Monumentaal wonen gids voor eigenaren van een rijksmonument Informatie aangeboden door Nationaal Restauratiefonds en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, in samenwerking met Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Belastingdienst Bureau Monumentenpanden, De Groene Grachten en de Federatie Grote Monumentengemeenten.
1 1 2 Vooraf 2 2 Even voorstellen Nationaal Restauratiefonds, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Belastingdienst Bureau Monumentenpanden, De Groene Grachten en de Federatie Grote Monumentengemeenten stellen zich aan u voor. 3 3 Bijzonder wonen: wat er zoal bij komt kijken In dit hoofdstuk leest u wat het inhoudt om eigenaar te zijn van een monument. Denk aan wet- en regelgeving, de monumentstatus en mogelijkheden voor (financiële) ondersteuning. 4 4 Iets wijzigen: voorbereiding is cruciaal! Als u iets wilt veranderen aan uw monument, kunt u zich in vier stappen planmatig voorbereiden. U leest meer over hoe u alle informatie over uw monument op tafel krijgt, over uw mogelijkheden en keuzes, de wet- en regelgeving die van toepassing is en de financiële mogelijkheden zoals laagrentende leningen en belastingvoordeel. 5 5 Iets wijzigen: plan maken en aan de slag! U heeft uw plannen grondig voorbereid: tijd om ze uit te werken, een aannemer en/of uitvoerders te contracteren én met de uitvoering te beginnen. U leest bovendien hoe u de kwaliteit bewaakt met behulp van Uitvoeringsrichtlijnen. 6 6 Energie besparen? Wat zijn de mogelijkheden? Wellicht heeft u al eens nagedacht over energiebesparende maatregelen. In dit hoofdstuk leest u over de duurzame maatregelen die ook in uw situatie mogelijk zijn. Duurzaamheidsingrepen worden in de praktijk vaak gecombineerd met onderhouds- en restauratiewerkzaamheden van een monument. 7 7 Uw monument in stand houden: planmatig onderhoud Ook na de restauratie of verbouwing van uw monument blijft actie nodig. Het in stand houden van uw monument vraagt om een planmatige aanpak. Hoe doet u dat? En hoe blijft u op de hoogte van actuele ontwikkelingen? Hoe en waar kunt u uw ervaringen als monumenteigenaar delen? 8 8 Webadressen en contactgegevens Handige adressen voor informatie, advies en ondersteuning.
3 1 1 Vooraf Let op: deze gids is gemaakt voor (woonhuis)eigenaren van rijksmonumenten. Overal waar u in deze gids monument leest, wordt rijksmonument bedoeld. Naast rijksmonumenten kent Nederland ook gemeentelijke en provinciale monumenten. Daarover vindt u meer informatie op Monumenten.nl, op Restauratiefonds.nl en op de website van uw gemeente of provincie. Wonen in een rijksmonument betekent wonen in de geschiedenis Uw huis heeft een verhaal! Uw woning heeft dankzij die historische waarde een heel eigen sfeer. Bepaald niet doorsnee dus. Om de monumentale waarde van uw huis te behouden geldt voor u, als eigenaar van een rijksmonument, een aantal spelregels én voordelen. Meer daarover leest u - in vogelvlucht - in deze gids. In deze gids vindt u basisinformatie die voor u als nieuwe eigenaar van een woonhuismonument van belang is. U krijgt antwoord op vragen als: Wat komt er kijken bij restauratie en (planmatig) onderhoud? Hoe kunt u energie besparen? Waar moet u zijn voor instandhoudingssubsidie of een laagrentende lening? Hoe zit het met een vergunning? Welke kosten zijn fiscaal aftrekbaar? U kunt deze gids in zijn geheel of per hoofdstuk lezen, afhankelijk van de vragen die u heeft. Belangrijke informatie wordt in sommige hoofdstukken herhaald. Niet één rijksmonument is gelijk en ook de persoonlijke situatie van iedere eigenaar verschilt. We helpen u met deze gids uw weg te vinden in monumentenland. Op de meest gestelde vragen vindt u in deze gids antwoord of geven wij u (web)adressen van organisaties die u verder kunnen helpen. Ook uw gemeente kan u helpen bij vragen; zij zijn het eerste aanspreekpunt als u iets wilt veranderen of aanpassen aan uw monument. Daarnaast vindt u op Monumenten.nl meer informatie en praktijkverhalen. Deze website is een gezamenlijk initiatief van Nationaal Restauratiefonds en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
4 Even voorstellen 2 2 Deze gids wordt u aangeboden door het Nationaal Restauratiefonds en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Inhoudelijk zijn ook de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Belastingdienst, De Groene Grachten en de Federatie Grote Monumentengemeenten betrokken bij de totstandkoming van de gids. Deze organisaties stellen zich graag aan u voor.
5 5 Nationaal Restauratiefonds Het Nationaal Restauratiefonds zet zich al ruim 30 jaar in voor het in stand houden van monumenten. Met kennis en financiering helpt het Restauratiefonds eigenaren om hun droom waar te maken; wonen of werken in een bijzonder pand. Dat doet het Restauratiefonds onafhankelijk en zonder winstoogmerk. Het fonds verstrekt financieringen en betaalt subsidies uit aan monumenteigenaren voor het onderhouden, restaureren, herbestemmen, verduurzamen of aankopen van hun pand. En door de samenwerking met overheden én erfgoedorganisaties zorgt het Restauratiefonds hiermee voor een optimale ondersteuning van iedere monumenteigenaar.
