Nieuwsbrief Informatie over informatie nr. 28, april 2006 INHOUDSOPGAVE 1. R&D-cijfers 2004 2 2. Promovendi: instroom en rendement 5 3. Kennisvalorisatie bij de universiteiten 7 4. Nationale en internationale ontwikkelingen 11 - Onderzoekvisitaties universiteiten - Visitaties NWO-instituten - Overige visitaties - Het evalueren van de maatschappelijke kwaliteit van onderzoek - NOWT - Science System Assessement - KNAW / Onderzoekinformatie - OESO - Overig 5. Rapporten en publicaties 19 6. Cumulatieve index naar rubriek (vanaf nr. 14) 24 Informatie of reactie via J. van Steen, Directie Onderzoek en Wetenschapsbeleid: - Telefoon 070 412 3756 - Fax 070 412 2080 - e-mail j.c.g.vansteen@minocw.nl De nieuwsbrief is ook te vinden op de internetsite van het Ministerie van OCW: http://www.minocw.nl/feitenencijfers/index.html Deze en vorige nieuwsbrieven staan onder aan de webpagina of in het onderdeel publicaties 1
1. R&D-cijfers 2004 Vooruitlopend op de publicatie Kennis en economie 2006 heeft het CBS al enkele R&D-cijfers over het jaar 2004 op zijn website gepubliceerd. Vanwege de combinatie met de gegevensverzameling over innovatie zijn de R&D-gegevens over het jaar 2004 beperkt van omvang (geen cijfers over financieringsbronnen) Bron: http://statline.cbs.nl/statweb/table.asp?stb=g2,t&la=nl&dm=slnl&pa=70919ned&d1=a&d2=0-1,17,28,33-34&d3=0&d4=a&hdr=g1,g3 - R&D-uitgaven naar sector R&D-uitgaven vanaf 2000, in miljoenen euro 2000 2001 2002 2003 2004 2003 2004 in % Bedrijven 4.458 4.712 4.543 4.804 5.039 + 4,9 Universiteiten 2.120 2.184 2.312 2.356 2.430 + 3,1 Researchinstellingen 1.049 1.179 1.164 1.216 1.253 + 3,0 Totaal 7.626 8.075 8.019 8.376 8.722 + 4,1 Bron: CBS, Statline R&D-uitgaven vanaf 2000, in procenten van het BBP 2000 2001 2002 2003 2004 Bedrijven 1,11 1,05 0,97 1,01 1,03 Universiteiten 0,53 0,49 0,50 0,50 0,50 Researchinstellingen 0,24 0,25 0,24 0,25 0,26 Totaal 1,90 1,80 1,72 1,76 1,79 Noot 1: De researchinstellingen zijn inclusief de PNP-sector. Noot 2: De 2004-gegevens over de universiteiten zijn voorlopig Toelichting In 2004 is er net als in 2003 sprake van een toename van de totale R&D-uitgaven in Nederland, met 346 miljoen euro, wat overeenkomt een stijging van 4,1 procent. In reële cijfers, gecorrigeerd voor inflatie, gaat het om een stijging van 2,9 procent. De stijging komt voor 70 procent op het conto van de bedrijven. Door de stijging van de totale uitgaven is er ook sprake van een lichte stijging van het BBP-percentage, maar gegeven de ambities is deze aan de lage kant. Overigens is er ook in de andere sectoren sprake van een stijging in 2004 ten opzichte van 2003. Het aandeel van de bedrijven in de R&D-uitgaven is in 2004 weer iets groter geworden, namelijk 57,8 procent, maar dit aandeel ligt nog onder het niveau van 2000 en 2001, toen het percentage op 58,4 lag. 2
- R&D-personeel naar sector R&D-personeel totaal vanaf 2000, in fte 2000 2001 2002 2003 2004 2003 2004 in % Bedrijven 47.509 48.368 47.034 44.485 49.915 + 12,2 Universiteiten 26.764 26.987 26.660 27.208 28.100 + 3,3 Researchinstellingen 13.726 13.853 13.721 14.292 13.578-5,0 Totaal 87.999 89.208 87.415 85.985 91.593 + 6,5 Als van de beroepsbevolking 11,0 11,0 10,6 10,3 10,9 Bron: CBS, Statline Noot: De 2004-gegevens over de universiteiten zijn voorlopig R&D-personeel vanaf 2000, de subgroep onderzoekers 2000 2001 2002 2003 2004 2003 2004 in % Bedrijven 20.022 22.416 20.419 19.399 23.158 + 19,4 Universiteiten 15.480 15.750 15.828 16.450 -- -- Researchinstellingen 6.394 7.162 7.292 7.672 7.752 + 1,0 Totaal 41.896 45.328 43.539 43.521 -- -- Als van de beroepsbevolking 5,2 5,6 5,3 5,2 -- -- De researchinstellingen zijn inclusief de PNP-sector Toelichting De omvang van het R&D-personeel stijgt sterker dan de R&D-uitgaven (6,5 tegen 4,1 