Factsheet Effectiviteit van vitamine D op valongevallen
Disclaimer Bij de samenstelling van deze publicatie is de grootst mogelijke zorgvuldigheid in acht genomen. VeiligheidNL aanvaardt echter geen verantwoordelijkheid voor eventuele, in deze uitgave voorkomende, onjuistheden of onvolkomenheden. Overname van tekst of gedeelten van tekst is toegestaan, mits met de juiste bronvermelding. Indien tekst gebruikt wordt voor commerciële doelstellingen dient altijd vooraf schriftelijke toestemming verkregen te zijn.
Valincidenten bij ouderen en (problematisch) alcoholgebruik Rozan van der Veen Judith Kuiper Uitgegeven door VeiligheidNL Postbus 75169 1070 AD Amsterdam www.veiligheid.nl Herziene versie: november 2017 Eerste versie: juni 2010
Valincidenten bij ouderen en (problematisch) alcoholgebruik 1 Inleiding Vallen is de meest voorkomende oorzaak van letsel door een ongeval bij ouderen. Jaarlijks worden in Nederland 97.400 65-plussers na een val behandeld op een afdeling voor Spoedeisende Hulp van een ziekenhuis: ofwel elke 5 minuten valt één 65-plusser waarvoor er een behandeling noodzakelijk is 1. Omdat het aantal ouderen de komende jaren sterk toeneemt, zal het aantal Spoedeisende Hulpbezoeken (en daarmee het aantal letsels) stijgen naar 145.000 in 2030 1. Vitamine D Om het aantal valongevallen te voorkomen kunnen passende en effectieve preventieve maatregelen genomen worden 2,3, waaronder het verbeteren van de botkwaliteit. Vitamine D levert een bijdrage aan een betere botkwaliteit en kan door een gunstig effect op de spierkracht en spierfunctie, een val voorkomen 4. Vitamine D kan via voedsel worden ingenomen, bijvoorbeeld vette vis, eidooier of margarine, maar voor een belangrijk deel wordt het gevormd in onze huid in de periode van april tot oktober, onder invloed van zonlicht. Bij voldoende blootstelling in de zomer van minimaal dagelijks één kwartier, is er voldoende reservevoorraad opgebouwd voor de wintermaanden Deze productie is afhankelijk van de blootstelling aan daglicht, de huidskleur en de ouderdom van de huid. In een donkere huid en een oudere huid wordt minder vitamine D aangemaakt dan in een lichte huid en een jonge huid 6,7. Vitamine D is samen met calcium van belang voor sterke botten 8. Een tekort aan vitamine D gaat gepaard met spierzwakte, spierkrampen en op den duur zwakke, pijnlijke botten. Vitamine D tekort komt vaak voor bij personen met een donkere huidskleur, vrouwen die een sluier dragen, mensen die onvoldoende buiten komen en mensen met een verminderde eetlust (die laatste twee factoren zijn vaak aanwezig bij bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen). Een goede vitamine D-status hangt niet alleen samen met spier- en botsterkte maar mogelijk ook met een lager risico op kanker, autoimmuunziekten, tuberculose, diabetes type 2 en hart- en vaatziekten. Een teveel aan vitamine D komt weinig voor, maar kan leiden tot een verhoogde calciumspiegel in het bloed en tot kalkafzetting in de nieren 7. Onderzoek Uit onderzoek blijkt dat bij ouderen (zowel thuiswonend als in verpleeg- en verzorgingshuizen) met lage vitamine D waarden, vitamine D suppletie met of zonder calcium leidt tot een afname van het aantal valincidenten en de frequentie van valincidenten. Aangenomen wordt dat dit komt door een versterking van spieren en een verbeterde balans. In combinatie met calcium heeft vitamine D suppletie tevens, bij bewoners van verpleegen verzorgingshuizen, een potentieel verlagend effect op het aantal botbreuken. Dit laatste effect werd niet bij thuiswonende senioren aangetoond 9,10 Conclusies en aanbevelingen Het aanvullend gebruik van vitamine D heeft vooral zin voor risicogroepen, waarbij vitamine D tekort voorkomt. Vitamine D suppletie leidt binnen deze groepen tot minder en minder vaak vallen en bij niet-zelfstandig wonende ouderen leidt vitamine D in combinatie met calcium tot minder botbreuken 9,10. De Gezondheidsraad heeft in 2012 advies uitgebracht voor het gebruik van vitamine D op grond van recente wetenschappelijke inzichten 6. Voor de aanmaak van vitamine D in de
