DRUKWERK Bonsai in t zonnetje - Acer buergerianum van Just Merks Pagina 16 Uitgave van Bonsaivereniging KOYA Januari 2009 Regio West Nederland 18 e jaargang nr. 1 Pagina
Bestuursleden Bonsaivereniging KOYA Leo van Swieten (mail: l.swieten@zadkine.nl) Voorzitter Tel.: 06-53 73 89 89 Jos van Liempt (mail: liempt@xs4all.nl) Secretaris / Vice Voorzitter Tel.: 010-451 84 47 Eric ter Lingen (mail: erix@casema.nl) Ledenadministratie / Beheer website Tel.: 071-361 38 84 Website: http://www.koya.nl Anton v.d Zande (mail: acj@kabelfoon.net) Penningmeester Tel.: 0174-29 53 68 Rabobankrekening: 11.55.87.403 t.n.v. Bonsaivereniging "KOYA", Kwintsheul Pauline Smilde (mail: paulinesmilde@casema.nl) Algemeen bestuurslid en Public relations Tel.: 070-387 21 86 Kopij voor ons volgende KOYA-bulletin gaarne vóór 10 februari 2009 inleveren bij de redactie: Paul Wolters (mail: pa_wolters@hotmail.com) A. Pakvisstraat 3 2552 HA Den Haag Tel.: 06-10 18 68 19 Bijeenkomsten starten altijd om 13.30 uur en worden gehouden in het gebouw "de Luifel" van tuinvereniging "Ons Ideaal" aan de Endehoekseweg 10 in Rijswijk (bij crematorium Eikelenburg). Werkmiddagen 2009: iedere 4 e zaterdag van 13.30 tot 17.00 uur op 28 februari, 28 maart, 24 mei, 27 juni, 27 september, 24 oktober en 28 november op Plaats Langeveld 5 in Monster (voorbij Parnassia). Overname van artikelen of gedeelten hiervan uitsluitend toegestaan met toestemming van het bestuur en met duidelijke bronvermelding. Flower-art voor al uw klassiek en modern bloemwerk, ook voor al uw planten en cadeau artikelen. 10 % korting op het hele assortiment op vertoon van deze advertentie! Pagina 2 Pagina 15
Tokonoma ingericht op 8 november 2008 Deze keer is mij de eer toegevallen de tokonoma in te richten. Doorgaans wordt dat in Japan door de gastvrouw zelf gedaan waarbij er onder andere, veel aandacht is voor de situatie, de omgeving en het moment. Het kan op tal van manieren en middelen gedaan worden maar het zal altijd een respectvolle begroeting zijn voor de gast en/of toeschouwer. Het respect zal vooral symbolisch tot uitdrukking komen met vaak een wens of verwijzing. Vandaar dat ik het als een eer beschouw vandaag de tokonoma te mogen inrichten. Gebruik makend van de middelen die mij ter beschikking staan zal ik het maximale aantal items gebruiken n.l.: Bonsai, suiseki en scroll. In deze opstelling wil ik tot uitdrukking laten komen dat ik de toeschouwer door de seizoenen heen een lang en bestendig leven toe wens met in het nieuwe jaar weer ontluikende kansen. De bonsai is het hoofdelement. De boom zelf is al een mooi voorbeeld van bestendigheid door zich na een zekere gebeurtenis opnieuw op te richten en vitaal in het leven te staan. De dalende ganzen op de scroll geven aan dat de winter op komst is, zij zijn gekomen om te overwinteren. De suiseki is een bijna oneindige bestendigheid, bedenk dat deze steen er reeds lang voor u was en er ook lang na u zal zijn. Toch laat de steen zien dat er iets staat te gebeuren, de verwachting is groot! Naschrift Helaas bezit ik geen mooie bonsaitafels en dergelijke, toch is er met eenvoudige middelen en een beetje creativiteit veel te bereiken. De bonsai is het hoofdelement en moet dus op een stand geplaatst worden, de houten slab past goed bij de bonsai, pot en stijl. De scroll is zelf gemaakt van wat doek, ronde