2 Tienerpooiers en hun slachtoffers in Vlaanderen

2 Tienerpooiers en hun slachtoffers in Vlaanderen Auteur: Emilie Van Limbergen, Child Focus 1. Inleiding 1.1 Tienerpooiers, geen loverboys In 2015 voerde Child Focus, in opdracht van het Agentschap Jongerenwelzijn, een studie uit naar het fenomeen tienerpooiers in Vlaanderen en de mogelijke aanpak ervan. De studie Slachtoffers van tienerpooiers in Vlaanderen heeft uitgewezen dat er wel degelijk een aanzienlijk aantal slachtoffers van tienerpooiers in Vlaanderen gekend zijn, maar dat door de lage aangiftebereidheid, er ook een enorm dark number is. Om een beter zicht te krijgen op het fenomeen, en we kunnen wel degelijk van een fenomeen spreken in Vlaanderen, wil Child Focus zich onder andere inzetten voor een structurele registratie van tienerpooiers en hun slachtoffers, en ziet daarvoor een belangrijke rol voor haar noodnummer 116000 weggelegd. De term loverboys is vanuit Nederland overgewaaid naar België, om een fenomeen te beschrijven waarbij een meerderjarige een tiener benadert, daarmee een liefdesrelatie begint om de tiener vervolgens te manipuleren of te dwingen in de prostitutie te werken. De term klinkt erg positief, zowel omdat er over love (liefde) als boys (jongens) gesproken wordt. Geen van deze termen zijn van toepassing op een tienerpooier. Een tienerpooier is in de meeste gevallen meerderjarig en is niet geïnteresseerd in een liefdesrelatie met het slachtoffer. Uit onderzoek van Child Focus blijkt dat er ook niet altijd per se sprake moet zijn van een liefdesrelatie om een slachtoffer uiteindelijk in de prostitutie te dwingen. Slachtoffers zijn vaak al vanaf het begin op de hoogte van de verwachtingen waaraan ze zullen moeten voldoen. 1 Child Focus heeft dan zelf een definitie ontworpen: Tienerpooiers zijn mensenhandelaars die tieners doelbewust feitelijk aanhankelijk en emotioneel afhankelijk maken om hen vervolgens via misleiding, dwang, fysiek, 1 Child Focus, Slachtoffers van tienerpooiers in Vlaanderen, Brussel, 2015, zie http://www.childfocus.be/sites/default/files/rapport_tienerpooiers_en_hun_slachtoffers_1.pdf, p.7-10 Afl. 15 september 2016 7. Eergerelateerd Geweld Onderzoek 2 / 1

psychisch geweld en/of misbruik van kwetsbaarheid uit te buiten in de prostitutie. 1 Het is belangrijk op te merken dat een tienerpooier met fysiek en psychisch geweld werkt, maar ook subtielere methodes heeft, zoals misleiding of het misbruiken van kwetsbaarheden. Ook in dat geval spreken we van een slachtoffer van tienerpooierschap. 1.2 Wetgeving Tienerpooierschap zou juridisch gezien onder verschillende artikels uit het strafwetboek kunnen worden gekwalificeerd, namelijk de wetgeving op mensenhandel en die op bederf van jeugd en prostitutie. Child Focus benadrukt in haar onderzoek hoe belangrijk het is om de dossiers rond tienerpooiers systematisch te kwalificeren als mensenhandel, vooreerst omwille van de consistentie, maar ook omdat dergelijke dossiers nu eenmaal mensenhandeldossiers zijn en er dus ook zo mee moet worden omgegaan naar onderzoek, bescherming van het slachtoffer en strafmaat toe. 2. Tienerpooiermethodiek Een tienerpooier ontwikkelt een methode om zijn slachtoffers aan zich te binden. Er zijn in het algemeen vier fasen te onderscheiden: ronselen, inpalmen, isoleren en uitbuiten. 2 2.1 Ronselen Tienerpooiers staan vaak aan schoolpoorten, instellingen, parken en andere plaatsen voor een face-to-face contact met slachtoffers, maar ook via het internet vinden ze tieners die gevoelig zijn voor een tienerpooier. Sociale media accounts kunnen anoniem aangemaakt worden en zo n account is de plaats bij uitstek voor een jongere om informatie te delen over zichzelf. Wanneer een volwassene een jongere gaat benaderen om die te manipuleren met het oog op seksueel contact, dan spreken we van grooming. Een tiener groomen kan dus zowel online, bijvoorbeeld via een chatfunctie, als offline, bijvoorbeeld aan de schoolpoort. 3 1 Child Focus, 2015, p.10 2 Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, Aanpak Loverboyproblematiek: Handreiking, CCV, Utrecht, 2012, p.16-1919 3 Childfocus.be/nl/seksuele-uitbuiting/grooming 7. Eergerelateerd Geweld Onderzoek 2 / 2 Afl. 15 september 2016