procent. Dit komt met name door de grote stijging bij de bedrijven, wellicht een reactie op de niet verklaarde daling in 2003. Ook opvallend is de daling bij de sector researchinstellingen, waar de uitgaven wel een stijging te zien geven. Na de daling van het R&D personeel als van de beroepsbevolking in 2002 en 2003 is er in 2004 weer sprake van een stijging. Het niveau van 2000 is bijna weer bereikt. Van het aantal onderzoekers is nog geen totaalcijfer bekend vanwege de voorlopige cijfers van de universiteiten. Wel laten de bedrijven een zeer forse stijging zien van het aantal onderzoekers, waardoor het aandeel onderzoekers toeneemt van 43,6 tot 46,4 procent. Bij de researchinstellingen stijgt het aandeel onderzoekers ook, van 53,7 tot 57,1 procent. 3
- R&D bij bedrijven naar sector R&D-uitgaven, in procenten van het totaal en in miljoenen euro 2000 2001 2002 2003 2004 Industrie 75,9 75,8 76,0 78,1 77,4 Diensten 19,7 19,6 19,5 17,5 18,3 Overig 4,4 4,6 4,5 4,5 4,3 Totaal (in miljoenen euro) 4.457 4.712 4.542 4.804 5.039 Bron: CBS, Statline R&D-personeel, in procenten van het totaal en in fte 2000 2001 2002 2003 2004 Industrie 70,1 60,1 69,0 72,1 66,5 Diensten 25,4 33,7 26,5 24,1 28,3 Overig 4,6 6,1 4,5 3,8 5,2 Totaal (in fte) 47.509 37.366 47.035 44.486 49.916 Bron: CBS, Statline Toelichting Binnen de bedrijven is het aandeel van de industrie dalend tussen 2003 en 2004, zij het sterker bij het personeel dan bij de uitgaven. Bij de dienstensector is er sprake van een stijgend aandeel. Bij de bedrijven is sprake van een toename van het aantal bedrijven met R&D tussen 2003 en 2004, namelijk van 3.282 naar 3.928. Het aantal bedrijven in de industrie blijft ongeveer gelijk, maar het aantal bedrijven in de dienstensector neemt fors toe met bijna 50 procent (van 1.140 tot 1.701). De R&D-uitgaven in de dienstensector stijgen daardoor met 10,1 procent. De uitgaven in de industrie zijn met 3,9 procent gestegen, in de sector overig is de omvang stabiel, al neemt het aantal instellingen ook daar fors toe, zelfs met 67 procent. Er zijn overigens van jaar tot jaar behoorlijk wat schommelingen. Dat geldt in nog sterkere mate voor het personeel. Waar de daling tussen 2002 en 2003 vooral de dienstensector (- 14,1%) en de sector overig (- 19,1%) betrof de industrie kende slechts een lichte daling (- 1,2%)- kennen diezelfde sectoren in 2004 een forse stijging van resp. 32,0% en 52,8%. Ook de industrie stijgt, maar slechts met 3,4%. 4
2. Promovendi: instroom en rendement De VSNU heeft op zijn website gegevens gepubliceerd over promovendi voor het jaar 2002 Bron: www.vsnu.nl (via cijfers en onderzoek ) Instroom van promovendi - Vanaf 1989 schommelt de jaarlijkse instroom van de promovendi 1 tussen de 1.600 en 2.000. De meeste promovendi bevinden zich in de gebieden natuur, techniek en gezondheid, het gaat om ongeveer 2/3 van de totale instroom. - Het aantal vrouwelijke promovendi steeg geleidelijk. Was het aandeel van vrouwen in 1996 nog 21%, in 1999 was dit opgelopen tot 44%, maar vervolgens in 2000 gedaald tot 41%, om nu al enkele jaren op dat niveau te blijven. Kerncijfers over promovendi, 1986-2002 promotierendement % gepromoveerden instroom % vrouw % gestaakt totaal man vrouw binnen 5 jaar 1986 402 21 14 80 85 63 50 1987 1.270 27 9 77 79 73 43 1988 1.433 26 12 76 78 69 41 1989 1.648 28 10 74 76 67 41 1990 1.754 30 9 74 77 67 39 1991 1.909 29 8 75 76 71 40 1992 2.023 32 8 74 77 68 39 1993 1.982 34 10 71 73 67 40 1994 1.836 35 10 70 69 72 38 1995 1.645 35 10 66 65 67 36 1996 1.983 34 8 55 54 56 31 1997 1.908 33 9 44 46 41 34 1998 2.165 40 8 27 27 26 1999 1.700 43 11 11 11 11 2000 2.069 41 8 3 3 4 2001 1.778 41 7 2 2 2 2002 1.868 42 7 0 0 0 Totaal 29.373 35 43 Noot: de UvA ontbreekt in de instroomcijfers vanaf 1999 (deze bedroeg in 1998 nog 243), de UU ontbreekt voor 1986 en de UM voor 2002; UvA, UU en UM zijn niet meegerekend bij het promotierendement 1 Tot 1999 bestond het onderscheid tussen aio s (assistenten-in-opleiding) en oio s (onderzoekers-in-opleiding). Aio s waren in dienst van een universiteit, oio s in dienst van NWO. Omdat de universiteiten vanaf 1999 het werkgeverschap van de oio s van NWO hebben overgenomen is er geen onderscheid meer tussen de twee soorten promovendi. 5
