Groei en krimp: de Drechtsteden

Gerard Marlet Groei en krimp: de Drechtsteden Naar een realistische woonambitie voor de Drechtsteden

Eindredactie: Nadine van den Berg Atlas voor gemeenten Postbus 9627 3506 GP UTRECHT T 030 2656438 F 030 2656439 E info@atlasvoorgemeenten.nl I www.atlasvoorgemeenten.nl Atlas voor gemeenten, Utrecht, 2017 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Groei en krimp: de Drechtsteden Naar een realistische woonambitie voor de Drechtsteden

Inhoud Samenvatting en conclusies 7 1 Aanleiding 8 2 Een schets van de situatie in de regio Drechtsteden 10 3 De Drechtsteden in bestaand woningbehoefteonderzoek 15 4 Nieuwe ramingen voor de Drechtsteden 20

Samenvatting en conclusies De Drechtsteden hebben de laatste jaren fors geïnvesteerd in een aantrekkelijk woon- en leefklimaat. Centrumstad Dordrecht heeft de transitie van productiestad naar aantrekkelijke consumptiestad bijvoorbeeld succesvol gemaakt en is met die investeringen in het stedelijke voorzieningenniveau de afgelopen tien jaar de grootste stijger geweest op de woonaantrekkelijkheidsindex in de jaarlijkse Atlas voor gemeenten. Dat heeft echter nog niet geleid tot extra groei en een verandering van de samenstelling van de bevolking in de Drechtsteden. Met een zogenoemde groeiagenda willen de Drechtsteden daar door extra investeringen in werkgelegenheid, bereikbaarheid, voorzieningen én de woningvoorraad verandering in brengen. In die groeiagenda wordt de ambitie uitgesproken om tot 2030 25.000 extra woningen in de Drechtsteden te realiseren. Bestaande woningbehoefteonderzoeken komen echter uit op een extra woningbehoefte van maximaal 10.000 woningen tot 2030. Die woningbehoefteonderzoeken zijn volledig gebaseerd op groei in het verleden en houden geen rekening met de effecten van beleid. Uit dit onderzoek blijkt dat die groei in de Drechtsteden in het verleden groter had kunnen zijn als het woningaanbod in de regio beter de vraag had gevolgd. Als bovendien rekening wordt gehouden met de toegenomen aantrekkingskracht van de regio en de nog op hande zijnde investeringen in het woon- en leefklimaat is een verdubbeling van de nieuwbouwproductie tot 2030 een realistische ambitie. Daarmee zou het aandeel van de Drechsteden in de totale bevolking van Nederland in 2030 weer op het niveau liggen van eind jaren zeventig, toen 1,79% van de Nederlandse bevolking op het grondgebied van de huidige Drechtsteden woonde. 7