stok, papier en een Japanse prent vanaf internet. De suiseki is een geschenk van een gewaardeerde vriend die deze van een vakantie voor mij meebracht. Omdat ik geen dai bezit is de steen in een platte schaal geplaatst. Normaliter zou onder de schaal een stand geplaatst moeten worden maar dat zou in deze opstelling concurreren met het hoofdelement vandaar deze zonder tafel of slab geplaatst is. Veel toegewenst Programma komende maanden 2009-10 januari 2009 Nieuwjaarsreceptie met aanvullende thema in Rijswijk. - 14 februari Algemene Ledenvergadering met presentatie Boom van de maand (nieuwe invulling). - 28 februari Werkmiddag in Monster. - 14 maart Naar Lodder in Harmelen (eigen vervoer). Van de bestuurstafel Jubileumjaar Het is najaar. De al bestaande bonsai gaan hun winterrust periode in. Prima voor hen, maar niet voor ons. Tenslotte zijn wij het hele jaar bonsaïst. Althans, dat proberen wij te zijn. Nu is het de tijd om, lekker warm binnen, de boeken en KOYA bulletins weer eens door te nemen. Vooral omdat er op de KOYA jubileum feestdag van elk lid een boompje zal komen te staan. Dus niet alleen de mentoren en overige cracks showen hun kennis en kunde. Ieder lid doet mee in de competitie. Dus maak vast plannen voor je boom. Maak zo mogelijk een foto, schets wat je wilt bereiken. Maak een lijstje met actie punten. Neem dit mee naar de bijeenkomsten en bespreek het met elkaar. Denk ook vast aan een mooie schaal, want dat telt ook mee. Vraag vooral ook advies aan de mentoren. Heb je in het voorjaar je plan klaar, dan kun je samen met je boom aan het werk. En heeft KOYA een feestdag om trots op te zijn. Nieuwjaarsreceptie Op 10 januari hebben wij weer met elkaar de gelegenheid het nieuwe jaar feestelijk te begroeten, zoals altijd in de Luifel. Dit maal een speciaal jaar. Fijn om dan met onze aanhangende liefhebbers het glas te heffen en een hapje te snoepen. Voor het laatste doen wij weer een beroep op de verrassende lekkernijen die onze leden weten te toveren. Graag van te voren opgeven bij Pauline Smilde 070-387 21 86. G. Schwagermann Pagina 14 Pagina 3
Verslag bijeenkomst 8 november in de Luifel Het was toch wel bijzonder om 6 mentoren gezamenlijk en tegelijkertijd aan het werk te zien. Er waren 3 bomen om te gaan Bonsai stijlen. Cees van der Pot werkte met Anne Bollema aan een Pinus passiflora. Dirk Eijzenga en Jan de Ridder aan een Juniperus chinensis. Leen van Nieuwkerk en Just Merks aan een Taxus baccata. Arjan heeft foto s gemaakt. Al pratend en peuterend werd gezocht naar de stand van de wortels. Werd een voorkant gekozen. De basisvorm van de boom werd geschetst en beredeneerd. Hoofdlijnen in stam en takken bepaald. De leden keken en dachten mee en werden in de besluitvorming betrokken. En natuurlijk waren er weer meerdere visies en keuze mogelijkheden. De pauze deden wij maar tussendoor, want het snoeien en bedraden en zetten van de takken neemt toch behoorlijk wat tijd in beslag. Natuurlijk brak er ook een belangrijke tak. Hij kon behouden worden, omdat de bast aan de binnenzijde niet door gescheurd was. Het effect van zo n ongeluk kan zelfs nog mooi grillig zijn de z.g. naturalistische expressie. Het resultaat werd daarna besproken. De in de toekomst te bereiken uiteindelijke vorm werd nog eens extra benadrukt. Zo hadden we weer een zeer aangename en leerzame middag met