6 6 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed adviseert en inspireert bij het behoud, de duurzame ontwikkeling en de toegankelijkheid van het meest waardevolle erfgoed van Nederland. Op het gebied van monumentenzorg, archeologie, historisch landschap en museale collecties voert de Rijksdienst de wet- en regelgeving uit. Met specialistische kennis zorgt de Rijksdienst voor een verbinding tussen beleid en praktijk. Eigenaren, beheerders, particuliere organisaties en overheden zijn hierin partners. De Rijksdienst is onderdeel van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het Restauratiefonds en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zijn initiatiefnemers van de website Monumenten.nl. Deze geeft monumenteigenaren informatie over de financiële mogelijkheden, onderhoud, restauratie, wet- en regelgeving. Vereniging van Nederlandse Gemeenten De Vereniging van Nederlandse Gemeenten ondersteunt gemeenten bij de opgave om taken en dienstverlening aan burgers en bedrijven zo goed mogelijk te organiseren en uit te voeren. Gemeenten spelen daarbij als eerste overheid een belangrijke rol. Zo zijn de taken op gebied van vergunningverlening en toezicht bij restauratie en onderhoud van monumenten belegd bij gemeenten. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten is bovendien de belangenbehartiger van alle gemeenten en een belangrijke gesprekspartner voor andere overheden en maatschappelijke organisaties. Belastingdienst Bureau Monumentenpanden Belastingdienst Bureau Monumentenpanden stelt voorafgaand aan de restauratie- of onderhoudswerkzaamheden vast welke kosten fiscaal te verrekenen zijn. Dit bureau is speciaal aangewezen voor de afwikkeling van verzoeken uit het gehele land. De Groene Grachten De Groene Grachten zet zich in om historische panden in Nederland te verduurzamen. De Stichting begon met panden aan de Amsterdamse grachten, maar helpt inmiddels eigenaren door heel Nederland met duurzame maatwerkadviezen, bouwbegeleiding en innovatieve projecten. Projecten variëren van het verduurzamen van forten tot kerken, grachtenpanden en buitenhuizen. Federatie Grote Monumentengemeenten De Federatie Grote Monumentengemeenten telt 72 aangesloten gemeenten die direct betrokken zijn bij de dagelijkse praktijk van de monumentenzorg. Binnen de grenzen van de aangesloten gemeenten bevindt zich ongeveer 60 procent van alle gebouwde Nederlandse monumenten. Relevante websites www.monumenten.nl Relevante www.restauratiefonds.nl websites www.cultureelerfgoed.nl www.monumenten.nl www.vng.nl www.restauratiefonds.nl www.belastingdienst.nl www.cultureelerfgoed.nl www.degroenegrachten.nl www.vng.nl www.monumentengemeenten.nl www.belastingdienst.nl www.degroenegrachten.nl www.monumentengemeenten.nl
7 Bijzonder wonen wat er zoal bij komt kijken Uw pand is niet voor niets aangewezen als rijksmonument: het heeft een bijzondere monumentale waarde die in stand moet blijven. Wat betekent het om eigenaar te zijn van zo n uniek pand? 3 3
8 8 Wat is een rijksmonument? Een monument is vanwege zijn schoonheid, wetenschappelijke- of cultuurhistorische waarde wettelijk beschermd. Uw pand heeft de status van rijksmonument gekregen vanwege de bijzondere waarde ervan op nationaal niveau. Nederland telt meer dan 60.000 rijksmonumenten en 55.000 gemeentelijke monumenten waaronder kerken, kastelen, huizen, boerderijen, molens, parken en archeologische terreinen. Dat is in totaal minder dan één procent van alle bebouwing. U bent dus eigenaar van een uniek pand. Wat houdt de monumentstatus in? De officiële Monumentenstatus, in dit geval rijksmonument, is ervoor om de monumentale waarde(n) te beschermen en in stand te houden. De status gaat gepaard met rechten en plichten. U leest hieronder de belangrijkste zaken. Is uw monument een rijksmonument? Meestal hebben monumenten een bijzonder uiterlijk, maar lang niet altijd is zichtbaar dat een gebouw een monument is. Als het goed is, heeft de vorige eigenaar of de notaris u geïnformeerd over de beschermde status van uw pand. Die status staat meestal ook vermeld in het koopcontract en bij het Kadaster. Bovendien staat uw monument ingeschreven in het Monumentenregister: www.monumentenregister.nl. Is (de monumentale status van) uw rijksmonument ergens vastgelegd? Alle rijksmonumenten staan ingeschreven in het Monumentenregister, dat bijgehouden wordt door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, namens de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Hierin vindt u: het monumentnummer, de beschermingsstatus, de omschrijving van het monument, het adres, de kadastrale aanduiding (het perceel) en de inschrijvingsgegevens. Mogelijk zijn ook andere monumentale objecten, zoals een hekwerk, bakhuisje of de groenaanleg beschermd. Raadpleeg ook hiervoor de omschrijving in het register. Welke (onder)delen van uw monument zijn beschermd? Met een monumentale status is niet alleen de buitenzijde van het pand beschermd. De bescherming geldt voor het gehele monument, inclusief kap, gevels, inwendige structuur en indeling, afwerking (wanden, vloeren en plafonds), nagelvast interieur en eventuele onderdelen. Bijgebouwen vallen onder de bescherming als zij expliciet als zelfstandige eenheid zijn beschermd. Dit kunt u vinden in het Monumentenregister of via Monumenten.nl. Wijzigen, verbouwen, onderhouden en reinigen: wat komt erbij kijken? Uw pand heeft de status van monument gekregen vanwege de bijzondere (cultuur)historische waarde(n) ervan. De Monumentenstatus helpt deze monumentale waarde(n) in stand houden. Dat betekent trouwens niet dat er niets mogelijk is, wijzigingen zijn mogelijk wanneer deze met respect voor monumentale waarden worden uitgevoerd. Over het algemeen is het uitgangspunt bij monumenten: behoud gaat voor vernieuwen.
9 9 Met planmatig onderhoud (zie hoofdstuk 7) bespaart u kosten en voorkomt u (onnodig) schade en verval. De Monumentenwacht in uw provincie kan u verder helpen met onder andere inspecties en advies. Wilt u alsnog iets veranderen, zoek dan - zo vroeg mogelijk in het proces - contact met uw gemeente om te weten wat kan en mag. U weet zo bovendien of u een omgevingsvergunning nodig heeft (hoofdstuk 4). door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De productie en distributie is uitbesteed aan de ANWB: u kunt het bord via hen aanschaffen. Tip: in enkele gevallen noodzakelijk, maar in alle gevallen waardevol om uw onderhoud of restauratie en de voorbereiding volgens de Uitvoeringsrichtlijnen uit te voeren. Zie ook hoofdstuk 5. Wie heeft bepaald dat uw pand een monument is? Namens de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap wijst de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed rijksmonumenten aan. De Rijksdienst heeft kennis in huis over onder meer bouw- en architectuurhistorie, materiaalgebruik, interieur en kleurhistorie. Specialisten beoordelen welke unieke en bijzondere