Daisy en hulpmiddelen voor leesbeperkte mensen Gids voor de bibliotheek Vlaamse Luister- en Braillebibliotheek Provinciaal Steunpunt Limburgse Bibliotheken
1. Inleiding Het Provinciaal Steunpunt Limburgse Bibliotheken nam al eerste stappen in bibliotheekwerking voor minder-mobiele en/of slechtziende lezers. Zo kunnen bibliotheken die een bib-aan-huis werking willen uitbouwen rekenen op subsidies, en voor slechtzienden worden al jaren wisselcollecties grootletterboeken ter beschikking gesteld. Het PSLB wil verder blijven investeren in deze doelgroep en ging daarom in zee met de Vlaamse Luister en Braillebibliotheek (VLBB). Bibliotheken die dit wensen kunnen vanaf oktober 2007 drie maanden lang een promokoffer met Daisy-speler, luisterboeken en een aantal leeshulpmiddelen uitlenen zodat ze deze materialen kunnen promoten aan slechtzienden, of personen die dagelijks in contact komen met ouderen/slechtzienden. Bij uitlening van de koffer wordt de bibliotheek ook een infosessie door het VLBB aangeboden. Waarom Verschillende Limburgse bibliotheken leveren boeken aan huis bij minder-mobielen, meestal senioren. Andere werken samen met rust- of verzorgingstehuizen, of krijgen in de bib heel wat senioren over de vloer. Vaak wordt voor deze doelgroep gebruikt gemaakt van grootletterboeken, de meest uitgebreide en succesvolle wisselcollectie van het PSLB. Helaas, voor sommigen lukt zelfs het lezen van grootletterboeken niet meer. Dankzij Daisy en andere hulpmiddelen kunnen deze personen toch nog gebruik blijven maken van de bibliotheek. 2
2. Wat zit er in de koffer? 2.1 Leeshulpmiddelen Mensen met een leeshandicap kunnen al geholpen zijn met eenvoudige leeshulpmiddelen. Sommige bibliotheken bieden bijvoorbeeld vergrootbladen of leesbrillen aan, die men in de bib kan gebruiken. De promokoffer bevat zowel eenvoudige als duurdere exemplaren: Vergrootblad Een bladzijdevergroter vergroot in één keer een oppervlakte van 22 x 16 centimeter. Het helpt overbelasting van de ogen voorkomen. De bladzijdevergroter maakt het lezen van kranten, boeken en andere documenten aangenamer. Loepen Het aanbod aan loepen is heel groot, variërend van de ouderwetse handloep tot een elektronische zakloep met een beeldschermpje dat vele malen vergroot. De loep maakt het lezen gemakkelijker. Coil visoletloep (ong. 15 euro): 3
Coil rechthoekige handloep (ong. 25 euro): Loep met koord (ong. 15 euro): Macrolux met lampje (ong. 100 euro): ASH Quicklook Zoom met instelbare vergroting en variabele achtergrondkleur (ong. 700 4
euro): Leesliniaal (ong. 10 euro) Een leesliniaal vergroot variërend van 1.5 tot 2.2 maal de regel waarop de liniaal wordt gelegd. Waar kopen? Het vergrootblad, de leesliniaal en de loep met koord zijn verkrijgbaar in de Thuiszorgwinkels van de Christelijke Mutualiteit in Hasselt, Beringen en Peer (www.thuiszorgwinkel-limburg.be). De andere materialen werden gekocht bij Sensotec NV, Gistelsteenweg 112, 8490 Varsenare (tel. 050 39 49 49). 5
2.2 Daisy-speler, -boeken en -software Daisy is de naam van het nieuwe standaardformaat voor luisterboeken op cd-rom en staat voor Digital Accessible Information System. Overal ter wereld worden luisterboeken in bibliotheken voor mensen met een leeshandicap nu in dat formaat geleverd. In Daisyboeken is een digitale structuur aangebracht. Dankzij die structuur kunt u door het boek bladeren, van zin naar zin, van bladzijde naar bladzijde en van hoofdstuk naar hoofdstuk. Zo kan je stukken opnieuw beluisteren of stiekem vooruit lezen. Het Daisy-boek wordt gebrand op een cd-rom en is het best beluisterbaar op de speciale Daisy-speler of