2.2 Inpalmen Tijdens het inpalmen zal de pooier proberen de tiener feitelijk afhankelijk en emotioneel aanhankelijk te maken, door middel van aandacht en attenties. De informatie uit de ronselfase komt dan goed van pas. Het inpalmen kan ook via het internet gebeuren, in chatsessies en online berichten. 2.3 Isoleren De pooier zal daarna proberen het slachtoffer los te weken uit zijn of haar sociale context. De tienerpooier doet er alles aan opdat de jongere zou breken met familie, vrienden, school of hulpverleners. Daarna begint er een spel van aantrekken en afstoten zodat de tiener alles doet om de aandacht terug te winnen. 2.4 Uitbuiten De laatste fase is die van de uitbuiting, waarbij de pooier de tiener in de prostitutie duwt, of andere feiten laat plegen, zoals drugs- of wapenhandel. In veel gevallen is de jongere er zich van bewust dat hij in de prostitutie stapt. Wanneer de tiener dat niet wil, krijgt die te maken met fysiek geweld, psychische dreiging of morele dwang. Soms wordt er ook gebruik gemaakt van chantage met de informatie of seksueel getinte beelden die ze via chat binnenkregen van het slachtoffer. In dat geval spreken we van sextortion, een samentrekking van sexting en extortion. 1 3. Slachtoffers, geen lovergirls In sommige tienerpooierdossiers is aan het licht gekomen dat slachtoffers niet (alleen) geronseld werden door de tienerpooier zelf, maar ook door andere meisjes, die dan een vriendschap opstarten met het slachtoffer en hen zo in het netwerk loodsen. 2 In de pers werden deze ronselende meisjes lovergirls 3 genoemd, een term die het slachtofferschap van deze meisjes ontkent. Tienerpooiers oefenen een morele dwang uit op hun slachtoffers. Ze hoeven niet altijd geweld te gebruiken om hun zin te krijgen. De handelingen die de slachtoffers in dat geval plegen, horen dan ook niet aan 1 Childfocus.be/nl/seksuele-uitbuiting/sextortion 2 Child Focus, 2015, p.13-14 3 http://www.hln.be/hln/nl/957/binnenland/article/detail/2569154/2015/12/29/na-de-loverboys-is-er-nu-ook-de-lovergirl.dhtml Afl. 15 september 2016 7. Eergerelateerd Geweld Onderzoek 2 / 3

henzelf toegeschreven te worden, maar aan de tienerpooier die hen ertoe dwong. Er zijn verschillende redenen waarom een jongere in handen kan vallen van een tienerpooier. Van onzekerheden op fysiek vlak en daaruit voortvloeiend laag zelfbeeld, over moeilijke thuissituaties tot zelfs voorgaand (seksueel) misbruik. Hierdoor is het niet ongewoon dat een jongere die uiteindelijk slachtoffer wordt, daarvoor al in aanraking is gekomen met het gerecht. Dat een jongere een gerechtelijk verleden heeft, wil echter niet zeggen dat het geen slachtoffer kan zijn. De kwetsbaarheid van zulke probleemjongeren, zoals ze vaak worden afgeschilderd, kan net een bijkomende reden zijn waarom ze het doelwit werden van een tienerpooier. Daarenboven bestaat het perfecte slachtoffer niet. Deze jongeren hebben dezelfde, misschien zelfs meer, zorg en bescherming nodig als andere slachtoffers van mensenhandel en seksuele uitbuiting. 4. Bevindingen en bijhorende aanbevelingen van de Child Focus studie In 2015 voerde Child Focus, in opdracht van het Agentschap Jongerenwelzijn, een studie uit naar het fenomeen tienerpooiers in Vlaanderen en de mogelijke aanpak ervan. Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Jo Vandeurzen, stelde naar aanleiding van dit onderzoek een actieplan op voor een betere bescherming van slachtoffers van tienerpooiers. De acties zijn onderverdeeld in vier domeinen: preventie, bescherming van slachtoffers, vervolging van daders en partnership. Telkens worden ook de bijhorende geformuleerde aanbevelingen samengevat. 4.1 Preventie De eerste actie zorgt voor een duidelijke benoeming van de problematiek. Daarom wordt er gekozen voor de term tienerpooier, om de nadruk te leggen op mensenhandel en seksuele uitbuiting. Actie twee is het sensibiliseren met een gerichte website voor jongeren, ouders en professionals. Child Focus werd gevraagd om zo n website te maken en zit hiermee momenteel in de ontwikkelingsfase. Op deze site zullen duidelijke linken gelegd worden naar advies en ondersteuning bij het opvoeden voor ouders, alsook preventiemateriaal rond e-safety en het gebruik van internet en sociale media, respectievelijk acties drie en vier. 7. Eergerelateerd Geweld Onderzoek 2 / 4 Afl. 15 september 2016

