TOELICHTING OP DE ANTWOORDEN VAN HET EXAMEN 2002-I VAK: ECONOMIE 1,2 NIVEAU: EXAMEN: HAVO 2001-II De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. ThiemeMeulenhoff is een educatieve uitgeverij waarin alle fondsen van de voormalige uitgeverijen Meulenhoff Educatief, SMD Educatieve Uitgevers en uitgeverij Thieme zijn samengevoegd. De uitgaven die ThiemeMeulenhoff ontwikkelt, richten zich op het totale onderwijsveld: basisonderwijs, voortgezet onderwijs, beroepsonderwijs & volwasseneneducatie en hoger onderwijs. www.thiememeulenhoff.nl ThiemeMeulenhoff, Utrecht/Zutphen, 2002 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp).Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
2001-II ECONOMIE 1,2 Opgave 1 1 De primaire sector valt onder de goederensector. De primaire sector omvat ondermeer de landbouw, visserij en mijnbouwindustrie. Zij verkopen fysieke (materiële) goederen en geen diensten. 2 Links in de figuur zien we een instroom van mensen van 7 miljoen en rechts een uitstroom van 6 miljoen. Dus de totale werkgelegenheid is met 1 miljoen personen toegenomen. 3 Binnen de sectoren zijn 0,5 + 1,5 = 2 mln personen van baan veranderd; tussen de sectoren zijn 1 + 2 = 3 mln personen. Totaal zijn dus 2 + 3 = 5 mln personen van baan veranderd. 4 Werkgelegenheid in de goederensector: Uitgangssituatie: 11 mln personen werkzaam. Toename: Instroom van buiten: Instroom van andere sector: Totale toename Afname: Uitstroom naar buiten: Uitstroom naar andere sector: Totale afname: 3 mln 1 mln 4 mln 3,5 mln 2 mln 5,5 mln De werkgelegenheid in 2000 is dus: 11 + 4 5,5 = 9,5 mln personen. Opgave 2 5 Wederzijdse schuldaanvaarding geeft aan dat er twee schulden komen: de cliënt krijgt een giraal tegoed en de cliënt wordt debiteur van de bank. De bank krijgt zodoende een vordering op de cliënt. 6 De genoemde ontwikkeling Banken leggen zich steeds meer toe op andere diensten dan het betalingsverkeer kan worden omschreven als branchevervaging. Voorbeelden: Banken gaan reizen verkopen. Banken gaan verzekeringen verkopen. Banken gaan bedrijven financiële adviezen verkopen. 7 De genoemde ontwikkeling In het betalingsverkeer speelt ICT een steeds grotere rol laat een verlaging van het dekkingspercentage toe. Doordat mensen op meer manieren en gemakkelijker elektronisch kunnen betalen, zullen ze steeds minder contant geld opnemen van hun rekening. 8 Het aandeel van de A-bank is toegenomen. De girale tegoeden of rekening-courranttegoeden van de A-bank zijn met: (7.000 3.600) 3.600 100% = 94,4% toegenomen. In heel Europa zijn de girale tegoeden met slechts 80% toegenomen, dus het aandeel van de A-bank is toegenomen. 2
2001-II ECONOMIE 1,2 UITWERKING Opgave 3 9 Stel de particuliere consumptie in het derde kwartaal van 1997 = 100. Dan bedraagt deze consumptie in het derde kwartaal 1998: 1,045 100 = 104,5. In het derde kwartaal 1999 is deze dan: 1,038 104,5 = 108,47. De consumptie in het 3e kwartaal 1999 ten opzichte van het 3e kwartaal 1997 is dan met: (108,47 100) 100 100% = 8,47% gestegen. 