In beeld Welke doelgroepen maken gebruik van de 24-uurshulp van Cardea?
Inleiding. Inleiding. Cardea als samenwerkingspartner 2. De 24-uurshulp van Cardea 2. Toekomstbeeld en visie 2.2 Opvangvormen 3. Algemeen beeld cliënten 24-uurshulp 3. Onderzoeksopzet 3.2 Algemeen beeld 3.3 Aard van de problematiek 3.3. Psychosociaal functioneren 3.3.2 Gediagnosticeerde stoornis 3.3.3 Gezin en opvoeding 3.3.4 Lichamelijk functioneren 3.3.5 Vaardigheden en cognitieve ontwikkeling 3.3.6 Jeugdige en omgeving 4. Doelgroepen 24-uurs cliënten 3. 5. 6. 6. 9. 3. 3. 3. 6. 7. 7. 8. 9. 9. 20. 2. Met ingang van januari 205 zijn gemeenten bestuurlijk en financieel verantwoordelijk voor alle vormen van hulp aan jeugdigen. De voorbereidingen om die transitie op een goede, verantwoorde manier door te maken, zijn in volle gang. Gemeenten verkennen in korte tijd het landschap van de jeugdhulpverlening en proberen in kaart te brengen met welke partijen en doelgroepen zij straks te maken krijgen. Alleen wanneer zij dat helder op het netvlies hebben, kunnen zij hun regiefunctie naar behoren invullen. Cardea ondersteunt deze zoektocht met een uitgebreid doelgroepenonderzoek. Eind 203 kwam het eerste deel hiervan uit, met een overzicht van de kinderen, jongeren en ouders die gebruikmaken van onze ambulante hulp. Voor u ligt nu het tweede rapport, waarin de inzet en de toegevoegde waarde van de 24-uurshulp worden toegelicht. Wij merken in de praktijk dat deze vorm van hulpverlening nog vaak omgeven is door vooroordelen omtrent kosten en meerwaarde, terwijl de 24-uurshulp een wezenlijk onderdeel is van de trajecten die Cardea aanbiedt. Er is nu eenmaal een kleine groep jongeren die (tijdelijk) niet thuis kan wonen, omdat die omgeving wordt gekenmerkt door onveiligheid, gebrekkige ondersteuning en een complex samenspel van problemen. De 24-uurshulp van Cardea is erop gericht om die situatie te doorbreken. Door te sturen op ontwikkeling en zelfredzaamheid proberen wij de jongeren terug te leiden naar het normale leven. Daarbij zoeken we nadrukkelijk de samenwerking met ouders, onderwijs en maatschappelijke organisaties. Zo bezien past de 24-uurshulp van Cardea naadloos in de tijdgeest die het sociale domein kleurt. Ook hier ligt de focus van Cardea op het versterken van de eigen kracht en van het netwerk, om van daaruit een realistisch toekomstperspectief te ontwikkelen. De 24-uurshulp is niet bedoeld als eindstation, maar als door- en uitstroomtraject. In deze brochure schetsen wij voor gemeenten en ketenpartners van Cardea in de regio Zuid-Holland Noord een helder beeld van de doelgroepen voor wie die tussenkomst een belangrijk verschil maakt. 2 3
. Cardea als samenwerkingspartner De gemeenten in Holland Rijnland vanaf 205 belast met de planning en financiering van het jeugdhulpstelsel oriënteren en profileren zich nadrukkelijk op hun nieuwe taken. Al vanaf 2007 hebben de vijftien deelnemende gemeenten de handschoen opgepakt en een verregaande regionale ketenaanpak voor Jeugd ontwikkeld. Cardea heeft zich daarin altijd opgesteld als een actieve gesprekspartner voor gemeenten en ketenpartners in Zuid-Holland Noord. Samen met hen hebben wij een nieuw model ontwikkeld voor de inrichting van het jeugdhulpstelsel in de komende jaren. Cardea is een constructieve en professionele partner en wil dat in de komende jaren ook blijven. Wij anticiperen nauwlettend op de toekomst: in de keuze voor zwaartepunten in de zorg, in de samenwerking in de keten en in de strategische planvorming. Wij blijven sturen op inhoud en lopen niet weg voor de financiële consequenties. Dit onderzoek toont aan voor wie en waarmee wij de grootste meerwaarde hebben. Die vraaggerichte aanpak is een goed uitgangspunt om het stelsel niet alleen efficiënt, maar vooral ook effectief in te richten. Cardea is klaar voor een toekomst, waarin ouders en kinderen nog steeds op een goede hulp mogen vertrouwen. Wij zijn klaar voor morgen. Maak kennis met Cardea Figuur : Cardea in feiten en cijfers Cardea helpt gezinnen met kinderen en jongeren van 0 tot 23 jaar met ontwikkelings-, gedrags- en gezinsproblemen. Centraal staan: dichtbij huis, op maat en resultaat. Wij bieden hulp thuis en op school, dag- en 24-uurshulp of combinaties hiervan. Cardea heeft vestigingen in de regio Zuid-Holland Noord en werkt onder andere nauw samen met Centrum voor Jeugd en Gezin, kinder- en jeugdpsychiatrie en (speciaal) onderwijs. 4 5
