1 de kaart. samenvatting

Transcriptie

1 1 de kaart les 1 Nederland vanuit de ruimte Het weer kun je bekijken met behulp van satellietbeelden. Een satellietbeeld is een computerbeeld dat is gemaakt vanuit een satelliet. Je kunt er bijvoorbeeld water, land, steden en heuvels op herkennen. Je kunt er ook bewolking op zien. Een satelliet is een instrument dat rond de aarde cirkelt en steeds computerbeelden maakt. Van een satellietbeeld kun je een kaart maken. les 2 Nederland en Zeeland Je hebt geleerd wat de provincies van Nederland zijn en welke hoofdsteden ze hebben. Ook heb je de belangrijkste plaatsen, wateren en landstreken in Zeeland geleerd. les 3 Beelden uit de ruimte Op een overzichtskaart staat een groot gebied, bijvoorbeeld het waddengebied. Bij eb vallen grote delen van de Waddenzee droog. Deze delen worden wadden genoemd. Je kunt daar dan overheen lopen. Bij vloed lopen ze weer onder water. Het moment waarop het water bij vloed op het hoogste punt staat heet hoogwater. Het moment waarop het water bij eb op het laagste punt staat heet laagwater. Op satellietbeelden kun je het verschil tussen eb en vloed zien. Maar satellietbeelden worden ook gebruikt om bijvoorbeeld bosbranden te volgen. De satelliet meet dan de temperatuur en stuurt die naar een computer op de aarde. De computer zet dan bijvoorbeeld rode stippen op de plaatsen waar het heel heet is. Daar is dan de brand. les 4 Van satellietbeeld naar kaart Van een satellietbeeld kun je een kaart maken. Water, land, steden en bossen krijgen een aparte kleur. Grenzen kan de satelliet niet zien. Die moet de tekenaar er zelf op zetten. 172

2 1 de kaart Vragen Antwoorden 1 Wat is een satelliet? 1 Een instrument dat rond de aarde cirkelt en steeds computerbeelden maakt. 2 Wat is een satellietbeeld? 2 Een computerbeeld dat is gemaakt vanuit een satelliet. 3 Wat is een overzichtskaart? 3 Een kaart van een groot gebied. 4 Wanneer is het laagwater? 4 Op het moment dat het water bij eb op het laagste punt staat. 5 Wanneer is het hoogwater? 5 Op het moment dat het water bij vloed op het hoogste punt staat. 173

3 2 wonen les 1 Het platteland Het platteland is een gebied met weilanden en akkers. Er zijn maar weinig huizen en boerderijen. In de provincie Groningen is veel platteland. Er wordt graan verbouwd en er lopen koeien. In Nederland is het platteland bijna altijd vlak. De boerderijen staan ver uit elkaar. In Spanje is het platteland niet altijd vlak. Sinaasappels en olijven worden vaak op hellingen verbouwd. De boerderijen staan er meestal bij elkaar in een dorp. In Nederland groeien geen sinaasappels en olijven, want daar is het te koud voor. les 2 Groningen Je hebt geleerd waar de provincie Groningen ligt en wat de belangrijkste plaatsen en wateren zijn. les 3 Kleine dorpen In kleine dorpen zoals Marsum en Can Catassus zijn weinig voorzieningen. Voorzieningen zijn dingen die mensen nodig hebben om prettig te kunnen leven. Bijvoorbeeld een school, een restaurant, openbaar vervoer, een bibliotheek, een politiebureau en een ziekenhuis. Soms vormen een paar kleine dorpen samen een gemeente. Een gemeente is een gebied met een of meer woonplaatsen die samen een burgemeester hebben. In grote steden, zoals Barcelona, zijn bijna alle voorzieningen die je maar kunt bedenken: universiteiten, sportcentra, musea en theaters. Omdat er in kleine dorpen weinig voorzieningen zijn, is er ook minder werk. Jonge mensen verhuizen daarom naar een grotere plaats. De oude mensen blijven achter. Dat heet vergrijzing. Omdat er steeds minder mensen overblijven, verdwijnen vaak ook de laatste voorzieningen. les 4 Meer voorzieningen Appingedam ligt vlak bij Marsum en is veel groter. Er zijn veel voorzieningen. Er zijn genoeg winkels en scholen, er is een tennisbaan, een zwembad en een jachthaven. Daardoor is er ook meer werk. Dat zorgt voor meer inwoners, waarvoor nieuwe wijken gebouwd moeten worden. Zo wordt de stad steeds groter. 174