gebouwen en onderdelen beschermd moeten worden. Tegenwoordig worden daar aanwijzingsprogramma s voor ingericht. Zo kreeg ook uw pand bescherming. Is een rijksmonument herkenbaar aan een bordje of ander kenmerk? Het wit-oranje Rijksmonumentenbord markeert rijksmonumenten in Nederland. Dat betekent niet dat op elk rijksmonument een monumentenbord hangt. Als eigenaar van een rijksmonument kunt u het bord op vrijwillige basis aanschaffen. Het is verkrijgbaar in 3 formaten en is gemakkelijk te bevestigen. Het Rijksmonumentenbord is ontwikkeld Wat houdt een blauwwit geruit schildje in? Veel mensen denken dat élk rijksmonument voorzien is van een blauwwit geruit schildje. Dat is een misverstand. Het schildje is een internationaal herkenningsteken dat is bedoeld om cultureel erfgoed te beschermen, bijvoorbeeld in tijden van oorlog. Zo n schildje kan alleen door de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap worden aangevraagd en wordt verstrekt door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Leer uw pand kennen: monumentale status en waarde Het is belangrijk (en vaak interessant) om meer te weten over wát uw woning nu precies zo bijzonder maakt. Anders gezegd: wat zijn de kenmerken die uw pand monumentaal maken? U gaat als eigenaar een beetje op avontuur: u ontdekt gaandeweg meer en meer over het ontstaan, de bouwgeschiedenis en de kwaliteiten van uw pand. Niet alleen leuk, maar
10 10 ook nuttig - en bij wijzigingsplannen soms zelfs noodzakelijk. Zo komt u meer te weten over uw rijksmonument: Monumentenregister: www.monumentenregister.nl Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: bibliotheek (Amersfoort) Monumenten.nl beschikt over gekoppelde informatie van Monumentenregister en beeldbank Bouwhistorisch en bouwtechnisch onderzoek (hoofdstuk 4) Gemeentelijke afdeling monumentenzorg en gemeentelijk archief Stem op tijd af met uw gemeente Het is zeker niet zo dat u niets kunt of mag met uw monument; er is best veel mogelijk. Uw gemeente kijkt in de meeste gevallen met u mee om er samen met u voor te zorgen dat de monumentale waarde(n) van uw pand behouden blijft. Overleg met uw gemeente helpt u een vergunningaanvraag op te stellen die meer kans maakt verstrekt te zullen worden. Vergunningen worden tegenwoordig digitaal aangevraagd bij het omgevingsloket (www. omgevingsloket.nl). Bij ingrijpende wijzigingen, sloop, reconstructie of herbestemming van uw monument adviseert de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed uw gemeente (dit is onderdeel van de vergunningsprocedure). Welke wet- en regelgeving is van toepassing op uw monument? U heeft als eigenaar van een rijksmonument te maken met de onderstaande wet- en regelgeving. De meeste onderwerpen komen verderop in de gids aan bod. Monumentenwet 1988, wordt per 1 juli 2016 vervangen door de Erfgoedwet (zie overgangsregeling) Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (ook wel afgekort als Wabo ; omgevingsvergunning verplicht voor o.m. wijziging van een rijksmonument) Subsidieregeling instandhouding monumenten (regeling voor onderhoudssubsidie en laagrentende leningen, ook wel afgekort als Sim ). Wet inkomstenbelasting 2001 (Belastingdienst), voor fiscale aftrek van de kosten voor onderhoud Ook zijn er subsidieregelingen bedoeld voor (grootschalige) restauraties, behoud en herbestemmingsopgaven, waarvoor woonhuiseigenaren niet in aanmerking komen; Restauratiesubsidieregeling provincie: provincies ontvangen (in ieder geval t/m 2017) jaarlijks restauratiebudget voor rijksmonumenten vanuit de rijksoverheid voor de verstrekking van restauratiesubsidies Subsidieregeling stimulering herbestemming monumenten (subsidie voor herbestemmingsonderzoek en het zolang wind- en waterdicht houden) Erfgoedwet vervangt Monumentenwet 1988 per 1 juli 2016 Per 1 juli 2016 is de Erfgoedwet van kracht. Deze wet vervangt de Monumentenwet 1988 (zie overgangsregeling). Voor u als eigenaar van een
11 11 rijksmonument blijft veel hetzelfde. Voor wie te maken krijgt met subsidiemogelijkheden is het goed om te weten dat de Subsidieregeling instandhouding monumenten (Sim) per 2016 rechtstreeks op de Erfgoedwet gebaseerd is; het Besluit rijkssubsidiëring instandhouding monumenten 2013 (Brim 2013) vervalt. Inhoudelijk wijzigt hierin niets. Overleg bij wijzigingsplannen altijd eerst met uw gemeente. Ook voor vragen over de monumentale waarde en alles rondom vergunningen kunt u bij hen terecht. Bij (ingrijpende) wijzigingen of aanpassingen van monumenten is het raadzaam om gezamenlijk uw plannen te bespreken. Dit levert vroeg in het proces duidelijkheid op en later in het proces veel tijdwinst. Overgangsregeling Tot de inwerkingtreding van de Omgevingswet, die is voorzien in 2018, blijven bepaalde artikelen van de Monumentenwet 1988 nog van kracht, zoals het verbod op beschadiging of vernieling van rijksmonumenten. Ook is er tijdelijk een instandhoudingsplicht in de Erfgoedwet opgenomen die t.z.t. opgaat in de Omgevingswet. Eigenaren zijn onder de Wabo al verplicht om hun rijksmonument zodanig te onderhouden dat instandhouding gewaarborgd is, maar nu staat het ook expliciet in de wet. De overgangsregelingen staan in het overgangsrecht achterin de Erfgoedwet. Ook de Wabo, met de vergunningplicht voor rijksmonumenten, blijft tot de inwerkingtreding van de Omgevingswet van kracht. Daarna gaat deze vergunningplicht over naar die wet. Informatie, advies en ondersteuning Als monumenteigenaar kunt u rekenen op advies en ondersteuning bij het in stand houden van uw monument. U kunt hiervoor onder meer terecht bij: Uw gemeente Monumenten.nl Nationaal Restauratiefonds Monumentenwacht in uw provincie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Met vragen over financiering kunt u terecht bij het Nationaal Restauratiefonds. Of oriënteer u via de Restauratiewijzer van het Restauratiefonds: dit hulpmiddel biedt eigenaren deskundige hulp bij de procedurele en financiële kant van de restauratie. Voor informatie over subsidies is de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed uw aanspreekpunt. Monumenten.nl, de gezamenlijke website van het Restauratiefonds en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, biedt veel kennis en informatie over wonen in een monument. Van praktische tips over brandveiligheid, een dakkapel plaatsen of voegwerk tot informatie over wet- en regelgeving, financiering, instandhouding en duurzaamheid. Heeft u recht op financiële ondersteuning of fiscaal voordeel? De overheid stimuleert onderhoud van rijksmonumenten. Voor (particuliere) woonhuiseigenaren is de Restauratiefonds-hypotheek beschikbaar, een lening met lage rente voor restauratie en onderhoud van uw rijksmonument. Deze lening wordt verstrekt via het Nationaal Restauratiefonds. Bovendien zijn er ook gunstige aanvullende financieringsmogelijkheden, zoals een aanvullende lening bij het Restauratiefonds. Zie ook hoofdstuk 4.
