achtergrond De veiling van co -rechten 2 zou de Europese industrie aan de rand van de afgrond hebben gebracht. Tekst: Jan Buevink Foto: Peter Hilz (HH) 20
21
achtergrond Gelukkig ging dit voorstel vorige maand in Brussel grotendeels van tafel. Eind goed al goed? Hoe het allemaal begon... Jaren tachtig De Amerikaanse overheid introduceert het systeem van emissiehandel in de strijd tegen de zure regen. Europese overheden willen dit probleem aanpakken via wetgeving en milieubelasting. 1997 Op aandringen van de Amerikanen krijgt de emissiehandel een plek in het Kyoto-verdrag. Daarin spreken verschillende landen zich uit voor een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen in de periode 2008-2012 met 6 procent. Stavros Dimas 2005 Onder Eurocommissaris Stavros Dimas (milieu) start de EU de handel in rechten voor CO 2 -uitstoot. Die worden op nationaal niveau verdeeld tussen de bedrijven. Aanvankelijk vindt de verdeling plaats voor de periode tot 2007, later ook tot 2012. 22
Het zou een flinke extra belasting hebben betekend voor de Europese industrie. Want áls de plannen van de Europese Commissie voor de handel in emissierechten volledig waren doorgegaan, zouden ondernemers te maken krijgen met een lastenverzwaring die op kon lopen tot maar liefst honderd miljard euro. En dat in een tijd waarin ze als gevolg van de kredietcrisis al meer dan voldoende andere zaken aan hun hoofd hadden. Exact een jaar geleden presenteerde de Commissie een pakket voorstellen om ervoor te zorgen dat Europa de ambitieuze klimaat- en energiedoelen zou halen die de regeringsleiders in 2007 hadden vastgesteld. Het moest duurzamer, minder en schoner. In 2020 zou 20 procent van de energie moeten worden opgewekt uit hernieuwbare bronnen. Het totale energieverbruik moest omlaag met 20 procent. De uitstoot van het broeikasgas CO 2 moest eveneens met 20 procent worden teruggebracht. Om dat te bereiken, introduceerde de commissie iets nieuws: met ingang van 2013 zou de Europese Unie als eerste en enige regio ter wereld de emissierechten voor CO 2 gaan veilen. De uitstootrechten, die nu nog gratis verdeeld worden, zouden dan bij opbod verkocht worden. Bedrijven vreesden voor een enorme verslechtering van hun mondiale concurrentiepositie. Een enkeling dacht er zelfs al over om het hele productieproces dan maar te verplaatsen. druk Pas na maandenlange druk vanuit het bedrijfsleven ging het plan van tafel, althans voor een flink deel. Op hun laatste ontmoeting van het afgelopen jaar besloten de Europese regeringsleiders de voorstellen van de Commissie op een belangrijk punt aan te passen. Kort daarna kregen ze daarvoor de instemming van het overgrote deel van het Europees Parlement. Het veilen gaat nu alleen van start voor bedrijven die de kosten kunnen doorberekenen aan hun klanten, zonder dat ze zich daarmee uit de markt prijzen. In de praktijk betreft dat vooral de energiebedrijven. De verdeling van de rechten op uitstoot van broeikasgassen gebeurt in de overige sectoren op basis van een onderlinge vergelijking waarbij de schoonste bedrijven de norm zullen zetten (benchmarking). Het grote probleem van het bedrijfsleven met het veilen was de internationale onzekerheid, zegt Europarlementariër Hans Blokland (ChristenUnie-sgp). De vice-voorzitter van de milieucommissie van het Europees Parlement was aanvankelijk wel enthousiast over het idee om alle rechten te gaan veilen. Het is de meest praktische en goedkope manier om die CO 2 -reductie te realiseren. Maar Blokland snapt ook wel dat bedrijven er geen groot liefhebber van zijn als ze daarmee hun internationale concurrentiepositie zien verslechteren. En dat risico is levensgroot zolang andere belangrijke economieën niet een soortgelijke stap zetten. Afspraken daarover zouden gemaakt kunnen worden op de internationale klimaatconferentie van de Verenigde Naties die eind dit jaar zal plaatsvinden in Kopenhagen. Daar wordt gewerkt aan de opvolger van het Kyoto-verdrag. Ik denk dat ze zich hebben willen indekken voor het geval daar geen akkoord komt. niet schaden Bloklands commissie was er lange tijd ook voor om alle rechten te veilen, maar de vice-voorzitter merkte dat de meningen in de loop van het jaar gingen schuiven, met name als