1 Aanleiding De Drechtsteden 1 zijn een regio met beperkte groei en relatief grote sociaaleconomische problemen. De Drechtsteden willen dit veranderen door te investeren in het woonklimaat en de woningvoorraad. Bij dat beoogde investeringsprogramma hoort de wens om te komen tot een extra woningaanbod van 25.000 woningen, vooral in het hogere segment. Daarmee wordt ingezet op groei en een verandering van de samenstelling van de bevolking. Op die manier moet uiteindelijk ook de sociaaleconomische situatie in de regio worden versterkt. Die ambitie sluit aan bij recent economisch onderzoek naar stedelijke en regionale ontwikkeling. Dat onderzoek laat zien dat de economische vitaliteit van een regio begint bij een aantrekkelijk woonklimaat. Steden en regio s die in trek zijn bij hoogopgeleide, creatieve en economisch kansrijke mensen zijn over het algemeen ook economisch succesvol en bieden meer werkgelegenheid. 2 Dat komt omdat bedrijven ontstaan, zich vestigen en groeien op plekken waar veel hoogopgeleide en creatieve mensen wonen, ofwel: waar de voorraad human capital groot is. 3 Die ambitie sluit echter niet aan bij de uitkomsten uit onderzoek naar de toekomstige woningbehoefte in de regio, waarin wordt uitgegaan van ongewijzigd beleid. 4 Dat onderzoek voorspelt voor de Drechtsteden een behoefte aan 9560 nieuwe woningen tot 2031, wat in kwantitatieve zin vrijwel exact overeenkomt met de reeds bestaande nieuwbouwplannen van in totaal 9508 nieuw geplande woningen. Er zou dan dus geen ruimte zijn voor extra investeringen in de woningvoorraad. De vraag is hoe dat komt. Houdt het onderzoek naar de toekomstige woningbehoefte wel voldoende rekening met de koerswijziging die de Drechtsteden al hebben ingezet? Dit onderzoek geeft antwoord op die vraag. Daarbij wordt aangesloten bij een recent ontwikkelde methode voor 1 De gemeenten Alblasserdam, Dordrecht, Hardinxveld-Giessendam, Hendrik-Ido-Ambacht, Papendrecht, Sliedrecht en Zwijndrecht. 2 Zie bijvoorbeeld: E.L. Glaeser, J. Kolko, A. Saiz, 2001: Consumer City, in: Journal of Economic Geography, pp.27-50; G.A. Marlet, 2009: De aantrekkelijke stad. Moderne locatietheorieën en de aantrekkingskracht van Nederlandse steden (VOC Uitgevers, Nijmegen); H. Garretsen, G. Marlet, 2017: Amenities and the Attraction of Dutch Cities, in: Regional Studies, 51, 5, pp. 724-736. 3 Zie specifiek hierover: R.E. Lucas, 1988: On the mechanism of economic development, in: Journal of monetary economics, 22, pp. 3-42. 4 E. Smeulders, S. Kromhout, I. Giesbers, 2017: Volkshuisvestelijke opgave in beeld. Woningmarktonderzoek Drechtsteden 2016-2031 (Rigo Research en advies, Amsterdam). 8

het beoordelen van de aantrekkelijkheid en levensvatbaarheid van potentiële nieuwbouwlocaties die door de onderzoekers van Atlas voor gemeenten en het Centraal Planbureau is ontwikkeld en gepubliceerd in Groei & Krimp; waar moeten we bouwen en waar vooral niet? 5 In hoofdstuk 2 wordt allereerst de huidige situatie in de regio Drechtsteden weergegeven. In hoofdstuk 3 wordt het bestaande woningbehoefteonderzoek in kaart gebracht en geanalyseerd. En in hoofdstuk 4 wordt tot slot een nieuwe prognose van de toekomstige behoefte aan nieuwe woningen geïntroduceerd. 5 W. Vermeulen, C. Teulings, G. Marlet, H. de Groot, 2016: Groei & krimp. Waar moeten we bouwen en waar vooral niet? (VOC Uitgevers, Nijmegen). 9

2 Een schets van de situatie in de regio Drechtsteden In dit hoofdstuk wordt om te beginnen de sociaal-economische positie van, en de situatie op de woningmarkt in, de regio Drechtsteden in kaart gebracht. Figuur 2.1 laat zien dat de bevolking in de Drechtsteden in de jaren zestig en zeventig harder groeide dan elders in Nederland. Sinds de jaren tachtig stagneert die grotere dan gemiddelde groei. Figuur 2.1 Bevolkingsontwikkeling binnen de huidige gemeentegrenzen van de regio Drechtsteden, 1900-2016 400 350 Aantal inwoners (index, 1900 = 100) 31-12-2015: 287.608 inw. 300 250 Drechtsteden Nederland 200 150 100 1-1-1900: 82.017 inwoners 50 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 Bron: HED/CBS Figuur 2.2 laat zien dat het aandeel van de Drechtsteden in de totale bevolking van Nederland sinds die tijd is afgenomen. Op het hoogtepunt in 1979 woonde 1,76% van de Nederlandse bevolking in de Drechtsteden. Op 1 januari 2016 was dat nog 1,69%. Als het niveau van destijds zou zijn gehandhaafd, dan zouden de Drechtsteden toen niet 287.608 inwoners hebben gehad, maar 298.497; bijna 11.000 inwoners meer dus. En als de Drechtsteden in 2030 datzelfde aandeel van de Nederlandse bevolking zouden huisvesten zouden er 313.931 mensen wonen, en niet 298.147 zoals ABF Research voorspelt. 6 6 K. Gopal, e.a., 2016: Primos 2016. Prognose van bevolking, huishoudens en woningbehoefte 2016-2050 (ABF Research, Delft). 10

