FINANCIEEL RISICOGEDRAG VAN JONGEREN. Ilse Cornelis 1
OVERZICHT CEBUD Financieel risicogedrag van jongeren Financiële vorming en budgethulpverlening: werkzame factoren Minimale referentiebudgetten 2
WIE IS CEBUD Centrum voor budgetadvies en onderzoek Verbonden aan opleiding Sociaal Werk- Thomas More 3
WIE IS CEBUD Multidisciplinair team onderzoekers Wetenschappelijk onderzoek Consumenten financieel weerbaar maken Competenties hulpverleners versterken door het aanbieden van nieuwe methodieken, tools, andere valorisatie instrumenten Beleidsvoerders informeren en adviseren Studenten informeren via lessen, vormingen en workshops en eventueel betrekken bij het onderzoek 4
WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK ONDERZOEKSTHEMA S Armoedebestrijding Effectieve budget- en schuldhulpverlening Veerkrachtige consumenten in een veerkrachtige maatschappij Referentiebudgetten en menswaardig inkomen (Marktonderzoek) 5
PRODUCTEN 6 Studiedag: Omdat je geld telt
VORMINGEN 7 Studiedag: Omdat je geld telt
CONTACT Kleinhoefstraat 4, 2440 Geel 014 56 23 10 www.cebud.be info@cebud.be www.facebook.com/cebud 8
9 FINANCIEEL RISICOGEDRAG BIJ JONGEREN
Soms vraag ik mij wel af, wie gaat mij daar allemaal bij helpen? Aan mijn mama moet ik dat niet vragen, want die weet daar zelf niet veel van. 10
ONDERZOEK Doel In kaart brengen van financieel (risico)gedrag van jongeren (van 16 jaar tot en met 18 jaar) Visie van jongeren zelf op educatie en preventie Methode Literatuurstudie Survey Focusgroepen 11
FINANCIEEL RISICOGEDRAG individuele gedragingen of gedragspatronen die het potentieel hebben om te leiden tot financieel nadelige of problematische uitkomsten 12
Achtergrondkenmerken Geslacht Woonplaats Etnische identificatie Schooltype Gezinssamenstelling Uitgaan Co-morbide factoren (verslaving, handicap, ) Economische bronnen Achtergrond ouders (werk + opleiding + rondkomen) Zakgeld Inkomen uit werk Attitudes Specifieke attitudes m.b.t. schulden en sparen Materialisme Kennis Financiële kennistoets OESO Kennis lonen en prijzen Vaardigheden Subjectieve normen Ouders (financiële opvoeding, normen) Peers: gevoeligheid voor sociale beinvloeding Reclame: blootstelling en gevoeligheid Financieel risicogedrag Lenen Sparen Kopen op afbetaling Spelen om geld Online kopen Betalen per sms Niet rondkomen Ondoordacht geld uitgeven Uitgavepatronen Compulsief kopen Coping strategieën Financieel nadelige uitkomsten/financiële problemen Schulden Spaargeld Subjectieve financiële gezondheid Controle Locus of control Self-efficaicy Individuele verschillen Impulsiviteit/zelfcontrole Toekomst oriëntatie/delay discounting Risico-aversie Zelfwaardering Cognitieve biases Mental accounting Optimisme/self-serving bias Menswaardig leven 13
RESULTATEN Inkomen Uitgaven Risicogedrag Financiële moeilijkheden 14
PREVALENTIE RISICOGEDRAG lenen (soms of vaker) 25.1 spelen om geld (tenminste maandelijks) 8.3 online kopen (tenminste maandelijks) 17.8 sms betalen (tenminste maandelijks) 11.8 spaargeld aanspreken (soms of vaker) 13.6 compulsief kopen 8.7 risicovolle coping (meer risicovolle dan niet-risicovolle 20.2 strategieën) geld te veel uitgeven (soms of vaker) 6.3 % 15
RISICOGEDRAG-OVERZICHT 40% geen enkele vorm van risicogedrag 31% slechts 1 soort 12% drie of meer risicogedragingen => risicogroep Geld lenen en compulsief kopen hangen samen met alle andere risicogedrag Twee soorten risicogedragingen: geld uitgeven dat er niet is en directe bevrediging zoeken 16