4 2 wonen Vragen Antwoorden 1 Waaraan herken je het platteland? 1 Aan de akkers en weilanden. 2 Wat zijn voorzieningen? Geef vier voorbeelden. 2 Voorzieningen zijn dingen die mensen nodig hebben om prettig te kunnen leven. Bijvoorbeeld een winkel, een school, een restaurant, openbaar vervoer, een bibliotheek, een politiebureau en een ziekenhuis. 3 Waar vind je veel voorzieningen? 3 In grote dorpen en steden. 4 Wat is een gemeente? 4 Een gemeente is een gebied met een of meer woonplaatsen die samen een burgemeester hebben. 5 Wat betekent vergrijzing? 5 Als er steeds minder jonge mensen zijn en er vooral oude mensen overblijven. 6 Leg uit waarom plaatsen met veel voorzieningen steeds groter worden. 6 Door de voorzieningen is er werk. Dat zorgt voor meer inwoners. En daarvoor moeten nieuwe huizen worden gebouwd. 175

5 3 water les 1 Een dode rivier In 2000 kwam er gif uit een goudmijn in de rivier de Tisza in Hongarije. Daardoor gingen planten en dieren in de rivier dood. Ook vogels werden ziek. Ze hadden vissen gegeten uit de rivier of van het water gedronken. Het water was niet meer geschikt om in te zwemmen of om drinkwater van te maken. De Rijn in Nederland is ook vervuild. Als de vervuiling te erg wordt, kan er geen drinkwater meer van worden gemaakt. Oceanen raken vervuild door afval van schepen en lekkende olie uit olietankers. les 2 Gelderland Je hebt geleerd waar de provincie Gelderland ligt en wat de belangrijkste plaatsen, rivieren en gebieden zijn. Ook heb je gezien dat de Rijn in Gelderland Nederland binnenkomt en dan naar de zee stroomt. De rivier krijgt een paar keer een andere naam. van de zee, een meer, een rivier of een sloot. In Nederland wordt het water van de Rijn op verschillende plaatsen onderzocht. Er worden maatregelen genomen om het water zo schoon mogelijk te houden. Bijvoorbeeld minder schadelijke stoffen gebruiken, het water zuiveren voordat het in de rivier wordt geloosd, het grondwater beschermen, regels afspreken, chemisch afval inleveren en soms demonstreren. les 4 Zuiver water? Met een koffiefilter kun je een proef doen om te zien hoe vuil het water uit een sloot, een gracht of een vijver is. Het is belangrijk dat iedereen ervoor zorgt dat het water zo schoon mogelijk blijft. Sommige stoffen mag je daarom niet door de gootsteen spoelen. les 3 Watervervuiling Door het vuil in een rivier kunnen grote gebieden vervuild raken, want rivieren stromen door verschillende landen. Rivieren raken vervuild door fabrieken en landbouwbedrijven. Fabrieken lozen afval en koelwater in de rivier. Koelwater is nodig om machines koel te houden. In de landbouw worden mest en bestrijdingsmiddelen gebruikt. Bij regen kunnen die in het grondwater terechtkomen. Daarna komen ze in het oppervlaktewater terecht. Dat is water 176

6 3 water Vragen Antwoorden 1 Noem de gevolgen van gif in de rivier. 1 Planten en dieren in de rivier gaan dood. Vogels die van het water drinken of vissen eten, worden ziek. Het rivierwater is niet meer geschikt om in te zwemmen of om drinkwater van te maken. 2 Hoe kunnen oceanen vervuild raken? 2 Door afval van schepen en lekkende olie uit olietankers. 3 Waarvoor wordt in fabrieken koelwater gebruikt? 3 Om de machines koel te houden. 4 Wie zorgen vooral voor vervuiling van de rivieren in Nederland? 4 Fabrieken en landbouwbedrijven. 5 Waarmee doen ze dat? 5 Fabrieken met afval en koelwater. Landbouwbedrijven met mest en bestrijdingsmiddelen. 6 Wat is oppervlaktewater? 6 Water van de zee, een meer, een rivier of een sloot. 7 Noem twee maatregelen om het water zo schoon mogelijk te houden. 7 Minder schadelijke stoffen gebruiken, het water zuiveren voordat het in de rivier wordt geloosd, het grondwater beschermen, regels afspreken, chemisch afval inleveren, demonstreren. 177

