Over verantwoord gebruik van grafieken Jelke Bethlehem Universiteit Leiden Instituut voor Politieke Wetenschap Over verantwoord gebruik van grafieken NPSO 26 september 2017 Grafieken Waarom grafieken? Zijn een krachtig instrument om de statistische boodschap in de gegevens over te brengen. Geven veelomvattend en samenhangend beeld. Zijn effectiever dan teksten of tabellen. Kunnen onthullend zijn. Trekken de aandacht. Maar Het is vrij eenvoudig om iemand (bewust of onbewust) op het verkeerde been te zetten. Daarom zijn methodologisch aspecten van grafieken belangrijk. Wie maakt een grafiek? Statisticus of grafisch vormgever? Over verantwoord gebruik van grafieken 1 1
Grafieken Overzicht Over de geschiedenis van statistieken. De ingrediënten van een grafiek.. Merk op Het gaat alleen over statische grafieken en niet over dynamische grafieken (bijv. Hans Rosling). Het gaat alleen over grafieken voor presentatie en niet voor exploratie. Over verantwoord gebruik van grafieken 2 Terug in de tijd De eerste grafische voorstellingen Eerste tijdreeks, inclinatie (hoogte boven horizon van planeten). Gemaakt in klooster in Europa in 10 de of 11 de eeuw. Over verantwoord gebruik van grafieken 3 2
Terug in de tijd De eerste grafische voorstellingen Tijdreeks van import/export van Engeland met Oost-Indië. Gemaakt door John Playfair in 1786. Grote doorbraak. Over verantwoord gebruik van grafieken 4 Terug in de tijd De eerste grafische voorstellingen Functie van de grafiek: exploratie of presentatie? John Snow, sterfte aan cholera in Londen, 1854. Over verantwoord gebruik van grafieken 5 3
Terug in de tijd De eerste grafische voorstellingen Een goede grafiek vertelt een verhaal. Charles Joseph Minard, 1862, veldtocht van Napoleon naar Rusland. Over verantwoord gebruik van grafieken 6 Terug in de tijd De eerste grafische voorstellingen Een goede grafiek vertelt een verhaal. Charles Joseph Minard, 1862, veldtocht van Napoleon. Over verantwoord gebruik van grafieken 7 4
Ingrediënten van een grafiek Data & metadata Data: het deel van de grafiek binnen het rechthoekig kader (met uitzondering van roosterlijnen). Metadata: alles wat nodig is om de grafiek te kunnen begrijpen en interpreteren (titel, assen, legenda). Alles om het kader heen. Data Over verantwoord gebruik van grafieken 8 Ingrediënten van een grafiek Data & metadata Data: het deel van de grafiek binnen het rechthoekig kader (met uitzondering van roosterlijnen). Metadata: alles wat nodig is om de grafiek te kunnen begrijpen en interpreteren (titel, assen, legenda). Alles om het kader heen. Metadata Over verantwoord gebruik van grafieken 9 5
Ingrediënten van een grafiek Teksten, lijnen, legenda Teksten altijd horizontaal. Roosterlijnen kunnen helpen bij het aflezen. Niet overheersend. Legenda, kleuren in dezelfde volgorde/oriëntatie als in grafiek. Over verantwoord gebruik van grafieken 10 Ingrediënten van een grafiek Gebruik van kleur Alleen functioneel gebruik van kleur. Geen chartjunk! Kwantitatieve variabele Waarden hebben een natuurlijke volgorde. Oplopende of aflopende tinten van dezelfde kleur. Intensiteit correspondeert met waarde. Voor verschillen (saldo s) twee kleuren. Over verantwoord gebruik van grafieken 11 6
Ingrediënten van een grafiek Gebruik van kleur Alleen functioneel gebruik van kleur. Kwalitatieve variabele Geen natuurlijke volgorde van waarden. Dus ook geen oplopende of aflopende tinten van één kleur. Verschillende kleuren voor verschillende categorieën. De perceptie van de intensiteit moet voor elke categorie hetzelfde zijn. Zie ook: http://colorbrewer2.org Over verantwoord gebruik van grafieken 12 Ingrediënten van een grafiek Gebruik van kleur Kwantitatieve variabele Kwalitatieve variabele Winst/verlies PvdA bij verkiezingen Provinciale Staten 2011 Uitvoer van Nederland naar verschillende werelddelen in 2012 Over verantwoord gebruik van grafieken 13 7
