Een leuke tijd In een vakantiepark kun je een huisje huren. Als je naar de zijkant van het huisje kijkt, heb je een zijaanzicht. Dingen die achter elkaar staan, zie je dan niet. Die zie je wel van de bovenkant. Een bovenaanzicht heet ook wel plattegrond. Plattegronden kun je overal van tekenen: van een huis, straat of dorp. Op een plattegrond staan alleen dingen die'vast' staan; mensen en auto's staan er niet op. -l Het vakantiepark Op de plattegrond van een vakantiepark kun je zien waar alles is: de huisjes, de wasserette, de winkel en het voetbalveld. Met behulp van een plattegrond kun je gemakkelijker de weg vinden. Om een plattegrond te maken, worden vaak eerst luchtfoto's gemaakt. -t Een dagje dierenttrin Op een plattegrond staat niet alles precies nagetekend.op een plattegrond van een dierentuin staan dierenverblijven en gebouwen in kleuren. Er staan cijfers en letters bij, en tekentjes. In een legenda staat aangegeven, \Mat de kleuren, cijfers, Ietters en tekentjes betekenen. Zonder legenda kun je een plattegrond niet goed gebruiken. - \
Ie kunt op verschillende manieren straten opzoeken. Aan het begin van elke woonplaats staat een informatiebord met een plattegrond. Daarop kun je straten vinden. Je kunt straten ook opzoeken in een stratenboek. Daarin staan de piaatsen op alfabet. Sommige mensen hebben een navigatiesysteem in hun auto. Daarop kun je intoetsen waar je naartoe wilt. Op de computer kun je de weg vinden met een routeplanner. -l Lijnen en vakken Een plattegrond of kaart is vaak verdeeld in vakken. Daardoor kun je een straat snei vinden. De vakken hebben letters en cijfers. De letters staan van links naar rechts, de cijfers van boven naar beneden. Bij de plattegrond van een plaats hoort een lijst met straatnamen: het register. De namen in het register staan op alfabet. Achter elke naam staan de letter en het cijfer van het vak op de kaart, waarin die straat ligt. \- Noord, oost, zuid, west Bij plattegronden en kaarten spreken we niet van boven, beneden, links en rechts, maar van noord, zuid, oost en west. We noemen dit de windstreken. Op de meeste kaarten ligt het noorden bovenaan. De winstreken staan op de kaart aangegeven in een windroos. Dat is een getekend kompas. Met een kompas kun je zien waar het noorden ligt. Dat kun je ook zien aan de stand van de zon: om 12 uur's middags staat de zon in het zuiden. -
Topografrekaart De weg in de stad De l<;ndcre.l ep"z*lren I'gE. Dus Lècl^ itgl Jn BS àrt ld 4?<-,-l rvt&en kc,tn ner\ in toellrc val< io-b s l-r-t pasikutt w.? -*, lc-tv<r et-l &r\ d wffii&à, wáwas s \p \ f1iffi ffiffi' ffi mffi ifks l$,j fiáí È:,1 ## Àb=s. ({#Á >ffálx ffffi A Legenda W Bebouwing ffil cro.n I w"t"t -l-* Belangrilke straat Siraat B I Pl eark""rplurt. loi oot*inbu.u* [6] nibliotheek E Postk"ntoo, Wr spo*hal li-i t',tot'n Register Lindenlaan 83 Eikenlaan A2 Vincent van Goghstraat C3 Hoge Brake 85 Peelland C5
Op de Íiets Wie een leuke route wil fietsen, kan gebruikmaken van een streekkaart. Daarop zíe je belangrijke wegen en fietspaden. Je ziet ook plaatsen liggen, spoorlijnen, bossen en water. Op een kaart kun je met een iiniaal meten hoe ver je moet rijden. Op een balkje op de kaart staat bijvoorbeeid: 5 cm = 1- km. Als je de afstand weet, weet je ook hoe lang het a t ongeveer duurt voorje ergens bent. - Legênda % Ado$nelweg J anwe-wegwilzer ffi Bebouwing :x Hoofdroute : ÁNws-pàddestoel ffi nedr;lventerrein : Overigeverhardeweg n PaÍkerylaats @ Bos,pa*,plantsoen Íierspad X viádud -{..1 xeiae "-: Spooryeg - Brjzonder geboqw of objed :- J Owrg góied *'''.,1 N sstion wrt"t Handig, zo'tt kaart! Een streekkaart geeft informatie over de omgeving. Je kunt er bijvoorbeeld op zien, waar \Mater, huizen, wegen, bossen en weiianden liggen. In deze les staan foto's en een kaart van het gebied waar de foto's gemaakt zijn. Met een beetje puzzelen kun je aanwijzen op welke plaats op de kaart de fotograaf stond. -l Op de kaart van Nederland staan alleen de grote plaatsen. Op de kaart zie je waar de meeste steden liggen: in het westen van Nederland. Daar liggen ook de meeste \Megen en spoorlijnen, \ /ant daar wonen de meeste mensen. Nederland is verdeeld in 72 provincies. Die hebben op de kaart elk een andere kleur. EIke provincie heeft een hoofdstad. De naam ervan is op de kaart onderstreept. --r Geobas 5 @ \Molters-Noordhoff