7 4 landschap les 1 Fryslân en Dorset De Bouwhoek en de Greidhoek zijn twee landbouwgebieden in Friesland. De Bouwhoek ligt in het noorden van Fryslân. Er zijn vooral akkers waar graan, aardappelen en suikerbieten worden verbouwd. De Greidhoek ligt in het zuiden van Fryslân. Er zijn vooral weilanden met koeien, die met een machine worden gemolken. Dorset is een landbouwgebied in het zuiden van Engeland. Het ziet er heel anders uit dan de Bouwhoek of de Greidhoek. Er zijn golvende akkers en weilanden met schapen. les 2 Fryslân Je hebt geleerd waar de provincie Fryslân ligt, wat de belangrijkste plaatsen en wateren zijn, en welke Waddeneilanden er bij deze provincie horen. Je hebt ook gezien hoe de belangrijkste wegen door Fryslân lopen. les 3 Indeling van het landschap Het landschap in de Bouwhoek, de Greidhoek en Dorset is in stukken verdeeld. Die stukken heten kavels of percelen. Soms hadden boeren veel kleine stukjes land die ver uit elkaar lagen. Omdat de boeren graag een groter stuk land vlak bij hun eigen boerderij wilden, deden ze aan ruilverkaveling. Ruilverkaveling is het ruilen van kavels om stukken land naast elkaar te krijgen. Tegenwoordig noemen we dat landinrichting. De kavels in de Bouwhoek en de Greidhoek zijn gescheiden door sloten of greppels. Een sloot is een smal kanaal langs een weiland of akker, waardoor het water weg kan stromen. Een greppel is een sloot waar meestal geen water in staat. In Dorset zijn de kavels gescheiden door heggen of wandelpaden. Sloten, greppels, heggen en paden zijn inrichtingselementen. Het zijn dingen die mensen een vaste plaats in het landschap hebben gegeven. Fryslân ligt voor een groot deel lager dan de zee. Daarom liggen er dijken langs de kust. Vroeger woonden de mensen in Fryslân op heuvels. Die heten terpen. Dorset ligt hoog boven de zee. Daar zijn geen dijken of terpen nodig. les 4 Inrichting van het landschap In Nederland is het landschap door de mens ingericht. Er zijn huizen gebouwd en bossen, wegen, bruggen en spoorlijnen aangelegd. 178

8 4 landschap Vragen Antwoorden 1 Waar liggen de Bouwhoek, de Greidhoek en Dorset? 1 De Bouwhoek ligt in het noorden van Fryslân. de Greidhoek ligt in het zuiden van Fryslân. Dorset ligt in het zuiden van Engeland. 2 Hoe ziet het landschap van de Bouwhoek, de Greidhoek en Dorset eruit? 2 In de Bouwhoek liggen akkers die vlak zijn. In de Greidhoek liggen weilanden die vlak zijn. In Dorset liggen golvende akkers en weilanden. 3 Wat zijn kavels en hoe worden die ook wel genoemd? 3 Kavels zijn stukken land. Ze worden ook percelen genoemd. 4 Wat betekent ruilverkaveling en hoe wordt dat tegenwoordig genoemd? 4 Ruilverkaveling is het ruilen van kavels om stukken land naast elkaar te krijgen. Nu heet dat landinrichting. 5 Wat is het verschil tussen een sloot en een greppel? 5 In een sloot staat water, een greppel is meestal droog. 6 Wat zijn terpen? 6 Terpen zijn heuvels waarop mensen vroeger woonden. Zo beschermden ze zich tegen de zee. 179