via de Daisy-software (= freeware) op een pc. Alleen op deze wijze kan de lezer van alle navigatiefunctionaliteiten genieten. Deze uitgebreide navigatiestructuur en de hogere comprimeermogelijkheid (tot 22 uur speelduur op één cd-rom) wijzen op een meerwaarde tegenover het gewone luisterboek. Bovendien zijn er extra functionaliteiten, zoals: pauzes inlassen, erin bladeren of grasduinen, bladwijzers plaatsen en de favoriete passages herlezen, het geluid en de snelheid van het voorlezen regelen, ergens stoppen met lezen en automatisch herbeginnen op die plaats, een slaaptoets instellen waarbij na enige tijd de Daisy-speler zichzelf uitschakelt. Daisy-boeken De Vlaamse Luister- en Braillebibliotheek (VLBB) leent Daisy-boeken uit, bedoeld voor mensen met een visuele of leeshandicap (blind, slechtziend, dyslectisch, ). Omdat Daisy-boeken kunnen rekenen op een speciale vrijstelling van het reproductierecht en het leenrecht, mogen ze ook enkel aan die doelgroep uitgeleend worden. Daarom stelt de VLBB voor dat u een lezer bij de eerste ontlening uit de wisselcollectie vraagt zich te legitimeren aan de uitleenbalie. Bijkomend kan dan eventueel in het uitleensysteem van de bib bij die lezer een code aangebracht worden, waardoor hij een geautoriseerd lener is en zo elke keer probleemloos een Daisy-boek kan meenemen. Beluisteren via een Daisy-speler De Daisy-spelers zijn perfect afgestemd op de behoeften van blinden en slechtzienden: ze hebben grote, duidelijke knoppen en iedere knop heeft slechts één functie. Ze worden geleverd met een duidelijke gebruiksaanwijzing, waarin de mogelijkheden van het toestel nauwkeurig worden uitgelegd. Voor mensen met een leeshandicap zijn dit de handigste toestellen. Begin 2007 variëren de prijzen van 160 tot 400 euro. Een vergelijkende analyse van Daisy-spelers vind je op de VLBB-website. De Daisy-spelers voor de promokoffers werden gekocht bij Sensotec NV, Varsenare. Beluisteren via de PC De Daisy-boeken kunt u ook beluisteren op een pc. De VLBB levert u op aanvraag gratis een cd-rom met de speciale software die u hiervoor nodig heeft. U kunt Daisy ook beluisteren met Windows Media Player, maar alleen met de specifieke Daisy-software heeft u alle navigatiemogelijkheden. De leesprogramma's voor de PC worden behandeld in een vergelijkend testverslag op de VLBB-website. Via een cd- of dvd-speler met mp3-ondersteuning Daisy-boeken zijn ook te beluisteren via een MP3-speler, maar deze zijn niet speciaal aangepast aan het lezen van Daisy-boeken en zijn dus minder gebruiksvriendelijk. De 6
mogelijkheden zijn beperkt: u kunt enkel van hoofdstuk naar hoofdstuk navigeren, en niet van bladzijde naar bladzijde of van zin naar zin. 2.3 Promotiemateriaal In de promokoffer zitten folders en affiches van de Vlaamse Luister- en Braillebibliotheek. Indien de bibliotheek een folder wenst samen te stellen ter promotie van een actie in de bibliotheek m.b.t. slechtzienden en/of bib-aan-huis, kan ze hiervoor voorbeeldteksten terugvinden op de PSLB-website. 3. Tips voor gebruik promokoffer en Daisy Hoe gebruikt u de promokoffer in de bibliotheek, waar plaatst u de Daisy-boeken best enz. Elke bibliotheek is hierin uiteraard vrij; hieronder doen we enkele suggesties: Gebruik in de bibliotheek: Promotie via themastand met koffer en grootletterboeken Lezers van grootletterboeken wijzen op de koffer en uitleg geven Expliciet aandacht vestigen op de koffer tijdens rondleiding voor senioren(vereniging) Infosessie geven voor personeel van OCMW, rusthuis, instelling e.a. Plaats een aantal Daisy-boeken bij de grootletterboeken (indien deze afzonderlijk