De richtlijnen Richtlijn 1: Rommel niet met de assen. Richtlijn 2: Presenteer de gegevens in de juiste context Richtlijn 3: Wees voorzichtig met symbolen. Richtlijn 4: Geen driedimensionale grafieken Richtlijn 5: Geen chartjunk. Trouw, 9 mei 2017 Over verantwoord gebruik van grafieken 14 Richtlijn 1: Rommel niet met de assen Laat de as bij 0 beginnen als het gaat om aantal, percentage, omvang, hoeveelheid, waarde of duur. Vermijd het gebruik van verschillende assen voor verschillende variabelen. Fox News, 27 maart 2014, aanmeldingen voor Obamacare. Over verantwoord gebruik van grafieken 15 8
Richtlijn 1: Rommel niet met de assen Laat de as bij 0 beginnen als het gaat om aantal, percentage, omvang, hoeveelheid, waar de of duur. Vermijd het gebruik van verschillende assen voor verschillende variabelen. Fox News, 27 maart 2014, aanmeldingen voor Obamacare. Over verantwoord gebruik van grafieken 16 Richtlijn 1: Rommel niet met de assen EenVandaag, opiniepeiling op 29 januari 2014 (De Stemming) Aantal zetels van beide coalitiepartijen VVD en PvdA samen. Geen nulpunt, chartjunk. Over verantwoord gebruik van grafieken 17 9
Richtlijn 1: Rommel niet met de assen EenVandaag, opiniepeiling op 29 januari 2014 (De Stemming) Aantal zetels van beide coalitiepartijen VVD en PvdA samen. Verbeterde versie (nulpunt, geen chartjunk). 60 50 40 30 20 10 0 Zetels coalitie jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan Over verantwoord gebruik van grafieken 18 Richtlijn 1: Rommel niet met de assen CBS, Webmagazine, 17 januari 2008. Gemiddelde lengte van mannen en vrouwen. Geen nulpunt, verschillende assen. Over verantwoord gebruik van grafieken 19 10
Richtlijn 1: Rommel niet met de assen CBS, Webmagazine, 17 januari 2008. Gemiddelde lengte van mannen en vrouwen. Verbeterde versie (nulpunt, één as). Over verantwoord gebruik van grafieken 20 Richtlijn 1: Rommel niet met de assen Daily Mail, 3 april 2016. Peiling over Brexit. Geen nulpunt, ongelukje of manipulatie? Over verantwoord gebruik van grafieken 21 11
Richtlijn 1: Rommel niet met de assen Daily Mail, 3 april 2016. Peiling over Brexit. Verbeterde versie (nulpunt). Over verantwoord gebruik van grafieken 22 Richtlijn 1: Rommel niet met de assen Daily Mail, 3 april 2016. Peiling over Brexit. Verbeterde versie (nulpunt, horizontale staven). Over verantwoord gebruik van grafieken 23 12
Richtlijn 2: Presenteer de gegevens in de juiste context Gegevens kunnen pas goed worden geïnterpreteerd als ze in de juiste context worden getoond. Voeg context toe. Bijv. andere variabelen of verloop in de tijd. TV-programma Ter Zake van de VRT op 23 januari 2014, vertrouwen in EU. Over verantwoord gebruik van grafieken 24 Richtlijn 2: Presenteerde de gegevens in de juiste context Gegevens kunnen pas goed worden geïnterpreteerd als ze in de juiste context worden getoond. Voeg context toe. Bijv. andere variabelen of verloop in de tijd. Verbeterde grafiek (nulpunt, andere variabele). Vertrouwen in EU Over verantwoord gebruik van grafieken 25 13
Richtlijn 2: Presenteerde de gegevens in de juiste context Grafiek ergens op straat in Leeds. Tevredenheid met spoorwegen. Geen nulpunt, geen verticale as, niet alle landen. Over verantwoord gebruik van grafieken 26 Richtlijn 2: Presenteerde de gegevens in de juiste context Grafiek ergens op straat in Leeds. Tevredenheid met spoorwegen. Horizontale as, nulpunt, top 10 van landen, geen onzekerheidsmarges. Over verantwoord gebruik van grafieken 27 14