12 12 Voor rijksmonumenten die niet aangemerkt zijn als woonhuis (in particulier bezit) kunt u bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een instandhoudingsubsidie aanvragen. Daarnaast kan het zijn dat u in aanmerking komt voor subsidie of een lening vanuit uw provincie of gemeente. Provincies ontvangen (in ieder geval t/m 2017) jaarlijks vanuit de rijksoverheid restauratiebudget voor rijksmonumenten. Sommige gemeenten en provincies stellen ook zelf middelen beschikbaar. Informeer bij uw provincie en gemeente naar de mogelijkheden. informeren over de bouwkundige staat van het pand (bijvoorbeeld door inspectie van uw pand door de Monumentenwacht) en over de financiële consequenties en fiscale mogelijkheden. Betrek bovendien professionele en betrouwbare architecten en aannemers bij uw project die ervaring hebben met monumenten. Vraag gerust naar referenties van andere monumenteigenaren en projecten. Tip: als particulier eigenaar van een rijksmonument kunt u, na aftrek van subsidies, 80% van de onderhoudskosten voor het in stand houden van uw monument als persoonsgebonden aftrek bij de belastingaangifte aftrekken van het inkomen. Hoe kunt u het risico op tegenvallers beperken? De voorbereiding van onderhoud, restauratie of verbouwing van een monument vraagt meestal de nodige tijd, en kent in een aantal situaties een langer vergunningstraject dan bij een gewone woning. Tijdig contact met de gemeente en vooroverleg over uw plannen bespoedigt de procedure. Verder kunt u veelal rekenen op hogere kosten voor restauratie en onderhoud, bijvoorbeeld doordat er speciale materialen en technieken gebruikt worden die het best passen bij uw monument. Wilt u uw monument restaureren, dan doet u er goed aan om het risico van eventuele tegenvallers zoveel mogelijk te beperken. Dat kan door u goed te laten Relevante websites www.restauratiefonds.nl Relevante www.cultureelerfgoed.nl websites www.monumenten.nl www.belastingdienst.nl www.restauratiefonds.nl www.beeldbank.cultureelerfgoed.nl www.cultureelerfgoed.nl www.publicaties.cultureelerfgoed.nl www.monumenten.nl www.monumentenwacht.nl www.belastingdienst.nl www.beeldbank.cultureelerfgoed.nl www.publicaties.cultureelerfgoed.nl www.monumentenwacht.nl
13 Iets wijzigen goede voorbereiding is cruciaal! Heeft u wijzigingsplannen? Wilt u (ver)bouwen, restaureren of wellicht iets verplaatsen of zelfs slopen? Komen er nu of in de nabije toekomst onderhoudswerkzaamheden aan? Voor dit alles is een goede voorbereiding nodig. Zelfs noodzakelijk. Niet alleen om de planning, kwaliteit en kosten in de hand te houden, ook omdat er enkele spelregels gelden gezien de monumentale status van uw pand. Gelukkig kunt u rekenen op advies, ondersteuning en soms ook financiële tegemoetkoming. 4 4
14 14 Het is een misvatting dat u als eigenaar niets mag wijzigen aan uw monument, of dat u alles in oude staat moet terugbrengen. Als u de cultuurhistorische waarde(n) van uw monument respecteert, is er meer mogelijk dan u denkt. Gouden regel(s) en 4 stappen ter voorbereiding De gouden regel voor onderhoud, verbouwen en restaureren: zoek tijdig contact met uw gemeente en adviseurs. Bereid uw plannen goed voor met professionele bedrijven en laat het werk uitvoeren volgens de uitvoeringsrichtlijnen. Zo houdt u (zoveel mogelijk) grip op planning, proces, kwaliteit en kosten en voorkomt u onnodige tegenvallers. Allereerst, de 4 stappen voor een goede voorbereiding: Stap 1: informatie verzamelen over uw monument Stap 2: uw keuzes en mogelijkheden (ver)kennen Stap 3: vergunningscheck en check op andere weten regelgeving Stap 4: oriënteren op financiële en fiscale mogelijkheden Als u deze 4 stappen heeft doorlopen, kunt u met een gerust hart uw plannen realiseren. Lees ook meer over de uitvoering en het selecteren van de juiste aannemer, architect en/of uitvoerder in het volgende hoofdstuk. Een aantal zaken kunt u het beste gelijktijdig onderzoeken. Stap 1: informatie verzamelen over uw monument Om uw monument in stand te houden, is het goed te weten waaróm het zo bijzonder is. Zit hem dat bijvoorbeeld in de kenmerkende verschijning, de eeuwenoude kapconstructie, of gaat het juist om het interieur met karakteristieke stucplafonds, keldergewelven of andere (onder)delen? Die kennis is van belang om uw monument op een goede en kwalitatieve manier te onderhouden of te wijzigen, rekening houdende met de kwaliteiten, mogelijkheden en verplichtingen. Bovendien levert het vaak interessante informatie op, die het verhaal van uw monument completer maken! Voorbeeld: De indeling in uw boerderij met opkamer en bijzondere onderdelen zoals een bedstedewand is bepalend voor de monumentale waarde en valt onder de bescherming. Dat betekent dat u de structuur en waardevolle onderdelen in uw (verbouw)plannen zoveel mogelijk in ere moet houden. Hetzelfde geldt voor kenmerkend kleur- en materiaalgebruik. Vraag informatie op uit het Monumentregister en bij uw gemeente Soms vindt u specifieke informatie over uw monument uitgebreid toegelicht in het Monumentenregister. Soms is deze informatie summier. Toch valt het gehele pand (exterieur én interieur) onder de bescherming. Vaak heeft uw gemeente of het provinciaal archief meer informatie beschikbaar. Wellicht kan ook de vorige eigenaar u meer vertellen. Maak gebruik van de informatie van de Rijksdienst Wilt u meer weten over de geschiedenis van uw rijksmonument of uw omgeving, dan kunt u ook terecht bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