Figuur 2.2 Aandeel van de Drechtsteden in de totale bevolking van Nederland 2,0% 1,9% 1,8% 1,7% 1,6% 1,5% 1,4% 1,3% 1,2% 1,1% 1,0% 1900 1905 1910 1915 1920 1925 1930 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 Bron: HED/CBS Uit recent onderzoek blijkt dat de woonaantrekkelijkheid van de centrumstad Dordrecht de laatste jaren fors is toegenomen, maar dat dit nog niet heeft geleid tot extra groei en een verandering van de samenstelling van de bevolking in de regio Drechtsteden. 7 De figuren 2.3 en 2.4 laten zien dat de ontwikkeling van het aandeel hoger opgeleiden en hogere inkomensgroepen in de Drechtsteden inderdaad achterblijft bij die in vergelijkbare stedelijke regio s. 8 Dat heeft als negatief bijeffect dat veel van de aantrekkelijke voorzieningen in de regio financieel onder druk staan omdat de koopkrachtige vraag naar die voorzieningen vooralsnog minder is toegenomen dan verwacht. 7 Atlas voor gemeenten, 2017: De positie van de regio Drechtsteden. Relatieve sterktes en zwaktes van de regio en knoppen om aan te draaien (Atlas voor gemeenten, Utrecht). 8 Als benchmark wordt de regio Drechtsteden vergeleken met de andere stedelijke regio s in de Randstad onder de rook (binnen een straal van 25 kilometer van het centrum) van een van de drie grote steden: Alphen aan den Rijn en omstreken (onder de rook van Den Haag), Delft en omstreken (Den Haag en Rotterdam), Gouda en omstreken (Rotterdam), Haarlem en omstreken (Amsterdam), Leiden en omstreken (Den Haag). 11

Figuur 2.3 De ontwikkeling van het aandeel hoger opgeleiden onder de bevolking 40% 38% 36% 34% Aandeel hoogopgeleiden Drechtsteden benchmark Drechtsteden Nederland 32% 30% 28% 26% 24% 22% 20% 18% 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Bron: CBS/EBB Figuur 2.4 De ontwikkeling van het aandeel hoge inkomens onder de bevolking 25% Aandeel hoge inkomens. 24% 24% 23% 23% 22% Drechtsteden benchmark Drechtsteden Nederland 22% 21% 21% 20% 20% 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 Bron: CBS/RIO 12

De achterblijvende groei en het uitblijven van een verandering van de samenstelling van de bevolking in de Drechtsteden heeft onder andere te maken met het woningaanbod in de regio. De Drechtsteden bieden relatief veel kleine woningen (figuur 2.5) en relatief veel sociale huur (figuur 2.6), waardoor hoger opgeleiden en mensen met een hoger inkomen die hun oog op de regio hebben laten vallen vaak lastig een woning naar hun wens vinden. Het lijkt er dus op dat de Drechtsteden de toegenomen aantrekkingskracht niet weten te verzilveren omdat er niet genoeg woningen beschikbaar zijn voor de doelgroep waarvoor de stad Dordrecht en de regio Drechtsteden aantrekkelijke woonlocaties zijn. Figuur 2.5 Het aantal eengezinswoningen met minder dan 75 vierkante meter woonoppervlakte als percentage van de woningvoorraad 4,5% Aandeel kleine eengezinswonigen 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% Drechtsteden benchmarkregio's Nederland Bron: CBS 13