10 Twee uit de volgende bestedingscategorieën: De particuliere investeringen. De overheidsinvesteringen. De overheidsconsumptie. De bestedingen van het buitenland (export). De bestedingen in het buitenland (import). Opgave 4 11 Het vervolg van de e-mail kan alsvolgt luiden: Deel a. Door vrij verkeer van kapitaal kunnen de investeringen van westerse landen in Rusland toenemen. Hierdoor kan er een toename ontstaan van de hoeveelheid kapitaalgoederen in Rusland. (26 woorden) Deel b. In het westen hebben we op bepaalde gebieden veel technische kennis. Deze kennis kan dan ook via de buitenlandse investeringen in Rusland worden toegepast. Dit zal de kwaliteit van productiefactor kapitaal doen toenemen. (33 woorden) Deel c. Keuze aspect 1. Door toenemende handel tussen het westen en Rusland wordt Rusland belangrijker in het internationale handelsverkeer. De munteenheid, de roebel, wordt dan automatisch ook belangrijker. Westerse landen zijn dan meer bereid om roebels als internationale reserve aan te houden. Dit betekent voor Rusland dat het zijn import niet altijd met bijvoorbeeld dollars, maar ook wel eens met roebels kan betalen. En dit is voor Rusland ook aantrekkelijk. (66 woorden) Keuze aspect 2. Door toenemende handel gaan de landen zich specialiseren op die productie waar ze het beste of goedkoopste in zijn. Aan de ene kant zal er door de concurrentie werkgelegenheid verdwijnen, maar daar staat tegenover dat men aan betere en/of goedkopere producten kan komen. Aan de andere kant zal Rusland meer werkgelegenheid krijgen bij die bedrijven of sectoren waarin Rusland het beste en/of goedkoopste is. Dit is dus goed voor de welvaart van alle landen. (75 woorden) Keuze aspect 3. Rusland krijgt wel hulp van westerse landen, maar deze hulp helpt de westerse landen ook weer. Als westerse landen Rusland geld geven, zal Rusland bij westerse bedrijven goederen of diensten kopen. Dit is weer gunstig voor de westerse economie. Ook als het westen Rusland goederen geeft, zullen er westerse bedrijven van profiteren omdat zij deze goederen kunnen produceren. Deze bedrijven zullen dan meer winst maken en krijgen de westerse overheden dan ook meer belastingen binnen. (74 woorden) 3
2001-II ECONOMIE 1,2 Opgave 5 12 Het aantal schilderuren is toegenomen met: (40 35) 35 100% = 14,3%. De werkgelegenheid is dus ook met 14,3% toegenomen. De werkgelegenheid stijgt zodoende: 0,143 22.400 = 3.203 personen. 13 Er wordt 40 mln uur gewerkt à 27,56 per uur. Het totale bedrag inclusief BTW dat de schilderuren dan opbrengen is: 40 mln 27,56 = 1.102,4 mln. 14 Het schilderuurtarief na BTW-verlaging bedraagt 27,56 en hier zit 6% BTW in. De BTW-inkomsten zijn dan: 27,56 106 6 = 1,56 per schilderuur. Het totale aantal schilderuren bedraagt 40 mln. De totale BTW-inkomsten zijn dan: 40 mln 1,56 = 62,4 mln. De BTW-opbrengsten voor verlaging bedroegen 147 mln. De BTW-inkomsten van de overheid zijn zodoende met 147 62,4 = 84,6 mln gedaald. 15 Een van de volgende antwoorden: Doordat de BTW verlaagd is, is het minder aantrekkelijk om zwart (niet-geregistreerd) te werken. Je hebt namelijk minder voordeel van zwartwerken en dit weegt minder op tegen de kans dat je betrapt wordt en een (hoge) boete krijgt. Dit geeft een stimulans om meer wit (geregistreerd) te werken. Doordat de BTW verlaagd is, is het minder aantrekkelijk om zelf te klussen(nietgeregistreerd). Je hebt namelijk minder voordeel van zelf werken. Dit geeft een stimulans om het werk te laten doen en bevordert dus meer geregistreerd werken. Opgave 6 16 In 1991 bedroeg het aantal arbeidsongeschikten 840.130 personen. Zij kregen in totaal uitgekeerd 