9 5 werken les 1 Werken op de akker In Nederland worden in de landbouw veel machines gebruikt. Zo worden aardappelen met machines gepoot en gerooid. Rooien betekent: gewassen uit de grond halen, bijvoorbeeld aardappelen. De machines doen het werk dat vroeger door mensen werd gedaan. De boerenbedrijven in Nederalnd zijn vaak groot. In een bedrijf worden weinig verschillende gewassen verbouwd. In Polen wordt in de landbouw het meeste werk nog met de hand gedaan. Soms moet iedereen meehelpen, ook de kinderen. De boerenbedrijven zijn er vaak klein en de boeren verbouwen veel verschillende producten. Machines zijn voor deze bedrijven vaak te duur. les 2 Drenthe en Overijssel Je hebt geleerd waar de provincies Drenthe en Overijssel liggen en wat de belangrijkste plaatsen, wateren en gebieden zijn. Ook heb je met een spoorkaart gewerkt. Landbouw wordt onderverdeeld in akkerbouw, veeteelt, tuinbouw en bosbouw. Akkerbouw is het verbouwen van gewassen op akkers. Veeteelt is het fokken van vee. Als veel dieren in een kleine ruimte worden gehouden, heet dat bio-industrie. Tuinbouw is het kweken van groente, fruit en bloemen. In Nederland is veel tuinbouw in kassen. Bosbouw is het aanleggen en onderhouden van bos. les 4 Akkers hier en daar De aardappelen die in Drenthe worden verbouwd, worden in fabrieken verwerkt tot patat, chips, aardappelmeel en puree. Deze producten worden over de hele wereld verkocht. In Polen wordt veel graan verbouwd, maar ook aardappelen, veevoer en suikerbieten. Deze producten worden in Europa en Rusland verkocht. les 3 Landbouw in Nederland In Nederland moeten boeren zich aan veel regels houden. Hierdoor hebben ze veel extra kosten. Steeds meer boeren sluiten daarom hun bedrijf. Sommige Nederlandse boeren beginnen in een ander land opnieuw, omdat daar minder regels zijn en omdat de grond er goedkoper is. 180

10 5 werken Vragen Antwoorden 1 Welke vier vormen van landbouw zijn er? 1 Akkerbouw, veeteelt, tuinbouw en bosbouw. 2 Wat is akkerbouw? 2 Akkerbouw is het verbouwen van gewassen op akkers. 3 Wat is veeteelt? 3 Veeteelt is het fokken van vee. 4 Wat is tuinbouw? 4 Tuinbouw is het kweken van groente, fruit en bloemen. 5 Wat is bosbouw? 5 Bosbouw is het aanleggen en onderhouden van bos. 6 Bij welke vorm van landbouw hoort de bio-industrie? 6 Bio-industrie hoort bij veeteelt. 7 Waarom sluiten steeds meer Nederlandse boeren hun bedrijf? 7 Omdat boeren zich in Nederland aan veel regels moeten houden. Daardoor hebben ze extra kosten. 8 Welke verschillen zijn er tussen landbouw in Nederland en landbouw in Polen? 8 In nederland wordt veel werk met machines gedaan. De boerenbedrijven zijn vaak groot. Er worden weinig verschillende producten verbouwd. In Polen wordt veel werk met de hand gedaan. De bedrijven zijn er klein. De boeren verbouwen veel verschillende producten. 181