15 15 De Rijksdienst heeft een schat aan schriftelijke en digitale informatie beschikbaar en beschikt bovendien over een beeldbank met meer dan 600.000 foto s. Bouwhistorisch onderzoek: de bijzonderheden van uw pand Bouw-, interieur-, en kleur historisch onderzoek helpen u om beter inzicht te krijgen in de bouwgeschiedenis en de historische waarden van uw monument, de specifieke kwaliteiten van uw interieur en het historisch kleurgebruik van uw monument. Deze onderzoeken brengen in kaart wát nu precies zo bijzonder is aan uw pand, waar de kwaliteiten liggen en wat de karakteristieken zijn van uw monument. U komt er zo achter wat te behouden en wat u eventueel kunt veranderen. Het onderzoek wordt bij sommige (grotere) gemeenten op verzoek door uw gemeente gedaan. Vaak betreft dit een bouwhistorische opname in verband met de voorgenomen ingreep. Anders kunt u een gespecialiseerd bouw-, kleur- of interieur historisch adviesbureau inschakelen. Informeer bij uw gemeente naar de mogelijkheden en een goed onderzoeksbureau. Zie ook Monumenten.nl voor de brochures Bouwhistorisch onderzoek en Richtlijnen bouwhistorisch onderzoek. Let op: in sommige gemeenten is bouwhistorisch onderzoek een voorwaarde voor een omgevingsvergunning voor een (rijks)monument. Bouwtechnisch rapport: ken de bouwkundige staat van uw monument Als eigenaar is het van belang om de bouwkundige staat van uw monument goed in beeld te hebben. Misschien kreeg u een bouwkundig rapport van de verkopende partij. Zo niet; dan kunt u ook zelf een bouwkundig onderzoek laten uitvoeren. Benader hiervoor een gespecialiseerd bouwkundige of een restauratiearchitect. Ook de Monumentenwacht in uw regio kan u hier verder mee helpen. De Monumentenwacht biedt naast eenmalige inspecties ook een abonnement aan, zodat u de bouwtechnische staat van uw monument periodiek kunt laten controleren. Na inspectie weet u hoe uw monument ervoor staat. U krijgt bovendien schriftelijk advies over restauratie of bouwkundige ingrepen. In meerdere provincies werkt de Monumentenwacht samen met de Restauratiewijzer zodat u de bouwkundige informatie direct kunt koppelen aan uw financieringsbehoefte en plan van aanpak. In een aantal provincies heeft de Monumentenwacht ook een interieurwachter in dienst. Deze kan u adviseren over restauratie en conservering van interieuronderdelen. Op de website van de Monumentenwacht vindt u de contactgegevens in uw provincie. Tip: laat het onderzoek door een onafhankelijke partij uitvoeren, bij voorkeur niet door de partij die de onderhoudsof restauratiewerkzaamheden uitvoert. Stap 2: uw keuzes en mogelijkheden (ver)kennen Door zo vroeg mogelijk al uw vragen en wensen op een rij te zetten en te weten wat mag en kan, kunnen
16 16 de juiste keuzes worden gemaakt in het belang van u en uw monument. Hieronder volgen voornamelijk uitgangspunten en aandachtspunten. Over wet- en regelgeving leest u in het volgende hoofdstuk. Tip: blader eens door de publicaties van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Vooral de reeks Gidsen Techniek en Cultuurhistorie en de reeks Toekomst voor... geven u (aanvullende) informatie waarmee u de juiste afwegingen kunt maken. Zie de e-bibliotheek van de Rijksdienst: monumenten.nl/gidsentechniek. Goed beheer en onderhoud voorkomt verval en ingrijpen Goed beheer, (regulier) onderhoud én goed gebruik door bijvoorbeeld te ventileren, zijn essentieel om het verval van uw monument te voorkomen. Door planmatig onderhoud (vaak gepland in een cyclus van 6 jaar) gaat uw pand langer mee en is ingrijpen minder vaak nodig. Regelmatige inspectie is de basis van een goed onderhoudsplan. Zie voor meer informatie en aandachtspunten voor het in stand houden van uw monument hoofdstuk 7. Waarom wilt u iets wijzigen of aanpakken? Een belangrijke eerste vraag is altijd: waarom wilt u iets wijzigen of restaureren? Is er sprake van schade, is het materiaal aan vervanging toe, wilt u uw pand verduurzamen of wilt u bijvoorbeeld meer comfort? In alle gevallen geldt: er is veel mogelijk, maar behoud zoveel mogelijk oude kenmerken en materiaal én overleg het tijdig met uw gemeente. Goed om te weten: in de monumentenzorg komt behoud of reparatie van materiaal altijd voor vervanging en vernieuwing. Dit om uw monument voor toekomstige generaties te behouden, de monumentale waarde(n) in stand te houden én goed gebruik te maken van de kwaliteiten van uw pand. Tip: onderzoek bij schade altijd eerst wat de oorzaak is. Blijkt ingrijpen toch nodig? Wanneer ingrijpen toch noodzakelijk blijkt, kan het volgende van toepassing zijn: conserveren, repareren of vervangen. Laat in dat geval altijd aanvullend onderzoek doen. Wat in een specifieke situatie mogelijk of raadzaam is, is afhankelijk van de technische staat en cultuurhistorische waarde van uw pand. Mocht restauratie nodig blijken: het doel van restauratie is het stopzetten van verval en het herstellen van de schade zonder het karakter van het monument te veranderen. Restauratie heeft geen reconstructie van de oorspronkelijke situatie als doel. Veel bouwmaterialen, zoals riet of leien, hebben een beperkte levensduur: dan is vervanging noodzakelijk. De uitgangspunten voor restauratie en onderhoud van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: een ingreep moet de oorzaak van de schade wegnemen beperk de omvang van de ingreep zo veel mogelijk zet in op herstel van historisch materiaal vervang het materiaal als het op is door hetzelfde materiaal in dezelfde techniek behandel eerdere werkzaamheden met respect documenteer de ingrepen.
17 17 Voorbeeld: als een houten kozijn aan onderhoud toe is, zijn de opties het kozijn te conserveren, te repareren of deels te vernieuwen. Overleg met uw gemeente en adviseur wat mag en kan. De uiteindelijke keuze heeft invloed op het historische karakter van uw monument, de werkzaamheden en het bijbehorende kostenplaatje. Keuzes maken: laat u goed adviseren Wat in een specifieke situatie mogelijk of raadzaam is, is afhankelijk van de technische staat en cultuurhistorische waarde. Laat u dan ook goed adviseren over de mogelijkheden en overleg uw keuzemogelijkheden met uw gemeente en uitvoerder. Vertrekpunt (voor)overleg en vergunning: uw gemeente Uw gemeente is uw eerste aanspreekpunt: zij kunnen in een vroeg stadium, tijdens een vooroverleg, een eerste reactie geven op uw ideeën. Ze kijken mee of u in uw wensen en plannen voldoende rekening houdt met de monumentale waarde van uw monument en of u een vergunning nodig heeft. Geen gespecialiseerd monumentambtenaar? Betrek een expert Grotere gemeenten hebben veelal een gespecialiseerde monumentenambtenaar en/of monumentencommissie, kleinere gemeenten niet altijd. Het kan daardoor voorkomen dat de ene gemeente in een vroegtijdig stadium uitgebreid komt kijken naar uw monument, terwijl een andere gemeente die capaciteit niet heeft. Dan is advies en ondersteuning van een expert (zoals een gespecialiseerde bouwkundige of architect) bijzonder nuttig. U kunt ook kijken of er in uw provincie een Steunpunt Cultureel Erfgoed aanwezig is. Veel gemeenten werken samen met deze steunpunten. Bij grote wijzigingen kan een vooroverleg bij het steunpunt worden georganiseerd. Hierbij worden specialisten van de Rijksdienst en de provincie ingeschakeld. Schetsontwerpen en plannen worden in deze overleggen besproken en u kunt adviezen inwinnen. Tip: met de Restauratiewijzer van het Restauratiefonds kunt u gebruikmaken van uitgebreide checklists, stappenplannen, informatie en deskundige hulp. Discussiepunten die u kunt tegenkomen Als u uw wijzigingsplan maakt en daarover in gesprek gaat met uw adviseur(s) en de gemeente, komt u ongetwijfeld een aantal zaken tegen waar u niet direct bij stil staat Neem een vieze gevel. Als het niet per se nodig is, zal het advies waarschijnlijk zijn: niet reinigen. Een gevel kan namelijk onherstelbaar beschadigd raken door gebruik van verkeerde middelen, materialen of technieken. Ook bij voegwerk zal het advies in de meeste gevallen zijn om niets te vervangen als het niet nodig is. Een ander discussiepunt: kunt u dubbel glas laten plaatsen? Dubbel glas bespaart energie, maar is niet altijd wenselijk voor behoud van de karakteristieke elementen van uw pand. Het kan dus goed zijn dat u enkel glas moet houden, maar er zijn goede alternatieven beschikbaar. Hierbij kunt u denken