gevolg van de lobby van het Duitse bedrijfsleven. Kanselier Merkel, die een jaar eerder de drijvende kracht was geweest achter het vaststellen van de ambitieuze milieudoelen, sprak nu ferm dat ze het Duitse bedrijfsleven niet mochten schaden. Blokland: Je zag toen dat ook veel Duitse Europarlementariërs gingen twijfelen. Het uiteindelijke compromis noemt hij suboptimaal. Het had beter gekund, maar dit soort compromissen zijn nou eenmaal de realiteit in een onderhandelingscircuit. Ik denk dat het het beste is als we er straks in Kopenhagen in zullen slagen om internationale afspraken over CO 2 - reductie te maken. Zolang dat niet lukt, hebben we altijd deze afspraken nog om op terug te vallen. Laten we daar dan maar gewoon mee aan de slag gaan. Colette Alma is een stuk enthousiaster. Absoluut, antwoordt de directeur van de vereniging van chemische bedrijven 23 januari 2008 De Europese commissie wil vanaf 2013 de emissierechten niet langer verdelen maar veilen. vno-ncw verwacht een lastenverzwaring voor het Nederlandse bedrijfsleven van 5 miljard. 5 maart 2008 De ondernemersorganisaties in de Benelux schrijven hun premiers aan de vooravond van de Europese lentetop dat ze geen veiling willen vanwege de lastenverzwaring die grote gevolgen kan hebben voor de industrie. Ook andere ondernemersorganisaties benaderen hun regeringen. Het heeft allemaal weinig succes. Jacqueline Cramer Maria van der Hoeven 30 mei Voorzitter Wientjes van vno-ncw verzoekt de ministers Cramer en Van der Hoeven om er op Europees niveau voor te pleiten om de veiling te beperken tot de bedrijven die de extra kosten kunnen doorrekenen aan hun klanten. 23
achtergrond Wat is afgesproken? CO 2 -emissierechten voor de industrie worden na 2013 verdeeld op basis van benchmarking waarbij het schoonste bedrijf de norm stelt. Emissierechten voor de energiesector (goed voor de helft van de totale CO 2 - uitstoot) worden vanaf 2013 geveild Oost-Europa krijgt tot 2020 een deel van de energie-emissierechten gratis Het totaal aantal emissierechten gaat in stappen omlaag tot min 21 procent in 2020 Als de milieutop eind dit jaar in Kopenhagen een internationaal CO 2 -akkoord oplevert, kan de Europese Commissie opnieuw voorstellen om in 2013 alsnog te starten met het veilen van emissierechten voor de industrie. Europa verhoogt zijn CO 2 -reductiedoelen dan van 20 naar 30 procent. (vnci) op de vraag of dit akkoord beter is dan de oorspronkelijke commissieplannen. De klimaatdoelstellingen zijn overeind gebleven, maar de kans dat ze daadwerkelijk gehaald worden, is enorm toegenomen. Als de oorspronkelijke plannen waren doorgegaan, zou dat enorme gevolgen voor haar sector hebben gehad. Chemiebedrijven zouden te maken krijgen met een extra kostenpost die voor de hele sector al snel zou kunnen oplopen tot een half miljard. Concurreren met ondernemers van buiten de EU zou stukken moeilijker worden en bedrijven zouden in een neerwaartse spiraal terecht komen: minder marktaandeel, minder mogelijkheden om te investeren, verouderde apparatuur en zo verder naar beneden. Het zou zelfs aantrekkelijker kunnen worden om de hele productie te verplaatsen naar het buitenland waar de regels minder streng zijn. Daardoor zou het milieu dus per saldo ook slechter af zijn, zegt Alma. Het is onze verwachting dat 80 tot 90 procent van de maakindustrie niet aan de veiling hoeft deel te nemen, zegt de vnci-directeur. Ze gaat ervan uit dat alle bedrijven in de chemische sector tot die groep zullen behoren, maar zeker is ze daar niet van. Er is nog niet exact vastgesteld welke subsectoren er precies toe behoren. Dat moet nog gebeuren. Belangrijk daarbij is dat verschillende producenten die in een productieketen samenwerken wel onder hetzelfde regime vallen, zegt Alma. Het product van de een, is de grondstof van de ander. Directeur Gerrit Jan Koopman van de vereniging van papier- en kartonfabrieken (vnp) is minder blij met de afspraken van de Europese regeringsleiders. Voor de kleinere papierbedrijven, die minder dan 25 kiloton CO 2 produceren is het goed dat ze nu buiten de CO 2 -handel vallen. Voor de grote bedrijven is de situatie minder gunstig omdat ze op één lijn worden gezet met de elektriciteitsproducenten. Dat komt omdat ze