elkaar. Die ook erg gezellig was. Annie Groen was ziek, jammer genoeg, maar de stand-in was net zo vlot en behulpzaam.. Voor het hele proces van stijlen en het voorlopige eind resultaat is het goed om de foto s van Arjen secuur te bestuderen. De bomen worden voorlopig verzorgd en zullen te zijner tijd als hoofdprijs in de loterij komen. Kan ik mij al helemaal op verheugen. Pauline Smilde De 10 wortels van de boom door. HELAAS WEER GEEN KOPY ONTVANGEN!!!!!!!!! Aan wie geef je De 10 wortels van de boom? Dhr. v. Swieten wijst vrijwillig wel iemand aan, dus als je gebeld of aangesproken wordt, bereid je maar voor! Pagina 4 bij, waarmee je normaal niet zo snel in aanraking komt. Dit is uiteindelijk ook de bedoeling van een Masterclass, namelijk op een ander niveau bezig zijn met de Bonsai hobby, waarbij je niet op de standaard wijze te werk hoeft te gaan (eerste tak, tweede tak, achter tak, etc.) maar gewoon eens zoals dat heet outside the box denken. Voordat ik aan dit verslag begon viel de Bonsai Focus bij mij in de brievenbus. Hierin stond een uitgebreid verslag over de landschappen van Christiaan Yeh. Aangezien niet iedereen op de Bonsai Focus is geabonneerd zal ik hierbij een beknopte versie geven waarin de belangrijkste aspecten van Penjing naar voren komen. De schaal waarop het landschap wordt gemaakt is vrijwel altijd van wit marmer, met lage pootjes en een lage opstaande rand. Op deze schaal worden volgens bepaalde regels stenen geplaatst die bergen of rotsen moeten voorstellen. Deze rotsen kunnen worden beplant met mini boompjes. Hierdoor ontstaat een soort landschap. Vaak worden er meerdere soorten boompjes gebruikt. Er zijn een aantal landschappen mogelijk, zoals: 1. Bomen en stenen dit is een landschap zonder water. 2. Landschap uitlopend in een zee of een meer. 3. Een rivier of een beek door een bos. Oorspronkelijk komen de landschappen uit China maar er is steeds meer interesse uit andere landen. De materialen zijn in Nederland nog nauwelijks te koop, maar Christiaan gaat waarschijnlijk een import lijn opzetten voor de rotsen en schalen uit China. Voor de mensen die beschikken over Internet kan ik melden dat er voldoende informatie te vinden is op het web. Ik vond het meeste materiaal onder de Japanse naam Saikei. In de landschappen worden heel vaak huisjes of tempels verwerkt, maar ook poppetjes van mensen en dieren. In het landschap van Christiaan zat bijvoorbeeld een wijze man onder twee grote bomen een gedicht te lezen terwijl hij zat te genieten van een glas thee of wijn. Al met al vond ik het een heel interessante Masterclass, die de fantasie enorm kan prikkelen. Martin Bisschops Pagina 13
Op de masterclass had Gijs een heleboel foto s van top bonsai stukken uit Japan welke stuk voor stuk niet klassiek zijn opgebouwd. En heeft ons onder anderen onderwezen in het niet klassiek denken bij het vormen van bonsai. Ik hoop dat als ik de volgende keer weer een boom voor me heb staan ik nog eens terugdenk aan deze dagen in november 08. Misschien dat er dan wel weer een juweeltje kan ontstaan. Arjan Hartevelt Zowel de ceder als de mugo zijn bomen die niet in het klassieke bonsai beeld passen: de Ceder heeft zijn sashi eda als 4 de tak waarbij de tegenwicht tak en zelfs een voortak eerder ontspringen dan de sashi eda. Overlijdensberichten Dre van der Vegt Geheel onverwacht