18 18 aan voorzetbeglazing (dat aan de binnenzijde wordt geplaatst) of speciaal - dunner, maar wel isolerend - monumentenglas. Heeft uw monument een bijzondere kapconstructie? Dan dient u hier rekening mee te houden als u bijvoorbeeld een dakkapel of dakraam wilt plaatsen, uw aanvraag wordt hier bijvoorbeeld ook op getoetst door de gemeente. Ook hier geldt dat adviseurs en vergunningverleners graag bereid zijn met u mee te denken. Het is altijd zoeken naar een goede balans tussen realisatie van woon- en comfortwensen en de monumentale waarde van uw rijksmonument. Dat geldt ook voor regelgeving. Voor rijksmonumenten gelden soms uitzonderingen als het bijvoorbeeld gaat om eisen aan lichttoevoer. Tip: verdiep u alvast in de uitvoeringsrichtlijnen. Deze praktische richtlijnen vormen een leidraad voor proces, kwaliteit en uitvoering van uw ideeën. Ze zijn geschreven voor uitvoerders en helpen u als opdrachtgever de juiste eisen te stellen aan de uitvoering, voor het beste resultaat en een goede samenwerking. U leest er meer over in hoofdstuk 5 en op monumenten.nl/uitvoeringsrichtlijnen. Stap 3: verdiep u in wet- en regelgeving die geldt voor uw monument Uw pand heeft de status van monument gekregen vanwege de bijzondere historische waarde(n) ervan. De monumentenstatus helpt deze monumentale waarde(n) in stand houden. U heeft daarom te maken met specifieke wet- en regelgeving als u uw monument wilt aanpassen, verbouwen of restaureren. En soms ook voor onderhoud. Deze bescherming geldt ook voor het interieur en andere (onder)delen. Het is een misvatting dat u als eigenaar niets mag wijzigen aan uw monument. Als u de cultuurhistorische waarde(n) van uw monument respecteert, is er meer mogelijk dan u denkt. Eén vergunning: de omgevingsvergunning In hoofdstuk 3 heeft u gelezen welke wet- en regelgeving van toepassing kan zijn. In de praktijk heeft u bij wijzigingsplannen voor uw rijksmonument vaak (uitsluitend) te maken met de omgevingsvergunning. Voor welke werkzaamheden heeft u een vergunning nodig? Over het algemeen geldt dat u voor iedere wijziging aan uw beschermde monument een omgevingsvergunning nodig heeft. Voor sloopwerk, het verplaatsen of verbouwen van uw monument zult u daar ongetwijfeld bij stilstaan. Maar ook voor bijvoorbeeld het schilderen van de gevel in een andere kleur of het vervangen van historisch glas in een raam heeft u een vergunning nodig. Dat geldt ook voor sommige onderhoudswerkzaamheden. Weetje: Voor aanpassingen aan interieuronderdelen met monumentale waarde, zoals stucplafonds, historische wandbekleding of structuurbepalende wanden, is ook een vergunning nodig. Wat is mogelijk zonder vergunning? Kleine en reguliere onderhoudswerkzaamheden waarbij de materiaalsoort, kleur, vorm, detaillering
19 19 en profilering niet wijzigen kunt u zonder vergunning uitvoeren. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor wijzigingen aan onderdelen zonder monumentale waarde waarvoor geen hak- en breekwerk in het casco nodig is. Zie voor meer informatie de website Monumenten.nl en de brochure Monumenten en beschermde gezichten: Vergunningsvrije werkzaamheden, eveneens te vinden op Monumenten.nl. Uw gemeente: uw vertrekpunt Waarschijnlijk heeft u in de vorige stap al contact gelegd met uw gemeente. Zo niet, doe dit alsnog. De gemeente kijkt of u in uw plannen voldoende rekening houdt met de monumentale waarde van uw monument. Zij beoordelen bovendien de door u aangevraagde omgevingsvergunning (via www.omgevingsloket.nl), waarbij ze meestal uw aanspreekpunt blijven. Voor reguliere aanvragen binnen 8 weken uitsluitsel De gemeente beoordeelt de aanvragen (samen met de plaatselijke welstands- en/ of monumentencommissie). Bij eenvoudige werkzaamheden krijgt u binnen 8 weken een reactie. Bij ingrijpende wijzigingen, sloop en reconstructie of herbestemming adviseert de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed uw gemeente (dit is onderdeel van de vergunningsprocedure). Deze complexere aanvragen verlopen via een uitgebreide procedure en duren maximaal 6 maanden. Weetje: soms is een bouwhistorisch onderzoek verplicht, vraag dit na bij uw gemeente. Kijk op de website van uw gemeente voor meer informatie. Via monumenten.nl/gemeenten vindt u een link naar monumentenpagina s van veel gemeenten. Stap 4: oriënteren op financiële en fiscale mogelijkheden Elk onderhouds- of restauratieplan is uniek en dat geldt ook voor de financiering ervan. De overheid stimuleert planmatig en sober onderhoud van rijksmonumenten. Voor (particuliere) woonhuiseigenaren is de Restauratiefondshypotheek beschikbaar, een lening met lage rente voor restauratie en onderhoud van uw rijksmonument. Deze lening wordt verstrekt via het Nationaal Restauratiefonds. Naast restauratiefinanciering zijn er ook mogelijkheden voor een aanvullende duurzaamheids- en/of aankoopfinanciering bij het Restauratiefonds. Met meer dan 30 jaar ervaring heeft het Restauratiefonds veel kennis van het financieren van restauraties. Restauratiefonds-hypotheek: lening met lage rente Bent u eigenaar van een rijksmonument, dan kunt u voor de financiering van het onderhoud en/of de restauratie een laagrentende Restauratiefond shypotheek aanvragen. De lening dekt in de regel 80 procent van de onderhoudskosten (die worden vastgesteld door Belastingdienst Bureau Monumentenpanden, zie verderop in dit hoofdstuk). De rente ligt 5 procent lager dan de marktrente (met een minimum van 1,5 procent). Het maximale leningsbedrag is 300.000 euro.