FINANCIËLE MOEILIJKHEDEN % financiële zorgen en ontevredenheid 4,9 geld tekort komen 28,9 schulden 10,5 17
BESCHERMT ERVARING MET GELD? Als ik mijn zakgeld krijg is dat echt twee dagen daarna al op of zo, en dan ah, daar is iets en dan wil ik dat kopen en dan is dat al op, en dan vraag ik geld aan mijn mama. Dan is dat van is dat nu al op? Dan krijg ik soms wel extra, als ik lief ben. 18
BESCHERMT ERVARING MET GELD? Vooral gekaderd in leerprocessen in gezin MAAR: 15 20% problematisch Geen duidelijk profiel behalve financiële achtergrond voor rolmodel! Veel variatie in aanpak ouders Vaak een beschermende reflex Meer verantwoordelijkheid wordt meestal positief geëvalueerd» Soms heb ik het er wel moeilijk mee, maar uiteindelijk, ge leert daar wel uit, en als ik dan zo zie naar mensen die alles krijgen, dan denk ik, wat ga je later doen, altijd aankloppen bij de mama en de papa? Belangrijke functie van ouders! Rolmodel Praten over geld Verantwoordelijkheid geven (passend bij leeftijd) Niet overal even evident (bv. rolmodel bij financieel moeilijke thuissituatie) AANPAK => ondersteunend programma dat hierop inspeelt => aandacht voor ouders met beperkte middelen 19
BESCHERMEN FINANCIËLE KENNIS EN VAARDIGHEDEN? School Financiële kennis Financiële vaardigheden Thuis Risicogedrag 20
FINANCIËLE KENNIS, VAARDIGHEDEN EN MOTIVATIE Nood aan aanleren en trainen van vaardigheden Verschil tussen weten en in de praktijk brengen wordt aangehaald Sparen Budgetteren Bv, bijhouden inkomsten en uitgaven Omgaan met reclame en trends Belangrijk : rol van leeftijdsgenoten en weerbaarheid tegenover groepsdruk (breder dan financiële educatie) 21
BEÏNVLOEDENDE FACTOREN? Invloed van peers Jongeren die meer gevoelig zijn voor invloed van peers: globaal meer extern geld uitgeven Invloed van marketing en media Jongeren die meer uren tv kijken per dag: meer risicogedrag en schulden Materialistische houding centraliteit en geluk Meer compulsief kopen, meer geldtekort 22
BEÏNVLOEDENDE FACTOREN? Impulsiviteit en korte-termijndenken niet vooruit denken voor men iets doet en onvoorzichtigheid : meer risicogedrag streven naar nieuwe ervaringen : globaal meer risicogedrag gericht is om snelle bevrediging en directe en toegankelijke consumptie. tijdsperspectief instant gratification. Aanpak Werken aan zelfcontrole: o Training zelfcontrole strategieën (zelfmonitoring, doelen implementatie-intenties, deadlines, ) o WOOP (http://woopmylife.org/) 23
RISICOGROEPEN? Jongeren die vaker uitgaan Globaal patroon van overconsumptie gericht op directe bevrediging Frequenter en ernstiger risicogedrag Relatief weinig zelfinzicht o Weinig zorgen over financiële toekomst AANPAK: Werken aan bewustwording, motiveren om gedrag te wijzigen en weerstand overwinnen Beperken van impulsieve uitgaven en versterken van financiële vaardigheden (zie verder) 24
WERKEN ROND BEWUSTWORDING EN MOTIVATIE Dit is eigenlijk gewoon een onderwerp waar we op school niet echt mee bezig zijn. En uit uw eigen gaat ge niet zeggen, aja, ik ga dat doen 25
WERKEN ROND BEWUSTWORDING EN MOTIVATIE 26 Vooral bij jongeren met risicovol gedrag Vereist maatwerk afhankelijk van fase in motivatie-cyclus Voorbeschouwing: zien geen probleem => Bewustmaking en doorbreken van weerstand o Confrontatie o Budget verplicht laten bijhouden o herkenbare ervaringsdeskundigen Beschouwing of voorbereiding => Voordelen van gedragsveranderingen duidelijk maken en oefenen van vaardigheden o Gepaste leermiddelen en methoden o Vanuit beleving van jongeren zelf o Interactief!
