Statistisch Jaarboek Borger-Odoorn Oktober 2009
Colofon Uitgave I&O Research BV Stationsplein 11 Postbus 563, 7500 AN Enschede tel. (053) 4825000 Rapportnummer 2009/052 Datum Oktober 2009 Opdrachtgever Gemeente Borger-Odoorn Hoofdstraat 50 7875 AD Exloo Tel. 0591-535353 Auteurs Drs. Gerben Huijgen Ing. Ilse Pluimers Bestellingen Exemplaren zijn verkrijgbaar bij de opdrachtgever Het overnemen uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld.
Inhoud blz. Inleiding 1 1. Bevolking 2 2. Economie 18 3. Grondgebruik 24 4. Inkomen 28 5. Onderwijs 34 6. Veiligheid 38 7. Verkeer en vervoer 44 8. Welzijn 47 9. Wonen 50 10. Algemeen 58
Inleiding Inleiding Voor u ligt het statistisch jaarboek van de gemeente Borger-Odoorn 2009. Op basis van gegevens van de verschillende afdelingen van de gemeente zijn tabellen en grafieken samengesteld over de gemeentelijke beleidsonderwerpen. Waar mogelijk heeft I&O Research deze informatie aangevuld met informatie uit overige bronnen zoals CBS en CWI en zijn de gegevens uitgesplitst naar de kernen en is een ontwikkeling in de tijd weergegeven. 1
Bevolking 1. Bevolking In het hoofdstuk Bevolking wordt aan de hand van een achttal tabellen en grafieken inzicht gegeven in de verschillende bevolkingscijfers van de gemeente Borger-Odoorn. Zo komen onder andere de ontwikkeling van de totale bevolking en de bevolking naar kern ter sprake, de bevolking naar leeftijd en geslacht, het aantal inwoners per km² en migratiecijfers. Het aantal inwoners van de gemeente Borger-Odoorn bedraagt in 2009 26.150, een daling van 0,6 procent ten opzichte van 2005. Hoewel er sprake is van slechts een lichte daling, is hier wel een trend te zien. Dit is opvallend omdat er in de provincie Drenthe in dezelfde periode sprake is van een stijging (1,4%). Als er naar de kernen afzonderlijk wordt gekeken, dan is het aantal inwoners van 2 e Valthermond met bijna een kwart toegenomen, en kent Zandberg de grootste afname, namelijk 15 procent. Van de 26.150 inwoners in de gemeente zijn er ongeveer evenveel mannen als vrouwen. Ruim een kwart van de inwoners van de gemeente is jonger dan 24 jaar. Verder laten de tabellen zien dat het aandeel jongeren op het veen hoger is dan in de kernen op het zand. Met name de kernen Borger en Odoorn hebben een relatief hoog aandeel ouderen (65 jaar en ouder). In deze kernen ligt de gemiddelde huishoudensgrootte dan ook lager dan gemiddelde van 2,2 personen per huishouden in de gemeente. Per km² wonen er in de gemeente Borger gemiddeld 96 mensen. In Borger en Nieuw-Buinen ligt dit gemiddelde fors hoger. In Nieuw-Buinen is dit gemiddelde het hoogst met 222 inwoners per km². Tot slot zijn er nog gegevens over verhuizingen binnen de gemeente Borger- Odoorn, vestigers en vertrekkers. In 2008 was het totale aantal binnenverhuizingen 523, het aantal vestigers 792 en het aantal vertrekkers 898. De meeste verhuizingen binnen de gemeente, vinden plaats binnen dezelfde kern. De meeste vestigers komen uit Emmen en Stadskanaal en de meeste vertrekkers vestigen zich ook in deze twee gemeenten. De meeste buitenlanders vestigen zich in Nieuw-Buinen. Relatief zijn er uit Eesergroen de meeste mensen vertrokken (13 procent). Tabel 1.1 Bevolkingsontwikkeling per dorp, 2005-2009. kern 2005 2006 2007 2008 2009 2009 index 05=100 Borger 4.995 4.920 4.882 4.816 4.800 96,1 Bronneger 113 108 106 108 109 96,5 Bronnegerveen 93 89 89 88 83 89,2 Buinen 830 827 813 830 828 99,8 Buinerveen 416 421 431 430 436 104,8 Drouwen 490 500 500 517 491 100,2 Drouwenermond 571 556 547 566 554 97,0 Drouwenerveen 264 261 255 249 253 95,8 Ees 379 363 363 367 377 99,5 2
Bevolking vervolg tabel 1.1 kern 2005 2006 2007 2008 2009 2009 index 05=100 Eesergroen 147 154 157 154 155 105,4 Eeserveen 155 158 159 160 156 100,6 Ellertshaar 34 39 33 32 32 94,1 Exloërveen 106 104 103 106 104 98,1 Exloo 1.800 1.777 1.767 1.725 1.689 93,8 Klijndijk 823 814 813 792 791 96,1 Nieuw-Buinen 5.034 5.083 5.107 5.030 5.048 100,3 Odoorn 1.854 1.854 1.856 1.882 1.883 101,6 Odoornerveen 441 435 436 446 449 101,8 Valthe 1.233 1.261 1.270 1.261 1.258 102,0 Valthermond 3.467 3.496 3.488 3.511 3.509 101,2 Westdorp 135 130 135 139 131 97,0 Zandberg 60 59 52 53 51 85,0 1e Exloërmond 398 397 390 388 390 98,0 2e Exloërmond 2.384 2.393 2.427 2.428 2.446 102,6 2e Valthermond 103 105 118 122 127 123,3 totaal 26.325 26.304 26.297 26.200 26.150 99,3 Bron: gemeente Borger-Odoorn, bewerking I&O Research 3
Bevolking Tabel 1.2 Bevolking naar leeftijd en geslacht per kern, 2009. kern totaal 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 4 9 14 19 24 29 34 39 44 49 54 59 64 69 74 79 84 89 94 99 104 105 + Exloo Odoorn Valthe Klijndijk Odoornerveen Eeserveen Exloërveen M 829 28 49 73 39 22 17 11 47 71 74 57 65 78 69 61 40 22 6 0 0 0 0 V 860 23 52 57 45 14 10 21 54 78 70 58 57 93 72 64 40 36 13 3 0 0 0 T 1.689 51 101 130 84 36 27 32 101 149 144 115 122 171 141 125 80 58 19 3 0 0 0 M 882 50 50 37 45 38 21 32 70 46 79 61 65 90 53 41 38 33 23 7 3 0 0 V 1.001 48 49 45 51 32 26 30 63 63 69 68 83 75 62 56 57 42 60 19 3 0 0 T 1.883 98 99 82 96 70 47 62 133 109 148 129 148 165 115 97 95 75 83 26 6 0 0 M 622 26 32 34 41 31 14 27 33 59 56 60 52 61 38 33 19 3 2 1 0 0 0 V 636 29 40 37 54 22 11 26 37 66 61 51 53 57 33 26 20 8 4 1 0 0 0 T 1.258 55 72 71 95 53 25 53 70 125 117 111 105 118 71 59 39 11 6 2 0 0 0 M 421 34 33 24 26 21 13 8 32 30 31 44 36 37 26 11 9 5 1 0 0 0 0 V 370 12 22 13 26 13 12 17 31 25 35 38 37 27 23 16 14 6 3 0 0 0 0 T 791 46 55 37 52 34 25 25 63 55 66 82 73 64 49 27 23 11 4 0 0 0 0 M 226 9 10 18 13 14 3 6 14 22 19 30 18 18 14 9 8 0 1 0 0 0 0 V 223 9 17 19 18 8 8 10 12 27 25 13 18 16 7 5 8 2 0 1 0 0 0 T 449 18 27 37 31 22 11 16 26 49 44 43 36 34 21 14 16 2 1 1 0 0 0 M 80 5 1 8 3 2 1 1 5 8 8 5 3 10 6 11 1 2 0 0 0 0 0 V 76 5 4 3 4 4 1 2 8 7 8 2 5 11 9 0 2 1 0 0 0 0 0 T 156 10 5 11 7 6 2 3 13 15 16 7 8 21 15 11 3 3 0 0 0 0 0 M 53 2 2 3 2 1 3 1 2 5 3 11 4 8 2 1 3 0 0 0 0 0 0 V 51 1 1 3 8 3 2 1 2 5 7 8 4 2 1 0 2 1 0 0 0 0 0 4