is ons wel bekende lid Dre van der Vegt overleden aan een hartinfarct. Zijn plotselinge overlijden heeft velen van ons geschokt. Op het verzoek van zijn vrouw heeft Just Merks bij de herdenkingsdienst op 7 november gesproken. Hij typeerde Dre heel genuanceerd en noemde hem ook een Bonsai Kei. De dag erop waren Dre s schoonzoon en Just toch aanwezig, wat ons allemaal goed deed. Gezamenlijk hebben wij aan het begin van de demo Dre herdacht en is er een kei geplaatst naast onze verenigingsficus in de Luifel. Voor Dre s vrouw en familie zal het verdrietig en moeilijk zijn om zijn sterven te verwerken. Wij hopen, dat zij hiervoor de kracht zullen krijgen en dat Dre s bonsai hen troost zal bieden. Henk van Seters Henk was een rustig en bescheiden persoon, die niet zo heel lang lid is geweest. Door langdurige strijd met zijn ziekte hebben wij hem de laatste tijd niet meer op de bijeenkomsten gezien. Bonsai was een geheel nieuwe hobby voor hem waar hij veel plezier aan heeft beleefd ondanks de korte tijd die hem nog ter beschikking stond. Wij vertrouwen erop dat zijn vrouw en familie troost vinden in hun geloof en hen zal sterken bij het verwerken van hun verlies. Masterclass Shui Han Penjing Christiaan Yeh heeft op 30 oktober 1998 ons land tijdens de Europese kampioenschappen vertegenwoordigd bij de New Talent Contest in Italië, waarbij hij een tweede plaats wist te veroveren. Nu zo n 10 jaar later staat hij bekend als een veelzijdig Bonsai kenner. Op woensdagavond 15 oktober was ik uitgenodigd om de masterclass van Christiaan Yeh bij te wonen. Het ging dit keer over de zogenaamde Chinese landschappen. Bijzonder leerzaam omdat dit eigenlijk een zijtak is van de hob- Pagina 12 Namens het bestuur Pauline Smilde. Pagina 5
Erix Apex (Met de Apex wordt de top van een Bonsai bedoeld). (oftewel: wat is mij de laatste tijd opgevallen)? Kies een boom Als je je bonsai op een beter plan wilt brengen is het advies van verschillende kanten dat: Je eerst maar eens moet inlezen in de soort boom!. Je moet je dus inlezen over snoei, richting van de boom, richting van de top, wortelvoet, grond, potkeuze, doorlatend vermogen van het grondmengsel, mesten, nijpen, takgroei, standplaats, watergift, etc. Tevens kijken, veel (plaatjes) kijken naar de stijl die bij een soort zou kunnen passen (meerdere stijlen zijn vaak mogelijk). Echter we willen veel bomen, want elk boompje met een beetje wortelvoet die we in het tuincentrum of bij de Bonsaispecialist zien staan is leuk, en in elk boompje zien we mogelijkheden, dus die boom nemen we mee en zetten hem bij de andere in de tuin of op het balkon. Met als gevolg dat we door de bomen de bonsai niet meer zien en dat er veel bomen niet de 100% aandacht krijgen die ze verdienen. Tevens vragen we ons af hoe die anderen toch steeds weer met zo n mooie boom een Tokonoma bij KOYA kunnen inrichten. Tijd dus om alles eens op een rijtje te zetten en het geheel gestructureerd aan te gaan pakken. Stel we kiezen een boom uit onze collectie die het waard is om eens meer aandacht te krijgen, en stel dat we ons daar op gaan concentreren. We noemen hem vanaf nu onze projectboom 2009. Valt nog niet mee, want is bijvoorbeeld de naaldboom die we uit onze tuin geselecteerd hebben nu een Japanse Witte-den, een Pinus parviflora, een Pinus pentaphylla, een Japanse Vijfnaalden-den of