11 6 cultuur les 1 Nederland: multicultureel Nederland is multicultureel. Dat betekent dat je in Nederland veel verschillende culturen bij elkaar vindt. Er wonen bijvoorbeeld mensen uit Suriname, Marokko, Turkije, China en Bosnië in Nederland. Het onderwijs is niet in alle landen hetzelfde als in Nederland. In Turkije gaan op veel basisscholen de kinderen in twee ploegen naar school. Ze dragen een schooluniform. Ook de vakanties zijn daar anders dan bij ons. les 2 Utrecht en Flevoland Je hebt geleerd waar de provincies Utrecht en Flevoland liggen en wat de belangrijkste plaatsen en wateren zijn. les 3 Nieuw in Nederland In de laatste vijftig jaar zijn er vooral drie groepen mensen naar Nederland gekomen. Mensen uit landen die bij Nederland horen of hoorden. Mensen die speciaal voor werk naar Nederland zijn gekomen. Dat zijn gastarbeiders. Deze mensen deden vooral werk dat de Nederlanders zelf niet wilden doen. Mensen die uit hun eigen land zijn gevlucht. Als vluchtelingen in Nederland willen blijven, moeten ze asiel aanvragen. Asiel verlenen betekent onderdak geven aan mensen die in hun eigen land gevaar lopen. Mensen van wie minstens een van de ouders in het buitenland is geboren, zijn allochtonen. Als allebei je ouders zijn geboren in het land waarin je woont, ben je autochtoon. De Nederlandse cultuur verandert langzaam, omdat de Nederlanders dingen van de mensen uit andere culturen overnemen. les 4 Op de vlucht In 1951 hebben meer dan 135 landen het Vluchtelingenverdrag ondertekend. Nederland ook. Een verdrag is een schriftelijk vastgelegde afspraak tussen twee of meer staten. In het Vluchtelingenverdrag staat dat je asiel kunt krijgen wanneer je in je eigen land gevaar loopt door je godsdienst, je ras, je mening of je nationaliteit. Vluchtelingen die asiel aanvragen, wachten in een asielzoekerscentrum (azc) af of de regering ze een verblijfsvergunning geeft. Als ze een verblijfsvergunning krijgen, mogen ze in Nederland blijven. 182

12 6 cultuur Vragen Antwoorden 1 Wat is multicultureel? 1 Multicultureel betekent dat er veel verschillende culturen bij elkaar zijn. 2 Welke drie groepen mensen zijn de afgelopen vijftig jaar vooral naar Nederland gekomen? 2 Mensen die woonden in landen die bij Nederland horen of hoorden, gastarbeiders en vluchtelingen. 3 Wat zijn gastarbeiders? 3 Mensen die speciaal voor werk naar een ander land zijn gehaald. 4 Wat is asiel? 4 Onderdak verlenen aan mensen die in hun eigen land gevaar lopen. 5 Wanneer ben je allochtoon? 5 Als minstens een van je ouders in het buitenland is geboren. 6 Wanneer kun je als vluchteling asiel krijgen? 6 Als je in je eigen land gevaar loopt door je godsdienst, je ras, je mening of je nationaliteit. 183

13 7 natuur les 1 Heuvels en bergen Hoogteverschil in het landschap noem je reliëf. Zuid-Limburg is het hoogste gebied van Nederland. Er zijn daar heuvels. Bij het drielandenpunt in Zuid- Limburg grenzen Nederland, België en Duitsland aan elkaar. In Zuid-Tirol in Italië liggen veel hoge bergen. In de bergen zijn haarspeldbochten en bergpassen. Een bergpas is een punt waar de weg tussen twee bergtoppen door gaat. les 2 Limburg en Noord-Brabant Je hebt geleerd waar de provincies Limburg en Noord-Brabant liggen en wat de belangrijkste plaatsen, wateren en gebieden zijn. Ook heb je hoogtecijfers gelezen op een kaart. les 3 Hoogteverschillen Er zijn vier verschillende landschappen met hoogteverschillen. Laagland ligt niet hoger dan 200 meter boven de zeespiegel. Heuvelland ligt tussen 200 en 500 meter boven de zeespiegel. Middelgebergte ligt tussen 500 en 1500 meter. Hooggebergte ligt hoger dan 1500 meter. Op een kaart wordt de hoogte in een landschap aangegeven door hoogtecijfers en hoogtelijnen. Hoogtecijfers geven aan hoe ver het land boven de zeespiegel ligt. Hoogtelijnen zijn lijnen die hoogtecijfers op een kaart met elkaar verbinden. De hoogteverschillen worden op een kaart ook aangegeven met kleuren. Tussen twee hoogtelijnen is de kleur hetzelfde. les 4 Reliëf Het hoogste punt in Nederland ligt in Vaals in Zuid-Limburg. Het ligt 322 meter boven de zeespiegel. Een groot deel van Nederland ligt lager dan de zeespiegel. Het wordt beschermd door duinen en dijken. In Noord-Italië zijn de hoogteverschillen veel groter dan in Nederland. De hoogste berg is er meer dan 4000 meter hoog. In het hooggebergte vind je rotsen en steile hellingen. Er zijn geen bomen. In het middelgebergte vind je ook steile hellingen, maar er zijn ook bomen, gras en planten. In het heuvelland zijn geen steile hellingen. Er is veel groen. In het laagland zijn helemaal geen hellingen. Ook daar is het groen. 184