2 De De 24-uurshulp van Cardea 24-uurshulp van Cardea is altijd een combinatie van wonen en hulpverlening. Wij kennen daarin verschillende vormen, die vaak tijdelijk worden ingezet als onderdeel van een totaaltraject. Onze visie op de residentiële vormen van hulpverlening is in de afgelopen jaren aangescherpt en doorontwikkeld. In plaats van alleen te focussen op de behandeling en het probleem, richten wij ons vooral op de mogelijkheden, het vergroten van het netwerk en het versterken van praktische vaardigheden. Ook in de 24-uurshulp spreken we over opvoeden in verbondenheid, omdat we samen met ouders en netwerkpartners werken aan zelfredzaamheid en een terugkeer naar het gewone leven. 2. Toekomstbeeld en visie Wanneer wij met jongeren in aanraking komen die opgroeien in een onveilig milieu, zetten wij altijd eerst onze ambulante jeugd- en opvoedhulp in om de situatie te verbeteren. Al onze inspanningen zijn erop gericht om uithuisplaatsing te voorkomen. Wanneer dit niet afdoende blijkt, komt de 24-uurshulp in beeld. Cardea verbindt hieraan een aantal voorwaarden om tot een effectieve inzet te komen: Traject 24-uurshulp is altijd onderdeel van een breder behandeltraject (een-gezin-een-plan), waarin we sturen op een geleidelijke afname van de behandeling. Cardea biedt een tijdelijk vangnet, zodat de jongeren de ruimte en het vertrouwen krijgen om eigen oplossingen te creëren. Wanneer zij na hun 8e nog ondersteuning nodig hebben, zoeken wij met jongeren en ouders naar alternatieven om de overgang naar volwassenheid in goede banen te leiden. Aanvullend Onze 24-uursoplossingen zijn in principe bedoeld als aanvullend opvoedmilieu. De relatie met de (pleeg)ouders en de bestaande leefomgeving wordt niet verbroken, maar waar mogelijk juist verbeterd en versterkt. Dat betekent dat we stap voor stap patronen proberen te doorbreken, die soms generaties lang worden doorgegeven. Ouders moeten hun kinderen loslaten als zij volwassen worden en dit kan het beste vanuit verbondenheid. Daarom investeert Cardea zoveel in die relatie. Netwerk Veel jongeren die met de 24-uurshulp in aanraking komen, hebben moeite om een netwerk op te bouwen. Zij hebben niet geleerd om op een gezonde manier relaties aan te gaan en vertonen daardoor gedrag waarmee zijn anderen afstoten. Cardea helpt de jongeren om hun netwerk te versterken en uit te breiden, door een schil te vormen van familie, bekenden en vrijwilligers die houvast bieden. Participatie De 24-uurshulp wordt altijd ingezet als uitvalsbasis voor de toekomst, gericht op enige vorm van sociale participatie. Vanuit een individuele benadering zoeken we naar een passende dagbesteding, of dit nu een opleiding, (vrijwilligers)werk of een behandelingstraject betreft. Integrale aanpak Cardea kijkt over de grenzen van haar eigen organisatie heen om tot een maatwerk aanpak te komen. We werken nauw samen met ketenpartners en betrokkenen op het gebied van school, werk, wonen, vrijetijd, gezin en netwerk. De betrokkenheid van Cardea bij ExposeYour biedt ons een centraal platform voor alle partijen en ontwikkelingen rondom jongeren in Leiden en omgeving. Voortschrijdend inzicht In het licht van de transitie ontstaan nu al initiatieven die de traditionele scheidslijnen tussen organisaties en opvangvormen overschrijden om tot een individuele, vraaggerichte aanpak van de jeugdhulpverlening te komen. Het stelsel is doorlopend in beweging en onze visie is dat ook. Cardea blijft scherp op actuele kansen en ontwikkelingen en past dit voortschrijdend inzicht toe in vernieuwende initiatieven, zoals Participatie 6+, onze samenwerking met de Zeeboerderij of het project Participeren kun je leren. Cardea werkt voor de 24-uurshulp onder meer samen met: Provinciale Jeugdzorg en JeugdzorgPlus: Bureau Jeugdzorg, Stek, Trivium-Lindenhof, Horizon