Figuur 2.6 Het aantal huurwoningen van corporaties als percentage van de totale woningvoorraad 35% Aandeel huurwoningen corporatiebezit 30% 25% 20% 15% Drechtsteden benchmarkregio's Nederland Bron: CBS 14

3 De Drechtsteden in bestaand woningbehoefteonderzoek In dit hoofdstuk wordt geanalyseerd waarom de behoefte aan investeringen in de woningvoorraad die uit de analyse van de aantrekkingskracht van de Drechtsteden volgt (zie hoofdstuk 2) niet aansluit bij de uitkomsten uit bestaand woningbehoefteonderzoek. Tabel 3.1 laat eerst de belangrijkste resultaten uit dat woningbehoefteonderzoek zien. Voor de komende vijftien jaar wordt er een extra woningbehoefte van 9560 woningen voorspeld. Dat is in lijn met de feitelijke ontwikkeling van het aantal woningen in de afgelopen tien jaar. Die prognose is grotendeels gebaseerd op de prognose van het aantal huishoudens op basis van Primos. 9 Die prognose van 9570 extra huishoudens voor de komende vijftien jaar is eveneens in lijn met de feitelijke ontwikkeling van het aantal huishoudens over de afgelopen vijftien jaar (zie tabel 3.1). Tabel 3.1 Prognose woningbehoefte op basis van bevolkingsprognose Primos 1 jan 2001 1 jan 2016 1 jan 2031 Ontwikkeling 2001-2016 Ontwikkeling 2016-2031 Prognose bevolking 276.121 287.608 298.914 +11.487 +11.306 huishoudens 115.040 125.430 135.000 +10.390 +9570 woningen 115.710 126.380 135.940 +10.670 +9560 inwoners per huishouden 2,40 2,29 2,21-0,11-0,08 Bron: Rigo Het bestaande woningbehoefteonderzoek is dus gebaseerd op resultaten uit het verleden en extrapolaties van historische ontwikkelingen op de regionale woningmarkt. Het is bekend dat bevolkingsgroei niet persistent is; de bevolkingsgroei van Nederlandse regio s in het verleden (meer dan tien jaar terug) hangt nauwelijks samen met de bevolkingsgroei nu (zie figuur 3.1). Dat maakt al 9 K. Gopal, e.a., 2016: Primos 2016. Prognose van bevolking, huishoudens en woningbehoefte 2016-2050 (ABF Research, Delft). 15

duidelijk dat een prognose van de toekomstige woonbehoefte op basis van groei in het verleden weinig zegt over de toekomst. Figuur 3.1 Groei in het verleden (de jaren zeventig) hangt niet statistisch significant samen met groei nu (na 2000) 20% Bevolkingsgroei 2000-2009 15% Delft 10% Utrecht Amsterdam Emmeloord Deventer Assen Amersfoort Ede Den Haag Meppel Breda Zwolle Heerenveen Hoorn 5% Zutphen Helmond Nijmegen Tiel Alkmaar Tilburg Arnhem s-hertogenbosch Leeuwarden Sneek Enschede Goes Almelo HoogeveenDrachten Rotterdam Eindhoven Oss Emmen Haarlem Groningen Venlo Middelburg Leiden Bergen op Zoom Winterswijk Hengelo Doetinchem Hilversum Weert Apeldoorn Gorinchem Roosendaal Roermond Alphen aan den Rijn 0% Terneuzen Dordrecht Gouda -10% -5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Sittard-Geleen Den Maastricht Helder Bevolkingsgroei 1970-1979 -5% Heerlen -10% Een prognose op basis van ontwikkelingen uit het verleden gaat ervan uit dat die groei uit het verleden hetzelfde is als de vraag naar woningen. Dat zou zo zijn als de woningmarkt een vrije markt was waarop het aanbod zich onmiddellijk aanpast aan de vraag. Dat is echter niet zo, het aanbod is in Nederlands grotendeels gereguleerd. In een recente studie is onderzocht welke plekken in een vrije markt het meest geschikt zouden zijn geweest om te bebouwen. Dat is gedaan door te kijken naar de waarde van opstal op potentiële nieuwbouwlocaties; een in de economische literatuur gangbare manier om investeringsbeslissingen op te baseren. 10 Daaruit blijkt dat er in het verleden niet altijd gebouwd is op de plekken waar de meeste vraag naar nieuwe woningen was. 11 Omdat prognoses van toekomstige woningbehoefte vaak gebaseerd zijn op groei uit 10 M. Capozza, R. Helsley, 1989: The Fundamentals of land prices and urban growth, in: Journal of Urban Economics, 26, 3, 99. 295-306. 11 W. Vermeulen, C. Teulings, G. Marlet, H. de Groot, 2016: Groei & krimp. Waar moeten we bouwen en waar vooral niet? (VOC Uitgevers, Nijmegen). 16