Bevolking T 104 3 3 6 10 4 5 2 4 10 10 19 8 10 3 1 5 1 0 0 0 0 0 1e Exloërmond 2e Exloërmond Valthermond 2e Valthermond Zandberg Bronneger Bronnegerveen Buinen M 204 4 14 26 10 12 7 10 13 15 12 22 20 14 10 10 2 1 2 0 0 0 0 V 186 9 13 20 6 6 7 7 14 18 21 18 15 14 9 5 3 0 1 0 0 0 0 T 390 13 27 46 16 18 14 17 27 33 33 40 35 28 19 15 5 1 3 0 0 0 0 M 1.254 72 77 81 67 75 63 62 104 89 96 92 109 100 71 48 24 16 7 1 0 0 0 V 1.192 68 57 75 70 63 59 65 100 86 107 92 99 91 55 44 28 19 13 1 0 0 0 T 2.446 140 134 156 137 138 122 127 204 175 203 184 208 191 126 92 52 35 20 2 0 0 0 M 1.787 94 94 127 122 78 97 82 130 150 165 154 115 140 98 60 49 24 7 1 0 0 0 V 1.722 81 99 126 99 71 79 107 117 153 152 150 119 129 80 64 51 25 13 6 1 0 0 T 3.509 175 193 253 221 149 176 189 247 303 317 304 234 269 178 124 100 49 20 7 1 0 0 M 69 6 5 5 2 2 5 2 4 7 4 10 7 4 4 1 1 0 0 0 0 0 0 V 58 4 4 4 2 1 5 2 1 8 4 4 6 3 3 3 3 0 0 1 0 0 0 T 127 10 9 9 4 3 10 4 5 15 8 14 13 7 7 4 4 0 0 1 0 0 0 M 23 0 1 1 2 1 0 2 2 1 0 1 3 4 3 0 1 0 1 0 0 0 0 V 28 0 3 1 0 0 2 1 3 1 1 3 7 1 2 3 0 0 0 0 0 0 0 T 51 0 4 2 2 1 2 3 5 2 1 4 10 5 5 3 1 0 1 0 0 0 0 M 55 1 5 3 2 2 0 0 1 6 4 3 6 10 4 3 3 1 1 0 0 0 0 V 54 2 1 6 3 0 0 2 3 5 3 4 5 9 4 3 1 0 3 0 0 0 0 T 109 3 6 9 5 2 0 2 4 11 7 7 11 19 8 6 4 1 4 0 0 0 0 M 43 2 1 1 2 3 2 0 3 3 4 4 6 7 3 1 0 1 0 0 0 0 0 V 40 1 0 3 3 1 1 1 2 3 3 8 6 4 2 0 1 0 1 0 0 0 0 T 83 3 1 4 5 4 3 1 5 6 7 12 12 11 5 1 1 1 1 0 0 0 0 M 445 14 32 47 34 16 13 24 27 38 43 38 37 28 21 11 12 7 3 0 0 0 0 V 383 13 26 30 20 14 16 12 33 38 41 40 34 15 16 15 11 5 3 1 0 0 0 T 828 27 58 77 54 30 29 36 60 76 84 78 71 43 37 26 23 12 6 1 0 0 0 5
Bevolking Buinerveen Drouwen Drouwenermond Drouwenerveen Ees Eesergroen Ellertshaar Nieuw-Buinen M 221 19 13 18 16 6 8 8 10 32 13 14 17 20 13 7 3 3 1 0 0 0 0 V 215 13 18 16 16 3 12 4 20 23 15 16 18 21 8 8 2 1 1 0 0 0 0 T 436 32 31 17 32 19 20 12 30 55 28 30 35 41 21 15 5 4 2 0 0 0 0 M 248 7 14 17 10 19 5 6 15 20 12 30 27 23 17 12 5 4 5 0 0 0 0 V 243 16 16 9 10 8 4 6 21 21 25 27 20 26 11 8 6 4 2 3 0 0 0 T 491 23 30 26 20 27 9 12 36 41 37 57 47 49 28 20 11 8 7 3 0 0 0 M 298 17 25 18 22 7 3 17 21 30 25 20 20 25 31 12 2 0 2 1 0 0 0 V 256 7 14 23 15 9 4 14 15 30 21 20 20 28 17 5 9 2 3 0 0 0 0 T 554 24 39 41 37 16 7 31 36 60 46 40 40 53 48 17 11 2 5 1 0 0 0 M 138 13 6 12 4 3 5 9 8 15 12 8 14 16 5 3 1 2 1 1 0 0 0 V 115 5 7 7 5 3 5 8 10 11 8 9 15 10 3 3 2 3 1 0 0 0 0 T 253 18 13 19 9 6 10 17 18 26 20 17 29 26 8 6 3 5 2 1 0 0 0 M 189 6 7 10 21 4 3 4 11 12 23 20 13 15 16 12 6 3 2 1 0 0 0 V 188 4 11 22 10 5 4 7 17 16 17 14 14 17 14 9 5 0 2 0 0 0 0 T 377 10 18 32 31 9 7 11 28 28 40 34 27 32 30 21 11 3 4 1 0 0 0 M 80 0 4 2 11 1 3 2 3 2 13 11 8 7 4 5 2 1 1 0 0 0 0 V 75 5 5 4 5 1 2 3 3 4 9 14 6 4 5 2 3 0 0 0 0 0 0 T 155 5 9 6 16 2 5 5 6 6 22 25 14 11 9 7 5 1 1 0 0 0 0 M 19 0 0 3 1 3 0 1 1 2 1 4 1 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 V 13 0 1 1 1 0 1 0 0 2 2 3 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 T 32 0 1 4 2 3 1 1 1 4 3 7 2 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 M 2.518 135 178 162 185 141 113 137 192 212 202 202 170 173 105 92 74 29 16 0 0 0 0 V 2.530 144 158 160 152 134 114 135 201 194 229 188 182 157 110 92 89 50 31 9 1 0 0 T 5.048 279 336 322 337 275 227 272 393 406 431 390 352 330 215 184 163 79 47 9 1 0 0 6
Bevolking Westdorp Borger M 73 5 5 2 3 4 4 1 5 5 5 5 7 9 5 3 2 2 1 0 0 0 0 V 58 3 3 1 2 1 1 4 5 2 8 5 9 5 3 3 0 2 1 0 0 0 0 T 131 8 8 3 5 5 5 5 10 7 13 10 16 14 8 6 2 4 2 0 0 0 0 M 2.285 98 134 151 115 83 78 98 152 153 160 161 153 221 167 127 106 71 39 16 1 1 0 V 2.515 92 140 127 122 83 74 103 152 182 155 167 185 217 185 156 118 112 93 39 10 3 0 T 4.800 190 274 278 237 166 152 201 304 335 315 328 338 438 352 283 224 183 132 55 11 4 0 Totaal ZAND M 6.251 274 367 412 353 247 172 217 404 453 509 500 476 594 429 331 244 154 85 25 4 1 0 V 6.500 252 373 356 353 197 164 234 430 510 504 494 516 557 440 361 277 216 184 66 13 3 0 T 12.751 526 740 768 706 444 336 451 834 963 1.013 994 992 1.151 869 692 521 370 269 91 17 4 0 Totaal VEEN M 6.811 373 425 471 445 342 309 334 501 580 555 567 500 525 356 244 167 76 37 4 0 0 0 V 6.588 342 388 456 394 302 296 354 494 558 592 526 502 475 295 229 198 103 64 18 2 0 0 T 13.399 715 813 927 839 644 605 688 995 1.138 1.147 1.093 1.002 1.000 651 473 365 179 101 22 2 0 0 Totaal M 13.062 647 792 883 798 589 481 551 905 1.033 1.064 1.067 976 1.119 785 575 411 230 122 29 4 1 0 V 13.088 594 761 812 747 499 460 588 924 1.068 1.096 1.020 1.018 1.032 735 590 475 319 248 84 15 3 0 T 26.150 1.241 1.553 1.695 1.545 1.088 941 1.139 1.829 2.101 2.160 2.087 1.994 2.151 1.520 1.165 886 549 370 113 19 4 0 7
Bevolking Tabel 1.3 Specifieke leeftijdsopbouw kernen met stedelijke vernieuwingsopgave kern Borger kern 0 perc. 25 perc. 40 perc. 55 perc. 65 perc. 75+ perc. totaal perc. 24 39 54 64 74 kern 581 23,9% 328 13,7% 474 20,4% 374 16,2% 294 13,2% 234 12,7% 2.285 100,0% zand 564 9,0% 329 5,2% 504 7,7% 402 6,1% 341 5,0% 375 4,8% 2.515 37,6% gemeente 1.145 4,4% 657 2,5% 978 3,7% 776 3,0% 635 2,4% 609 2,3% 4.800 18,4% Nieuw-Buinen kern 801 30,7% 442 17,7% 616 24,3% 343 13,5% 197 7,9% 119 5,9% 2.518 100,0% veen 748 11,6% 450 6,7% 611 9,2% 339 5,1% 202 3,0% 180 2,2% 2.530 37,7% gemeente 1.549 5,9% 892 3,4% 1.227 4,7% 682 2,6% 399 1,5% 299 1,1% 5.048 19,3% Valthermond kern 515 28,2% 309 17,4% 469 26,3% 255 14,3% 158 8,6% 81 5,0% 1.787 100,0% veen 476 7,4% 303 4,6% 455 6,9% 248 3,8% 144 2,3% 96 1,3% 1.722 26,2% gemeente 991 3,8% 612 2,3% 924 3,5% 503 1,9% 302 1,2% 177 0,7% 3.509 13,4% 2e Exloërmond kern 372 28,8% 229 18,5% 277 23,0% 209 16,3% 119 8,9% 48 4,5% 1.254 100,0% veen 333 5,3% 224 3,4% 285 4,2% 190 3,0% 99 1,6% 61 0,8% 1.192 18,3% gemeente 705 2,7% 453 1,7% 562 2,1% 399 1,5% 218 0,8% 109 0,4% 2.446 9,4% Totaal 4x 2.269 1.308 1.836 1.181 768 482 7.844 2.121 1.306 1.855 1.179 786 712 7.959 gemeente 4.390 16,8% 2.614 10,0% 3.691 14,1% 2.360 9,0% 1.554 5,9% 1.194 4,6% 15.803 60,4% 8
Bevolking Specifieke leeftijdsopbouw kern kern 0 perc. 25 perc. 40 perc. 55 perc. 65 24 39 54 64 74 perc. 75+ perc. totaal perc. Totaal ZAND 1.653 793 1.462 1.070 760 513 6.251 zand 1.531 25,0% 828 12,7% 1.508 23,3% 1.073 16,8% 801 12,2% 759 10,0% 6.500 100,0% gemeente 3.184 12,2% 1.621 6,2% 2.970 11,4% 2.143 8,2% 1.561 6,0% 1.272 4,9% 12.751 48,8% Totaal VEEN 2.056 1.144 1.702 1.025 600 284 6.811 veen 1.882 29,4% 1.144 17,1% 1.676 25,2% 977 14,9% 524 8,4% 385 5,0% 6.588 100,0% gemeente 3.938 15,1% 2.288 8,7% 3.378 12,9% 2.002 7,7% 1.124 4,3% 669 2,6% 13.399 51,2% Totaal 3.709 1.937 3.164 2.095 1.360 797 13.062 3.413 1.972 3.184 2.050 1.325 1.144 13.088 gemeente 7.178 7.122 27,2% 3.909 14,9% 6.348 24,3% 4.145 15,9% 2.685 10,3% 1.941 7,4% 26.150 9