20 20 Weetje: voor grote restauraties van rijksmonumenten zonder woonhuisfunctie is er de laagrentende Restauratiefondsplus-hypotheek met een minimum leningsbedrag van 300.000 euro en een maximum van 2,5 miljoen euro. Aanvullende Monumenten-hypotheek Is de laagrentende lening van het Restauratiefonds niet voldoende om de gehele restauratie te financieren? Dan kunt u het aanvullende deel ook bij het Restauratiefonds financieren tegen marktconforme rente. In sommige gevallen kan het Restauratiefonds naast restauratie ook de aankoop en verbetering financieren. Ook voor monumen teigenaren die instandhouding subsidie ontvangen via het Restauratiefonds (uitbetaling), is het mogelijk een aanvullende Monumentenhypotheek aan te vragen. Duurzame Monumenten-Lening Als u uw monument gaat restaureren, dan is dat ook vaak het moment om energiebesparende maatregelen toe te passen. Wanneer u deze maatregelen combineert met uw restauratie of onderhoudswerkzaamheden, kunt deze ook laagrentend financieren. U leent tegen een lage rente (5% onder de marktrente, met een minimum van 1,5%). De rente staat 10 jaar vast. De hoogte van de lening is afhankelijk van de investering in energiebesparende maatregelen en is minimaal 2.500 euro. In geval van een VvE gelden hogere bedragen. Op de website van het Restauratiefonds staat een overzicht van de maatregelen die laagrentend gefinancierd kunnen worden. Kunt u ook bij andere banken financiering aanvragen? U kunt de laagrentende hypotheek alleen bij het Restauratiefonds aanvragen. Uiteraard kunt u ook bij een andere geldverstrekker terecht voor financiering van uw project. Deze zal echter een marktconforme rente toepassen. Eigenaar van een rijksmonument dat niet aangemerkt is als woonhuis? Bent u (particulier) eigenaar van een rijksmonument zonder woonhuisfunctie (bijvoorbeeld een boerderij, een kasteel, een landhuis of een molen), dan kunt u kiezen: of u vraagt een lening met lage rente (hypotheek) aan bij het Restauratiefonds, of u vraagt instandhoudingssubsidie aan bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Dit is een subsidie voor sober en planmatig onderhoud op basis van een instandhoudingsplan voor een periode van 6 jaar. Zie voor meer informatie Monumenten.nl. Goed om te weten: u kunt niet tegelijk een aanvraag voor subsidie en lening indienen: u moet vooraf kiezen. Voor subsidies geldt; eenmaal aangevraagd, kunt u in dat jaar van aanvraag niet meer wijzigen. Bent u eigenaar van een monumentaal pand dat geen rijksmonument is? Dit kan een gemeentelijk of een provinciaal monument zijn of een ander door de overheid beschermd pand. Ook hiervoor biedt het Restauratiefonds verschillende financieringsmogelijkheden.
21 21 Gebruik de wat past bij mij tool op restauratiefonds.nl Kijk welke financiering het beste past bij uw situatie op de website van het Restauratiefonds. Met deze tool ziet u door een aantal vragen te beantwoorden welke financieringsmogelijkheden u kunt aanvragen. Ook vindt u hier alle producten, voorwaarden en kenmerken overzichtelijk op een rij, met de bijbehorende rentetarieven. Let op: vraag uw lening aan vóór de start van de werkzaamheden! U kunt alleen een subsidie of laagrentende lening aanvragen als u nog niet bent gestart met de werkzaamheden. Bent u al begonnen? Dan kunt u voor dit bouwkundig onderdeel geen aanvraag voor subsidie of laagrentende lening meer indienen. Reden hiervan is dat het achteraf moeilijk is vast te stellen wat onderhouds- en verbeteringskosten zijn (zie verderop in dit hoofdstuk). U kunt de onderhouds- en restauratiekosten nog wel fiscaal aftrekken, maar de hoogte daarvan is achteraf moeilijker vast te stellen door de Belastingdienst. Kan uw provincie of gemeente iets voor u betekenen? Het kan het zijn dat u in aanmerking komt voor subsidie of een lening vanuit uw provincie of gemeente. Provincies ontvangen (in ieder geval t/m 2017) jaarlijks vanuit de Rijksoverheid restauratiebudget voor rijksmonumenten. Sommige gemeenten en provincies stellen ook zelf middelen beschikbaar. Informeer bij uw provincie en gemeente naar de mogelijkheden en kijk op Monumenten.nl voor meer informatie over de restauratieregeling voor provincies. De Restauratiewijzer voor meer inzicht in kosten en planning Voor u overging tot de koop van uw monument, heeft u ongetwijfeld een uitgebreide rekensom gemaakt. Als het goed is heeft u daarin ook eventuele restauratiekosten meegenomen. Mogelijk heeft u hiervoor al contact gehad met het Restauratiefonds. Zo niet, dan is het een mogelijkheid dit alsnog te doen, bijvoorbeeld via de Restauratiewijzer. Het Restauratiefonds heeft voor (toekomstige) eigenaren van rijksmonumenten met een restauratiebehoefte de gratis Restauratiewijzer ontwikkeld. Hiermee krijgt u een helder beeld van de planning van het restauratieproces. U krijgt stap voor stap inzicht in wat u financieel en organisatorisch te wachten staat bij aankoop, restauratie, onderhoud en/of verduurzaming van een monument. Voorafgaand aan de restauratie kan de financiële haalbaarheid beoordeeld worden, zodat u als eigenaar weet wat de (financiële) mogelijkheden zijn. De Restauratiewijzer is er ook als u het monument nog moet kopen. Hoe vraagt u een hypotheekofferte aan? Om een hypotheekofferte aan te vragen geldt in tegenstelling tot het aanvragen van subsidie geen indieningstermijn. Om een hypotheekofferte te maken, heeft het Restauratiefonds een financieringsaanvraag en een aantal documenten nodig. De financieringsaanvraag doet u online op de website van het Restauratiefonds. Op basis van onder meer deze gegevens beoordeelt het Restauratiefonds of de financiering verstrekt kan
22 22 worden. Vragen die een rol spelen zijn onder andere: kunt u de rente en aflossing betalen? Hoe is de waarde van het pand na restauratie ten opzichte van de totale hypothecaire schuld? Bij een positieve beoordeling ontvangt u een offerte. Wat u verder moet weten over financiering tegen lage rente bij het Restauratiefonds Als u een financiering tegen lage rente bij het Restauratiefonds afsluit, dan kiest u voor een lening op annuïtaire wijze. Oftewel: u lost uw lening in maximaal dertig jaar af. Uw offerte kan pas geaccepteerd worden nadat uw omgevingsvergunning is afgegeven door de gemeente. Daarna gaat u naar de notaris voor het vestigen van de hypotheek en kunt u starten met de restauratie. Het Restauratiefonds betaalt het leningsbedrag uit via een bouwrekening op basis van uw declaraties. Wat zijn de fiscale consequenties? Laat dit op tijd vaststellen Wanneer u een Restauratiefonds-hypotheek wilt aanvragen, vraagt u de Belastingdienst (Bureau Monumentenpanden) vooraf de fiscale consequenties vast te stellen. Zonder vaststelling voor aanvang van de werkzaamheden kan het Restauratiefonds u geen offerte aanbieden. Doe dit tijdig: u krijgt bericht na zo n 6 tot 10 weken. De vaststelling van Belastingdienst Bureau Monumentenpanden is bindend voor uw belastinginspecteur. Welke kosten zijn fiscaal wel en niet aftrekbaar? De fiscus kent de term restauratie niet, maar maakt onderscheid tussen onderhoud en verbetering. Belangrijk om te weten, want als eigenaar van een rijksmonument kunt u 80% van de onderhouds kosten aan uw rijksmonument fiscaal verrekenen in uw belastingaangifte. Verbeteringskosten kunt u fiscaal niet verrekenen. Onderhoudskosten zijn voor de fiscus die kosten die u maakt voor het herstel van alles wat al in het pand aanwezig is. Voorbeelden van onderhoudskosten zijn: Cascowerkzaamheden, zoals werkzaamheden aan dak, kozijnen en gevel Het buitenschilderwerk Het opnieuw voegen van metselwerk Het opstoppen of (deels) vervangen van een slecht rieten dak Voor de fiscus is hierbij van belang dat de vervanging of reparatie de oude staat moet herstellen. Voorbeeld: ooit zat er in de woonkamer van uw rijksmonument een schouw en die wilt u opnieuw plaatsen. Dit zijn verbeteringskosten en deze zijn niet fiscaal te verrekenen. Andere voorbeelden van verbeteringskosten: voorzetbeglazing plaatsen, een nieuwe aanbouw of dakisolatie aanbrengen. Taxateurs van de Belastingdienst stellen de onderhouds- en verbeteringskosten in uw rijksmonument op afspraak voor u vast. Let op: Alleen kosten die daadwerkelijk ten laste van de eigenaar komen mag u op uw belastingaangifte opvoeren. Ontvangen en te ontvangen subsidies en andere tegemoetkomingen moeten op uw onderhoudskosten in mindering worden gebracht.