14 7 natuur Vragen Antwoorden 1 Noem een overeenkomst tussen het landschap van Zuid-Limburg en dat van Zuid-Tirol. Noem ook een verschil. 1 In Zuid-Limburg en in Zuid-Tirol zijn hoogteverschillen. Maar in Zuid-Tirol zijn die veel groter dan in Zuid- Limburg. 2 Wat is een bergpas? 2 Een weg die tussen twee bergtoppen door loopt. 3 Noem de vier hoogtelandschappen. Hoe hoog liggen ze boven de zeespiegel? 3 Laagland ligt lager dan 200 meter. Heuvelland ligt tussen 200 en 500 meter. Middelgebergte ligt tussen 500 en 1500 meter. Hooggebergte ligt hoger dan 1500 meter. 4 Wat zijn hoogtecijfers en hoogtelijnen? 4 Hoogtecijfers geven aan hoe ver het land boven de zeespiegel ligt. Hoogtelijnen zijn lijnen die de hoogtecijfers op de kaart met elkaar verbinden. 5 Wat is reliëf? 5 Hoogteverschil in het landschap. 6 Hoe worden de lage delen van Nederland beschermd tegen de zee? 6 Door duinen en dijken. 185

15 8 verkeer les 1 Veel verkeer Goederen worden over het water vervoerd met vrachtschepen. In de havens van Rotterdam komen veel grote vrachtschepen aan over zee. Vaak zijn die schepen te groot om over de rivieren verder te varen. Dan wordt de vracht overgeladen in een kleiner vrachtschip. Veel van deze kleinere schepen varen over de Rijn van Rotterdam naar het Ruhrgebied. Dat is een groot industriegebied in Duitsland. De schepen brengen daar goederen uit Rotterdam naartoe. Ze nemen nieuwe producten uit de fabrieken van het Ruhrgebied mee terug. les 2 Noord- en Zuid-Holland Je hebt geleerd waar de provincies Noord- en Zuid-Holland liggen en wat de belangrijkste plaatsen, wateren en gebieden zijn. Een veerboot vaart steeds heen en weer tussen twee oevers. De veerboot van Rotterdam naar Engeland is een roll-onroll-offschip. Dat is een schip waar auto s aan de ene kant oprijden en aan de andere kant weer af kunnen rijden. Een gebied dat veel goederen van een haven krijgt, noem je het achterland. Het Ruhrgebied behoort tot het achterland van Rotterdam. les 4 Het achterland In de havens van Rotterdam komen alle soorten goederenverkeer bij elkaar: zeeschepen, binnenvaartschepen, vrachtwagens en goederentreinen. Nederland, Duitsland, Frankrijk, Zwitserland en Noord-Italië horen bij het achterland van Rotterdam. Ook in België, Frankrijk en Duitsland zijn grote havens. les 3 Transport over het water Zeevaart is de scheepvaart op zee. Binnenvaart is de scheepvaart op rivieren en kanalen. Het overladen van goederen heet overslag. Als goederen tijdelijk worden bewaard, heet dat opslag. De havens van Rotterdam behoren tot de grootste ter wereld. Er zijn aparte havens voor verschillende soorten schepen en goederen. In de containerhavens mogen alleen schepen met containers komen. Er zijn ook speciale havens voor tankers. Dat zijn schepen die aardolie vervoeren. 186

16 8 verkeer Vragen Antwoorden 1 Wat is het achterland? 1 Een gebied dat veel goederen krijgt van een haven. 2 Welk voordeel heeft een roll-on-roll-offschip? 2 Auto s kunnen er aan de ene kant oprijden en aan de andere kant weer af. Ze hoeven dus niet achteruit te rijden of te keren als ze eraf gaan. 3 Wat is overslag? 3 Het overladen van goederen van het ene vervoermiddel in het andere. 4 Wat is opslag? 4 Bij opslag worden goederen tijdelijk bewaard. 5 Wat is binnenvaart? 5 De scheepvaart over rivieren en kanalen. 6 Noem een belangrijk industriegebied in het achterland van Rotterdam. 6 Het Ruhrgebied in Duitsland. 187