staan) Plaats een aantal Daisy-boeken in de AVM-afdeling Een goede dienstverlening vereist uiteraard dat ze gekend is bij het voltallige personeel Gebruik via boekendienst-aan-huis of in een rusthuis: Een belangrijk deel van de doelgroep is waarschijnlijk minder mobiel. Misschien heeft u al een boekendienst aan huis, of een werking met rusthuizen. In dat geval kan de wisselcollectie Daisy-boeken ook op deze manier ingezet worden. U kan het toestel ook inzetten om demonstraties te geven in een rusthuis en het daar tijdelijk achterlaten. Eventueel kan de bibliotheek zelf een Daisy-speler aanschaffen. Heeft u nog geen boekendienst aan huis of een samenwerking met een rusthuis en bent u hierin geïnteresseerd, raadpleeg dan zeker de handleiding die het SBB Vlaams-Brabant i.s.m. het PSLB samenstelde. U vindt een link naar deze gids op de pagina promotie en publiekswerking van de PSLB-website. Hoe bereik ik mijn doelgroep? Hou in al uw communicatie rekening met de doelgroep van mensen met leesmoeilijkheden: Gebruik eenvoudige zinnen Gebruik een duidelijk lettertype: Arial, Tahoma en Verdana zijn geschikt Iconen kunnen de tekst ondersteunen Meer informatie over communiceren met personen met een handicap kan u onder andere terugvinden in Over de drempel. Toegankelijke communicatie en informatie voor doelgroepen met een handicap van Leen Haesaert (ISBN: 90 8584 291 3) 7
Om nieuwe mensen (niet bibliotheekbezoekers) te bereiken zijn er een aantal mogelijkheden. Een goede stap is het inschakelen van intermediairs. Wie zijn intermediairs in dit geval: rusthuizen huisdokters en oogartsen seniorenverenigingen de lokale mutualiteit zelfhulporganisaties voor mensen met dyslexie en andere leesmoeilijkheden Het kan nuttig zijn om voor u zelf en uw gemeente een denkoefening te maken om te kijken welke personen of organisaties u allemaal zou kunnen aanspreken. Het loont zeker de moeite om ook brochures te verspreiden in de wachtzalen van dokters, mutualiteiten enz. Hulpmiddelen: folders en affiches Samen met deze gids krijgt u van ons enkele affiches en publieksfolders. De affiche en folders van de VLBB verwijzen naar de individuele dienstverlening van de VLBB en hebben dus een doorverwijzingfunctie. We ontwierpen ook een sjabloon van een publieksfolder die u kan gebruiken om de specifieke dienstverlening van uw bibliotheek, zoals bib-aan-huis of dienstverlening aan rusthuizen in de kijker te zetten. In bijlage vindt u een kopie van het ontwerp. U kan het sjabloon downloaden van onze website op de pagina publiekswerking. U kan nadien eenvoudig zelf de tekst waar nodig aanpassen aan de eigen werking. 4. VLBB en Daisy: meer informatie 1. 1 Vlaamse Luister- en Braillebibliotheek De Vlaamse Luister- en Braillebibliotheek (VLBB) werkt in de eerste plaats voor de doelgroep van blinden en slechtzienden en bij uitbreiding ook voor iedereen die een visuele of leeshandicap heeft. De VLBB biedt deze mensen twee materialen aan: brailleboeken en Daisy-boeken (= digitale luisterboeken). Dus bij de VLBB: niet langer gesproken boeken op cassette, geen grootletterboeken, geen luisterboeken die in de handel te verkrijgen zijn. Momenteel bereikt de VLBB ongeveer 4.000 personen. Dit is ongeveer 5% van de potentiële doelgroep. Ruim de helft van VLBB-lezers zijn ouder dan 65 jaar en vaak immobiel. Om meer mensen uit die ruime doelgroep te bereiken wil VLBB expliciet werk maken van samenwerking met de openbare bibliotheken. Het gaat om een win-win situatie voor alle betrokkenen, want: De VLBB hoopt door de samenwerking de meer mobiele mensen uit de toenemende groep van slechtziende medioren (50-60 jaar) en jongsenioren (60-70 jaar) te bereiken (= verbreding doelgroep) 8