Actie vijf zorgt ervoor dat het noodnummer 116 000 van Child Focus voor bezorgheden, vragen om informatie, of concrete getuigenissen wijd bekend gemaakt wordt. Het is belangrijk om te sensibiliseren over de indicatoren waaraan dader en slachtoffer herkend kunnen worden. Algemene maatschappelijke alertheid moet toenemen en daarnaast moet de opgevangen informatie ook terechtkomen bij de juiste instanties, waar die info goed ingeschat moet worden. Child Focus kan informatie verzamelen, analyseren (met aangepast risicotaxatie-instrument) en de meldingen doorsturen naar de bevoegde instanties. Actie zes zorgt voor het gericht sensibiliseren in de milieus van onder andere de horeca en taxichauffeurs. Ook daar zal Child Focus een rol spelen, niet met een website maar met een gerichte informatiecampagne. 4.2 Bescherming van slachtoffers Acties zeven, acht en negen hebben betrekking op op bescherming, een veilige opvang en begeleiding van de slachtoffers. Uiteraard moeten slachtoffers beschermd worden tegen het tienerpooiermilieu waarin ze vast zitten, maar ze moeten ook tegen zichzelf beschermd worden. De beste manier om dat te doen in een eerste fase van hun herstel, is in een besloten of afgesloten kader om externe invloeden, verleidingen en risico op wegloopgedrag te minimaliseren. Tijdens de opvang, met gespecialiseerde behandeling op maat van het slachtoffer met haar eigen uniek verhaal, moet gewerkt worden aan de voorbereiding van het slachtoffer om door te stromen naar een open voorziening of terug te keren naar huis. Wanneer het slachtoffer opnieuw in een open kader terecht komt, blijft begeleiding belangrijk. Daarnaast ziet Child Focus heil in ontheemdingsprojecten, initiatieven die slachtoffers de kans bieden weg te trekken uit de negatieve invloeden in hun omgeving en waarbij ze veerkracht en persoonlijke empowerment kunnen opbouwen of kunnen herstellen. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een trektocht, bouwkamp of boerderijverblijf, vaak in het buitenland. Op die manier kan het slachtoffer de banden met de tienerpooier en diens netwerk verbreken, zonder dat dit aanvoelt als een straf. Daarom vraagt de Child Focus voor het uitbreiden en versoepelen van de voorwaarden voor zulke projecten. Van zodra een slachtoffer van seksuele uitbuiting en mensenhandel meerderjarig wordt, is het nog moeilijker om hem of haar te helpen. Zeker wanneer het slachtoffer zelf geen hulp wil, bijvoorbeeld onder invloed van de pooier en zichzelf niet kan of wil identificeren als slachtoffer. Waar bij minderjarigen de wet in België automatisch dwang impliceert bij seksuele uitbuiting, is dat niet het geval bij volwassenen, ook niet als reeds als minderjarige in de prostitutie zaten. Er zijn organisaties in ons land die Afl. 15 september 2016 7. Eergerelateerd Geweld Onderzoek 2 /5

volwassen slachtoffers van mensenhandel en uitbuiting opvangen, zoals Payoke, Pag-asa en Sürya, maar zonder de vrijwillige medewerking van het slachtoffer kunnen zij weinig doen. Het is daarom erg belangrijk slachtoffers te identificeren en zoveel mogelijk hulp en zorg aan te bieden voor zij meerderjarig worden. 1 4.3 Vervolging daders Onder het derde domein, de vervolging van daders, vallen twee acties: prioriteit maken van tienerpooiers in een integrale veiligheidsaanpak en het stimuleren van het overleg vanuit de expertise rond mensenhandel. Slachtoffers zijn vaak niet bereid aangifte te doen tegen de tienerpooiers. Dat maakt het vervolgen van de daders een pak moeilijker. Om hun medewerking te stimuleren, is het belangrijk om slachtoffers ook als zodanig te (h)erkennen. Hulpverleners kunnen hierin een grote rol spelen, al merken we dat het beroepsgeheim hier soms de zaken wat bemoeilijkt. Child Focus roept op om de grenzen van het beroepsgeheim en de te volgen procedures in duidelijke afspraken te gieten tussen hulpverleners en politie en justitie. Er is vraag vanuit de hulpverlening naar de mogelijkheid om zachte informatie aan het parket of de politie door te geven, zonder dat die gekoppeld moet worden aan een aangifte of klacht. Child Focus kan met haar consulenten hier de brug vormen tussen jongeren, ouders en hulpverleners aan de ene kant en parket en politie aan de andere kant, via het noodnummer 116 000 dat 24/7 beschikbaar is en desgewenst anoniem kan worden gecontacteerd. Child Focus roept dan ook op om de rol van haar noodnummer hiertoe te officialiseren om de medewerking van alle mogelijke betrokken partijen te kunnen verkrijgen. Verder moet er intensiever ingezet worden op het verzamelen van bewijslast op verschillende niveaus en moeten zware bestraffingen een ontradend effect hebben op potentiële toekomstige daders. 4.4 Partnership De laatste twee acties horen bij het domein partnership; de samenwerking tussen experten, welzijn, politie en justitie. Het is essentieel om een positief contact te creëren tussen politie, justitie en hulpverleners. Vandaar dat dit contact in een ketenmodel georganiseerd kan worden. Vertegenwoordigers van alle betrokken doelgroepen (onder andere politie, justitie, parket, scholen en hulpverleners) kunnen dan rechtstreeks samenwerken aan specifieke dossiers. 2 1 Child Focus, 2015, p.21-33 7. Eergerelateerd Geweld Onderzoek 2 / 6 Afl. 15 september 2016