Richtlijn 2: Presenteerde de gegevens in de juiste context Daling van de werkloosheid, 15 september 2016. VVD Over verantwoord gebruik van grafieken 28 Richtlijn 2: Presenteerde de gegevens in de juiste context Daling van de werkloosheid, 15 september 2016. VVD Ministerie SZW Over verantwoord gebruik van grafieken 29 15
Richtlijn 2: Presenteerde de gegevens in de juiste context Daling van de werkloosheid, 15 september 2016. VVD CBS Ministerie SZW Over verantwoord gebruik van grafieken 30 Richtlijn 3: Wees voorzichtig met symbolen Gegevens worden vaak als symbolen weergegeven. De omvang van het symbool moet dan wel overeenkomen met de waarde. Edward Tufte (1983): Liegfactor = gesuggereerde waarde / werkelijke waarde. Liegfactor=11 Over verantwoord gebruik van grafieken 31 16
Richtlijn 3: Wees voorzichtig met symbolen Toename van het aantal leerlingen der lagere dagscholen. Nee, het is niet zo dat leerlingen groter worden. Niet zo (liegfactor = 1.7) Prof. Dr. B.G. Escher, 1924 Over verantwoord gebruik van grafieken 32 Richtlijn 3: Wees voorzichtig met symbolen Toename van het aantal leerlingen der lagere dagscholen. Nee, het is niet zo dat leerlingen groter worden. Niet zo (liegfactor = 1.7) Wel zo Prof. Dr. B.G. Escher, 1924 Over verantwoord gebruik van grafieken 33 17
Richtlijn 3: Wees voorzichtig met symbolen NRC, Chinese investeringen in Zuid-Amerika, 22 juli 2014. Oppervlakte cirkels niet evenredig met de omvang van de investeringen. Liegfactor voor Venezuela/Uruguay = 680. Over verantwoord gebruik van grafieken 34 Richtlijn 4: Geen driedimensionale grafieken 3D-grafieken zijn wel leuker, maar niet duidelijker. Sommige groepen krijgen meer aandacht dan andere groepen. Sommige groepen verdwijnen bijna. Voorbeeld: 3D-cirkeldiagram, bronnen van broeikasgassen. Over verantwoord gebruik van grafieken 35 18
Richtlijn 4: Geen driedimensionale grafieken 3D-grafieken zijn wel leuker, maar niet duidelijker. Sommige groepen krijgen meer aandacht dan andere groepen. Sommige groepen verdwijnen bijna. Voorbeeld: 3D-cirkeldiagram, bronnen van broeikasgassen. Over verantwoord gebruik van grafieken 36 Richtlijn 4: Geen driedimensionale grafieken 3D-Staafdiagram, cijfers van Maurice de Hond, 28 oktober 2013. Waarden slecht afleesbaar, staven verstopt achter andere staven. Over verantwoord gebruik van grafieken 37 19
Richtlijn 4: Geen driedimensionale grafieken 3D-Staafdiagram, cijfers van Maurice de Hond, 28 oktober 2013. Verbeterde versie (simpel staafdiagram). Over verantwoord gebruik van grafieken 38 Richtlijn 5: Geen chartjunk Alleen data en metadata, geen overbodige poespas. Arbeidsproductiviteit van VS ten opzichte van Japan. Over verantwoord gebruik van grafieken 39 20
Richtlijn 5: Geen chartjunk Alleen data en metadata, geen overbodige poespas. Arbeidsproductiviteit van VS ten opzichte van Japan. Over verantwoord gebruik van grafieken 40 Richtlijn 5: Geen chartjunk Alleen data en metadata, geen overbodige poespas. Voorbeeld van Nigel Holmes. Trekt wel de aandacht. Over verantwoord gebruik van grafieken 41 21
Richtlijn 5: Geen chartjunk Alleen data en metadata, geen overbodige poespas. Voorbeeld van Nigel Holmes. Verbeterde versie (simpel staafdiagram). Over verantwoord gebruik van grafieken 42 Om te lezen: Rapport: Jelke Bethlehem (2015), Wel en wee van grafieken, www.peilingpraktijken.nl/publicaties. Weblog: www.peilingpraktijken.nl. Naomi Robbins (2013), Creating more effectieve graphs, Chart House, NJ. Over verantwoord gebruik van grafieken 43 22