LVB-zorg: Ipse De Bruggen, MEE, Haardstee GGZ: GGZ Rivierduinen Kinderen en Jeugd, Curium Somatische geneeskunde: LUMC, Rijnland Ziekenhuis Justitiële jeugdzorg: Teylingereind Gemeentelijk ingebedde organisaties, zoals de Centra voor Jeugd en Gezin, GGD, Kwadraad, maatschappelijke opvang, Jongerenwerk, ExposeYour Diverse scholen, zoals PROO Leiden, Leidsche Buitenschool, Don Boscoschool, Parkschool, Leo Kanner Onderwijsgroep, ROC Leiden, Groene Hartcollege, ID-college Kinderopvang: B4KIDS (Alert4you), Catalpa, KinderOpvang Katwijk (KOK), Buitenwereld; Woningbouwcorporaties: De Sleutels, De Vooruitgang, Portaal 6 7
2.2 Opvangvormen Cardea biedt verschillende vormen van 24-uurshulp, afgestemd op de vraag en de situatie van de jongere in kwestie. Het kan ook zijn dat een jeugdige doorstroomt en daardoor verschillende opvangvormen doorloopt. De medewerkers van Cardea werken samen met de jongere en ouders aan het vergroten van de mogelijkheden van de jongere om deel te nemen aan de samenleving. Waar mogelijk en nodig wordt daarbij het hele netwerk betrokken (familie, buren, vrienden, school, werk). Het aanleren van verschillende vaardigheden en het opdoen van positieve ervaringen, stimuleert om zich weer te gaan ontwikkelen op het gebied van werken, wonen, vrije tijd, gezin en netwerk. Naast de begeleiding en het leren in het dagelijkse leven volgen de jongeren ook individuele en/of groepstrainingen. Behandelgroep De behandelgroep is een huis waar jongeren van 2 tot 8 jaar verblijven, omdat ze tijdelijk niet meer thuis kunnen wonen. Oorzaken hiervoor kunnen gedragsproblemen van de jongere zijn, maar ook ernstige problemen in de omgang met de ouders. De behandelgroep is erop gericht om de opvoedsituatie thuis weer op gang te brengen. Het is een vorm van intensieve gezinsbehandeling, waarbij ouders én kinderen in hun vaardigheden worden versterkt. Gezin op maat (GOM) Bij deze 24-uurs opvang woont de jongere in een gespecialiseerd pleeggezin. GOM is bedoeld voor kinderen en jongeren die problematisch gedrag vertonen, maar wel enige vorm van hechting aankunnen. Naastwonend mentorhuis (NWM) Bij deze opvang wonen ongeveer vier jongeren in een huis, en woont de mentor in het huis daarnaast, al dan niet met gezin. De mentor vervult een belangrijke voorbeeldfunctie en verweeft zelfredzaamheid in alle aspecten van het dagelijkse leven. De naburigheid van het mentorhuis zorgt voor continuïteit en zekerheid. Trainingshuis Een trainingshuis bestaat uit een starthuis met verschillende satellietwoningen in de buurt. In het trainingshuis krijgen ongeveer twaalf jongeren 24-uurs begeleiding bij het ontdekken van hun mogelijkheden. De nadruk ligt op het trainen van vaardigheden die de zelfredzaamheid en het eigen netwerk vergroten. Naarmate het traject vordert, vermindert de intensiteit van de begeleiding en werkt de jongere toe naar grotere zelfstandigheid. 0-5 jr 6- jr 2-7 jr 8+ Behandelgroep 8 22 GOM 5 NWM 20 33 Trainingshuis* 0 43 39 Figuur 2: cliënten die in 203 gebruikmaakten van de 24-uurshulp (excl. crisisopvang) Jong Ouderschap Jonge (aanstaande) moeders tot 27 jaar kunnen zowel ambulante hulp als 24-uurshulp krijgen. De (aanstaande) moeders komen uit een complexe situatie waarbij onvoldoende of geen ondersteunend netwerk is. Zij werken aan specifieke vaardigheden op het gebied van wonen, leren, werken, financiën, sociale omgang en opvoeding. Uiteindelijk is het doel zelfredzaamheid. 24-uurs crisisopvang Cardea biedt ook 24-uurs crisisopvang, als een kind per direct uit huis moet worden geplaatst omdat er sprake is van een onhoudbare, onveilige situatie. Dit is altijd een noodmaatregel, die gevolgd wordt door een meer structurele oplossing. Als zodanig blijft de crisisopvang in dit onderzoek buiten beschouwing. * Jong Ouderschap is een vorm van een trainingshuis. Het genoemde aantal 0-5 jr betreft de kinderen van de jonge moeders. 8 9