een Goya-Matsu, of zijn dit nu vijf namen voor dezelfde soort naald boom? Verwarrend, maar daar is het inlezen nu onder andere voor bedoeld. Om nu houvast te creëren zou een leidraad kunnen zijn om de boom volgens de TAP keuring (Technische Analytische Puntenschaal) te bekijken. Het laten keuren van een boom kan men beter vertalen als het evalueren van een boom. Het kan erop lijken dat het element competitie bij deze keuring een rol speelt, (het resultaat van een keuring wordt in punten uitgedrukt) maar het gaat hier hoofdzakelijk om het vormen van een mening over je bonsai. De boom wordt dan eerst geïdentificeerd, d.w.z. de volgende gegevens worden vastgelegd/ingeschreven in een database, eventueel met foto. Pagina 6 Ik begreep niet echt zijn bedoeling. Rede hiervoor is dat ik nog te veel in het hokje van de klassieke bonsai denk. Eerste tak, tweede tak, achtertak en top. Om bij een dergelijk boom er uit te halen wat er in zit moet je dit denkbeeld direct weer loslaten. Denk verder. Denk aan 2 toppen en denk aan de natuur hoe bomen in het bos staan dit zijn geen klassiek gevormde bomen, dit is door jaren gegroeid de sashi eda kan bij een boom in het bos wel bijna in de top zitten, of de sashi eda begint voor zichzelf en groeit de boom voorbij. Snel tekende Gijs op het bord wat hij bedoelde maar zoals altijd zijn er nog steeds meer opties; allereerst werd de boom met de richting naar rechts getekend. Een goed uitgangspunt voor de boom alleen moet de 2 de top nog wel een stuk groeien. Een 2 de optie De boom met de richting naar links opbouwen. Ook hier moet de 2 de top nog doorgroeien maar ik vind deze optie beter de boom lijkt hierdoor stabieler te staan en kan ook in een normale schaal. Bij optie 1 zou de boom het mooiste staan in een ovale schaal. Uiteindelijk zijn we de boom gaan bedraden en vormen, spandraden en schroeven waren er voor nodig de boom te laten doen wat wij voor ogen hadden. Het is slechts een eerste vorming en de top moet nog verder uitgroeien maar het voorlopige resultaat mag er zijn. Een boom die in de toekomst nog verder gevormd gaat worden en waarbij zware takken zullen worden weggehaald zodra zich nieuwe knoppen vormen. De boom was uiteindelijk zo bijzonder geworden dat ik telefoon kreeg van Gijs of ik de boom mee wou nemen naar de masterclass die hij in Leersum gaf. De boom en het niet denken in hokjes is daar uitvoerig aan de orde geweest. Gijs had buiten deze mugo ook gevraagd of ik de ceder die ik op de laatste dag nog even snel vormde mee wou nemen. Pagina 11
Een Pinus mugo met een bijzondere styling November was voor mij ook dit jaar weer de tijd om bij Gijs Meboer op cursus te gaan. Net zoals de afgelopen jaren. Ik ben op weg gegaan met een ceder op de achterbank waarvan het de bedoeling was deze tijdens de cursus te gaan vormen. Aangekomen maak ik altijd nog eerst een rondje door de grote voorraad pre bonsai en startmateriaal dat Gijs heeft staan. Al snel viel mijn oog op een Pinus mugo met een hele bijzondere onderstam. In de onderstam zat een knik waardoor deze boom mij uitermate geschikt leek als cascade. Helaas heb ik geen foto voordat ik de boom bedraad had maar dit is de ongevormde vorm. Ik legde Gijs mijn bedoeling met de boom uit om deze te gaan vormen naar een half cascade. Eerste tak rechts zou sterk worden gebogen en de top zou in het