Bevolking Grafiek 1.1 Bevolking naar leeftijdsgroepen, 2008. Wijk 00 Borger 16 8 21 30 24 Wijk 01 Buinen 20 10 26 32 13 Wijk 02 Bronneger 16 6 16 44 19 Wijk 03 Drouwen 18 10 21 37 15 Wijk 04 Bronnegerveen 11 10 20 49 9 Wijk 05 Drouwenerveen 19 6 26 38 11 Wijk 06 Drouwenermond 19 10 26 33 13 Wijk 07 Nieuw-Buinen 19 12 27 29 14 Wijk 08 Buinerveen 23 9 26 30 12 Wijk 09 Ees 15 10 21 36 18 Wijk 10 Odoorn 15 9 21 31 25 Wijk 11 Exloo 18 6 20 33 24 Wijk 12 Valthe 16 12 22 35 14 Wijk 13 Klijndijk 18 11 23 34 14 Wijk 14 Odoornerveen 17 12 23 34 12 Wijk 15 Tweede Exloërmond 18 11 25 33 13 Wijk 16 Valthermond 18 10 27 31 13 Bron: CBS, bewerking I&O Research 0% 25% 50% 75% 100% 0 tot 15 jaar 15 tot 25 jaar 25 tot 45 jaar 45 tot 65 jaar 65 jaar en ouder 10
Bevolking Grafiek 1.2 Bevolking naar leeftijd en geslacht, 2005-2009. Bron: CBS, bewerking I&O Research leeftijd 95-99 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 2000 1500 1000 500 0 0 500 1000 1500 2000 aantal Mannen 2009 Vrouwen 2009 Mannen 2005 Vrouwen 2005 11
Bevolking Tabel 1.4 Aantal inwoners per km 2, 2004-2008. perioden 2004 2005 2006 2007 2008 Wijk 00 Borger 216 217 213 211 209 Wijk 01 Buinen 58 57 57 56 57 Wijk 02 Bronneger 41 40 38 37 38 Wijk 03 Drouwen 36 35 36 35 37 Wijk 04 Bronnegerveen 13 13 13 13 13 Wijk 05 Drouwenerveen 82 83 82 80 79 Wijk 06 Drouwenermond 43 42 41 41 42 Wijk 07 Nieuw-Buinen 216 223 225 226 222 Wijk 08 Buinerveen 54 56 57 58 58 Wijk 09 Ees 34 33 33 33 33 Wijk 10 Odoorn 102 110 111 111 112 Wijk 11 Exloo 97 96 95 95 93 Wijk 12 Valthe 122 119 122 123 122 Wijk 13 Klijndijk 127 117 115 116 113 Wijk 14 Odoornerveen 33 33 32 32 33 Wijk 15 Tweede Exloërmond 70 70 70 71 71 Wijk 16 Valthermond 97 92 93 93 94 totaal 96 96 96 96 95 Bron: CBS, bewerking I&O Research 12
Bevolking Tabel 1.5 Huishoudens per wijk, 2008. huishoudens totaal 1-persoonshuishoudens % huishoudens zonder kinderen % huishoudens met kinderen % gemiddelde huishoudengrootte Wijk 00 Borger 2.190 29 40 31 2,2 Wijk 01 Buinen 320 17 39 44 2,6 Wijk 02 Bronneger 40 20 47 33 2,4 Wijk 03 Drouwen 210 20 39 41 2,5 Wijk 04 Bronnegerveen 30 12 47 41 2,6 Wijk 05 Drouwenerveen 100 18 42 40 2,5 Wijk 06 Drouwenermond 220 18 43 39 2,5 Wijk 07 Nieuw-Buinen 2.060 25 33 41 2,4 Wijk 08 Buinerveen 160 11 46 42 2,8 Wijk 09 Ees 270 18 48 34 2,4 Wijk 10 Odoorn 790 25 42 34 2,3 Wijk 11 Exloo 740 24 44 32 2,3 Wijk 12 Valthe 500 18 43 39 2,5 Wijk 13 Klijndijk 340 24 38 38 2,5 Wijk 14 Odoornerveen 150 14 40 46 2,7 Wijk 15 Tweede Exloërmond 1.180 22 38 40 2,5 Wijk 16 Valthermond 1.500 22 37 41 2,5 totaal 10820 24 39 37 2,4 Bron: CBS, bewerking I&O Research 13
Bevolking Tabel 1.6 Migratie 2008, binnenverhuizingen van: Totaal naar: Borger Bronneger/-veen Buinen Buinerveen Drouwen Drouwenermond Drouwenerveen Ees Borger 124 5 2 1 3 1 1 1 5 2 1 3 Bronneger/-veen 1 1 Buinen 4 1 Buinerveen 1 1 2 Drouwen 10 1 1 Drouwenermond 1 1 2 Drouwenerveen 1 Ees 2 3 Eesergroen 3 1 Eeserveen 1 Ellertshaar 1e Exloërmond 3 2 1 1 2e Exloërmond 2 35 2 5 9 Exloërveen Exloo 5 1 1 2 15 1 1 5 1 1 Klijndijk 1 1 1 Nieuw-Buinen 11 1 1 3 2 2 81 2 3 Odoorn 2 1 1 28 1 2 Odoornerveen 1 1 2 6 1 Valthe 1 2 1 3 1 6 1 Valthermond/Zandberg 4 1 1 9 1 4 4 49 Westdorp Bron: gemeente Borger-Odoorn, bewerking I&O Research Eesergroen Eeserveen Ellertshaar 1e Exloërmond 2e Exloërmond Exloërveen Exloo Klijndijk Nieuw-Buinen Odoorn Odoornerveen Valthe Valthermond/ Zandberg Westdorp 14
Bevolking Tabel 1.7 Migratie 2008, vestigers. van: Totaal naar: Borger Bronneger/-veen Buinen Buinerveen Drouwen Drouwenermond Drouwenerveen Ees Eesergroen Emmen 13 1 8 2 10 7 18 18 3 6 20 Stadskanaal 14 3 1 2 1 1 1 4 10 1 69 1 17 Aa en Hunze 11 3 1 3 5 1 2 1 10 2 1 2 Assen 13 3 1 2 3 Coevorden 4 2 2 2 4 3 1 1 De Wolden Hoogeveen 1 1 1 2 Meppel 1 1 2 1 1 Midden-Drenthe 3 2 1 2 2 Noordenveld 1 1 Tynaarlo 2 1 3 1 1 1 3 Westerveld 1 Groningen 18 1 1 2 1 2 2 3 3 3 1 11 4 5 5 Groningen 19 3 3 3 3 1 1 10 18 1 1 14 1 Friesland 9 1 1 10 3 4 Overijssel 7 1 2 1 1 1 2 6 6 1 2 11 Flevoland 2 1 2 1 1 1 4 1 1 Gelderland 7 2 1 2 1 1 1 1 1 4 1 1 5 Utrecht 5 1 1 3 2 3 4 1 3 3 4 Noord-Holland 7 1 4 1 1 1 1 1 1 3 1 4 1 5 3 Zuid-Holland 8 1 2 1 1 2 3 3 11 5 2 9 2 1 2 12 1 Zeeland 1 1 1 1 2 Noord-Brabant 2 2 2 1 2 1 3 2 1 5 Limburg 1 1 3 1 Buitenland 3 1 4 2 2 2 10 3 Bron: gemeente Borger-Odoorn, bewerking I&O Research Eeserveen Ellertshaar 1e Exloërmond 2e Exloërmond Exloërveen Exloo Klijndijk Nieuw-Buinen Odoorn Odoornerveen Valthe Valthermond/ Zandberg Westdorp 15
Bevolking Tabel 1.8 Migratie 2008, vertrekkers. van: Totaal naar: Emmen Stadskanaal Aa en Hunze Assen Coevorden De Wolden Hoogeveen Meppel Midden-Drenthe Noordenveld Tynaarlo Borger 19 7 7 19 5 3 2 3 1 1 34 10 7 7 5 2 10 7 1 3 2 5 Bronneger/- veen 1 1 2 1 1 1 Buinen 4 2 2 3 1 1 7 1 1 1 1 1 2 2 1 1 2 Buinerveen 1 1 1 1 1 1 2 Drouwen 3 3 2 5 2 1 1 2 Drouwenermond 6 1 1 1 5 4 1 2 Drouwenerveen 2 1 4 1 2 Ees 2 1 1 1 1 1 3 1 4 1 3 Eesergroen 2 3 1 7 2 1 Eeserveen 1 1 1 1 1 1 1 1 Ellertshaar 1 2 1e Exloërmond 2 7 3 1 2 2e Exloërmond 11 17 3 1 3 2 1 1 5 10 2 4 1 1 2 5 Exloërveen 2 1 1 1 1 Exloo 8 1 2 1 1 2 1 1 6 3 1 2 1 2 1 8 Klijndijk 15 1 1 3 3 1 1 2 Nieuw-Buinen 13 79 15 7 2 1 1 1 1 28 20 5 6 2 2 4 2 3 1 9 Odoorn 14 1 2 2 1 4 1 2 4 3 1 2 2 1 Odoornerveen 4 4 1 4 1 1 1 3 Valthe 14 8 1 1 2 5 2 Valthermond/ 37 19 1 1 2 2 1 3 11 16 5 8 1 5 5 6 1 1 13 Zandberg Westdorp 3 1 Bron: gemeente Borger-Odoorn, bewerking I&O Research Westerveld Groningen Groningen Friesland Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg Buitenland 16
Bevolking Tabel 1.9 Geboorte- en sterftecijfers 2008. Sterfte Geboorte 0-24 jr 25-39 jr 40-54 jr 55-64 jr 65-74 jr 75 jr e/o Totaal Kern M V M V M V M V M V M V M V M V Borger 1 1 1 6 4 8 1 29 27 45 33 18 14 Bronneger 0 1 Buinen 1 2 2 1 2 4 Drouwen 1 1 1 1 2 1 Ees 1 1 0 1 2 Eesergroen 1 1 0 1 Eeserveen 0 0 1 Ellertshaar 0 Exloo 1 2 1 2 1 4 3 8 4 2 Klijndijk 1 1 1 1 6 2 Odoorn 1 1 1 4 11 19 18 19 6 10 Odoornerveen 1 1 1 1 1 3 1 Valthe 1 1 1 1 2 2 5 3 Westdorp 2 2 Zandberg 0 0 Totaal zand 1 2 5 2 8 8 14 5 45 54 75 71 46 38 Sterfte Geboorte 0-24 jr 25-39 jr 40-54 jr 55-64 jr 65-74 jr 75 jr e/o Totaal Kern M V M V M V M V M V M V M V M V 1e Exloërmond 1 1 1 1 1 1 2e Exloërmond 3 1 3 7 1 3 5 14 9 15 11 2e Valthermond 1 1 Bronnegerveen 1 1 2 2 Buinerveen 1 1 4 4 Drouwenermond 3 2 Drouwenerveen 1 1 3 Exloërveen 1 1 Nieuw-Buinen 3 1 3 4 2 11 11 19 16 20 18 Valthermond 1 4 1 3 3 3 3 10 8 16 25 Totaal veen 0 0 6 1 6 7 16 7 18 21 47 36 65 62 Totaal gemeente 0 1 2 0 11 3 14 15 30 12 63 75 122 107 111 100 17