Hillegom Noordwijkerhout 7 23 Lisse Teylingen 26 Leiden Rijnwoude 54 9 70 5 6 Leiderdorp Alphen aan den Rijn Waddinxveen GOM NWM Crisisopvang Behandelgroep Traningshuis * * onder andere Check-in (voormalig Leids Werkhotel), Cardea Xtra (AWBZ) en Kamers met Kansen. Bij deze hulpvorm wonen jongeren bij Cardea, maar betalen zij zelf de huur en ontvangen zij ambulante hulp. Alphen aan den Rijn Hillegom Leiden Leiderdorp Lisse 5 Rotterdam Noordwijkerhout Rijnwoude Rotterdam Teylingen Waddinxveen Figuur 3A: verdeling van gemeenten en aantal jeugdigen die gebruikmaken van een locatie 24-uurshulp Figuur 3B: verdeling van verschillende vormen van 24-uurshulp per gemeente 0
Noordwijkerhout Noordwijk Teylingen Katwijk Oegstgeest Wassenaar Leiden Voorschoten Rijnwoude Zoeterwoude Den Haag Zoetermeer Rijswijk Delft 2 2 4 2 2 6 8 0 4 7 6 7 4 4 33 3 2 4 5 Haarlemmermeer Hillegom Lisse Kaag en Braassem Leiderdorp Nieuwkoop Alphen aan den Rijn Boskoop Bodegraven-Reeuwijk Waddinxveen Gouda Zuidplas 3 3. Algemeen beeld cliënten 24-uurshulp Onderzoeksopzet Aan de hand van dossieranalyses heeft Cardea de cliënten in kaart gebracht die 24-uurshulp kregen. Uit een populatie van 98 cliënten die eind 202 gebruikmaakten van 24-uurshulp is een steekproef van 4 cliënten getrokken. Niet meegenomen zijn de cliënten die vanwege een acute situatie gebruikmaakten van de 24-uurs crisisopvang. Bij het dossieronderzoek is gekeken naar de aard van de problematiek (aan de hand van Classificatiesysteem Aard Problematiek Jeugdzorg, CAP-J), naar de zorgbehoefte/hulpvragen, naar het perspectief voor de toekomst en naar relevante achtergrondkenmerken van de cliënten. Op basis van deze informatie geven we een beeld van de verschillende groepen cliënten die gebruikmaken van de 24-uurs jeugdhulp. Daarmee verduidelijken wij de vraag wanneer, waarom en hoe Cardea 24-uurshulp inzet en vooral wat wij proberen te bereiken met een tijdelijke uithuisplaatsing. Brielle Bernisse Binnenmaas 2 2 2 4 8 Figuur 4: herkomst van cliënten in de 24-uurshulp Bergambacht Ouderkerk Rotterdam Nederlek Papendrecht Hardinxveld-Griessendam Zwijndrecht Dordrecht 3.2 Algemeen beeld De onderzochte dossiers schetsen een algemeen beeld van jongeren en gezinnen met een lange hulpverleningsgeschiedenis. De cliënten komen vaak uit zogenoemde multiproblem gezinnen met een zwak sociaal netwerk. Zij groeien bijvoorbeeld op met (een combinatie van) misbruik, echtscheiding, verslaving, psychiatrische problemen, criminaliteit, een licht verstandelijke handicap of hechtingsproblemen. Deze kinderen ontwikkelen een gedragspatroonontwikkelen dat heel moeilijk te hanteren is in een gezin. Van jongs af aan kennen zij slechts afwijzing en dat is dus ook de reactie die zij instinctief proberen uit te lokken. Zij zoeken problemen en conflicten op, gaan extreem ver in het uittesten van (pleeg)ouders, pesten broertjes en zusjes, lopen weg, stelen of verwonden zichzelf. Door dit negatieve gedragspatroon haken veel mensen af, ook hulpverleners, waardoor de problematiek aanhoudt en het isolement verergert. Sekse: jongen 6% en meisje 39% 22% heeft een allochtone afkomst De gemiddelde leeftijd op moment van plaatsing in een 24-uursproject van Cardea is 6 jaar met een bandbreedte van circa 4 jaar tot bijna 20 jaar. 2 3
Algemeen beeld Algemeen beeld Vrijwilliger (V)Ots Jeugdreclassering Juridisch kader 5% krijgt hulp vanwege een juridische maatregel en meestal via een ondertoezichtstelling. Korter dan jaar -2 jaar 2-3 jaar 4 jaar of langer Hoe lang uit huis Ruim de helft van de cliënten woont bij aanvang van de 24-uurshulp al langer dan jaar niet meer thuis, waarvan 0% al 4 jaar of langer. Ja Nee Geen broer/zus Broer/zus uit huis In 24% van de 24-uursplaatsingen zijn verschillende kinderen uit hetzelfde gezin uit huis geplaatst. Ja Nee Onbekend Leerwerktraject Cardea Dagbesteding Bij aanvang van plaatsing had ongeveer een derde van de cliënten geen dagbesteding; zij volgden geen regulier onderwijs of hadden geen werk. Andere organisatie Thuis Onbekend Cardea Vrienden/netwerkgezin Laatste verblijfplaats Ruim 40% van de cliënten woonde, voorafgaand aan de plaatsing bij Cardea, in een 24-uursvoorziening van een andere organisatie. Voor een deel betrof dit een gesloten jeugdzorgvoorziening. Ruim een kwart van de cliënten heeft voorafgaand gebruikgemaakt van de 24-uurscrisisopvang van Cardea. 