midden moeten komen. De boom had volgens mij alle kans een mooie cascade te worden. Bestudering van de wortelvoet wees anders uit, links zouden een aantal wortels moeten worden gesnoeid die de overlevingskansen van de boom zouden doen verminderen. Goed, een cascade wordt het dus niet. Volgende optie klassieken Moyogi Dit zou een fraaie boom worden, helemaal op links opgebouwd, de rechter takken zouden bij deze vorming allemaal overbodig zijn en gejind kunnen worden. Dit was een zeer fraaie oplossing om ons eerdere probleem met de wortelvoet te doen verdwijnen. Maar Gijs zei mij: Kijk eens verder naar de boom er zijn meer opties die de boom heeft! Dit is bijzonder materiaal waar je ook een bijzondere boom uit kan halen. Pagina 10 Naam van de eigenaar. Naam van de plant (resp. Latijnse en Nederlandse naam). Categorie. ο Coniferen ο Loofbomen ο Bloeiers ο Composities ο Shohin ο Niet boom of struikachtige ο Saikei (miniatuur rotslandschappen) ο Stijl ο Oorsprong ο Leeftijd in jaren ο Aantal jaren in training ο Afmetingen van de boom in hoogte en diepte. Hierna wordt: Een toekomstplan gemaakt eventueel met hulp/advies van een deskundige (bijv. een mentor). Gezamenlijk of in overleg wordt er een pot keuze gemaakt. Eventueel gezamenlijk verpotten. Een bemestingsplan opstellen. De vorderingen op foto vastleggen. In het logboek/database vastleggen. Hierna ga je met deze boom aan het werk en kom je op vaste tijden met de boom terug (KOYA bijeenkomsten) om hem op te stellen, zodat de vorderingen getoond en besproken kunnen worden aan de hand van de TAP-keuring. Kortom, loop uw tuin in en selecteer alvast uw project boom 2009. (Let op het aanvullend thema van de ALV 2009 in februari, voor meer uitleg). Misschien wordt dit wel uw keuze boom voor de Bonsai Jubileum opstelling van 26 september 2009! Eric Pagina 7
De Vuurdoorn: Pyracantha Fam. Rosaceae Vuurdoorn (Pyracantha) is een geslacht van groenblijvende struiken uit de rozenfamilie (Rosaceae). Heel geschikt voor een sierlijke Bonsai. Het geslacht komt van nature voor van Zuidoost-Europa tot zuidoost Azië en is nauw verwant aan Cotoneaster. Vuurdoorns onderscheiden zich door hun grote scherpe stekels, net als de Meidoorn (Crateagus) en Sleedoorn (Prunus spinosa) ook fam. van de roosachtige, wat bij het vormen tot Bonsai wel een groot nadeel is, terwijl Cotoneaster geen doorns draagt. Vuurdoorns kunnen 4-6 meter hoog worden. Er zijn 7 soorten in de kleuren, rood, oranje en geel, de bloemen zijn allemaal wit. In mei - juni bloeit de vuurdoorn met een overdaad aan crèmewitte bloemen. Na de vruchtzetting veranderen de bloemen in een zee van vruchten en rijpen in de late herfst en kunnen blijven hangen tot diep in de winter tot het gaat vriezen waarna de bessen gaan verschrompelen en verslijmt het vruchtvlees. De zaden komen dan vrij, maar kiemen niet, ze kiemen pas na een periode van kou. Het is een bes die graag door vogels (lijster, merel, spreeuw) worden gegeten. Vuurdoorns zijn belangrijke sierplanten, vanwege hun fraaie bloemen en bessen, tenminste als je kijkt hoe vaak je ze ziet in straten en tuinen. Ze worden vaak tegen een muur geplant en bieden vogels die willen nestelen een uitstekende bescherming. Ook bieden hun doornige structuren bescherming tegen inbraak, vandalisme en maakt ze bijzonder geschikt als heg/haag en maakt ze na