Economie 2. Economie De belangrijkste informatie over de economie van Borger-Odoorn is in dit hoofdstuk weergegeven. Het gaat dan om de werkgelegenheid, de ontwikkeling van de beroepsbevolking, een inzicht in de toeristische sector en het aantal werkzoekenden. Bedrijven in de sectoren zakelijke dienstverlening, de overige diensten en de bouwnijverheid zijn tussen 2002 en 2006 ieder jaar in aantal toegenomen. De agrarische sector daarentegen heeft zich ieder jaar negatief ontwikkeld. De totale beroepsbevolking is de laatste jaren stabiel in de gemeente, na een daling in de periode 1996-2000. Een kwart van alle mensen in de gemeente Borger-Odoorn werkt in de sector overige commerciële dienstverlening. In Drouwen is dit bijna een derde van de bevolking. 22 Procent van de mensen werkt in de industrie. In tweede Exloërmond is dit zelfs 28 procent. De minste mensen werken in de landbouw (4 procent). In Odoornerveen is dit echter 18 procent. De toeristische sector wordt steeds belangrijker voor Borger-Odoorn. Het aantal banen van 12 uur of meer is in deze sector is tussen 2006 en 2008 met eenderde toegenomen. Met betrekking tot de ligging van toeristische bedrijven blijkt dat ongeveer 90 procent van de ondernemingen op het zand ligt en 10 procent op het veen. Het aantal toeristische overnachtingen in de gemeente groeit gestaag. Met name het aantal overnachtingen in recreatiewoningen is sinsds 2006 sterk toegenomen. Het aantal Niet-Werkende Werkzoekenden is, na een stijging sinds oktober 2008, weer afgenomen tot 791. Deze trend is gelijk aan die van de provincie Drenthe. Het aantal ingediende vacatures is in het eerste half jaar wat lager dan in 2008. Grafiek 2.1 Absolute bedrijvigheidsontwikkeling gemeente Borger-Odoorn 2002-2006. Agrarische sector Industrie Bouwnijverheid Handel en reparatie Horeca Vervoer, opslag en communicatie Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening 2002/2003 2003/2004 2004/2005 2005/2006 Openbaar bestuur en overheid Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Overige diensten -40-20 0 20 40 60 80 Bron: CBS, bewerking I&O Research 18
Economie Grafiek 2.2 Ontwikkeling (beroeps)bevolking, werkzame beroepsbevolking, 96/ 98 06/ 08. 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 96/'98 97/'99 98/'00 99/'01 00/'02 01/'03 02/'04 03/'05 04/'06 05/'07 06/'08 Totale bevolking (15-64 jaar) Totale beroepsbevolking Totale werkzame beroepsbevolking Bron: CBS, bewerking I&O Research 19
Economie Tabel 2.1 Werkzame personen naar sector (%), 2005. Totaal (%) Landbouw Industrie Handel Overige commerciële dienstverlening Onderwijs Gezondheidszorg Overige niet-commerciële dienstverlening Onbekende sector Wijk 00 Borger 67 3 16 14 28 7 17 13 2 Wijk 01 Buinen 72 5 21 12 22 5 18 13 3 Wijk 02 Bronneger 68 10 15 x x x x 19 2 Wijk 03 Drouwen 72 3 16 14 32 3 17 10 4 Wijk 04 Bronnegerveen 70 x x x x 15 19 10 2 Wijk 05 Drouwenerveen 65 9 20 7 25 4 23 10 2 Wijk 06 Drouwenermond 69 7 26 18 18 4 17 8 1 Wijk 07 Nieuw-Buinen 66 3 26 15 25 4 15 10 2 Wijk 08 Buinerveen 67 x x 13 24 8 16 10 4 Wijk 09 Ees 67 12 15 10 24 6 17 12 4 Wijk 10 Odoorn 69 3 16 15 28 8 16 12 2 Wijk 11 Exloo 67 4 16 16 27 6 15 13 4 Wijk 12 Valthe 67 2 21 14 22 8 17 11 4 Wijk 13 Klijndijk 74 4 20 14 23 6 17 14 2 Wijk 14 Odoornerveen 72 18 14 18 19 5 13 9 3 Wijk 15 Tweede Exloërmond 65 7 28 14 25 3 14 7 3 Wijk 16 Valthermond 65 5 27 14 25 3 15 8 2 totaal 67 4 22 14 25 5 16 11 2 Bron: CBS, bewerking I&O Research x : geheim, in verband met betrouwbaarheid en geheimhouding Werkzame personen Personen van 15 tot en met 64 jaar met inkomsten uit arbeid als werknemer en/of zelfstandige. Totaal % Het aandeel werkzame personen op de laatste vrijdag van september, uitgedrukt in hele procenten van het aantal inwoners van 15 tot en met 64 jaar. Dit gegeven is ontleend aan het Sociaal Statistisch Bestand (SSB). Het percentage is vermeld bij meer dan 5 werkzame personen op de laatste vrijdag van september en meer dan 50 inwoners per buurt op 1 januari. 20
Economie Tabel 2.2 Cijfermatig overzicht Work First Project, 2005-2006. 2005 2006 bruto Instroom 133 130 aanvraag Ingetrokken 4 3 uitkering Geweigerd 10 12 geen Work First 28 21 instroom Work First 91 94 naar stage of opleiding 1) 21 uitkering Ingetrokken 59 71 bemiddeld vóór aanvang uitkering 3 1 bemiddeld vanuit de uitkering 18 26 op eigen kracht werk gevonden 34 30 na 6 maand nog in de uitkering 9 8 na 6 maand verlenging Work First 4 11 Bron: gemeente Borger-Odoorn, bewerking I&O Research 1) cijfer is in 2005 niet geregistreerd Grafiek 2.3 Indeling naar leeftijd per sector. 100 80 60 40 50 + 25 tot 50 jaar 12 tot 25 jaar tot 12 jaar 20 0 horeca dagrecreatie verblijfsrecreatie overige overige middenstand Bron: toeristische trendonderzoek 2005 versie juni 2006 21
Economie Grafiek 2.4 Ligging toeristische bedrijven. veen 10% zand 90% Bron: toeristische trendonderzoek 2005 versie juni 2006 Tabel 2.3 Overnachtingen naar accommodatie Accommodaties Bedden Overnachtingen* (x 1.000) 2007 2007 2000 2002 2004 2006 2007 Hotels/pensions/bed & breakfast 30 533 56 54 49 60 65 Kampeerterreinen 28 2.483** 412 360 378 325 313 Groepsaccommodaties 50 41 38 38 45 Recreatiewoningen 922 4.610 585 514 459 482 789 Logiesaccommodaties*** 1.102 959 946 1.046 1.212 Bron: Toerdata Noord * Er is verondersteld dat de bezettingsgraad per accommodatietype gelijk is aan de bezettingsgraad van de toeristenregio waarin de gemeente ligt. ** Standplaatsen: Toeristisch 1.755 & Vast 728 *** Het betreft overnachtingen in hotels/pensions/bed & breakfast, groepsaccommodaties, recreatiewoningen en op kampeerterreinen. Tabel 2.4 Banen van 12 uur of meer in de toeristische sector Bron: PWR, 2008 2004 2005 2006 2007 2008 56 54 49 60 65 22
Economie Grafiek 2.5 Ontwikkeling aantal NWW-ers in Borger-Odoorn en Drenthe totaal (juli 2007 - juni 2009). 1.500 20.000 1.200 16.000 900 906 880 856 867 861 900 894 869 821 780 757 722 719 699 682 687 697 742 795 824 842 834 819 791 12.000 600 8.000 300 4.000 0 0 jul aug sep okt nov dec jan febr mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan febr mrt apr mei jun 2007 2008 2009 Borger-Odoorn Drenthe Bron: Uwv werkbedrijf Grafiek 2.6 Ontwikkeling aantal ingediende vacatures in Borger-Odoorn en Drenthe totaal (juli 2007 - juni 2009). 100 1.000 80 80 800 60 40 20 0 61 46 39 19 22 23 26 29 29 26 22 19 21 24 25 16 16 16 12 11 jul aug sep okt nov dec jan febr mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan febr mrt apr mei jun 2007 2008 2009 600 400 200 0 Borger-Odoorn Drenthe Bron: Uwv werkbedrijf Als er geen waarde in de grafiek staat betekent het dat het aantal vacatures lager dan 10 is. Uit privacyoverwegingen verstrekt het UWV-werkbedrijf dan geen exacte aantallen. 23