Rendement - Het promotierendement neemt niet verwonderlijk overigens - af vanaf de start van het aiostelsel. Promoveerden van de instroom in 1986 nog 82%, van de instroom in 1997 (uitgaande van een promotieduur van ongeveer 4 jaar) is het percentage gepromoveerden gedaald tot 25%. Het percentage stakers schommelt rond de 10%, zodat nog een groot aantal promovendi bezig is te promoveren (49%). - Van de gepromoveerden vanaf 1986 heeft 57% de promotie gedaan in 5 jaar of minder, waarbij mannen sneller promoveren dan vrouwen (61% versus 46%). - Bij de gebieden rechten, gedrag & maatschappij en taal & cultuur liggen de promotierendementen over het algemeen lager dan het gemiddelde promotierendement. Voor landbouw en techniek liggen de rendementen over het algemeen hoger, bij natuur ligt het rendement vanaf 1994 lager dan gemiddeld (wel is het rendement voor alle jaren hoger), en bij gezondheid liggen de rendementen tot 1997 hoger, daarna lager (in totaliteit nagenoeg gelijk met het gemiddelde). Economie scoort wat wisselend, maar heeft een gemiddelde dat gelijk is aan het totaal van alle gebieden. 6
3. Kennisvalorisatie bij de universiteiten Een VSNU-brochure (december 2005) geeft een overzicht van de activiteiten van de universiteiten op het gebied van kennisvalorisatie Bron: http://www.vsnu.nl/web/show/id=65749/langid=43 Kennisvalorisatie is een onderwerp dat sterk in de belangstelling staat. De achtergrond is dat Nederlandse universiteiten veel kennis van hoge kwaliteit produceren, maar dat de toepassing en omzetting van deze kennis in economische en maatschappelijke waarde versterkt kan worden. Universiteiten doen al veel aan kennisoverdracht (de basis ligt in het opleiden van studenten en het publiceren in wetenschappelijke tijdschriften), zo heeft men met VNO-NCW en de NFU (de medische centra) in 2004 een Innovation Charter getekend met uitgangspunten voor de samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen, maar de vraag is hoe de universiteiten nieuwe stappen kunnen zetten op het gebied van kennisuitwisseling met de samenleving. De activiteiten van de universiteiten zijn breed en verschillen van universiteit tot universiteit. Dat vertaalt zich bijvoorbeeld in de manier waarop binnen universiteiten activiteiten zijn georganiseerd, zoals centraal versus decentraal. Wel hebben twaalf universiteiten inmiddels een eigen holding, die zich o.a. bezighouden met de financiering van startende ondernemers en waarin spin-off bedrijven worden ondergebracht. Sommige houden zich ook bezig met het op het spoor komen van resultaten en vindingen van onderzoek die zich lenen voor valorisatie. En soms zijn ze belast met de activiteiten die met octrooien te maken hebben. Alle universiteiten helpen hun spin-offs op het gebied van voorzieningen, zoals huisvesting en materiële voorzieningen. Andere vormen van kennisvalorisatie zijn het uitvoeren van opdrachtonderzoek voor bedrijven, op basis van incidentele opdrachten of op basis van strategische allianties, er zijn bijzondere hoogleraren vanuit het bedrijfsleven en er zijn promovendi met een dubbelaanstelling. Een aantal universiteiten kent een speciaal MKB-loket. Daarnaast besteden universiteiten in het onderwijs steeds meer aandacht aan ondernemerschap. Universiteit Utrecht (UU) De universiteit heeft twee