het verleden, ligt het voor de hand dat ook die prognoses niet altijd de meeste behoefte aan nieuwe woningen voorspellen op de meest aantrekkelijke locaties. Figuur 3.2 laat dat zien. De groeiprognose per gemeente (op basis van Primos) hangt slechts beperkt samen met de marginale prijs van vierkante meter bebouwing van een standaardwoning per gemeente. Er zijn dus plekken waar volgens deze aanpak (veel) teveel groei wordt voorspeld en er zijn plekken waar te weinig groei wordt voorspeld. Voor de Drechtsteden wordt te weinig groei voorspeld. Er zijn verschillende plekken in het land met dezelfde opstalwaarde op potentiële nieuwbouwlocaties waarvoor door Primos een veel grotere groei wordt voorspeld; tot wel dertig procent in vijftien jaar tijd ten opzichte van nog geen vier procent voor de Drechtsteden (zie figuur 3.2). Figuur 3.2 De marginale prijs van opstal op potentiële nieuwbouwlocaties versus de groeiprognose van Primos: 2015-2030 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0 500 1.000 1.500 2.000-10% -20% -30% Dit duidt er dus op dat er in de Drechtsteden in het verleden te weinig is gebouwd. En dat geeft aan dat de geringe groei in het verleden in elk geval voor een deel te maken heeft met het gebrek aan voldoende woningnieuwbouw. Een prognose van de toekomstige woningbehoefte 17

baseren op groei uit het verleden leidt dan dus automatisch tot een onderschatting van de toekomstige vraag naar woningen. Bovendien is in een prognose die gebaseerd is op groei in het verleden per definitie geen rekening gehouden met investeringen in het woonklimaat, het voorzieningenniveau en de aantrekkingskracht, zoals de laatste jaren in de Drechtsteden zijn gedaan. De centrumstad Dordrecht heeft de laatste jaren flink aan kwaliteit gewonnen. In 2006 stond Dordrecht op de ranglijst van vijftig meest aantrekkelijke steden in de jaarlijkse Atlas voor gemeenten op de 30 ste plaats. In 2016 stond Dordrecht op die ranglijst op plaats 14. Daarmee was Dordrecht de grootste stijger van de afgelopen tien jaar (zie figuur 3.3). De score verbeterde in die tijd met ruim een half punt (zie figuur 3.4) Figuur 3.3 Ranglijst van meest aantrekkelijke steden (de 50 grootste gemeenten van Nederland) in 2006 (links) en in 2016 (rechts) Amsterdam (1) (1) Amsterdam Utrecht (2) (2) Utrecht Amstelveen (3) (3) Amstelveen s-hertogenbosch (4) (4) Haarlem Den Haag (5) (5) s-hertogenbosch Haarlem (6) (6) Den Haag Haarlemmermeer (7) (7) Haarlemmermeer Leidschendam-Voorburg (8) (8) Nijmegen Amersfoort (9) (9) Leiden Leiden (10) (10) Leidschendam-Voorburg Alphen aan den Rijn (11) (11) Amersfoort Rotterdam (12) (12) Eindhoven Delft (13) (13) Arnhem Hilversum (14) (14) Dordrecht Nijmegen (15) (15) Alphen aan den Rijn Zwolle (16) (16) Zwolle Velsen (17) (17) Rotterdam Purmerend (18) (18) Gouda Zaanstad (19) (19) Tilburg Oss (20) (20) Velsen Zoetermeer (21) (21) Ede Ede (22) (22) Groningen Tilburg (23) (23) Delft Gouda (24) (24) Hilversum Eindhoven (25) (25) Purmerend Breda (26) (26) Zaanstad Arnhem (27) (27) Zoetermeer Groningen (28) (28) Breda Apeldoorn (29) (29) Oss Dordrecht (30) (30) Schiedam Alkmaar (31) (31) Apeldoorn Schiedam (32) (32) Hoorn Roosendaal (33) (33) Deventer Deventer (34) (34) Vlaardingen Vlaardingen (35) (35) Leeuwarden Maastricht (36) (36) Alkmaar Leeuwarden (37) (37) Hengelo (O.) Lelystad (38) (38) Roosendaal Hoorn (39) (39) Maastricht Almere (40) (40) Lelystad Bergen op Zoom (41) (41) Almere Nissewaard (42) (42) Helmond Venlo (43) (43) Enschede Hengelo (O.) (44) (44) Almelo Helmond (45) (45) Bergen op Zoom Almelo (46) (46) Venlo Enschede (47) (47) Heerlen Sittard-Geleen (48) (48) Nissewaard Emmen (49) (49) Sittard-Geleen Heerlen (50) (50) Emmen Bron: Atlas voor gemeenten 2016 18