Grondgebruik 3. Grondgebruik Dit hoofdstuk gaat over het grondgebruik van de gemeente Borger-Odoorn. Ten eerste wordt er gekeken naar de totale oppervlakte (ha) van de gemeente en de oppervlakte naar kern. Van deze totale oppervlakte wordt bekeken welk gedeelte uit land bestaat en welk gedeelte uit water. Daarnaast wordt het grondgebruik van Borger-Odoorn met Drenthe vergeleken en komt de lengte van wegen in kilometers ter sprake. De totale oppervlakte van de gemeente Borger-Odoorn is de afgelopen jaren nagenoeg gelijk gebleven. Esserveen, Klijndijk en Odoornerveen zijn tussen 2004 en 2008 in oppervlakte toegenomen en in Odoorn is dit afgenomen. Het blijkt dat zo n 1 procent van het grondgebied van de gemeente uit water bestaat. Als het gaat om het grondgebruik is het aandeel agrarisch terrein in de gemeente Borger-Odoorn beperkt hoger dan het Drents cijfer. Het aandeel bos en open natuurlijk terrein bebouwd terrein is beperkt lager. Er wordt ook gekeken naar de lengte van wegen in kilometers. Deze is in de periode 2001-2008 licht toegenomen. Sinds 2007 is de rijksweg een provinciale weg geworden. Tot slot is er een tabel weergegeven met diverse kengetallen van de gemeente. Zo heeft de gemeente Borger-Odoorn 50.000 bomen, 8 begraafplaatsen en is de totale lengte van de riolering 340 kilometer. 24
Grondgebruik Tabel 3.1 Oppervlakte naar kern, 2004-2008 (ha). kern Land 2004 2008 Water 2004 2008 Totaal 2004 2008 Borger 1.506 1.506 18 18 1.524 1.524 Bronneger 286 286 1 1 287 287 Bronnegerveen 703 703 6 6 709 709 Buinen 1.461 1.461 3 3 1.464 1.464 Buinerveen 766 765 3 4 769 769 Drouwen 1.387 1.387 1 1 1.388 1.388 Drouwenermond 1.346 1.346 7 7 1.353 1.353 Drouwenerveen 317 317 3 3 320 320 Ees 800 800 0 0 800 800 Eesergroen 617 618 1 1 618 619 Eeserveen 604 622 0 0 604 622 Ellertshaar 109 109 13 13 122 122 Exloërveen 85 85 0 0 85 85 Exloo 1.866 1.865 7 9 1.873 1.874 Klijndijk 699 735 5 5 704 740 Nieuw-Buinen 2.257 2.257 40 40 2.297 2.297 Odoorn 1.807 1.689 0 0 1.807 1.689 Odoornerveen 1.141 1.206 14 14 1.155 1.220 Valthe 1.034 1.033 0 0 1.034 1.033 Valthermond 3.780 3.776 34 37 3.814 3.813 Westdorp 770 770 29 29 799 799 Zandberg 60 60 0 0 60 60 1e Exloërmond 227 230 6 3 233 233 2e Exloërmond 3.802 3.806 83 79 3.885 3.885 2e Valthermond 90 90 0 0 90 90 totaal 27.518 27.519 275 273 27.792 27.793 Bron: CBS, bewerking I&O Research 25
Grondgebruik Grafiek 3.1 Grondgebruik gemeente Borger-Odoorn vergeleken met Provincie Drenthe, 2003 (percentages). 77,6 Borg er-odoorn 14,8 1,0 2,0 3,1 0,3 1,2 Provincie Drenthe 16,1 1,5 72,1 2,6 5,1 0,9 1,8 Verkeersterrein Semi-bebouwd terrein Agrarisch terrein Binnenwater Bebouwd terrein Recreatieterrein Bos en open natuurlijk terrein Bron: CBS, bewerking I&O Research Tabel 3.2 Lengte van wegen in kilometers, gemeente Borger-Odoorn. 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Gemeentelijke en waterschapswegen 538 538 540 542 542 542 542 547 Provinciale wegen 44 44 44 43 43 43 61 61 Rijkswegen 18 18 18 18 18 18 - - Totale weglengte 600 600 602 603 603 603 603 608 Bron: CBS, bewerking I&O Research 26
Grondgebruik Tabel 3.3 Diverse kengetallen gemeente Borger-Odoorn. 2008 wegen (km) 500 fietspaden (km) (toeristisch-recreatief en verkeersfietspaden) 140 riolering (km) 340 IBA s (aantal) 100 berm (hectare) 250 plantsoen (hectare) (excl. bosplantsoen, heesters, natuurvriendelijk gras) 130 bomen (aantal) 50.000 begraafplaatsen (aantal) 8 Bron: Gemeente Borger Odoorn 27
Inkomen 4. Inkomen Dit hoofdstuk geeft informatie over het aantal inkomensontvangers, het gemiddelde inkomen, het percentage lage/hoge inkomens en het percentage pensioenontvangers. Het aantal inkomensontvangers in 2007 in de gemeente Borger-Odoorn is ten opzichte van 2006 relatief hard gestegen. Dit is opvallend omdat het aantal inwoners van Borger-Odoorn wel gedaald is. Het gemiddelde inkomen per inkomensontvanger bedraagt in 2005 gemiddeld 17.100 euro. Exloo, Drouwen en Buinen hebben een hoger gemiddeld inkomen per inkomensontvanger en met name Nieuw-Buinen heeft een lager gemiddelde. Het gemiddeld besteedbaar inkomen per inwoner ligt in de gemeente op 12.200 euro. Odoorn en Exloo onderscheiden zich positief met een hoger gemiddeld besteedbaar inkomen. Inwoners van Nieuw-Buinen, Tweede Exloërmond en Valthermond hebben gemiddeld het minst te besteden. Het percentage hoge inkomens ligt in de gemeente in 2007 voor het eerst op 17 procent. Het aantal lage inkomens is tussen 2003 en 2007 afgenomen van 46 naar 43 procent. De meeste lage inkomens zijn in Valthermond. De meeste hoge inkomens zijn in Exloo en Buinen. Tot slot is er een tabel opgenomen met het percentage niet actieven/pensioenontvangers naar wijk. Het percentage niet actieven is in 2007 weer op hetzelfde niveau als in 2004, namelijk 21 procent. Dit is twee procent minder dan in 2006. Het percentage pensioenontvangers ligt in 2005 op 20 procent, 1 procent hoger dan in 2004. Op wijkniveau blijken Ees en Klijndijk het hoogste aandeel niet actieven te hebben en in Odoorn en Borger is het aandeel pensioenontvangers het hoogst. 28
Inkomen Tabel 4.1 Aantal inkomensontvangers per wijk, 2003-2007. wijken 2003 2004 2005 2006 2007 Wijk 00 Borger 3.630 3.730 3.700 3.700 3.800 Wijk 01 Buinen 530 530 500 500 500 Wijk 02 Bronneger x x x x x Wijk 03 Drouwen 340 340 300 400 300 Wijk 04 Bronnegerveen x x x x x Wijk 05 Drouwenerveen x x 200 100 200 Wijk 06 Drouwenermond 390 360 300 400 400 Wijk 07 Nieuw-Buinen 3.200 3.210 3.100 3.200 3.400 Wijk 08 Buinerveen 230 230 300 200 200 Wijk 09 Ees 530 490 500 500 500 Wijk 10 Odoorn 1.210 1.270 1.300 1.300 1.400 Wijk 11 Exloo 1.190 1.180 1.200 1.200 1.200 Wijk 12 Valthe 750 760 700 800 800 Wijk 13 Klijndijk 720 710 700 700 700 Wijk 14 Odoornerveen 250 250 300 300 200 Wijk 15 Tweede Exloërmond 1.790 1.810 1.900 2.000 2.100 Wijk 16 Valthermond 2.310 2.260 2.200 2.200 2.300 totaal 17.430 17.480 17.400 17.600 18.300 Bron: CBS x : geheim, in verband met betrouwbaarheid en geheimhouding Aantal inkomensontvangers Het aantal personen met 52 weken of een geheel jaar inkomen over het voorgaande jaar. De categorie zelfstandigen behoort tot de groep personen met 52 weken inkomen, evenals de bevolking in instellingen, inrichtingen en tehuizen. Personen die in het onderzoeksjaar gedurende kortere tijd of over een qua tijdsduur onbekende periode inkomen hebben, worden hier niet bij gerekend. Ook personen die uitsluitend kinderbijslag of individuele huursubsidie ontvangen worden bij de categorie personen met 52 weken inkomen buiten beschouwing gelaten. Studenten, dat wil zeggen personen met een studiebeurs in het kader van de Wet Studiefinanciering, worden ook niet tot deze groep gerekend, ook al hebben zij het gehele jaar een baan. Dit gegeven is afkomstig uit het Regionaal Inkomensonderzoek. De cijfers zijn afgerond op tientallen en is vermeld bij minimaal 200 inwoners per buurt. 29