holdings, één voor het medisch centrum en één voor de rest van de universiteit voor het beoordelen, beschermen en vercommercialiseren van vindingen. Men is betrokken bij octrooiering (er zijn meer dan 100 octrooien en octrooiaanvragen in portefeuille) en de ondersteuning van starters. De universiteit wil maatschappelijke adviesraden bij alle faculteiten instellen en deeltijd en bijzonder hoogleraren aanstellen. De universiteit is betrokken bij de Taskforce Innovatie Regio Utrecht (t.b.v. het stimuleren van innovatie in de regio op het gebied van life sciences, ICT/creatieve industrie en zakelijke dienstverlening). Men heeft een onderwijsaanbod op het gebied van ondernemerschap. Enkele jaren geleden is de Utrecht School of Applied Science opgezet, gericht op de toepassing van de natuurwetenschappen. Deze School geeft masteropleidingen. Universiteit van Tilburg De UvT kent specifieke modules voor ondernemerschap, er is een loket MKB voor ondernemers in de regio, en men heeft bijzondere leerstoelen. Men werft sponsors voor interdis- 7
ciplinaire onderzoekscentra. Alle faculteiten kennen maatschappelijke adviesraden. Er vindt directe kennisoverdracht plaats via onderwijs dat is ondergebracht bij TIAS Business School. Technische Universiteit Delft (TUD) Kennisvalorisatie vindt plaats van de onderzoekscapaciteit (de derde geldstroom), maar ook via het onderwijs (postdoctorale opleidingen), het menselijk potentieel en faciliteiten. De organisatie van de TUD kent een Innovation Lab, valorisatiemanagers op facultair niveau en een aantal business managers. Om het aantal succesvolle technostarters te vergroten (men streeft naar een toename van 20 procent tussen 2005 en 2008) heeft men de Stichting YES!Delft opgericht, een incubator (broedplaats) met verschillende faciliteiten voor startende ondernemers. Om het aantal octrooien te vergroten en snel toegankelijk te maken, kent de TUD een beleid voor het intellectueel eigendom. Men organiseert regelmatig zgn. customer days om vraag en aanbod bij elkaar te brengen. Ook is de TUD bezig om een science park te ontwikkelen, het Technopolis Innovation Park. van octrooiopbrengsten. Via de Stichting Ubbo Emmius fonds doet men aan professionele fondsenwerving. Wageningen Universiteit (WUR) De WUR speelt een belangrijke rol in de Food Valley, de regio op het gebied van voeding, landbouw, life sciences en gezondheid, waarbij kennis en ondernemerschap centraal staan. Samenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijven wordt gestimuleerd, waardoor kennisoverdracht kan plaatsvinden, en de food valley moet een aantrekkelijke vestigingsplaats worden. Centraal staat het BioPartner Center, een broedplaats voor startende ondernemingen. De WUR kent het Wageningen Business Generator, een projectorganisatie gericht op het zoeken van ideeën met potentie voor bedrijvigheid en die ook in de markt zetten, en het actief bevorderen van de ontwikkeling van intellectueel eigendom. Met verschillende bedrijven heeft de WUR samenwerkingsverbanden, zoals met Campina. Voor het MKB is er het kennisloket Innovation Link. Rijksuniversiteit Groningen (RUG) De RUG heeft in 2005 een strategisch akkoord gesloten met de gemeente en de Hanzehogeschool om Groningen een knooppunt van kennis te maken. Men heeft innovatiegebieden benoemd die verder ontwikkeld worden (energie, life sciences, nanotechnologie en nanoscience). Ook werkt de RUG samen met partijen in de regio. Er is een kennisconversiefonds bedoeld als kapitaalvoorziening voor doorstartende jonge kennisintensieve ondernemingen en er is het Noord Tech Venture CV, een participatiefonds voor private partijen. Men heeft een eigen holdingmaatschappij, die participeert in bv s van voormalige onderzoekers. Als schakel tussen wetenschap en private sector