Zout water zit tn zeeën en oceanen. Zoet u/ater zittn meren en rivieren. Als water verdampt wordt het waterdamp. Waterdamp is onzichtbaar. AIs lucht kouder wordt, verandert waterdamp in druppeltjes. Je ziet ze als mist. Mist die hoog hangt, noem je wolken. Waterdruppels in een wolk kunnen omiaagvallen als regen, sneeuw of hagel. We noemen dat neerslag. Het water zakt in de grond en stroomt door sloten en rivieren terug naar zee. Daar verdampt het weer. Dat heet de kringloop van hef water. -o- De grond in! Regenwater dat in de grond zakt, vormt grondwater. Grondwater zit aitijd in de grond, ook als het niet regent. Het stroomt langzaam \Meg naar een sloot of rivier. Grondwater wordt door neerslag aangevuld. Als het lang heeft geregend, staat het grond- \Mater hoog. Planten kunnen dan gaan rotten. Als het lang droog is, staat het grondwater iaag. Planten kunnen dan verdrogen. Boeren regelen de hoogte van het grondwater in hun land met een stuw in de sloot. Uit de kraan komt drinkwater. Het wordt gemaakt van grondwater of rivierwater. Om de smaak beter te maken, wordt het gefilterd en schoongemaakt. In West-Nederiand is het grondwater zout. Voor drinkwater wordt daar water uit rivieren gebruikt. Het water wordt naar de duinen geleid. Daar wordt het door het duinzand gezuiverd. Daarna wordt het water verder schoongemaakt. Het schoonmaken van water kost veel geld. Daarom moeten we zuinig zijn met drinkwater.
Groenten onder glas Iemand die groenten, fruit, bloemen of champignons kweekt, heet een tuinder. Veel groente wordt in kassen gekweekt. Tomaten worden gekweekt op steenwol. Champignons worden gekweekt op compost, en ze worden met de hand geplukt. In een kas worden licht en warmte geregeld met een computer. Insecten zoïgen ervoor dat er vruchten uit de bloemen groeien. De tuinder gebruikt sluipwespen om bladluizen te doden. Dan hoeft hij geen gif te spuiten -o Op het land Sommige groenten groeien op akkers. De boer zorgt goed voor zijn groenten. Hij haait onkruid \Meg en soms sproeit hij water of een middel tegen insecten. In Nederland staan veel appel- en perenbomen. Deze fruitbomen staan in boomgaarden. In Nederland worden veel bloembollen gekweekt, op bollenvelden. Voor een bollenkweker is de bloem afval. Bloemboilen worden in Nederland verkocht en in het buitenland. -r t Naar de klant Bloemen komen vaak uit kassen. Een bloemist koopt zijn bloemen op de veiling. Winkeliers kopen groente en fruit van een handelaar. Handelaars kopen groente en fruit meestal direct bij de boer. Veel groente en fruit gaat naar het buitenland. Om ze vers te houden, worden groente en fruit vervoerd met vrachtwagens met een gekoelde laadruimte. Winkeiiers maken reclame om hun spullen beter te kunnen verkopen. a, -
Poten en oogsten Nederland is een aardappelland. Want aardappels groeien goed op kleigrond. Ze staan in ruggen. Het planten van aardappels heet poten. Het oogsten heet rooien. Het verzorgen van aardappels bestaat uit: het bemesten van de akker, het weghalen van onkruid, het bespuiten met een bestrijdingsmiddel tegen diertjes en schimmels. Er zijn veel soorten aardappels. Sommige soorten, zoals bintjes, kun je eten. i Van aardappel tot chips Van vastkokende aardappels wordt bijvoorbeeld chips gemaakt. Dat gebeurt in de chipsfabriek. De aardappels worden geschild en gewassen en in plakjes gesneden. Ze worden gebakken in een enorme oven. In een grote trommel gaan er zout en kruiden over. Via een transportband worden de chips in zakjes gedaan. Mensen in speciale kleren zorgen ervoor dat de machines in de chipsfabriek goed blijven werken. - - Aardappels plakken! kruimig,a_,/-*liw**\ í --- ' \ / \_.;>. / ' \ l"]!1;;ryi"]k{, \ t::;;wtffit;:ffid i I -i k lw *\ f'9$ffiffi"affic \ lfi,:e.: re',,*e:* \-;w@ abrntle Eigenheimer uastkokend,r1-\r /... -;\ 1'.'_\ 1tu"#à) ffi ffi** É-ffi:;-w#ry Nicola -Ww Redslar Behalve eetaardappels zijn er ook fabrieksaardappels. Die worden gekweekt voor het zetmeel. Aardappelzetmeel wordt gebruikt als plakmiddel en als bindmiddel in alierlei producten. In de aardappelmeelfabriek worden de aardappeis geschild en geraspt. Na het drogen blijft het zetmeel over. Om aardappelzetmeel te maken is veel water nodig. Dat water wordt vuil. Het vuile water wordt schoongemaakt en zoveel mogelijk opnieuw gebruikt. Geobas 5 @ \Molters-Noordhoff