Inkomen Tabel 4.2 Gemiddeld inkomen (in euro s x 1.000) per inkomensontvanger per wijk, 2003-2007. Wijken 2003 2004 2005 2006 2007 Wijk 00 Borger 17,6 16,5 16,1 16,5 17,6 Wijk 01 Buinen 17,7 16,1 17,7 16,0 19,1 Wijk 02 Bronneger x x x x x Wijk 03 Drouwen 18,2 16,9 16,6 17,9 20,2 Wijk 04 Bronnegerveen x x x x x Wijk 05 Drouwenerveen x x 14,4 17,8 17,7 Wijk 06 Drouwenermond 16,6 16,2 15,5 16,1 16,8 Wijk 07 Nieuw-Buinen 15,9 15,0 15,3 15,6 15,7 Wijk 08 Buinerveen 16,9 17,7 17,5 17,8 18,6 Wijk 09 Ees 16,1 15,1 17,8 18,7 18,1 Wijk 10 Odoorn 17,1 16,3 16,5 16,2 17,7 Wijk 11 Exloo 18,4 17,6 18,1 18,9 19,3 Wijk 12 Valthe 18,0 17,1 17,1 18,1 18,8 Wijk 13 Klijndijk 17,8 16,4 17,1 19,0 17,7 Wijk 14 Odoornerveen 13,6 14,1 13,8 17,3 16,5 Wijk 15 Tweede Exloërmond 16,4 15,1 14,7 15,1 16,2 Wijk 16 Valthermond 16,6 14,9 14,9 15,1 15,8 Totaal 17,0 15,9 16,0 16,4 17.1 Bron: CBS x : geheim, in verband met betrouwbaarheid en geheimhouding Gemiddeld inkomen per inkomensontvanger Het gemiddeld besteedbaar inkomen per individu met 52 weken inkomen over het voorgaande jaar. Het besteedbaar inkomen is het totaal aan inkomsten van een individu, verminderd met betaalde premies en belastingen. Individuen met 52 weken inkomen hebben het gehele voorgaande jaar inkomsten genoten, al dan niet in deeltijd. Groepen inkomensontvangers die buiten deze definitie vallen zijn bijvoorbeeld seizoenswerkers en oproepkrachten. Dit gegeven is afkomstig uit het Regionaal Inkomensonderzoek. De genoemde bedragen zijn afgerond op 1000-voud met één cijfer achter de komma, dus bijvoorbeeld een waarde van 14,9 lezen als 14,9 duizend euro. De waarde is vermeld bij minimaal 200 inwoners per buurt. 30
Inkomen Tabel 4.3 Gemiddeld inkomen (in euro s x 1.000) per inwoner per wijk, 2003-2006. wijken 2003 2004 2005 2006 2007 Wijk 00 Borger 12,6 12,1 11,8 12,2 13,3 Wijk 01 Buinen 11,9 10,8 11,5 10,7 12,8 Wijk 02 Bronneger x x x x x Wijk 03 Drouwen 12,1 11,6 11,3 12,0 13,4 Wijk 04 Bronnegerveen x x x x x Wijk 05 Drouwenerveen 11,9 x 9,4 12,4 12,5 Wijk 06 Drouwenermond 11,5 11,2 10,4 11,3 11,7 Wijk 07 Nieuw-Buinen 10,5 10,1 10,3 10,5 10,9 Wijk 08 Buinerveen 10,9 10,6 9,8 10,4 10,3 Wijk 09 Ees 11,7 11,1 13,2 13,6 13,0 Wijk 10 Odoorn 12,5 12,3 12,2 12,4 13,9 Wijk 11 Exloo 13,1 12,0 12,2 13,5 13,9 Wijk 12 Valthe 11,5 11,1 11,0 11,9 13,0 Wijk 13 Klijndijk 12,3 11,3 11,9 13,2 12,5 Wijk 14 Odoornerveen 10,0 10,6 10,3 12,7 12,8 Wijk 15 Tweede Exloërmond 10,6 9,7 9,8 10,3 11,0 Wijk 16 Valthermond 11,1 10,0 10,2 10,4 11,0 totaal 11,6 11,0 11,0 11.5 12.2 Bron: CBS x : geheim, in verband met betrouwbaarheid en geheimhouding Gemiddeld inkomen per inwoner Het gemiddeld besteedbaar inkomen per inwoner over het voorgaande jaar. Het besteedbaar inkomen is het totaal aan inkomsten van een individu, verminderd met betaalde premies en belastingen. Voor de berekening van dit veld zijn de besteedbare inkomens van alle individuen binnen een gebied opgeteld. Het resulterende bedrag is vervolgens gedeeld door het aantal inwoners van het gebied. Dit gegeven is afkomstig uit het Regionaal Inkomensonderzoek. De genoemde bedragen zijn afgerond op 1000-voud met één cijfer achter de komma, dus bijvoorbeeld een waarde van 10,2 lezen als 10,2 duizend euro. De waarde is vermeld bij minimaal 200 inwoners per buurt. 31
Inkomen Tabel 4.4 Percentage lage/hoge inkomens naar wijk, 2003-2007. wijken Lage inkomens Hoge inkomens 2003 2004 2005 2006 2007 2003 2004 2005 2006 2007 Wijk 00 Borger 46 47 46 47 45 19 18 18 17 17 Wijk 01 Buinen x 40 39 42 36 x 21 23 21 30 Wijk 02 Bronneger x x x x x x x x x x Wijk 03 Drouwen x 41 44 43 38 x 22 19 20 23 Wijk 04 Bronnegerveen Wijk 05 Drouwenerveen Wijk 06 Drouwenermond Wijk 07 Nieuw- Buinen Wijk 08 Buinerveen x x x x x x x x x x x x 49 42 40 x x 5 12 23 x 39 43 41 45 x 14 14 14 16 47 48 46 47 45 10 11 12 12 12 x 32 35 31 34 x 19 23 20 21 Wijk 09 Ees x 49 45 40 44 x 24 21 23 19 Wijk 10 Odoorn 47 48 47 48 45 18 19 19 20 20 Wijk 11 Exloo 43 42 40 38 38 23 22 26 25 25 Wijk 12 Valthe x 43 40 39 39 x 22 18 22 21 Wijk 13 Klijndijk x 41 43 37 40 x 20 21 17 18 Wijk 14 Odoornerveen Wijk 15 Tweede Exloërmond Wijk 16 Valthermond x 50 55 46 43 x 15 11 18 16 46 47 48 45 44 12 14 12 12 15 47 48 49 49 46 13 12 13 12 11 totaal 46 46 46 45 43 16 16 16 16 17 Bron: CBS x : geheim, in verband met betrouwbaarheid en geheimhouding Lage inkomens Het aantal inkomensontvangers met 52 weken inkomen dat in het voorgaande jaar een besteedbaar inkomen had dat lager was dan of gelijk was aan het 40-procentpunt van de landelijke inkomensverdeling. In 2002 was het grensbedrag van het 40-procentpunt van de landelijke inkomensverdeling 14,2 duizend euro. In 2003 was dit grensbedrag 13,8 duizend euro. Het percentage is vermeld bij minimaal 200 inwoners per buurt. Waarden lager dan 5 procent zijn vastgezet op 5 procent, waarden hoger dan 95 procent zijn vastgezet op 95 procent. Hoge inkomens Het aantal inkomensontvangers met 52 weken inkomen dat in het voorgaande jaar een besteedbaar inkomen had dat hoger was dan of gelijk was aan het 80-procentpunt van de landelijke inkomensverdeling. In 2002 was het grensbedrag van het 80-procentpunt van de landelijke inkomensverdeling 25,2 duizend euro. In 2003 was dit grensbedrag 24,2 euro. Het percentage is vermeld bij minimaal 200 inwoners per buurt. Waarden lager dan 5 procent zijn vastgezet op 5 procent, waarden hoger dan 95 procent zijn vastgezet op 95 procent. 32