ook elektriciteit produceren. Weliswaar niet als hoofdproduct maar via de restwarmte van de hete stoom die ze nodig hebben voor de papierproductie. Toch is volgens Koopman die gelijkstelling onterecht. Dit gaat om volcontinu bedrijven die dag en nacht draaien. Als er s nachts minder vraag naar stroom is, kunnen wij de productie echt niet lager zetten. Daardoor kunnen we ook lang niet de winsten halen van de elektriciteitsbedrijven. De vnp-directeur vindt het zuur dat in het uiteindelijke compromis wel soepeler regels zijn afgesproken voor andere groepen elektriciteitsproducenten: Oost-Europeanen en gebruikers van afvalgas. Lobbypogingen om ook zo n positie te krijgen, leverden niks op. Het wrange is dat we bij de Nederlandse overheid geen enkel gehoor kregen. Er is nu een schijn level playing field ontstaan en de overheid heeft altijd gezegd dat ze dat nou juist wilde voorkomen. Koopman vindt het lastig om nu al te zeggen welke gevolgen dit zal hebben voor zijn sector. Hij verwacht dat het pas medio 2010 definitief duidelijk is wie zijn rechten op de veiling moet kopen en wie niet. Dan Angela Merkel Philippe de Buck (Business Europe) Nicolas Sarkozy Zomer 2008 De Duitse Bondskanselier Merkel trapt op de rem. Ze zegt geen klimaatplan te zullen goedkeuren dat banen of investeringen in Duitsland in gevaar kan brengen. 5 November BussinesEurope luidt de noodklok. Het Europese bedrijfsleven, dat toch al lijdt onder kredietcrisis, kan de lastenverzwaring als gevolg van het nieuwe veilingsysteem niet aan zolang er geen wereldwijde klimaatafspraken zijn. Vrijdag 13 december De Europese regeringsleiders besluiten de veiling grotendeels te beperken tot de energiesector. De overige rechten worden gratis verdeeld, waarbij de schoonste bedrijven de maatstaf zijn. Het totale aantal emissierechten gaat elk jaar naar beneden. 24
is ook bekend of de klimaattop in Kopenhagen resultaat heeft opgeleverd. Maar het zal duidelijk zijn: dit baart ons op dit moment grote zorgen. miljarden Voordat het nieuwe systeem is werking kan treden, zal nog veel moeten gebeuren, zegt vnci-directeur Alma. De precieze uitwerking van het benchmarksysteem zal nog best lastig worden, verwacht ze. Je kunt zeggen dat een bedrijf voor het maken van een product X een bepaalde hoeveelheid CO 2 mag uitstoten, maar wat doe je als zo n bedrijf tien verschillende producten tegelijkertijd maakt? Verder hebben de lidstaten de mogelijkheid gekregen om bedrijven die veel elektriciteit gebruiken te compenseren voor de hogere kosten, zegt Alma. We moeten ook nog afspreken hoe dat in Nederland gaat gebeuren. Ook is het nog de vraag wat er gaat gebeuren met het geld dat de veiling van de rechten van onder meer de energieproducenten zal opleveren. Uitgaande van een prijs van vijftig euro per ton gaat het daarbij al snel om een bedrag van 50 miljard voor de hele EU. De afspraken daarover zijn niet helemaal helder. Het geld gaat in ieder geval naar de nationale overheden die het vervolgens kunnen inzetten voor milieubeleid, zoals onderzoek naar schone energie of de opslag van kooldioxide. Europarlementariër Blokland verwacht niet dat de regering de opbrengsten in de eigen belastingzakken zal stoppen. Die angst heeft de Europarlementariër vaker in de discussie gehoord om hem vervolgens als onzin terzijde te schuiven. Geen enkele overheid zal zich kunnen permitteren om dit als extra belastinggeld te zien. Een minister van Financiën die dat doet, kan zijn collega van Economische Zaken nooit meer recht in de ogen kijken. Alma vindt dat de overheid de veilingopbrengsten moet gebruiken om samen met het bedrijfsleven de technologieën te ontwikkelen die bedrijven nodig hebben om hun CO 2 -uitstoot te verminderen. Laten we niet vergeten dat die doelstelling van 20 procent minder er nog steeds staat. Het zal nog een enorme inspanning vergen om die te halen. 17 december Het Europees parlement stemt met overgrote meerderheid in met klimaatpakket. December 2009 Op de VN-milieutop van Kopenhagen willen de regeringsleiders wereldwijde afspraken maken voor het terugdringen van het broeikaseffect. Mochten ze er in slagen om afspraken te maken over het veilen van emissierechten, dan zullen ook de Europese landen daaraan meedoen. 25