9.560 mln, dat is per persoon: 9.560 mln 840.130 = 11.379,19. In 1994 bedroeg het aantal arbeidsongeschikten 807.760 personen. Zij kregen in totaal uitgekeerd 9.590 mln, dat is per persoon: 9.590 mln 807.760 = 11.872,34. Dit is ( 11.872,34 11.379,19) 11.379,19 100% = 4,3% meer. 17 In 1994 bedraagt het nominale indexcijfer 104,3 (1991 = 100). In 1994 bedraagt het prijsindexcijfer 109,2 (1991 = 100). Het prijsindexcijfer is in de bekeken periode meer gestegen dan het nominale indexcijfer van de gemiddelde arbeidsongeschiktheidsuitkering dus is de koopkracht afgenomen. 18 In grafiek 1 zien we een toename van het aantal arbeidsongeschikte personen in 1996 ten opzichte van 1995. In grafiek 4 zien we echter in 1996 een afname van het aantal arbeidsongeschikte personen. 19 De participatiegraad van vrouwen bedraagt in 1992 46%, dus 0,46 5.099.000 = 2.345.540 vrouwen zijn beschikbaar voor het arbeidsproces. Hiervan zijn 225.000 vrouwen werkloos, dus het aantal actieve vrouwen bedraagt: 2.345.540 225.000 = 2.120.540. 20 In 1991 is het aantal arbeidsongeschikte vrouwen als percentage van het aantal actieve vrouwen: 281,54 2.064 100% = 13,6%. In 1997 is het aantal arbeidsongeschikte vrouwen als percentage van het aantal actieve vrouwen: 322,85 2.463 100% = 13,1%. 4
2001-II ECONOMIE 1,2 UITWERKING Opgave 7 21 Een van de volgende argumenten. Koopkrachtdaling. Een beperking van de loonstijging betekent ook een beperking van de groei van de koopkracht. Bedrijven die voor de binnenlandse markt werken kunnen daardoor maar beperkt meer verkopen. Aantrekken personeel. Door beperking van de loonstijging worden misschien onvoldoende mensen geprikkeld zich aan te bieden op de arbeidsmarkt. Hierdoor kunnen bedrijven hun productie niet uitbreiden wegens gebrek aan (geschikt) personeel. 22 Een beperking van de loonstijging zorgt voor de bedrijven voor een beperking van de kostenstijging. Een beperking van de kostenstijging is gunstig voor de berekening van de verkoopprijzen. Dit kan voor de exporterende bedrijven betekenen dat ze beter internationaal kunnen concurreren. Opgave 8 23 De overheid kan de belastingtarieven verlagen. 24 Een verbetering van het saldo op de lopende rekening. Door de conjuncturele inzinking zullen de bestedingen van de Japanners (bedrijven en consumenten) minder worden. Zij zullen daarom ook minder goederen in het buitenland kopen. Dit betekent dat de import minder zal worden en bij eenzelfde export geeft dit een verbetering van het saldo op de lopende rekening. 25 Voorbeelden van antwoorden. Een koersdaling van de Japanse yen ten opzichte van de dollar maakt Japanse producten voor Amerikanen goedkoper. Amerikanen zullen nu sneller geneigd zijn Japanse producten te kopen in plaats van Amerikaanse producten. Dit kan de groei van de productie in Amerika afremmen. Een koersdaling van de Japanse yen ten opzichte van de dollar maakt Japanse producten in Japan goedkoper ten opzichte van Amerikaanse producten. Dit zal de export van Amerikaanse producten naar Japan afremmen. Dit kan de groei van de productie in Amerika afremmen. 26 Volgens de tabel is de productie in Japan in 1998 afgenomen met 2,8%. Er werd een inkrimping van de productie met 5% verwacht. De afname is dus minder dan verwacht en hierdoor kon de Japanse regering beweren dat haar beleid succesvol was. 5