7% had geen vaste verblijfplaats en woonde tijdelijk bij vrienden of anderen uit de omgeving van het gezin. Slechts 7% werd vanuit de thuissituatie geplaatst, waarbij altijd al voor langere tijd ambulante hulp werd ingezet. Ja Nee Onbekend Betrokkenheid andere organisaties In bijna twee derde van de gevallen waren, op het moment van plaatsing bij Cardea, ook andere hulporganisaties actief betrokken bij de cliënt. Dit betrof veelal de GGZ (zowel voor jongeren als voor ouders) en bijvoorbeeld ook Jeugdreclassering, verslavingszorg, William Schrikkerstichting, Curium, de Waag. 4 5
3.3 Aard van de problematiek Alle jeugdigen en gezinnen hebben complexe en meervoudige problemen. Op het moment van plaatsing had 69% problemen op 4 of 5 domeinen van CAP-J. Bij alle cliënten was er sprake van één of meer problemen op de domeinen Psychosociaal functioneren én op het domein Gezin en Opvoeding. 3.3. Psychosociaal functioneren Bij alle cliënten is er sprake van minimaal 2 problemen in het psychosociaal functioneren; bijna een derde van de cliënten heeft 4 of meer problemen. Driekwart heeft gedragsproblemen, zoals druk, impulsief gedrag en/of opstandig, antisociaal gedrag. Bijna de helft ervaart één of meer emotionele problemen, zoals angstproblemen, stemmingswisselingen en/of introvert gedrag. Bijna de helft heeft problemen in de persoonlijkheidsontwikkeling, vooral lage zelfwaardering/zelfbeeld. Ruim 40% heeft problemen met de verwerking van ingrijpende (levens)gebeurtenissen, zoals rouw, mishandeling, seksueel misbruik, oorlogservaringen of een vluchtelingenverleden, etc. Ruim een kwart heeft problematisch middelengebruik (alcohol en/of cannabis). Figuur 5: problemen naar domeinen Gezin en opvoeding Psychosociaal functioneren Vaardigheden en cognitieve ontwikkeling Jeugdige en omgeving Lichamelijk functioneren jeugdige 69% heeft meervoudige problemen op 4 of 5 domeinen van CAP-J Figuur 6: veel voorkomende problemen bij psychosociaal functioneren jeugdigen 3.3.2 Gediagnosticeerde stoornis Gedragsproblemen Emotionele problemen Persoonlijkheidsontwikkeling Verwerking ingrijpende gebeurtenissen Middelengebruik Bij 58% van de jeugdigen was er sprake van één of meer gediagnosticeerde psychiatrische stoornissen. ADHD is een veel voorkomende stoornis, vaak in combinatie met een andere stoornis of een licht verstandelijke beperking. Een licht verstandelijke beperking is vaak niet als zodanig gediagnosticeerd, maar dan bestaat er wel een vermoeden. Daarnaast kampen veel jongeren met een hechtingsstoornis. Ja Nee/onbekend Figuur 7: Is er sprake van een gediagnosticeerde stoornis? 6 7
3.3.3 Gezin en opvoeding Bij alle cliënten is sprake van één of meer problemen in het gezinsfunctioneren. Bijna alle cliënten hebben 3 of meer problemen, 44% heeft 5 of meer problemen. Bij 95% is sprake van ontoereikende opvoedingskwaliteiten. Dit is vaak een combinatie van een tekort aan opvoedingsvaardigheden, een problematische gezinscommunicatie, en in de helft van de gevallen, problemen in de ondersteuning en bescherming van jeugdigen. Bijna een derde van de cliënten ervaart problemen in de ouder-kindrelatie: onveilige hechting/hechtingsproblematiek, weglopen van huis, en/of problemen in de loyaliteit van kind naar ouder. Bij een kwart van de jeugdigen is sprake (geweest) van mishandeling en/of verwaarlozing. In 46% van de gezinnen is sprake van een instabiele opvoedsituatie, vooral als gevolg van echtscheidingsproblematiek, samengaan van twee gezinnen, problematische relaties tussen (stief)broers/zussen. Een derde van de jeugdigen heeft een ouder (of beide ouders) die kampt met ernstige problemen: psychische/psychiatrische problemen, verslavingsproblemen, traumatische ervaringen. Bij een kwart is er sprake van problemen in de omstandigheden van het gezin: huisvesting, financiën, problemen met hulpverleners, gebrekkig sociaal netwerk. 3.3.4 Lichamelijk functioneren De helft van de jeugdigen ervaart problemen in het lichamelijk functioneren. Ruim een vijfde van de cliënten heeft klachten die aan lichamelijke functies gerelateerd zijn, zoals slaapproblemen en onverklaarde lichamelijke klachten. 