Preek Gemeente van Christus, In gedachten zag ik het voor me Hoe de witte limousine van het Familiediner voor kwam rijden. Een programma van de EO waarin geprobeerd wordt om ruziënde families (letterlijk) weer om de tafel te krijgen In gedachten zag ik het voor me. Twee limousines zelfs Bert van Leeuwen die de spanning nog een beetje opvoert. Zullen de broers meedoen? Want dat er heel wat aan de hand is, is wel duidelijk. Als eerste was vader Jakob voor de camera verschenen. Hij zou zo graag hij zijn gezin weer bij elkaar willen hebben. Ik begrijp niet, waarom mijn andere zonen het nu altijd gemunt moeten hebben op Jozef. Die jongen doet nog geen vlieg kwaad Hij helpt me altijd Laatst nog heb ik hem een nieuwe mantel gegeven die ik zelf gemaakt had nota bene! - en als je dan ziet hoe de anderen daarop reageren! Ik begrijp het niet. Dat heeft mijn Jozef niet verdiend. Daarna kwam Jozef zelf in beeld. Mijn broers zegt hij, zijn gewoon jaloers. Op mijn nieuwe kleed en op mijn dromen Maar kan ik het helpen dat ik zulke dromen droom? Net of zij van die lieverdjes zijn Ik weet wel beter! Vader heeft dat niet door. Die is veel te goed. Maar ik vertel m wel eens wat over hen. En daar schrikt hij behoorlijk van, dat kan ik je wel zeggen Tenslotte de broers. Eerst willen ze helemaal niet praten. Jullie zijn van de EO, jullie zijn zeker ingehuurd door ons fijne broertje. Maar uiteindelijk komen ze toch voor de camera. Zijn jullie op zoek naar de oorzaak van het probleem? Dan moet je dus niet bij ons zijn, maar bij onze vader. Hij ziet ons niet eens staan. Hij heeft alleen maar oog voor Jozef. En die vindt dat natuurlijk prachtig. Al die aandacht! t Is net een prins, met z n mooie prinsenmantel aan! En hij praat ook al met een aardappel in z n keel. Maar ondertussen roddelt hij over ons. Maakt hij ons zwart bij onze vader 1
In gedachten zag ik het voor me Hoe de witte limousine van Familiediner voor kwam rijden. Zullen de zonen van Jakob, de broers van Jozef uitstappen? De deur gaat open. En jawel Daar zijn ze. Ze zijn er! Fantastisch. Het gaat toch lukken Maar wacht, ze hebben iets bij zich. De jas van Jozef Ze gaan ermee naar vader Jakob en staan wat te smoezen. De camera zoomt in: de jas zit onder het bloed en vader Jakob barst in tranen uit: Jozef, mijn zoon is dood. Het is te laat voor het Familiediner. Dit is de geschiedenis van Jakob en van zijn nakomelingen. Zo opent Genesis 37. Letterlijk: Dit zijn de verwekkingen van Jakob. Wonderlijk begin, als je daar even over nadenkt. Om te beginnen gaat het in Genesis 37 vooral over Jozef en over de broers. Jawel, maar toch de verwekkingen van Jakob, de familiegeschiedenis Als het over Jozef gaat en als het over de broers gaat, gaat het ook over Jakob Zoals het ook over je zelf gaat, als je vader of moeder bent, als er iets is met je kind. Dit is de geschiedenis van Jakob en van zijn nakomelingen. Die zin is ook een refrein in Genesis. Zo klonk het ook in Genesis 25: Dit zijn de nakomelingen van Izak, om vervolgens te vertellen over Ezau en Jakob. Een verhaal over concurrentie en competitie, over spanning en verraad Alsof de geschiedenis zich herhaalt Het lijkt wel of er in Genesis bij voorkeur van dat soort familiegeschiedenissen verteld worden. Waarin de dingen mis lopen. En je denkt bij je zelf: waarom? Misschien wel, gemeente, omdat de geschiedenis zich nog steeds herhaalt. Zoals even zichtbaar wordt in zo n TV-programma, het Familiediner. Deze geschiedenis herhaalt zich. Niet zo dramatisch hopelijk, maar toch Als ik vanmorgen zou vragen wie er te maken heeft met flinke spanningen in de familiekring, zouden er heel wat vingers omhoog gaan, ben ik bang. Mensen die daar ook mee worstelen. En natuurlijk, misschien zeg je wel: Het laat mij allemaal koud. Het doet me niks, mijn 2
hele familie niet. Maar vraag eens hoe dat zo gekomen is, en je krijgt een heel verhaal. Vol pijn, verdriet, teleurstelling Familiebanden zitten heel diep dieper dan je denkt. Ook als je geen contact meer hebt. De geschiedenis herhaalt zich Een geschiedenis die al begon in Genesis 4. De twist tussen Kaïn en Abel. Ben ik mijn broeders hoeder? Daarom is Genesis 37 ook meer dan het verhaal van een familievete. Het gaat hier over de geschiedenis van Israël, de geschiedenis ook van ons mensen. Hoe kunnen wij ooit in vrede samenleven. De geschiedenis herhaalt zich. Dat kun je wel zeggen. Tot op de dag van vandaag. Diepe verdeeldheid in de wereld, tussen volken en stammen. Tussen broeders van hetzelfde huis En wat heeft