23 23 Tip: overleg tijdig met de Belastingdienst over aftrekbaarheid van kosten. Let op: wijkt de hoogte van de onderhoudskosten af van uw begroting, dan kan dit gevolgen hebben voor de financiering bij het Restauratiefonds. Het is in sommige situaties voor de Belastingdienst ná restauratie lastig inschatten of het gaat om onderhoudskosten of verbeterkosten. Neem voor meer informatie contact op met Belastingdienst Bureau Monumentenpanden. U kunt ook een belastingadviseur inschakelen om u te adviseren over de fiscale consequenties. naar de notaris voor de overdracht. Om eventuele tegenvallers of toekomstig groot onderhoud te kunnen financieren zonder opnieuw naar de notaris te gaan kan het verstandig zijn om te kiezen voor een hogere hypothecaire inschrijving. Informeer naar de mogelijkheden bij het Restauratiefonds of de financier van uw keuze. Waar moet u verder aan voldoen om voor fiscale aftrek in aanmerking te komen? Fiscale aftrek van uw onderhoudskosten is alleen mogelijk als uw rijksmonument een eigen woning is in box 1 (inkomen uit werk en woning) of onderdeel van uw bezittingen en schulden is in box 3 (sparen en beleggen.) Twijfelt u of dit bij u het geval is? Neem dan tijdig contact op met Belastingdienst Bureau Monumentenpanden. Wat zijn andere fiscale regels? U mag de onderhoudskosten van uw rijksmonument aftrekken. De aftrek is echter beperkt tot 80% van de onderhoudskosten die voor uw rekening komen. Tip: houd rekening met financiële tegenvallers. Als u besluit om een monument te kopen, gaat dat in principe net zo als bij een gewoon gebouw: u komt tot overeenstemming met de verkoper. Nadat u de financiering heeft geregeld gaat u Relevante websites www.cultureelerfgoed.nl Relevante www.restauratiefonds.nl websites www.monumenten.nl www.restauratiewijzer.nl www.cultureelerfgoed.nl www.belastingdienst.nl www.restauratiefonds.nl www.monumentenwacht.nl www.monumenten.nl www.restauratiewijzer.nl www.belastingdienst.nl www.monumentenwacht.nl
24 Iets wijzigen plan maken en aan de slag! U heeft de 4 voorbereidingsstappen uit het vorige hoofdstuk doorlopen en bent goed geïnformeerd. Inmiddels heeft u ook contact gehad met de gemeente en eventueel andere adviseurs. Nu komt het aan op het betrekken van de juiste personen, het maken van een goed restauratieplan én de uitvoering. Wat komt er op u af? Waar vindt u deskundige uitvoerders? 5 5 1
25 25 Plan maken, uitwerken en vergunning aanvragen In het geval van onderhoud of (kleine) restauratie volstaat in de meeste gevallen een plan van aanpak. Hierin laat u de uit te voeren werkzaamheden beschrijven. Bij grotere plannen helpt een (restauratie) architect of gespecialiseerd bouwkundig adviseur u met uw plan. Zij maken op basis van uw wensen en de mogelijkheden een plan op hoofdlijnen. Dit kunt u vervolgens bespreken met uw gemeente. Zo weet u of u op de goede weg bent. Is dit het geval, dan werkt u samen het plan verder uit en kunt u een vergunning aanvragen. Tip: u kunt uw vergunning online aanvragen, met behulp van uw DigiD. Het digitale loket biedt u bovendien de mogelijkheid een vergunningencheck te doen. Zie www.omgevingsloket.nl. Ook aan te bevelen: contact houden met uw gemeente tijdens de planfase. Uw contactpersoon legt uw aanvraag voor aan de welstands- en monumentencommissie die uw gemeente adviseert. Wat gebeurt er als u zonder omgevingsvergunning aan de slag gaat? Uw monument zonder de noodzakelijke omgevingsvergunning verbouwen of restaureren, is een economisch delict, waardoor u strafbaar bent. Nog een argument om niet zonder vergunning te starten met uw werkzaamheden: zonder de noodzakelijke vergunning kunt u geen aanspraak maken op de Restauratiefondshypotheek of eventuele subsidies. Uitvoeringsrichtlijnen voor kwaliteit De Uitvoeringsrichtlijnen geven informatie over kwaliteit. Er zijn richtlijnen voor onder andere timmerwerk, metselwerk, rietdekken en voegwerk. Deze helpen u bij het maken van keuzes als het gaat om conserveren, repareren of vernieuwen. Bovendien laten ze zien welke werkzaamheden, materialen en technieken wenselijk of vereist zijn en welke voorbereiding daarbij nodig is. Bijvoorbeeld welk vooronderzoek u kunt (laten) doen en welke voorzorgsmaatregelen nodig zijn. Daarnaast vormen de richtlijnen een leidraad bij de uitvoering en geven ze informatie over nazorg. De richtlijnen zijn oorspronkelijk ontwikkeld voor uitvoerders, maar ook als eigenaar heeft u er veel aan. U vindt de richtlijnen via Monumenten.nl/uitvoeringsrichtlijnen. Aannemer of uitvoerder kiezen en offertes opvragen U kunt een aannemer inschakelen, maar in veel gevallen van (klein) onderhoud kan het ook gaan om een uitvoerder zoals een dakdekker, schilder, stukadoor of metaalbewerker. Op basis van uw plan laat u offertes maken. Zo kunt u uw totaalbegroting definitief maken. Het is gebruikelijk om minimaal 10% extra op te nemen voor onvoorziene uitgaven. Wanneer u wilt dat de aannemer werkt volgens de uitvoeringsrichtlijnen is het belangrijk om dit aan te geven in de offerteaanvraag en opdrachtverstrekking. Tip: Wees kritisch bij uw keuze van een aannemer of uitvoerder. Het is aan te bevelen ook te vragen of het bedrijf alle werkzaamheden zelf uitvoert of ook werk uitbesteed aan onder uitvoerders. Vraag (monumenten) referenties op, vraag door en verdiep u in het bedrijf. U kunt ervoor kiezen om met een erkend bedrijf te werken dat werkt volgens de Uitvoeringsrichtlijnen. Kijk hiervoor op de website van de Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (Stichting ERM) www.stichtingerm.nl.