7% van de jongeren heeft een ongezonde levenswijze, mede veroorzaakt door een verstoord dag- en nachtritme, onregelmatig eten, etc. Een kleine minderheid lijdt aan een chronische lichamelijke ziekte. Zindelijkheids/slaapproblemen Ongezonde levenswijze Lichamelijke ziekte Figuur 9: veel voorkomende problemen bij lichamelijke gezondheid Figuur 8: veel voorkomende problemen bij gezin en opvoeding Ontoereikende kwaliteiten opvoeding Instabiele opvoedsituatie Problemen met ouder Problemen ouder-kind relatie Slachtoffer mishandeling/misbruik Omstandigheden gezin Problemen ander gezinslid 3.3.5 Vaardigheden en cognitieve ontwikkeling Een kleine meerderheid van de cliënten ervaart problemen in de cognitieve ontwikkeling. Dit zijn veelal aandachtsproblemen, problemen met schoolprestaties en beperkte schoolse vaardigheden. Bij 0% is sprake van een lichte verstandelijke beperking. Ruim de helft heeft problemen met sociaal vaardig gedrag. Deze jeugdigen hebben moeite om zich aan te passen, rekening te houden met anderen, en om zich op een positieve wijze tot anderen te verhouden. Een even groot deel heeft te weinig sociale redzaamheidsvaardigheden om voor zichzelf te kunnen zorgen en zelfstandig te zijn (budgetteren, bijhouden huishouden etc.). Problemen cognitieve ontwikkeling Sociale vaardigheidsproblemen 8 Figuur 0: verdeling problemen sociale vaardigheden en cognitieve ontwikkeling 9
3.3.6 Jeugdige en omgeving Bijna drie kwart van de jeugdigen heeft 2 of meer problemen in of met de omgeving. De helft ervaart problemen op school of werk. Het gaat hierbij vaak om motivatieproblemen op school of een problematische relatie met leerkrachten/ leerlingen. Ongeveer 2% van de jeugdigen is van school gestuurd. 44% heeft problemen met netwerk, relaties en vrijetijdsbesteding. Bijna een vijfde van de jeugdigen heeft een risicovolle vriendengroep. Een kwart heeft een gebrekkig sociaal netwerk. Bij 5% is sprake van problemen in de omstandigheden van de jeugdigen. Het gaat hierbij om zaken als schulden, problemen met huisvesting, problemen met hulpverleners en/of instanties. Problemen school/werk Problemen vrienden/vrije tijd, sociaal netwerk Problemen in omstandigheden Figuur : veel voorkomende problemen bij jeugdige en omgeving 4 In Doelgroepen 24-uurshulp cliënten het vorige hoofdstuk hebben we de aard en de ernst van de problematiek in kaart gebracht van de cliënten die een beroep doen op de 24-uurshulp van Cardea. Aangezien de problematiek in alle gevallen complex en meervoudig is, is het lastig om aan de hand daarvan doelgroepen te beschrijven. In dit hoofdstuk verbinden we die bevindingen daarom met de zorgbehoefte die de cliënten uiten en met het toekomstperspectief dat daaruit voortvloeit. Zo komen wij tot vier doelgroepen die gebruikmaken van de 24-uurshulp. Welk type cliënten onderscheiden wij, gebaseerd op de belangrijkste vragen en problemen waarvoor zij zich gesteld zien, en hoe stemmen wij onze dienstverlening daarop af? 20 2
. Kinderen en jongeren die behoefte hebben aan een stabiele, veilige, tijdelijk vervangende, opvoedingssituatie. Ouders hebben ondersteuning nodig bij de terugplaatsing thuis. Perspectief Aard problematiek Hulpvragen/ einddoelen Terug naar huis (nadruk op opvoedingsklimaat) Internaliserende en/of externaliserende gedragsproblemen mede als gevolg van instabiele gezinssituatie, problemen van de ouders, (dreigende) verwaarlozing of mishandeling Verbeteren contact en relatie met (stief)ouders Conflicten met broertjes en zusjes leren oplossen Trauma s verwerken Groeien naar zelfredzaamheid (diploma, werk, netwerk opbouwen) Mag ik weer bij mijn moeder wonen? Sjoerd is pas vier als hij voor het eerst onder toezicht wordt gesteld. Zijn moeder zit jarenlang in het drugscircuit. Omdat verwaarlozing dreigt, groeit Sjoerd afwisselend op bij zijn grootouders en in een pleeggezin van Cardea. Als de puberteit aanbreekt, worden zijn gedragsproblemen groter. Na een verblijf bij de Hoenderloo groep krijgt hij een plek in een naastwonend mentorhuis. Sjoerd is inmiddels zestien. Hoe