Inkomen Tabel 4.5 Percentage niet actieven/pensioenontvangers naar wijk, 2003-2007. Wijken Niet actieven Pensioenontvangers 2003 2004 2005 2006 2007 2003 2004 04 2005 Wijk 00 Borger 21 22 23 25 23 26 27 27 Wijk 01 Buinen x 18 20 17 13 16 17 16 Wijk 02 Bronneger x x x x x 18 19 19 Wijk 03 Drouwen x 17 21 18 17 20 21 21 Wijk 04 Bronnegerveen x x x x x 13 13 13 Wijk 05 Drouwenerveen x x 21 18 12 17 16 17 Wijk 06 Drouwenermond x 25 24 20 23 11 13 15 Wijk 07 Nieuw-Buinen 22 22 24 25 23 15 16 16 Wijk 08 Buinerveen x 20 20 24 23 15 15 16 Wijk 09 Ees x 29 26 28 25 19 21 24 Wijk 10 Odoorn x 22 24 20 16 28 29 29 Wijk 11 Exloo x 21 21 22 23 24 25 26 Wijk 12 Valthe x 16 19 20 16 16 17 17 Wijk 13 Klijndijk x 21 24 21 24 15 14 16 Wijk 14 Odoornerveen x 24 20 22 20 16 16 17 Wijk 15 Tweede Exloërmond 16 15 17 19 20 15 15 15 Wijk 16 Valthermond 23 22 25 24 21 15 15 15 Totaal 21 21 22 23 21 19 19 20 Bron: CBS. : gegevens ontbreken x : geheim, in verband met betrouwbaarheid en geheimhouding Niet actieven Het aantal inkomensontvangers van 15 tot en met 64 jaar met 52 weken inkomen dat in het voorgaande jaar een uitkering als voornaamste inkomensbron had, uitgedrukt in hele procenten van het totaal aantal inkomensontvangers van 15 tot en met 64 jaar. Personen met een werkloosheidsuitkering, arbeidsongeschikten, pensioenontvangers, bijstandontvangers en de groep 'overige inkomensontvangers' worden tot de niet-actieven gerekend. Vanaf het verslagjaar 2002 worden ook werkstudenten meegenomen in de populatie. Zij worden ook tot de niet-actieven gerekend. Het percentage is vermeld bij minimaal 200 inwoners per buurt. Waarden lager dan 5 procent zijn vastgezet op 5 procent, waarden hoger dan 95 procent zijn vastgezet op 95 procent. Pensioenontvangers Het aandeel pensioenontvangers van 55 jaar en ouder op de laatste vrijdag van september, uitgedrukt in hele procenten van het totaal aantal inwoners. Bij pensioenen gaat het hier om inkomsten op grond van de algemene ouderdomswet, vervroegde uittreding, flexibel pensioen en uittreden, algemene weduwen en wezenwet, algemene nabestaandenwet, oorlogs- en verzetspensioenen, lijfrente-uitkeringen ontvangen van levensverzekeringmaatschappijen en dergelijke en aanvullend pensioen bestaande uit uitkeringen van pensioenfondsen. Dit gegeven is ontleend aan het Sociaal Statistisch Bestand (SSB). Het percentage is vermeld bij meer dan 5 pensioenontvangers op de laatste vrijdag van september en meer dan 50 inwoners per buurt op 1 januari. 33
Onderwijs 5. Onderwijs In hoofdstuk 5 wordt er naar het onderwijs in de gemeente Borger-Odoorn gekeken. Zo komt het aantal leerlingen ter sprake, schoolverzuim en het onderwijsniveau van de (beroeps)bevolking. De eerste tabel geeft het aantal leerlingen per school, naar leeftijd weer. Grote openbare basisscholen zijn Grolleman in Borger en de Zweng in Exloo. Grootste bijzondere basisschool is de Klister in Nieuw Buinen. Het totaal aantal leerlingen in de gemeente is 4.408. Ongeveer tweederde van de leerlingen gaat naar het basisonderwijs. Naast aantallen leerlingen, zijn er ook gegevens over het aantal meldingen van schoolverzuim. Het aantal meldingen van schoolverzuim is 102. Hiervan waren er 68 in het voortgezet onderwijs. Van de 102 meldingen waren er 58 man en 44 vrouw. Tot slot zijn er twee grafieken opgenomen met de bevolking (15-64 jaar) en de beroepsbevolking (15-64 jaar) naar onderwijsniveau. In de periode 2003/2005 en 2006/2008 is het percentage inwoners met hoger onderwijs toegenomen van 15,3 procent naar 20,1 procent en is het percentage inwoners met lager onderwijs afgenomen van 41,8 procent naar 35,5 procent. Onder de beroepsbevolking van de gemeente Borger-Odoorn is dezelfde trend te zien. Alleen ligt het percentage hoger opgeleiden hoger en het percentage lager opgeleiden lager. 34
Onderwijs Tabel 5.1 Werkelijk aantal leerlingen per leeftijd, oktober 2007. 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Totaal openbare basisscholen 12LU o.b.s. Grolleman Borger 36 49 34 48 43 43 48 54 13 0 368 12TV o.b.s. Daltonschool Ees Ees 4 5 6 11 12 6 8 13 0 0 65 13AD o.b.s. Buinen Buinen 6 8 6 12 12 16 5 14 3 0 82 13LA o.b.s. Ekkelhof Drouwen 6 10 10 9 8 3 13 7 2 0 68 13TV o.b.s. De Kruiplank Drouwermond 5 4 5 9 7 7 10 4 0 0 51 13XE o.b.s. Nieuw-Buinen 75 Nieuw-Buinen 9 12 6 9 11 12 12 7 2 0 80 14AL o.b.s. Parklaan Nieuw-Buinen 13 15 9 16 17 6 18 5 2 0 101 14DR o.b.s. Nieuw-Buinen 24 Nieuw-Buinen 7 4 6 6 12 3 7 6 2 0 53 18TP o.b.s. De Aanloop Valthermond 10 16 11 12 9 23 12 13 5 0 111 18UB o.b.s. Valthermond Oost Valthermond 3 8 8 13 8 9 11 9 2 0 71 18UV o.b.s. De Westhoek 2e Exloërmond 9 10 13 5 10 7 4 6 5 0 69 18VG o.b.s. De Mondenhoek 1e Exloërmond 5 6 6 3 5 8 6 7 1 0 47 18VS o.b.s. 't Schienvat Klijndijk 11 11 8 14 9 8 5 3 2 0 71 18VZ o.b.s. De Linderakkers Valthe 5 9 10 8 11 3 7 4 1 0 58 18WH o.b.s. De Weiert Odoorn 23 14 23 20 22 20 16 12 3 0 153 18WQ o.b.s. De Zweng Exloo 11 19 22 22 29 34 20 25 4 0 186 subtotaal o.b.s. 163 200 183 217 225 208 202 189 47 0 1.634 bijzondere basisscholen 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Totaal 05KS b.b.s. De Bark Valthe 5 5 11 6 7 3 10 10 2 0 59 05DB b.b.s. Sint Joseph Zandberg 5 3 8 4 15 8 9 13 3 0 68 03WU b.b.s. De Wegwijzer 2e Exloërmond 11 13 6 13 11 18 19 10 7 0 108 04LY b.b.s. De Borgh Borger 12 22 18 19 15 19 12 12 6 0 135 05RC b.b.s. De Klister Nieuw-Buinen 29 39 35 32 38 30 29 20 9 1 262 05RD b.b.s. Nieuw-Buinen 59 Nieuw-Buinen 5 7 5 9 5 3 9 7 0 0 50 14ZS b.b.s. Rehoboth Valthermond 11 12 14 22 18 18 23 18 2 0 138 subtotaal b.b.s. 78 101 97 105 109 99 111 90 29 1 820 totaal 241 301 280 322 334 307 313 279 76 1 2.454 Bron: gemeente Borger Odoorn 35
Onderwijs Tabel 5.2 Totaal aantal leerlingen gemeente Borger-Odoorn. 2006/2007 basisonderwijs 2.769 speciaal basisonderwijs 71 rec 52 praktijkonderwijs - voortgezet onderwijs 1.425 beroepsonderwijs 91 TOTAAL 4.408 408 Bron: Gemeentelijke basisadministratie en Leerplichtverslag 2006-2007 Tabel 5.3 Aantal meldingen schoolverzuim naar soort onderwijs. schooljaar so vso vo bao-sbo mbo hulpverlening totaal 2006-2007 2007 5 2 68 14 11 2 102 Bron: Gemeentelijke basisadministratie en Leerplichtverslag 2006-2007 Tabel 5.4 Aantal meldingen schoolverzuim naar geslacht. schooljaar Man Vrouw Totaal 2006-2007 2007 58 44 102 Bron: Gemeentelijke basisadministratie en Leerplichtverslag 2006-2007 Grafiek 5.1 Bevolking (15-64 jaar) naar onderwijsniveau, 2003/2005-2006/2008. 100% 15,3 18,3 20,5 20,1 75% 50% 42,9 42,9 42,7 44,4 Hoger onderwijs Middelbaar onderwijs Lager onderwijs 25% 41,8 38,9 36,8 35,5 0% 2003/2005 2004/2006 2005/2007 2006/2008 Bron: CBS 36