RISICOGROEPEN? Jongeren uit een financieel minder sterke thuissituatie Globaal vaker extern geld uitgeven Zijn zich bewust van risicogedrag Geldtekorten voor nodige uitgaven AANPAK Werken aan opdrijven inkomsten en structureel beperken uitgaven- uitputten rechten Wat is menswaardig inkomen? 27
FINANCIËLE EDUCATIE-NODEN EN TEKORTEN VOLGENS JONGEREN Methoden Inhouden 28
METHODEN Onderscheid tussen leuke en nuttige methodieken Voorkeur voor niet-courante methodieken Leermethoden met spel-element (serious games / real life spellen) o Online games: vooral positief door diegene zonder ervaring o Real-life spellen: vooral positief met ervaring 29
METHODEN Authenticiteit! Zowel bij film, ervaringsdeskundige, hulpverleners, toneel,» Je ouders kunnen wel zeggen doe dat niet want dan gebeurt er dit of dat, maar als iemand die dat meegemaakt heeft dat komt vertellen is dat toch nog anders. Probleem bij (serious) games? Interactiviteit (spellen, uitstappen, groepsgesprek) Herkenbaarheid Interessantheid erg individueel verschillend Timing (zowel verticaal als horizontaal) 30
INHOUDELIJKE NODEN Budgetteren, sparen en rondkomen Vooral nood aan vaardigheden en zelfcontrole Pensioen Omgaan met reclame en verleidingen Wel reclamewijs (kennis) maar relatief weinig weerstand tegen verleidingen en vooral groepsdruk Inzicht in leven met schulden/geldproblemen Omdat ik dat wel, allee belangrijk niet echt, maar volgens mij is dat wel interessant om te weten, dat als ge dat dan weet gaat ge volgens mij veel beter met uw geld omgaan, dat je zo denkt van, kan ik dat nu kopen, maar dan gebeurt er misschien dat. 31
INHOUDELIJKE NODEN Kosten van zelfstandig leven Weinig inzicht in dagelijkse kosten Nood aan toegankelijk referentiemateriaal Bv. Hoeveel kost studeren? alleen wonen? inrichting appartement? Niet enkel minimaal maar bovenminimaal referentiebudget Gebaseerd op reële uitgaven Volgens inkomen, gezinssamenstelling, wonen, Vergelijk je budget online tool : eind 2016 32
33 WERKZAME FACTOREN IN BUDGETHULPVERLENING
SUCCESFACTOREN DUURZAAM BUDGETMANAGEMENT 34
FINANCIËLE VORMING: EFFECTIVITEIT Financiële educatie bij jongeren Korte termijn effecten Financiële kennis: + Gedragsintenties: + Zelf gerapporteerd gedrag: + Geobserveerd gedrag: 0 Lange termijn effecten Geobserveerd gedrag:? 35
FINANCIËLE VORMING: EFFECTIVITEIT Financiële educatie bij jongeren: werkzame ingrediënten? Link met echte wereld Huishoudbudget, verschillende carrières met financiële doelen, aansluitend bij nabije toekomst,,,, Actieve werkvormen Simulatiespellen, quiz, interactief spel, ervaringen verwerken van zowel goede als slechte keuzes in bv virtuele wereld, themapark met rollenspel Geïntegreerd in curriculum Professionalisering docenten Betrokkenheid van ouders 36
FINANCIËLE VORMING: EFFECTIVITEIT Interventies gericht op kwetsbare groepen Kennis: + Vertrouwen in eigen kunnen : + Korte-termijn gedragsintenties: + Korte termijn gedrag: + =>opgelet: - Gemotiveerd publiek dat aan alle metingen deelneemt - Geen effecten op langere termijn 37