Figuur 3.4 Ontwikkeling van de score op de woonaantrekkelijkheidsindex, 2006-2016 Ontwikkeling score woonaantrekkelijkheidsindex (2006-2016) Utrecht Arnhem Eindhoven Amsterdam Amstelveen Nijmegen Dordrecht Hengelo (O.) Haarlem Hoorn Haarlemmermeer Heerlen Den Haag Gouda Enschede Tilburg Helmond Groningen 's-hertogenbosch Leiden Ede Leidschendam-Voorburg Almelo Zwolle Deventer Amersfoort Vlaardingen Leeuwarden Schiedam Breda Zoetermeer Purmerend Almere Velsen Zaanstad Rotterdam Venlo Alphen aan den Rijn Lelystad Apeldoorn Hilversum Oss Maastricht Emmen Nissewaard Delft Sittard-Geleen Bergen op Zoom Roosendaal Alkmaar -1,2-0,8-0,4 0,0 0,4 0,8 1,2 Bron: Atlas voor gemeenten 2016 19

4 Nieuwe ramingen voor de Drechtsteden In dit laatste hoofdstuk wordt een alternatieve inschatting gemaakt van de behoefte aan nieuwe woningen in de regio Drechtsteden. In die berekening wordt wél rekening gehouden met de feitelijke aantrekkingskracht van de regio, de investeringen die in het woonklimaat zijn gedaan en de toenemende woonaantrekkelijkheid van de stad Dordrecht en de regio Drechtsteden. Voor dit deel van het onderzoek is allereerst met statistische analyses onderzocht wat het verband is tussen factoren die over het algemeen van invloed zijn op de vraag naar woningen in een regio zoals het voorzieningenniveau en de groei van de bevolking. Figuur 4.1 geeft de uitkomst daaruit gestileerd weer; een punt meer op de zogenoemde woonaantrekkelijkheidsindex hangt gemiddeld samen met 0,1% meer groei per jaar. Figuur 4.1 De aantrekkelijkheid van de centrumstad (1994) en de gemiddelde jaarlijkse bevolkingsgroei in de regio (1985-2012) 1,6% 1,4% 1,2% 1,0% 0,8% 0,6% 0,4% 0,2% 0,0% -0,2% -0,4% Lelystad Amersfoort Delft Emmeloord Amsterdam Ede Helmond Assen Hoorn Tiel Utrecht y = 0,0013x - 0,0013 Goes 's- Oss Bergen Roosendaal op Eindhoven Breda Tilburg Alphen aan den Deventer Zwolle Alkmaar Meppel Hertogenbosch Heerenveen Nijmegen Arnhem Gorinchem Gouda LeidenRijnDen Haag Almelo Rotterdam Zoom Venlo Weert Hoogeveen Zutphen Sneek Dordrecht Winterswijk Enschede Doetinchem Drachten Apeldoorn Roermond Leeuwarden Hengelo Haarlem Emmen Middelburg Sittard Groningen Maastricht Hilversum Den Helder Terneuzen 2 3 4 5 6 7 8 Heerlen Bron: Atlas voor gemeenten en CBS De grafiek maakt duidelijk dat er een verband bestaat tussen de aantrekkelijkheid van centrumsteden en de groei van de bijbehorende regio. Wat ook opvalt is dat Dordrecht en omstreken onder die lijn ligt: de groei 20