De openbare bibliotheken kunnen door deze samenwerking hun dienstverlening continueren aan de klanten, die geleidelijk aan afhaken door gezichtsproblemen (= klantenbinding) Leesgehandicapten raken niet geïsoleerd, maar kunnen blijvend gebruik maken van een basisdienstverlening die er is voor iedereen (= inclusieprincipe). Bovendien wijzen de cijfers uit dat de grootte van de groep van slechtziende medioren en jongsenioren de komende jaren explosief zal toenemen. 1.2 De wisselcollectie De VLBB is in 2006 voor de openbare bibliotheken gestart met het gratis uitlenen van wisselcollecties van digitale luisterboeken in het Daisy-formaat. Deze Daisy-boeken zijn enkel bestemd voor lezers met een visuele of andere leeshandicap. De Daisy-boeken worden voor de duurtijd van één jaar uitgeleend in pakketten van 100 fictie-titels voor volwassenen op naam van de bibliotheek geproduceerd. Voor vragen i.v.m. de wisselcollectie neemt u rechtstreeks contact op met de VLBB op het telefoonnummer 02 423 04 23. Wie jeugdboeken in haar wisselcollectie wenst, dient dit expliciet aan te geven. Ter informatie: de collecties van de VLBB en VKBB (Vlaamse klank- en braillebibliotheek) kan u raadplegen op http://daisybraille.bibliotheek.be/ Elke bibliotheek kan de wisselcollectie binnen haar eigen werking gebruiken zoals ze wil. Bijvoorbeeld voor rechtstreekse uitlening aan de eigen lezers of als onderdeel van haar wisselcollecties voor rust- en verzorgingstehuizen of voor haar boekendienst aan huis. Praktisch: Elk Daisy-boek is voorzien van een unieke barcode bruikbaar voor de uitlenende bibliotheek. Elk Daisy-schijfje bevat naast auteur, titel en speelduur ook de naam van de uitlenende bibliotheek. Het Daisy-schijfje kan je voorzien van een beveiligingsstrip. Het doosje met het Daisy-boek bevat auteur, titel en een korte annotatie. De titelbeschrijvingen van de Daisy-boeken uit de wisselcollecties worden ook ingevoerd in de Vlacc. Dit verhoogt het gebruiksgemak en de uniformiteit bij het werken met deze wisselcollecties. De opgenomen titels uit de wisselcollecties vindt u op http://zoeken.bibliotheek.be door als zoekterm Daisy in te tikken en vervolgens als materiaalkeuze Daisy aan te vinken. Het downloaden van deze titelbeschrijvingen dient titel per titel te gebeuren en is identiek aan het downloaden van andere Vlacc-records. De invoer in de Vlacc van deze Daisy-boeken laat toe dat de openbare bibliotheken de records kunnen overnemen (downloaden) in hun lokaal systeem voor de uitleenduur van de wisselcollectie. 9
5. Meer weten? Websites Daisy Vlaanderen: http://www.daisyvlaanderen.be/ Daisy Consortium: http://www.daisy.org/ Vlaamse Daisy- en braillecatalogus: http://daisybraille.bibliotheek.be/ (dit is de gemeenschappelijke onlinecatalogus met reserveringsfunctie van de 2 bibliotheken (VLBB & VKBB) VLBB: http://vlbb.bib.vlaanderen.be/ VKBB: http://www.vkbb.be/ Tussenkomst voor personen met een handicap Individuele personen kunnen een tussenkomst krijgen bij de aanschaf van een Daisy-speler via het Vlaams Agentschap voor personen met een handicap (www.vaph.be) Alle informatie omtrent de procedure om zo n tussenkomst te krijgen staat op de website van het VlaamsAgentschap in de sectie Hulpmiddelen. Als er dus bibliotheekgebruikers zijn die zich na een eerste kennismaking zelf een toestel wensen aan te schaffen kan u hen hier naar doorverwijzen. Voor informatie hieromtrent kan u of de betrokken lezer zich ook wenden tot de VLBB, bij Mireille Frisson op het gratis nummer 0800 23055. 10