heeft de RUG de Transfer & Liaison Groep. Er is een actieve opstelling t.a.v. kennisbescherming met een model voor de verdeling Universiteit van Amsterdam (UvA) De UvA heeft vanaf 2003 een Liaison Office, waarin alle universitaire valorisatie activiteiten zijn gebundeld: IP-bescherming, commercialisering, starters, ondersteuning 3 de geldstroom, fondsenwerving en sponsoring. Het ontstaan van spin-offs wordt actief ondersteund. Het AMC heeft een eigen structuur voor kennisvalorisatie. Er is een UvA Holding BV voor de bedrijfsmatige activiteiten met een eigen investeringsfonds (beperkte omvang). De UvA werkt met een aantal organisaties samen in het Wetenschapsen Technologiecentrum Watergraafsmeer (WTCW) om kennisuitwisseling te bevorderen met het bedrijfsleven. Het WTCW biedt ook plaats aan het Amsterdam Science Park (bedoeld voor kennisoverdracht naar het MKB). Men neemt deel aan de Kenniskring Amster- 8
dam, een netwerk van ondernemers, overheid en kennisinstellingen. Ondernemerschap in het onderwijs (onderwijsmodules, bijzonder hoogleraren). Men heeft meegewerkt aan octrooiscouting activiteiten (van BIE en BioPartner). Er wordt gesproken over het gezamenlijk organiseren van kennisvalorisatie-activiteiten van UvA, VU en AMC. Universiteit Twente (UT) De drie TU s gaan de activiteiten op het gebied van kennisvalorisatie bundelen en het bedrijfsleven actiever betrekken bij het ontwikkelen en toepassen van kennis. Doelen zijn 30 patenten meer per jaar aan te vragen, 20 procent meer 3 de geldstroom te doen en 25 procent meer spin-off bedrijven te laten ontstaan (in 2010). De UT heeft het succesvolle TOP-programma ter ondersteuning van beginnende ondernemingen. Men heeft en incubator opgezet voor startende innovatieve ondernemingen. Men wil samen met anderen (Gemeente, Overijsselse Ontwikkelingsmaatschappij) een kennispark tot ontwikkeling brengen (doel voor 2008: 500 nieuwe arbeidsplaatsen en 30 nieuwe kennisintensieve bedrijven). De UT heeft een holding, de Holding Technopolis Twente, die universitaire kennis, producten en diensten commercieel exploiteert. Er is een actief octrooibeleid met o.a. een octrooifonds, beheerd door de Holding. Voor samenwerking en het stimuleren van de economische structuurversterking in de regio is er het Regionaal Innovatieplatform Twente. En er is een Technologie Kring Twente, een netwerk van kennisintensieve bedrijven. Ondernemerschap maakt deel uit van het onderwijs. Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR) De EUR richt zich bij de relaties met bedrijfsleven en andere maatschappelijke organisaties op enkele speerpunten: trade, transport & logistics, veroudering, sustainable development en vraagstukken rond sociale cohesie. Voor de contractactiviteiten is er sinds 1995 de EUR holding met 10 werkmaatschappijen. De EUR is betrokken bij twee incubators voor startende ondernemingen (één van het Erasmus MC). Het EMC heeft ook een eigen octrooifonds. Aan een science park (Kennisboulevard A13; Rotterdam - Delft) wordt gewerkt. Er is een expertisecentrum voor ondernemerschap. Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) Kennisvalorisatie is gekoppeld aan het TU/e Innovation Lab, dat wordt opgezet in het kader van de samenwerking van de drie TU s. Het Lab bevat een organisatie voor innovatiestimulering, technologie transfer en bedrijfsontwikkeling alsook een incubator voor startende ondernemingen. Het Lab houdt zich ook bezig met het scouten en screenen van commercieel te exploiteren vindingen en onderzoeksresultaten met aanspreekpunten binnen de faculteiten. Ook organiseert het onderwijs over ondernemerschap. Voor starters is er de TOP-regeling. Voor huisvesting kan men terecht op het bedrijvenpark. De TU/e kent allerlei regionale samenwerkingsverbanden, zowel