5. Status Quo Child Focus werd eind 2015 gevraagd om de studie rond tienerpooiers uit te voeren. Sindsdien stelde de Vlaamse Overheid een intern actieplan op, maar verandering gaat traag en is er nog maar weinig bewogen in de praktijk. Child Focus werkt op dit moment aan een website rond preventie en sensibilisering rond het thema tienerpooiers. Deze website zal eind dit jaar gelanceerd worden onder de url stoptienerpooiers.be. De website zal zich richten op alle betrokken doelgroepen; jongeren, ouders, scholen, hulpverleners, justitie en politie. Via tekst, audiovisueel materiaal en preventietools wil Child Focus informeren, sensibiliseren en aan preventief te werk gaan rond het thema. Het zal daarbij gebruik maken van haar interne expertise, alsook van de expertise van partnerorganisaties zoals EXPOO en Sensoa. Child Focus zal haar vormingsaanbod ook uitbreiden om het thema tienerpooiers daarin te integreren en aan bod te laten komen in haar bestaande vormingen. Met het noodnummer 116000 dat alle dagen 24 uur op 24 beschikbaar is, heeft Child Focus ook de tools om als centraal meldpunt te fungeren voor dossiers gerelateerd aan tienerpooiers. 6. Besluit Child Focus kiest bewust voor de term tienerpooier en niet loverboy en wil daarmee de duidelijke link naar mensenhandel onderstrepen. Met een minimale schatting van zestig gevallen van slachtoffers van tienerpooiers, een groot dark number en een kleine aangiftebereidheid, is het aangewezen om nu actie te ondernemen, op preventief vlak, alsook op reactief vlak, met bestraffende maatregelen voor tienerpooiers, mensenhandelaars dus, zelf. De algemene werkwijze van een pooier lijkt opgedeeld te kunnen worden in vier fasen: het ronselen, inpalmen, isoleren en uitbuiten van een slachtoffer. Belangrijk te onthouden is dat elke tienerpooier zijn eigen methode ontwikkelt en dat elk geval anders is. Het belang om slachtoffers als zodanig te zien en te erkennen, kan niet vaak genoeg onderstreept worden, ook als zij gedwongen werden om te ronselen voor de tienerpooiers, andere feiten moesten plegen of voor 2 Child Focus, 2015, p.62-64 Afl. 15 september 2016 7. Eergerelateerd Geweld Onderzoek 2 / 7

hun contact met de tienerpooier al eerder in contact kwamen met het gerecht. Het is vaak hun kwetsbaarheid dat de tienerpooier aantrekt. Eens een slachtoffer meerderjarig wordt, is het een pak moeilijker om hem of haar uit het netwerk van een pooier te halen. Waar bij minderjarige slachtoffers van seksuele uitbuiting dwang wettelijk verondersteld wordt, is dat bij volwassenen niet het geval. Vandaar het belang van vroege detectie van slachtoffers. Child Focus zet, in samenwerking met de Vlaamse Overheid, sterk in op preventie met een website, vormingen en het beschikbaar stellen van het noodnummer 116 000 als centraal meldpunt. Er is echter nog meer nodig. Het belang van de samenwerking tussen, en de ketenaanpak van politie, justitie en intermediairs mag niet onderschat worden. De (h)erkenning van dit fenomeen en haar slachtoffers zijn daarom ook cruciaal in de strijd tegen seksuele uitbuiting en handel in minderjarigen. 7. Eergerelateerd Geweld Onderzoek 2 / 8 Afl. 15 september 2016