roerig zijn jeugd ook verloopt, het contact met moeder is nooit verbroken. Na een geslaagde afkickpoging krijgt zij haar leven weer op de rit. Sjoerd spreekt de wens uit om bij haar te wonen. Mijn moeder kon nooit goed voor me zorgen. Dan trok de school weer aan de bel omdat ik zo mager was en al dagen in dezelfde kleren rondliep. Mijn opa en oma hebben mij zo goed mogelijk opgevangen, maar op een gegeven moment ging het niet meer. Ik weet niet anders dan dat professionele hulpverleners zich met mijn opvoeding bemoeien. In het mentorhuis ging dat beter, omdat het gezin beneden woonde en wij met een aantal jongeren boven. Daar leerde ik wel op eigen benen staan, en ik kon altijd beneden terecht als ik ergens mee zat. Toch wilde ik graag bij mijn moeder wonen, ook al woont ze in een klein huisje en hebben we niet veel geld. Al mijn hele leven kreeg ik te horen dat dat niet mogelijk was, en nu kan het eindelijk. We krijgen daarbij begeleiding van Cardea, maar ik weet het zeker: we redden het wel samen. 22 23
2. Kinderen/jongeren die behoefte hebben aan een langdurige woon-en opvoed/opgroeiplek, mogelijk uitmondend in begeleiding richting zelfstandigheid. 3. Jongeren (6 jaar en ouder) die behoefte hebben aan een vervangende woon/opvoedplek waarin ze binnen hun mogelijkheden begeleid worden naar zo zelfstandig mogelijk wonen. Zij hebben ook ondersteuning nodig bij de opbouw van hun sociaal netwerk. Ouders hebben behoefte aan begeleiding in hun veranderende rol (van opvoeder naar vangnet c.q. loslaten in verbondenheid). Perspectief Aard problematiek Hulpvragen/ einddoelen Opgroeien in een langdurige en vervangende opvoedingssituatie Internaliserende/externaliserende gedragsproblemen, ouder(s) wegens chronische/complexe vaak psychiatrische/lvb problematiek niet in staat om stabiele opvoedsituatie te bieden en/of zijn niet in beeld (bijvoorbeeld overleden) Stabiele leefomgeving Problemen uit het verleden verwerken Groeien naar zelfredzaamheid (diploma halen, werk vinden, woonruimte vinden, netwerk opbouwen) Perspectief Aard problematiek Hulpvragen/ einddoelen Richting zelfstandigheid Lange hulpgeschiedenis, meerdere uit huis -plaatsingen, al dan niet jeugdzorgplus, etc. Leren omgaan met psychiatrische problematiek. Zelfredzaamheid vergroten (opleiding afmaken, werk vinden, netwerk opbouwen, woonruimte vinden) Ik wil niet op straat belanden Claudio heeft de eerste tien jaar van zijn leven in Colombia gewoond. Zijn kindertijd was een aaneenschakeling van huiselijk geweld, financiële moeilijkheden en een rondzwervend bestaan. Al snel nadat het gezin in Nederland komt wonen, komt Claudio bij de hulpverlening in beeld in verband met gedragsproblemen. De moeder is een zeer getraumatiseerde vrouw die het hoofd amper boven water houdt. Als Claudio 4 is, escaleert de situatie thuis. Er volgt een plaatsing in de crisisopvang, waarna hij op de behandelgroep van Cardea terechtkomt, gecombineerd met ambulante GGZ hulp. Wat afstand om elkaar los te laten Nikki is een meisje van 6 jaar met borderline problematiek. Als zij bij Cardea terechtkomt, heeft zij net een zeer gewelddadige relatie met een jongen achter de rug. Nikki durft niet meer over straat en sluit zichzelf op in huis. Haar moeder regelt intussen alles voor haar. Cardea start met meidencoaching en gezinsbegeleiding om het zelfvertrouwen en de weerbaarheid van Nikki te vergroten. Bovendien gaat zij bij de GGZ in dagbehandeling. Als zij 7 is, gaat ze naar het Trainingshuis. Thuis lukte het mijn moeder niet om mij meer ruimte te geven en ik durfde die niet te nemen. De angst voor mijn ex overheerste alles. Op een gegeven moment was ik bang voor de normaalste dingen. Ik durfde niet eens een telefoongesprek te voeren, laat staan dat ik plannen maakte voor de toekomst. De drempel werd steeds hoger. In het Trainingshuis heb ik stap voor stap geleerd om zelfstandig te zijn. Samen met de mentor oefende ik allerlei praktische zaken in en om het huis. Als ik een instantie moest bellen, bereidden we dat samen eerst heel goed voor. Op mijn achttiende verhuisde ik van het starthuis naar een satellietwoning. Dat