van de regio was in het verleden minder groot dan op basis van de aantrekkelijkheid van de centrumstad verwacht mocht worden. Dat zou te maken kunnen hebben met het gebrek aan woningaanbod. In dat geval is het redelijk te veronderstellen dat de groei de afgelopen vijftien jaar op het niveau van de regressielijn had kunnen liggen. Die groei zou dan niet gemiddeld 0,36% per jaar zijn geweest, maar gemiddeld 0,56% per jaar. 12 Een verschil van 0,2 procentpunt, ofwel ruim vijftig procent meer dan voorspeld (0,2 van 0,36). Gemiddeld nam de bevolking in de Drechtsteden tussen 2001 en 2016 met 0,27% per jaar toe. Als daar dezelfde verhouding op wordt toegepast had dat 0,41% kunnen zijn geweest. Dan was de bevolking de afgelopen vijftien jaar niet met 11.487 inwoners toegenomen, maar met circa 18.000. Een extra groei van circa 6500 inwoners dus (zie tabel 4.1). Tabel 4.1 Extra woningbehoefte voor de Drechtsteden, 2016-2031 Tekort Onderschatting Extra Totaal wegwerken prognose aantrekkingskracht Bevolking 6500 6400 2300 15.200 Huishoudens Maximum, uitgaande van verdere huishoudensverdunning: 12.800 Woningen 12.800 Huishoudens Minimum, uitgaande van gemiddelde huishoudensgrootte: 6900 Woningen 6900 Dat betekent automatisch ook dat een toekomstverwachting gebaseerd op groei uit het verleden wordt onderschat. Als daar dezelfde verhouding voor wordt aangehouden, zou die groei de komende vijftien jaar niet 0,26% per jaar zijn, maar 0,40% per jaar. Dan zouden er in de Drechtsteden tot 2031 nog ongeveer 6400 extra inwoners bijkomen (zie tabel 4.1). En dan is er nog geen rekening gehouden met de toegenomen aantrekkelijkheid van de centrumstad Dordrecht. Uit figuur 4.1 bleek dat 12 Omdat de precieze regioafbakening en periode afwijken komen deze groeipercentages niet exact overeen met de groeipercentages die in dit rapport voor de Drechtsteden worden gepresenteerd. 21

een extra punt op de woonaantrekkelijkheidsindex gemiddeld genomen samengaat met 0,1% extra bevolkingsgroei per jaar. Op basis van de uitkomsten uit die analyse is berekend wat het verwachte effect van de toegenomen woonaantrekkelijkheid van de stad Dordrecht en de regio Drechtsteden is op de potentiële bevolkingsgroei in de nabije toekomst en dus op de vraag naar woningen en de toekomstige woonbehoefte. De score van Dordrecht nam tussen 2006 en 2016 met ruim een half punt toe (zie figuur 3.4). Volgens de elasticiteit van 0,1 zou dat dus moeten leiden tot 0,05% extra bevolkingsgroei per jaar. Dat zou tot 2031 nog eens 2300 inwoners extra opleveren. Dat zou de totale extra bevolkingstoename tot 2031 op ruim 15.000 brengen. En daarmee zou de bevolking in 2031 op ruim 314.000 uitkomen, bijna 1,76% van het totale verwachte aantal inwoners in Nederland op dat moment (zie figuur 4.2). Daarmee zouden de Drechtsteden dus ongeveer weer terug zijn op het niveau van eind jaren zeventig (vgl. hoofdstuk 2). Figuur 4.2 Verwachte ontwikkeling van het aandeel van de Drechtsteden in de totale bevolking van Nederland 2,0% 1,9% 1,8% 1,7% 1,6% 1,5% 1,4% 1,3% 1,2% 1,1% 1,0% primos alternatief 1900 1905 1910 1915 1920 1925 1930 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 De vraag is tot slot hoeveel nieuwe woningen daarvoor nodig zijn. In tabel 4.1 is allereerst uitgegaan van de verhouding tussen het extra aantal inwoners en het extra aantal huishoudens op basis van Primos (tabel 4.1). In 22