FINANCIËLE VORMING: EFFECTIVITEIT Interventies gericht op kwetsbare groepen: werkzame ingrediënten? Inoefenen vaardigheden Overeenstemming tussen doelen deelnemer en doelen interventie Bewustwording over huidige financiële toestand Verhogen kennis en vaardigheden Groepsgerichte programma s 38
BUDGETBEGELEIDING Denk ook aan Schaarste Veel gedrag gestuurd door minder bewuste, irrationele denkprocessen => automatiseer en vereenvoudig => cues en herinneringen => keuzes en info beperken 39
40 MINIMALE REFERENTIEBUDGETTEN
VOORWAARDEN TOT MAATSCHAPPELIJKE PARTICIPATIE 41
FINANCIËLE VOORWAARDEN: REFERENTIEBUDGETTEN VOOR MAATSCHAPPELIJKE PARTICIPATIE Maatschappelijke participatie Gezondheid: Gezonde voeding Geschikte kleding Adequate huisvesting Gezondheidszorg en persoonlijke verzorging Rust & Ontspanning Autonomie: Veilige kindertijd Betekenisvolle relaties Mobiliteit Veiligheid Menswaardig leven
REFERENTIEBUDGETTEN: WAT IS MINIMAAL? Hét (absolute) minimum bestaat niet! Noodzakelijk inkomen hangt af van noodzakelijke uitgaven Worden bepaald door individuele en maatschappelijke factoren Referentiebudgetten Een ondergrens: inkomen dat volstaat om volwaardig te participeren aan de maatschappij in vrij gunstige omstandigheden (voor gezonde, competente en goed geïnformeerde burgers) 43
WAT ZIJN REFERENTIEBUDGETTEN? 44 Referentiebudgetten zijn geprijsde korven van goederen en diensten die een bepaalde levenstandaard weerspiegelen voor een bepaalde populatie Belgische referentiebudgetten, populatie: Ontwikkeld en geüpdatet voor Vlaanderen (2015), Brussel (3 typegezinnen, 2015), Wallonië (2010) Gebaseerd op: bestaande normen en richtlijnen, wetenschappelijke kennis (experts), ervaringskennis (burgers in focusgroepen) Vuistregels afgesproken door experts: Normatieve budgetten Maximale transparantie Flexibel aanpasbaar Lange termijnbudgetten Aanvaardbaar voor hen die ervan moeten leven Focusgroepen met mensen van een verschillende socio-economische achtergrond Elke jaar prijsaanpassing, iedere vijf jaar welvaartsaanpassing
REFERENTIEBUDGETTEN Vlaamse referentiebudgetten: Voor de eerste keer ontwikkeld in 2008 Storms & Van den Bosch, 2008 Eerste welvaartsaanpassing: 2013 Storms, Penne, Vandelannoote, Leen Van Thielen, 2015 (Vlas-studies 21) Laatste prijsaanpassing: 2015 https://remipro.be/remi/calculator/ 45
ILLUSTRATIE Referentiebudget voor niet werkende gezinnen, in goede gezondheid, huurders in de private huisvestingssector, woonplaats goed toegankelijk met openbaar vervoer => Bedragen september 2016 46
KORVEN Voeding Kleding Persoonlijke verzorging en gezondheidszorg Adequate huisvesting Veiligheid Rust en ontspanning Veilige kindertijd Onderhouden van relaties Mobiliteit 47
G Gezonde voeding 48 Criteria: Gezonde, evenwichtige en gevarieerde voeding (Hoge gezondheidsraad, Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie) voorkeur /middenweg: 5/2 Voorkeursproducten: goedkoopste middenwegproducten: zoveel mogelijk variatie, verantwoordbaar binnen een minimumbudget Aanvaardbaar (focusgroups) Inclusief eet-en bereidingsbenodigdheden