deze geschiedenis ons dan te zeggen? Er zijn een paar dingen die opvallend zijn in dit hoofdstuk. Het eerste is dit. Dat in Genesis 37 géén oordeel uitgesproken wordt over wat er hier allemaal gebeurt en over de personen in het verhaal. Dat is ons al eerder opgevallen in deze verhalen. Maar trek de lijn eens door voor jezelf Als je denkt aan spanningen in je eigen familie of gezin. Maar ook als je denkt aan verhalen die je hoort. Hoe snel ga je daar als buitenstaander niet in mee? t Is toch ook verschrikkelijk wat ze je aandoen, zeg je. Maar ken je eigenlijk het verhaal van die ander wel Genesis leert ons dus om voorzichtig te zijn met onze oordelen. De bijbel vertelt eenvoudig wat er gebeurt In alle menselijkheid, met alles wat er goed en fout gaat. De broers en hun jaloezie. Jakob die zijn kinderen voortrekt. Jozef die kwaad gerucht over de broers vertelt. Niemand lijkt dus foutloos Dat geldt ook in op wereldschaal. Het verhaal van de goeden en de kwaden is eigenlijk altijd te makkelijk. Wees voorzichtig, leert Genesis ons, met je oordeel. Je zou er wel eens naast kunnen zitten. En dat brengt me bij het tweede dat opvalt in dit hoofdstuk. Dat is dat nergens in de hoofdstuk de naam van God genoemd wordt. Hij lijkt volstrekt afwezig hier, ook in het onrecht dat Jozef 3
(en Jakob) wordt aangedaan. Jozef die in de put gegooid wordt en daarna verkocht als slaaf naar Egypte. Jakob die als een gebroken man verder door het leven gaat Wat een enorm onrecht? Maar God zwijgt in alle talen Herken je dat? Dat gevoel, dat God afwezig is? In je familie, maar misschien ook wel in de wereldpolitiek? Ook daarin is de Bijbel dus een volstrekt eerlijk boek. Deze geschiedenis wordt niet mooier gemaakt dan hij is. En misschien biedt juist dat wel veel troost. Want ook in dat opzicht herhaalt de geschiedenis zich soms. Dat je het gevoel hebt dat God zwijgt in je leven. Of dat die familieruzie en geloof in God twee volstrekt gescheiden werelden zijn Zou het toevallig zijn dat juist in dit hoofdstuk de naam van God niet genoemd wordt. Niet omdat Hij zich ervan distantieert. Maar omdat er ook maar weinig ruimte is voor Hem Zo kan het zijn in je leven, vertelt de Schrift. Soms zijn er gewoon weinig lichtpuntjes Zo is het ook hier. Twee sprankjes licht zijn er in deze geschiedenis. Er is bij de broers toch nog enig besef dat Jozef hun broer is. Ruben die zoekt naar een manier om Jozefs lot te verzachten. En Juda zegt tegen zijn broers zegt: hij is tenslotte onze broer, ons (eigen) vlees. Hoe diep de vete hier ook gaat, er zijn nog kiertjes licht Al zijn ze erg klein Toen ik een opleiding deed waarin het ging over pastoraat juist m.b.t. familieverhoudingen leerde ik hoe belangrijk juist die kleine kiertjes zijn Hoe klein ook, ze kunnen het verschil maken Misschien is dat iets om mee te nemen, ook naar onze eigen situatie toe. Het tweede lichtpuntje zit in het woord familiegeschiedenis. Het is een woord dat in de bijbel een Messiaanse klank heeft. God werkt toe naar de komst van de Messias. Zoals Jozef verkocht werd voor een slavenbedrag, wordt ook Hij verraden door Judas voor het bedrag waarmee je een slaaf kocht. De geschiedenis herhaalt zich. Inderdaad. Maar het hoopvolle is dat God zich in onze geschiedenis invlecht. Hij wil er deel van worden. Met alle sores van dien. Zo diep wil Hij erin delen, dat Hij eraan sterft. 4
Daarom geeft deze (familie)geschiedenis ons toch hoop. Ondanks alles. God gaat zijn ongekende gang. En aan het eind van de Bijbel kom je naam van Jozef nog een keer tegen. In Openbaring 7, in de opsomming van hen die Gods zegel aan het voorhoofd dragen. Toen hoorde ik het aantal van hen die het zegel droegen: honderdvierenveertigduizend in totaal, afkomstig uit elke stam van Israël. Twaalfduizend uit de stam Juda die het zegel droegen, twaalfduizend uit de stam Ruben,, twaalfduizend uit de stam Jozef. Ze staan gebroederlijk naast elkaar Soms is het letterlijk onvoorstelbaar. Dat het ooit nog goed komt, binnen je gezin, je familie. Of als je denkt aan de spanningen in deze wereld. Je ziet het niet. Je merkt het niet. Je merkt ook God niet. Maar deze geschiedenis geeft ons hoop. Al is het donker. God gaat door. Hij is op weg, naar de komst van Zijn Messias. Zo ging het met de gebroeders Israël. En zo wil Hij ook ons meenemen naar zijn toekomst. Ook al zie je daar nog niets van. Moet ik lang zijn hulp verbeiden, Zijne liefde blijft mij leiden: door een nacht, hoe zwart, hoe dicht, Voert Hij mij in t eeuwig licht. (Gez.445:3) Amen 5