was wel spannend, maar ik was er ook aan toe. Ik doe nu vrijwilligerswerk naast mijn wajonguitkering en ga deze zomer voor het eerst met vriendinnen op vakantie. Mijn moeder vindt dat wel lastig, maar omdat zij steeds betrokken is bij mijn behandeltraject, heeft ze meer vertrouwen in me gekregen. Ik ben nu op zoek naar woonruimte, want wij hebben echt de afstand nodig om elkaar los te laten. Op de behandelgroep was ik niet op mijn plek. De begeleiders zaten me veel te dicht op de huid. Ik heb me altijd zelf moeten redden en dan gaan zij mij ineens zeggen wat ik moet doen en hoe ik me in de groep moet gedragen. Ja dag, dat werkt dus niet. Ik woon nu in een naastwonend mentorhuis en dat gaat beter. De mentor is oké. Hij laat me met rust, maar hij helpt me ook om over mijn toekomst na te denken. Ik wil niet op straat belanden, zoals vroeger. Daarom volg ik nu een leerwerktraject van Cardea. Ik vind het nog steeds lastig om hulp of regels te accepteren. Dan ga ik om me heen slaan of loop ik gewoon weg. Soms heb ik geen idee hoe het verder moet. Dan verpruts ik het weer met een stomme actie. Mijn mentor laat me zien dat het ook wel anders kan, maar of een gewoon leven ook voor mij is weggelegd, dat weet ik niet. 24 25
4. Jonge (aanstaande) moeders tot 27 jaar met onvoldoende vaardigheden om zelfstandig het moederschap/eigen leven vorm te geven en zonder mogelijkheid om in het eigen netwerk te verblijven Perspectief Aard problematiek Hulpvragen/ einddoelen Omgeving creëren waarin de jonge moeder zo zelfstandig mogelijk haar kind veilig kan opvoeden. Vaak is er sprake van multiproblematiek: gebrekkige zelfstandigheid of geen zicht op de zelfstandigheid van de jonge moeder. Gebrekkige ouderschapsvaardigheden jonge moeder of geen zicht op vaardigheden. Geen netwerk aanwezig of (ernstige) problematiek in relatie tot het netwerk. Stabiele leefomgeving Problemen uit het verleden verwerken Groeien naar zelfredzaamheid (diploma halen, werk vinden, woonruimte vinden, netwerk opbouwen, combineren arbeid en zorg) Relatie vader met kind Hier voel ik me gehoord en gesteund Zoë groeit praktisch alleen op. Haar moeder overlijdt jong, na een kort en hevig ziekbed. Haar vader kan die situatie slecht aan. Hij is hele dagen van huis om te werken en ontwikkelt een alcoholprobleem. Als Zoë vijftien jaar is, raakt ze zwanger van haar vriendje. Haar vader is ziedend en zet haar op straat. Zoë trekt bij de ouders van haar vriend in, maar zodra de baby er eenmaal is, houdt de verkering geen stand. Via school komt Zoë bij Cardea terecht. Ze krijgt een plek in de leefgroep, waar zij zich voorbereidt op een leven met haar zoontje. Er is hier 24-uurs begeleiding, waarbij ook echt op ons wordt gelet of we het moederschap aankunnen. Ik ben gek op mijn zoontje, maar soms sta ik even met mijn handen in het haar, omdat hij dan weer huilt terwijl ik hem net gevoed en verschoond heb. De begeleiders helpen me dan met goede tips, waardoor ik me wat zekerder ga voelen. Nu ik zelf een kind heb, voel ik pas hoezeer ik mijn eigen moeder heb gemist. Daar praat ik veel over met mijn begeleider. Ik ben zelf heel eenzaam en kil opgegroeid en dat wil ik mijn eigen kind niet aandoen. Volgend jaar wil ik graag mijn school afmaken, maar daar moeten een heleboel dingen voor geregeld worden. De opvang voor Jaimy, de inschrijving en natuurlijk ook de financiën. Ook dat doen we samen. We zijn nu mijn verhuizing naar de satellietflat aan het voorbereiden, als een nieuwe stap naar een leven samen. Mijn vader mag ons daar ook komen opzoeken, want ondanks alles is hij de opa van Jaimy. Hij was voor mij geen goede vader, maar ik snap nu ook beter hoe moeilijk het voor hem geweest moet zijn. Colofon Tekst en redactie: Roelanda van Dueren den Hollander Esther Daniëls Liesbeth Gort Vormgeving: Creatieve Geesten De verhalen in deze uitgave zijn samengesteld uit het onderzoek. De namen van cliënten zijn om privacy redenen gefingeerd. Cardea 204 26 27
Adresgegevens Cardea Elisabethhof 23 2353 EW Leiderdorp T. 07 579 50 50 E. info@cardea.nl Postadres: Postbus 09 230 EC Leiden www.cardea.nl @cardeajeugd 28