GEZONDE VOEDING Vrouw Man Vrouw + 1 kind 2 jaar Vrouw + 1 kind 4 jaar Vrouw + 1 kind 8 jaar Vrouw + 1 kind 14 jaar Vrouw + 2 kinderen 2, 4 jaar Vrouw + 2 kinderen 4, 8 jaar Vrouw + 2 kinderen 8, 14 jaar water 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 6,8 4,0 4,0 6,8 graan 25,7 45,9 33,9 41,3 51,9 60,8 49,5 67,4 87,3 fruit 24,1 24,1 38,0 38,0 44,9 59,4 51,9 58,8 80,1 groenten 24,5 24,5 32,8 38,3 46,6 48,8 46,7 60,4 70,5 melk 20,3 20,3 32,2 32,8 41,7 50,3 44,3 53,8 71,3 vlees, vis, ei 29,0 29,0 46,6 51,3 58,0 58,0 68,7 79,4 82,2 vet 4,2 5,7 4,8 7,2 8,1 8,7 12,0 17,3 20,4 rest 4,7 4,7 6,8 7,0 11,2 11,2 8,7 13,2 17,4 totaal 136,6 158,2 199,2 219,9 266,3 303,9 285,8 354,4 436,1 Totaal *10% - voeding andere korven 144,3 167,1 209,2 231,0 279,7 319,2 299,3 371,2 456,7 keukenuitrusting 11,8 11,8 12,0 12,0 13,0 13,0 14,3 14,3 15,3 beweging 6,7 6,7 6,7 11,8 11,8 11,8 11,8 17,0 17,0 totaal voeding 162,7 185,6 227,8 254,8 304,5 344,0 325,4 402,4 488,9 49
REFERENTIEBUDGETTEN VOOR MAATSCHAPPELIJKE PARTICIPATIE ALS RICHTNORM: HOEVEEL INKOMEN IS NODIG? Referentiebudgetten, niet-werkenden, goede gezondheid, private huur, september 2016 1279 1267
REFERENTIEBUDGETTEN VOOR MAATSCHAPPELIJKE PARTICIPATIE ALS RICHTNORM: HOEVEEL INKOMEN IS NODIG? Referentiebudgetten, niet-werkenden, goede gezondheid, sociale huur, september 2016 924 911
Vaste uitgaven Brand- en familiale verzekering 20 Huur/hypotheek + bijkomende kosten 569 Verbruikerskosten 110 Ziekenfondsbijdrage, zorgverzekering, hospitalisatieverzekering 21 Internetkosten 21 Kabeltelevisie 21 Telefoonkosten 15 Vakbondsbijdrage/Belastingen (provincie, ) 13 Totaal 790 Leefgeld Voeding 157 Klein onderhoud woning (poetsgerief, spaarlampen) 2 Gezondheid en verzorging 28 Kleding 32 Herstel schoenen, schoensmeer, naaigerief en waspoeder 7 Vervoer (trein, bus, onderhoud fiets) 71 Onderwijs 0 Ontspanning, onderhoud relaties, zakgeld 103 Nazicht boiler, centrale verwarming, herstellingen aan woning 14 Rest- en gft-afval en andere burgerverplichtingen 7 Totaal 420 Toekomstige voorzieningen 63 TOTAAL 1274
REFERENTIEBUDGETTEN VOOR MAATSCHAPPELIJKE PARTICIPATIE ALS RICHTNORM: VOLSTAAT HET LEEFLOON?
REFERENTIEBUDGETTEN VOOR MAATSCHAPPELIJKE PARTICIPATIE ALS RICHTNORM: VOLSTAAT HET LEEFLOON? 3000 Referentiebudgetten niet werkenden, effect sociale huisvesting en sociale voordelen, maart 2016 2500 450 2000 1500 1000 500 380 380 380 122 375 375 108 108 98 97 781 796 1002 1042 1165 446 370 143 380 370 123 117 131 1285 1230 1393 1656 377 377 377 159 359 145 145 136 1135 1347 1387 1508 374 377 374 169 160 155 1631 1720 1562 181 1989 375 375 77 77 831 811 296 94 1250 0 Referentiebudget sociale huur en sociale voordelen Extra budget indien private huur Extra budget indien geen sociale voordelen Netto leefloon (IGO)
IS HET MOGELIJK OM MET EEN MINIMUM LOON ROND TE KOMEN? 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Referentiebudget, werkend, huurder prive sector Referentiebudget, werkend, huurder sociale sector Referentiebudget, werkend, huurder prive sector + AUTO minimumloon
ZELF BEREKENEN? Bereken zelf een referentiebudget voor je gezin of cliënt: Budgetcalculator op www.cebud.be 56
MEER LEZEN? www.cebud.be 57