dat geval zouden er bijna 13.000 huishoudens bijkomen. Figuur 4.3 zet die prognose af tegen de prognose van Primos. Figuur 4.3 Ontwikkeling van het aantal huishoudens in de Drechtsteden volgens Primos en de alternatieve berekening 150.000 145.000 140.000 135.000 Primos Alternatief 130.000 125.000 120.000 115.000 110.000 105.000 100.000 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029 2031 Op basis van dat aantal extra huishoudens zouden dus ook ongeveer 13.000 woningen extra kunnen worden gebouwd; in totaal dus bijna 23.000 nieuwe woningen de komende vijftien jaar. Dat is in lijn met de groeiambitie die in de groeiagenda van de Drechtsteden wordt geformuleerd. 13 In de berekening in tabel 4.1 is ervan uitgegaan dat de verhouding tussen extra bevolking en extra huishoudens waar Primos vanuit gaat ook voor de additionele groei in de alternatieve berekening geldt. Daarbij wordt dan dus uitgegaan van een verdere huishoudensverdunning tot 2030. Dat ligt voor de hand omdat de extra vraag naar woningen in de regio vooral zal komen van jonge hoogopgeleide alleenstaanden en stellen die na hun studie een aantrekkelijk stedelijk woonmilieu zoeken buiten de echt grote steden. De verwachting is dat die instroom in eerste instantie vooral bestaat uit mensen met een relatief klein huishouden (die uiteindelijk ook wooncarrière zullen 13 Groeiagenda 2030. Goed leven in de Drechtsteden; Groeiagenda 2030. Ons bod aan de provincie. 23

maken in de regio, waardoor er in de Drechtsteden ook extra vraag zal ontstaan naar andere woonsegmenten buiten de centrumstad). Als die verwachte verdere huishoudensverdunning niet uitkomt, zou dat een overschatting van de extra woningbehoefte kunnen opleveren. Daarom is in tabel 4.1 nog een alternatieve berekening gepresenteerd waarin voor de totale geprognosticeerde bevolking in 2031 een gemiddelde huishoudensgrootte van 2,21 personen per huishouden is aangenomen. In dat geval zouden er bovenop de bestaande prognose nog bijna zevenduizend woningen extra nodig zijn, in totaal dus bijna 17.000 extra woningen tot 2030. Al met al lijkt een verdubbeling van de extra woningbehoefte voor de Drechtsteden dus een realistische ambitie, zeker ook omdat in deze alternatieve prognose nog geen rekening is gehouden met de extra investeringen in de werkgelegenheid, de bereikbaarheid en het woon- en leefklimaat die de Drechtsteden willen doen. 14 Als de effecten daarvan duidelijk zijn, zouden ook de verwachtingen voor toekomstige groei hoger kunnen uitvallen. Overigens kan niemand de toekomst exact voorspellen (zie hoofdstuk 3); de uikomsten uit dit onderzoek moeten dan ook worden gezien als een globale indicatie van wat een realistische ambitie voor de Drechtsteden is, en als tegenwicht voor de uitkomsten uit het traditionele woningbehoefteonderzoek. 14 Groeiagenda 2030. Goed leven in de Drechtsteden; Groeiagenda 2030. Ons bod aan de provincie. 24