Valincidenten bij ouderen en (problematisch) alcoholgebruik 2 huid wordt aanbevolen om dagelijks minimaal een kwartier buitenshuis door te brengen en het gebruik van gezonde voeding met voldoende calcium. Voor de volgende groepen wordt dagelijks 20 microgram extra vitamine D aanbevolen: vrouwen en mannen vanaf 70 jaar; ouderen met osteoporose en bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen met zo nodig extra calciuminname. Daarnaast wordt dagelijks 10 microgram extra vitamine D aanbevolen voor vrouwen van 50-70 jaar Bronnen 1 Draisma C. Factsheet vallen 65 jaar en ouder. VeiligheidNL, oktober 2016. 2 Gillespie LD, Robertson MC, Gillespie WJ, Sherrington C, Gates S, Clemson LM, Lamb SE. Interventions for preventing falls in older people living in the community. Cochrane Database of Systematic Reviews 2012, Issue 9. Art. NO: CD007146. DOI:10.1002/14651858.CD007146.pub3. 3 Stubbs B, Brefka S, Denkinger MD. What works to prevent falls in community-dwelling older adults? Umbrella review of meta-analysis of randomized controlled trials. Physical Therapy. 2015;95:1095-1110. 4 Kalyani RR, Stein B, Valiyil R, Manno R, Maynard JW, Crews DC. Vitamin D treatment for the prevention of falls in older adults: systematic review and meta-analysis. Journal of the American Geriatrics Society. 2010;58:1299-1310. 5 Murad MH, Elamin KB, bu Elnour NO, Elamin MB, Alkatib AA, Fatourechi MM, et al. Clinical review: The effect of vitamin D on falls: a systematic review and meta-analysis. The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 2011;96:2997-3006. 6 Gezondheidsraad. Evaluatie van de voedingsnormen voor vitamine D, nr.2012/15, Den Haag, 2012. 7 Voedingscentrum. Vitamine D. https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vitamined.aspx. Geraadpleegd augustus 2017. 8 Veldurthy V, Wei R, Oz L, Dhawan P, Jeon YH, Christakos S. Review article vitamin D, calcium homeostasis and aging. Bone Research. 2016;4: doi: 10.1038/boneres.2016.41. 9 Gillespie LD, Robertson MC, Gillespie WJ, et al. Interventions for preventing falls in older people living in the community. Cochrane Database Systematic Review. 2012;(9):CD007146. doi: 10.1002/14651858.CD007146.pub3. 10 Uusi-Rasi K, Patil R, Karinkanta S, et al. Exercise and vitamin D in fall prevention among older women: a randomized clinical trial. JAMA Internal Medicine. 2015;175(5):703-11. VeiligheidNL wil dr. Annette Stafleu bedanken voor het verstrekken van inhoudelijke input bij het opstellen van deze factsheet. Bij de samenstelling van deze publicatie is de grootst mogelijke zorgvuldigheid in acht genomen. VeiligheidNL aanvaardt echter geen verantwoordelijkheid voor eventuele, in deze uitgave voorkomende, onjuistheden of onvolkomenheden. Overname van tekst of gedeelten van tekst is toegestaan, mits met de juiste bronvermelding. Indien tekst gebruikt wordt voor commerciële doelstellingen dient altijd vooraf schriftelijke toestemming verkregen te zijn
Over VeiligheidNL VeiligheidNL is een onafhankelijk expertisecentrum met de missie om ongevallen te voorkomen door veilig gedrag te stimuleren. We helpen mensen hun veiligheid te vergroten in en om het huis, maar ook op straat, op school en op het werk. We monitoren en signaleren ongevallen en letsel en onderzoeken welke vorm van preventie effectief is. Voor de monitoring is het Letsel Informatie Systeem (LIS) de basis, een registratiesysteem bij een representatieve steekproef van Spoedeisende Hulpafdelingen (SEH's) in Nederland, maar we rapporteren ook dodelijke ongevallen en ziekenhuisopnamen door letsels. We ontwikkelen effectieve gedragsinterventies die praktisch, oplossingsgericht en op maat zijn en voeren deze ook deels uit. Ten slotte delen wij onze kennis en kunde direct met onze doelgroepen of via professionals, samenwerkingspartners en ambassadeurs. We werken voor en met overheden, bedrijven, zorgverleners en particulieren.