met bedrijven als zorginstellingen, overheden en andere non profit organisaties. Er is een TU/e Holding bv, de beheersorganisatie van alle deelnemingen en spin-offs van de universiteit. De TU/e kent een octrooiprocedure, gericht op het actief transfereren van kennis naar starters en het gevestigde bedrijfsleven, en er is een octrooifonds. Vrije Universiteit Amsterdam (VUA) Vanaf 1 januari 2006 startte samen met het VUmc het Technology Transfer Office. Dat richt zich ook op octrooien. Er komt een gezamenlijk- octrooifonds (al aanwezig bij VUmc). Een holding voor spin-offs is in oprichting (al aanwezig bij VUmc). 9
Binnen onderwijs is er aandacht voor ondernemerschap. Universiteit Maastricht (UM) Voor de verschillende activiteiten is er sprake van een decentrale organisatie. Sinds 2004 is er op centraal niveau wel een virtueel- Kenniscentrum Contractonderzoek (wordt in 2007 geëvalueerd). Daarnaast is er de UM Holding, waarin onderzoeksbedrijven zijn ondergebracht en Univenture BV, dat eigenaar is of deelnemer in spin-off en start-up bedrijven. Het verleent ook diensten aan bedrijven die in de holding zijn ondergebracht. Men onderzoekt de mogelijkheden om een science park aan te leggen. Op het gebied van de life sciences is er het BioPartner Center Maastricht, een incubator, en BioMedbooster, om vindingen te scouten en te ontwikkelen tot producten en spin-offs en zo nodig te zorgen voor octrooien. Het stimuleren van ondernemerschap wordt in samenwerking met de regio uitgevoerd en komt ook in het onderwijs aan de orde. Universiteit Leiden (LEI) Leiden kent het in 2005 opgerichte Leiden University Research and Innovation Services (LU- RIS) als dienstverlenende netwerkorganisatie met interne en externe activiteiten. Kerntaak is het bevorderen van de exploitatie van universitaire kennis. Doel van de universiteit is de exploitatie van het intellectueel eigendom te vergroten. Men wil via LURIS ook meer en betere onderzoekscontracten afsluiten. Leiden kent al vanaf 1996 een eigen holding. Via de holding zijn per jaar 2 à 3 spin-offs opgericht. Het streven is verdubbeling. Huisvesting en ondersteuning voor spin-offs zijn beschikbar in een tweetal incubatoren (het Academisch Bedrijven Centrum en het BioPartner Center Leiden). Naast LURIS zijn er nog andere organisaties actief met name op het gebied van de life sciences. Er is ook een Bio Science Park met een 40-tal life sciences ondernemingen. In het onderwijs is aandacht voor ondernemersvaardigheden. Radboud Universiteit (RU) Kennisvalorisatie vindt plaats in nauwe samenwerking met partijen buiten de universiteit. Dat verschilt per wetenschapsgebied. Bij de geesteswetenschappen gaat het dan om musea, archieven en andere culturele instellingen, bij de natuurwetenschappen gaat het vooral om R&D-intensieve bedrijven (waarbij bescherming van het intellectueel eigendom een belangrijke rol speelt), bij de medische wetenschappen de farmaceutische industrie. Ondersteuning bij octrooien biedt de Staf Kennisbescherming en exploitatie. Overdracht naar een externe partij wordt nadrukkelijk bekeken. Startende bedrijven kunnen voor huisvesting terecht bij het Universitair Bedrijven Centrum. Daarnaast kent Nijmegen het Mercator Technology & Science Park Nijmegen. Om starters te ondersteunen vindt bundeling van deze ondersteuning plaats in Mercator Incubator Nijmegen. De universiteit heeft de afgelopen 20 jaar ongeveer 300 spin-offs voortgebracht. Er is ook aandacht voor ondernemerschap in het onderwijs via het Instituut voor Wetenschap, Innovatie en Samenleving. Open Universiteit (OU) Bij de OU vindt valorisatie van kennis plaats door expertise ter beschikking te stellen aan de onderwijspraktijk, door het opnemen van virtuele bedrijven binnen een aantal opleidingen en het bijdragen aan de innovatie van het hoger onderwijs. 10
