Hasselt, 9 december 2014 Klimaatverandering & Duurzame energie Aviel Verbruggen Gewoon hoogleraar UAntwerpen IPCC 1997-2014 www.avielverbruggen.be Aviel Verbruggen 1
Structuur gesprek 1. Energie als substraat van beschaving 2. Energie: hoofdrolspeler klimaatverandering 3. Olie te weinig of te veel? 4. Atoomenergie: vriend of vijand? 5. Noodzakelijke ommekeer * verkijk niet de laatste kans 2
Welke energie voor welke ontwikkeling? Heden Toekomst Mondiale Duurzame Ontwikkeling $ rijk $$ rijker $$$ rijkst American Dream Fossiele energie & Atoomenergie Hernieuwbare Energie Energie efficiëntie 3
Misfits energiesysteem ontwikkeling Mondiale Duurzame Ontwikkeling $ rijk $$ rijker $$$ rijkst American Dream Fossiele energie & Atoomenergie Herniewbare Energie Energie efficiëntie 4
ENERGIE: kern van het probleem 1. Mensen 7 miljard (2012) 2. Welvaart 72-85 Triljoen $US/jaar (2012) 3. Fossiele brandstof 11 miljard toe /jaar (2013) steenkolen, aardolie, gas Gasvormig zwerfvuil 50 miljard ton/jaar broeikasgassen 4. Atoomstroom 2% eindgebruik energie Afval voor eeuwig Accidenten Atoomwapens 5
Duurzame energie afgeknot DOMPER: ONDUURZAME, WELKE FRAUDULEUS energie GEPRIJSDE, is Duurzaam? FOSSIELE & ATOOM BRANDSTOFFEN Menselijke Warmte & Kracht Vrije Energie in de omgeving Warmte & Kracht Licht & Lucht Oogsten van Energiestromen in de omgeving Warmte & Kracht 6
Piekolie Mondiale opwarming +2 C, +3 C, +4 C Aanbod Piek +3 C Aanbod Piek +4 C Gb/yr Olie gebruik Vraag Piek +2 C Voorbije Olie gebruik 2013 Tijd Years 7
Atoomenergie duurzaam? Ecologisch inpasbaar? Onuitputtelijk? Veilig & gezond? Globaal toepasbaar? Economisch correct? Democratisch? Participatief? Uitstoot CO 2 is gering Uitstoot edelgassen Radioactiviteit, afval, accidenten Kweekreactoren mislukt Fusie is niet haalbaar (voor 2100) Radioactiviteit; verlies van leefwereld Kapitaal & technologisch intensief Proliferatie (b.v. Israël, Iran, enz.) Afwenteling risico s (onverzekerbaar) Negatieve leercurve (stijgende kosten) Veilig genoeg is onbetaalbaar Afwijzing door risico-bewuste burgers Technocratische besluitvorming 8
Risico analyse /weging /aanvaarding Risico analyse: technische taak Goede uitvoering vereist het vatten van ruimte & tijd onzekerheid, onwetendheid onomkeerbaarheid Uitgevoerde studies: myoop, vertekend Studie van fictieve situaties Focus op menselijke morbiditeit/mortaliteit Doorspekt met aannames & waarde-oordelen Risico weging is persoonsgebonden Risico aanvaarding als maatschappelijk proces 9
Risico s Maatschappelijk samengevat 1. Normatief, top-down: VOORZORG PRINCIPE * bepaalde daden voorkomen, inperken omwille van de onvatbaarheid van de kwesties, gevolgen, over atoomenergie 2. Positief, bottom-up: VERZEKERINGEN * Principe: NU baten opgeven om mogelijks hoge kosten IN DE TOEKOMST te vermijden * Gespecialiseerde, mondiaal geïntegreerde instituten balanceren en beheren uw, mijn, en hun risico s * Vrijwillig of Verplicht verzekeren? Verplicht als iemand s activiteit onomkeerbaar grote schade kan veroorzaken voor (vele) anderen 10
Risico s: atoomenergie onverzekerbaar Juist Atoomrisico s verwaarloosbaar? Vals Volledig verzekerbaar Maatregelen: ontruim 30km zones De mondiaal gespecialiseerde ondernemingen weigeren hoge premies voor het dekken van verwaarloosbare risico s Is de burger die atoomrisico s weigert dan irrationeel? Rationeel en ethisch = verplicht volledig verzekeren = stop het atoomavontuur 11
Atoom vs. Hernieuwbare Energie andere vraag andere dekking MW Expansief Gebruik Elektrisch vermogen (kw) MW Efficiënt Gebruik Elektrisch Vermogen (kw) Hernieuwbare productie Nucleaire basislast productie Tijd uren uren Tijd 12
Atoom vs. Hernieuwbare Energie (2/4) andere netten Piramidaal Multilateraal 13
Atoomenergie: een dood paard Atoomenergie: post WO-2 fetisj Heraut-Architect van de naoorlogse energie obesitas Industriestaten hebben alle middelen ingezet om atoomenergie leefbaar te maken Verhouding Resultaat/Middelen is zeer pover Geen beterschap: blijvende risico s & stijgende kosten Opgewarmde kost: Atoomrisico s verwaarloosbaar - mensen moeten rationeel zijn en ze aanvaarden Mastodont centrales (1700 MW), veel eenheden op één plek, serie productie anders te duur (IEA) Atoomproblemen in de grond stoppen, later oplossen met technieken die er niet zijn GEN-III+, GEN-IV, GEN-V newspeak 14
