eten staan 1-3 uur voor het rijden geen grotere hoeveelheden krachtvoer geven Bestaat het dieet alleen uit ruwvoer: supplementen bijgeven voor de mineralen/vitamines Neem de tijd voor rantsoenveranderingen HANDIG OM TE WETEN Handige websites: - www.voervergelijk.nl - www.pavo.nl - www.kleinhekkelder.nl - www.bonpard.nl - www.cvbdiervoeding.nl (tabellenboekje paard) 25