een aantal malen snoeien ondoordringbaar. Tegenwoordig worden ze veel gekweekt als sierplant op een rekje vanwege hun mooie voorjaarsbloei en mooie kleurige bessen in het najaar van geel, oranje tot rood. Als Bonsai zien we ze op de tentoonstellingen ook steeds meer verschijnen. Gevoelig voor schurft Vroeger was de vuurdoorn een waardplant voor schurft en bacterievuur (Nectria). En waren daardoor in bepaalde periodes even gehaat als Meidoorns en werden soms massaal verbrand omdat gedacht werd dat ze via die ziektes ook Appel- en Perenbomen konden aantasten. Meidoorns bleken in de afgelopen jaren na gedegen wetenschappelijk onderzoek onschuldig als veroorzaker van o.a. Pagina 8 Appelen en Peren bacterievuur. Maar deze ouderwetse Vuurdoorns zijn nog steeds wel degelijk de waardplant voor bacterievuur (= Nectria) en voor schurft (een schimmelziekte bij planten) (= Spilocaea pyracanthae). Er zijn perioden geweest dat vuurdoorn maar niet meer werd aangeplant, van wegen de gevoeligheid voor schurft (Spilocaea pyracanthae). De ziekte kwam vroeger zoveel voor dat de voornaam van vuurdoorn (Pyracantha) aan de wetenschappelijke naam voor deze ziekte werd toegevoegd. Maar gelukkig komt de ziekte nog zelden voor: het ziektebeeld was zwarte vlekken op blad, takken en vruchten ontsieren dan de struik. Dikwijls luidde dit het voortijdige einde van de vuurdoorn in. Vooral appelsoorten (Malus) kunnen door dezelfde schimmelsporen worden aangetast. Gelukkig is men er inmiddels goed in geslaagd de nieuwe cultivars/kruisingen immuun te maken voor deze ziekten. Snoeien/vormen Wanneer een vuurdoorn (Pyracantha) vrij uit kan groeien is snoei nauwelijks nodig, tenzij de vorm gecorrigeerd moet worden om een mooier evenwicht in de struik te krijgen. Bonsai. Hij bloeit op takken die minimaal 2 jaar oud zijn, en kan zich goed verjongen. Wordt de plant nieuw geplant voor de Bonsai, dan wordt de hoofdscheut omhoog geleid. De zijscheuten in de gewenste groeirichting bedraden en plaatsen en worden direct met 1/4 ingekort om vertakking te stimuleren. Alle scheuten die niet in de gewenste groeirichting groeien worden helemaal weggeknipt. De daarop volgende jaren wordt dit herhaald, jonge scheuten die in de verkeerde richting groeien verwijderen, de zijtakken op de horizontaal geleide gesteltakken telkens halveren. De snoei kan het beste plaatsvinden na de bloei, eind juli of begin augustus. De uitgebloeide bloemen kunnen daarbij blijven zitten, zodat zich besjes kunnen vormen. Oude gesteltakken, die weinig vrucht gaven in het voorgaande jaar, worden zo mogelijk vervangen door jonge scheuten. Als de boom te dicht dreigt te worden moet worden gedund, zodat licht, lucht en zon goed kunnen doordringen op alle scheuten. Vuurdoorn bloeit op hout dat ten minste twee jaar oud is. Snoeitijd: Midden voorjaar. In de zomer kunnen 'verkeerd' groeiende scheuten worden weggeknipt. Vuurdoorn kan door sterk snoeien worden verjongd. Op de juiste wijze snoeien bevordert de vorming van bloei- en vruchtsporen. Grondsoort: Een voedzame, humusrijke goed doorlatende grond is nodig voor een goede groei en mooi donker glimmend blad. Stijlen: Alle stijlen zijn mogelijk, de dwergvorm Teton is ideaal voor Shohin. Verpotten: Om de 2 jaar in het vroege voorjaar. Vermeerderen: Door zaad, stekken en marcotteren (wortelt makkelijk). Leen Pagina 9