Politiek Atoomraadsel ATOOM MISKLEUN Techniek Economie Veiligheid Milieu Democratie PERCEPTIE E = mc 2 goedkoop nodig Propaganda pin 15
De noodzakelijke ommekeer RADICAAL = Duurzame Ontwikkeling REDELIJK = Dringend & Drastisch Anders Verbouw de energiewereld de beschaving volgt Geen energie Pantheon : alleen efficiëntie & zon Maak onduurzame energieconcerns irrelevant Verbouw de welvaart: wat+hoeveel tegen welke prijs? Geen nieuwe mens experimenten; eigenbelang zwaartekracht (houdt de dingen op hun plaats) Stop de huidige oplossingen, gidsen, taal, 16
Doorbreek patstelling in klimaatbeleid = Ieder land verbetert continu op drie vlakken Energie uit zon, wind, water, bio Meer welvaart met minder brandstof Energie/koolstof Prijszetting Enige duurzame optie, indien betaalbaar voor iedereen Efficiënte energiesystemen zijn betaalbaar Afslanken geval per geval met gedoseerde heffingen Stuwkracht nodig 17
Financiële stuwkracht via budgetombouw Klimaat-goede dingen Klimaat-slechte dingen Heffingen, toeslagen, taksen B1- B2+ Subsidies, steun, B3+ B4- Per land jaarlijks meetbaar = (B2+B3) (B1+B4) 18
Wie zet de hogere energieprijzen? TWEE KEER BETALEN Meer en vuilere brandstoffen Uitdagingen Acties Atmosferische koolstof overlast $$$$$ Minder brandstoffen Meer Efficiëntie & Hernieuwbare E. Hogere eindprijzen voor brandstoffen $$$ Hogere markt /monopolie prijzen WIE zet de hogere prijzen? WIE ontvangt de inkomsten? BUDGET OMBOUW 19
Verkeken kans (1979-1984):: fatwa tegen energieheffingen Mio TOE Groei scenarios Energie gebruik Overcapaciteit Efficiëntie scenario 1960 1973 1979 2000 Jaar 20
Meer weten? Boek (Nl.) Website (English) www.avielverbruggen.be 21
Mensen zoals wij Mensen zoals wij zijn van nature Goed-gelovig (gebakken lucht is van alle tijden) Gemoed-rustig Alert Gemak-zuchtig Aktief Onweerstaanbaar als het tij keert Niemand kan de situatie alleen veranderen Samenwerken; Sociale dilemma s overwinnen Politiek & bestuur zijn cruciaal, maar politici banaal Mensen veranderen niet Ze veranderen de manier van samenwerken, politiek & bestuur 22
Belangen zoals zij Energiebelangen Internationaal: olie, gas, kolen Europees: elektriciteit Concentreren bezit, macht, kennis, invloed Domineren politiek & bestuur Media aan de leiband Gedoogcoalities Welkom in het energie Pantheon Gun de kruimels aan de sukkels Helen zolang stelen kan 23
Nucleair Forum Saatchi&Saatchi 1. Schep verwarring Niemand weet het goed, wij niet, jij niet, wie wel? Niets aan de hand dus onafhankelijke experts overbodig Tegen is dom: hoe kan je tegen iets zijn dat je niet weet Voor of Tegen is persoonlijke smaak zoiets als voetbal supporters of Pepsi/Coca; wees tolerant! 2. Flirt met hernieuwbare energie 3. Kies nederige slogan Kernenergie is niet dé oplossing, maar er is geen oplossing zonder kernenergie 4. Lijm virtuele aanhang: Voor atoom is al wie niet expliciet Tegen is, de zwijgende meerderheid dus 5. Silence opponents Geen debat, geen publiek forum Controleer de media 6. Zwijg over de feiten 7. Vlucht als Fukushima brandt 24
Perspoespassoep De gewone mens als maatstaf Iedereen over alles even belangrijk, tenzij BVs Vandaag telt [gisteren is voorbij; morgen is veraf] Vooroordeel wordt inzicht Nabije korte-termijn eigenbelang > gemeenschap Voor of Tegen simplisme als infokader Kennisdodend (de aarde is rond én plat) Geen verdiepend leerproces Geen kritische analyse van de politiek Voorbeelden De Standaard vertaalt selectief the Guardian De Morgen koestert nucleaire prietpraat 25
De atoomballon doorprikt door De atoomlobby zelf: atoomcatastrofe in Europa? Mensen zoals wij heroveren de media en de democratie Hier & Nu voor de Toekomst & Wereld Alert & Aktief verantwoordelijk Alternatief gekend: Duurzame Ontwikkeling versta & verkondig de volle betekenis verover de hefbomen van kennis & beslissing verdrijf energielobby als overbodig, irrelevant 26