Uit de kraan In de meterkast zit een watermeter. Daaraan kan het drinkwaterbedrijf zien hoeveel drinkwater je gebruikt. \Materleidingbuizen lopen onder de grond. Drinkwater wordt vaak gemaakt van grondwater. Dat wordt opgepompt in een waterwingebied. Afualwater stroomt door een rioolbuis weg. Dit rioolwater wordt schoongemaakt in' de rioolwaterzuivering. Daarna stroomt het naar een sloot of een kanaal. -l Gas en licht a Lampen en apparaten werken op stroom of elektriciteit. Stroom komt uit een elektriciteitscentrale. Door stroomkabels gaat het naar de huizen. Vanuit de meterkast lopen draden naar de lampen en stopcontacten in huis. Om te koken en ons huis te verwarmen, gebruiken we meestal aardgas. Dat komt diep uit de bodem van Noord-Nederland en de Noordzee. Door buizen komt het via de meterkast ons huis binnen. Voor stroom en gas moet je betaien. AIs je zuinig bent, kun je veel geld besparen. a t.d t Gontact! Kabels voor de telefoon en de televisie komen bij de meterkast het huis binnen. Bij een mobieltje gaan gesprekken als straling door de lucht. Een antenne zorgt voor het opvangen ofversturen van de stralen. Een telefooncentrale stuurt gesprekken als stralen naar een satelliet. Ook televisieprogramma's gaan via een zendmast naar een satelliet. Vandaar gaan de stralen naar antennes en door kabeis naar de huizen. Dat heet kabeltelevisie. Je kunt de programma's van de satelliet ook ontvangen met een schotelantenne.. Bij internet maakt de computer contact door i de kabel van de telefoon of de televisie. '
éi^ Samenvatting Bossen en beesten Op de Veluwe zijn heidevelden, bossen en zandverstuivingen. In het bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer kun je zien welke dieren er op de Veluwe leven. De gebieden van Staatsbosbeheer zijn heei geschikt voor recreatie: je kunt er wandelen en fietsen. Het is er rustig. Je kunt er kamperen in de natuur. In de bossen worden ook bomen gekapt. Het hout wordt verkocht. Op de open plekken groeien nieuwe planten. Zo komt er variatie í in de bossen... Het water op! In Overijssel liggen de Weerribben. Vroeger was dit een groot moeras. De bodem bestond uit veen. Dat zijn resten van dode planten. Veen werd vroeger afgegraven en gedroogd tot turf. Turf werd gebruikt als brandstof. In de plassen die ontstonden, groeien nu zeldzame pianten en leven aiieriei dieren. In het Fochteloërveen is het veen nooit afgegraven. Het is een beschermd natuurgebied. Je mag niet overal komen, maar je kunt de í vogels bekijken vanuit een vogelkijkhut. - Struinen door de duinen Langs de Noordzeekust vind je zand. Het zand wordt door de wind omhooggeblazen. Een eindje verder valt het \Meer neer. Zo zljn de duinen ontstaan. Helmgras houdt met zijn wortels het duinzand vast. Duinen beschermen Nederland tegen de zee. Daarom worden de duinen beschermd en mag je er alleen wandelen en fietsen. Door de rust leven er alierlei dieren. In de Waddenzee liggen zandplaten: de wadden. Bij eb kun je daar overheen lopen. Er leven zeehonden en watervogels in dit natuurgebied. a I at
Over de weg Over de weg rijden auto's en bussen, motoren en vrachtwagens. Daarmee gaan mensen naar hun werk, of gaan ze een dagje uit. Soms rijden twee autobezitters samen in één auto naar hun werk. Dat heet carpoolen. Industrieterreinen iiggen vaak langs snelwegen. Vrachtwagens brengen producten van bedrijven naar winkels door heel Nederland. Het verkeer zorgt elke dag voor drukte op de \Megen. Er staan vaak iange files. De uitlaat, gassen zljn ongezond en zorgen voor lucht- j veruuiling In Nederland rijden twee soorten treinen: intercity's en sprinters. Naar andere landen rijden er internationale treinen. Naar Parijs is een apart spoor aangelegd, de Hoge Snelheids Lijn (HLS). Goederentreinen vervoeren containers. Een speciale goederenspoorlijn is de Betuwelijn die van de havens in Rotterdam tot in í Duitsland loopt. Door de Betuwelijn riiden er! minder vrachiwagens over de weg. trnánsen i die iangs de Betuwelijn wonen, hebben soms I last van het geluid van de goederentreinen. a Zeeschepen brengen goederen over de hele wereld. Veel goederen worden verpakt in containers. Die worden met hijskranen op zeeschepen gehesen. In de haven worden de containers op binnenvaartschepen geladen. Vervoer met binnenvaartschepen is goedkoper dan met vrachtwagens of treinen, maar het duurt langer. En je kunt niet elke plaats met een binnenvaartschip bereiken. Veel binnenvaartschepen varen over de Rijn naar Duitsland en Frankrijk. In Duitsland ligt het Ruhrgebied met veel steden en fabrieken. t I a