Onderwijs Grafiek 5.2 Beroepsbevolking (15-64 jaar) naar onderwijsniveau, 2003/2005-2006/2008. 100% 19,8 24,3 24,1 23,6 75% Hoger onderwijs 50% 48,1 46,8 49,1 52,7 Middelbaar onderwijs Lager onderwijs 25% 32,1 28,8 26,8 23,6 0% 2003/2005 2004/2006 2005/2007 2006/2008 Bron: CBS 37
Veiligheid 6. Veiligheid Dit hoofdstuk gaat in op de veiligheid in de gemeente Borger-Odoorn. Zo worden cijfers over veiligheidsincidenten, leefbaarheids- en veiligheidsincidenten, jeugdcriminaliteit en de brandweer weergegeven. De eerste tabel laat het aantal incidenten en opgenomen aangiften zien, vanaf 2003. Het gaat met name om diefstal uit de woning of auto, diefstal van de fiets, diefstal van overige goederen en om verkeersongevallen met materiele schade. Het totale aantal veiligheidsincidenten is tussen 2005 en 2007 iets afgenomen van 1.041 naar 929. Het aantal leefbaarheidincidenten is iets afgenomen van 560 in 2005 naar 537 in 2007. Het aantal was in 2004 overigens het laagst met 530. Verder staat er in dit hoofdstuk een tabel waarin wordt ingegaan op jeugdcriminaliteit. Hieruit blijkt dat de overlast door jeugd blijft afnemen. Wel is er een lichte stijging van verdachten bij het OM in de leeftijd van 12 t/m 17 jaar. Tot slot zijn er nog twee tabellen opgenomen die inzicht geven in de alarmeringen en het aantal keren dat de brandweer is uitgerukt voor verschillende meldingen. De brandweer is het vaakst gealarmeerd voor buitenbrand en hulpverlening. Er zijn in deze gemeente twee brandweerposten, te weten de post Tweede Exloërmond en de post Borger. De post in Tweede Exloërmond is vaker uitgerukt dan de post in Borger. 38
Veiligheid Tabel 6.1 Veiligheidsincidenten, 2003-2005 Incidenten 2003 Aangifte opgenomen 2003 Incidenten 2005 Aangifte opgenomen 2005 Incidenten 2007 Aangifte opgenomen 2007 221 Diefstal uit woning 58 50 50 44 35 28 224 Diefstal/inbraak box/garage/schuur/tuinhuis 10 7 18 18 21 21 213 Diefstal af/uit motor/scooter 0 0 0 0 1 1 214 Diefstal af/uit auto 87 80 109 100 99 95 203 Diefstal motor/scooter 0 0 0 0 0 0 204 Diefstal auto 2 0 15 14 8 4 205 Diefstal ander motorvoertuig 3 1 4 2 2 2 201 Diefstal fiets 51 42 60 55 48 44 202 Diefstal bromfiets/snorfiets 7 6 8 7 6 4 233 Zakkenrollen 1 1 0 0 5 5 209 Diefstal overige voertuigen 1 1 8 7 7 5 211 Diefstal af/uit fiets 0 0 1 1 1 1 212 Diefstal af/uit bromfiets/snorfiets 0 0 2 1 1 0 215 Diefstal af/uit overige voertuigen 5 5 8 7 0 0 101 Verkeersongeval materiele schade 299 2 248 0 243 0 102 Verkeersongeval materiele schade met doorrijden 42 0 43 3 54 0 111 Verkeersongeval letsel 54 0 54 0 46 0 112 Verkeersongeval letsel doorrijding 3 0 2 0 0 0 121 Verkeersongeval dodelijk slachtoffer 6 0 2 0 3 0 122 Verkeersongeval dodelijk+doorrijden 0 0 0 0 0 0 331 (Openb) Schennis 8 5 10 3 6 4 332 Aanranding 5 3 3 1 4 3 333 Verkrachting 3 3 3 2 4 2 334 Incest 1 0 2 1 1 0 335 Pornografie (overig) 0 0 0 0 0 0 336 Ontucht minderjarige 2 1 3 2 2 2 339 Overige zedenzaken 5 0 16 2 15 3 39
Veiligheid Vervolg Incidenten 2003 Aangifte opgenomen 2003 Incidenten 2005 Aangifte opgenomen 2005 Incidenten 2007 Aangifte opgenomen 2007 Geweld dodelijk zonder wapen 0 0 0 0 0 0 Geweld dodelijk met wapen 0 0 0 0 0 0 Geweld dodelijk met vuurwapen 0 0 0 0 0 0 Openlijk geweld tegen personen 2 2 2 2 0 0 Bedreiging 64 23 60 23 49 27 Stalking 8 5 9 3 11 3 Geweld zonder letsel zonder wapen 18 13 24 15 24 15 Geweld zonder letsel met wapen 2 1 3 3 3 1 Geweld zonder letsel met vuurwapen 0 0 1 1 0 0 Geweld met letsel zonder wapen 22 15 27 22 26 23 Geweld met letsel met wapen 2 1 6 5 3 3 Geweld met letsel met vuurwapen 0 0 0 0 0 0 Man/vrouwmishandeling IS GEEN HUISELIJK GEWELD 7 4 6 4 16 10 Kindermishandeling 3 0 1 0 3 1 Beroving (w.o. tasjesroof) 0 0 0 0 0 0 Overval (gewapende) 0 0 0 0 0 0 Diefstal vaartuig 1 1 0 0 0 0 Diefstal af/uit vaartuig 0 0 0 0 0 0 Brand/ontploffing materiele schade 89 16 63 24 61 8 Brand/ontploffing met letsel/dodelijk 0 0 0 0 0 0 Diefstal dier 3 0 2 2 2 0 Diefstal af/uit overige roerende goederen 8 4 4 2 3 2 Diefstal af/uit kampeerterreinen 4 4 3 2 3 3 Diefstal af/uit overig onroerend goed 8 6 9 7 6 5 Diefstal af/uit (telefoon) automaten 0 0 0 0 0 0 Diefstal overige goederen 81 63 145 61 86 77 243 Chantage/afdreiging 0 0 2 1 0 0 244 Heling 0 0 1 0 1 0 283 Verduistering 9 6 4 3 20 17 Bron: veiligheidsplan Borger-Odoorn 40
Veiligheid Grafiek 6.1 Aantal leefbaarheids- en veiligheidsincidenten, 2003-2007. 1.200 1.000 984 1.034 1.041 929 800 600 585 530 560 537 400 2003 2004 2005 2006 2007 Leefbaarheid Veiligheid Bron: veiligheidsplan Borger-Odoorn Tabel 6.2 Jeugdcriminaliteit 2003 2004 2005 2006 2007 Overlast van door jeugd 141 114 71 68 Aangehouden verdachten(12 t/m 17 jr) 13 4 11 10 Verdachten OM(12 t/m 17 jr) 18 22 21 24 Bron: veiligheidsplan Borger-Odoorn 41
Veiligheid Onderstaande tabellen geven inzicht in de alarmeringen en het aantal keren dat de Brandweer is uitgerukt voor verschillende meldingen. Tabel 6.3 Maandoverzicht repressief optreden brandweer in 2006, alarmeringen. Code Omschrijving: Jan Febr Maart April Mei Juni Juli Aug Sept Okt Nov dec Totaal AUTOMATISCHE BRANDMELDINGEN ZONDER UITRUK AA - Geen alarm brandweer 2 2 0 1 0 0 0 2 7 0 1 2 17 AU - Geen uitruk brandweer 1 5 2 2 2 3 4 4 3 2 2 8 38 AUTOMATISCHE BRANDMELDINGEN MET UITRUK AN - Brandweer niet ter plaatse 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 2 AT1 - Brandweer ter plaatse 0 1 6 2 1 2 1 3 2 2 2 5 27 AT1 - Werkelijk brand 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 2 BRANDMELDINGEN SB1 - Schoorsteenbrand 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 BB1 - Kleine binnenbrand 5 3 1 3 4 0 1 0 1 2 0 1 21 MB1 - Middel binnenbrand 2 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 1 5 GB1 - Grote brand 0 0 0 0 1 1 3 0 0 0 0 0 5 NB1 - Natuurbranden 0 0 0 1 3 4 1 0 2 0 0 0 11 BU2 - Buitenbrand 8 5 2 3 4 8 13 1 11 4 3 13 75 LO - Loos alarm 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 3 HULPVERLENINGEN HV1 - Hulpverlening spoed 5 1 0 3 4 2 5 2 6 2 1 4 35 HV2 - Hulpverlening 3 1 2 3 3 3 3 15 0 3 4 9 49 MV1 - Middel hulpverlening 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 DIVERSEN Inzet buiten eigen verzorgingsgebied 0 1 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0 4 TOTAAL ALARMERINGEN 26 20 13 19 22 26 33 28 32 16 15 44 294 Bron: Borger-Odoorn 42