4. Nationale en internationale ontwikkelingen Korte beschrijving van relevante nationale en internationale ontwikkelingen. Onderzoekvisitaties universiteiten Omdat de universiteiten met het nieuwe protocol de uitvoering van de onderzoekvisitaties in eigen hand hebben dan wel laten uitvoeren via QANU is het niet altijd duidelijk meer welke visitaties zijn uitgevoerd. Via QANU uitgevoerde visitatie (ook te vinden op de website van QANU www.qanu.nl) - Physics Research 1996-2002 van de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit van Amsterdam (oktober 2005). Beoordeeld zijn 17 programma s met een onbekende fte-omvang. Beoordeeld zijn het van der Waals-Zeeman instituut, het Instituut voor Theoretische Fysica en het Instituut voor Hoge Energie fysica (NIKHEF) van de UvA (samen 9 programma s) en de afdeling Fysica van de VU (8 programma s). Ter ondersteuning van de visitatie heeft het CWTS een bibliometrische studie uitgevoerd. Deze studie is voor de visitatiecommissie één van de bronnen geweest om haar oordeel op te baseren. Resultaten visitatie fysica Totaal Kwaliteit Productiviteit Relevantie Levensvatbaarheid UvA 3,8 3,8 3,7 3,7 3,8 VU 4,2 4,3 4,3 4,1 4,1 Totaal 4,0 4,0 4,0 3,9 4,0 Scores: 5 excellent; 4 zeer goed; 3 goed; 2 voldoende; 1 onvoldoende. - Civil Engineering van de Technische Universiteiten Delft en de Universiteit Twente (november 2005) Beoordeeld zijn 16 programma s met een omvang van 192 fte in 2004, waarvan 13 aan de TUD (153 fte) en 3 aan de UT (39 fte). Volgens de commissie is een groot deel van de onderzoeksprogramma s van zeer hoog niveau, kan zich meten met internationale standaarden en levert een belangrijke bijdrage aan de internationale onderzoeksgemeenschap. Het onderzoek draagt ook in belangrijke mate bij aan technologieontwikkeling en het onderwijs. De beoordeling van de programma s is gemiddeld zeer goed. De VU heeft gemiddeld iets hogere scores dan de UvA. Eén programma (van de VU) scoort op alle onderdelen excellent. Vier van de 17 programma s scoren excellent op kwaliteit (en op andere aspecten). De commissie doet de aanbeveling om te komen tot meer strategische samenwerking tussen de twee universiteiten en de betrokken NWO-instituten, om daarmee een stap te zetten richting internationaal leiderschap. De TUD kent 5 programma s die excellent (=5) scoren op het aspect kwaliteit, waarvan 3 programma s zelfs op alle aspecten excellent scoren. De UT heeft geen excellent scorend programma m.b.t. kwaliteit. De commissie heeft zich gebogen over de vraag of verdere samenwerking of fusie nodig is op het gebied van civiele techniek. De commissie vindt echter dat het een voordeel is twee aparte eenheden te hebben omdat dat de concurrentie bevordert. Ook is de bestaande comple- 11
mentariteit een voordeel. We kunnen verdere stappen gezet worden naar verdere afstemming van de onderzoekersopleiding en het gebruik van faciliteiten. Resultaten visitatie civiele techniek Totaal Kwaliteit Productiviteit Relevantie Levensvatbaarheid TUD totaal 3,9 4,0 3,9 4,2 3,5 UT totaal 3,8 3,3 3,7 4,0 4,0 Totaal 3,9 3,9 3,9 4,2 3,6 Scores: 5 excellent; 4 zeer goed; 3 goed; 2 voldoende; 1 onvoldoende. Visitaties die in eigen beheer van universiteiten zijn uitgevoerd - Letteren Universiteit Utrecht (oktober 2005) De beoordeling betreft twee onderzoeksinstituten: Geschiedenis en Cultuur (OGC) en het Institute of Linguistics (OTS). In deze twee instituten is het onderzoek van de Faculteit Letteren ondergebracht. Het instituut voor Linguïstiek OTS De commissie heeft 7 programma s beoordeeld met een omvang van 49 fte in 2004. Het Utrecht Institute of Linguistics is zeer goed tot excellent beoordeeld. Het totaaloordeel van de commissie over het instituut is excellent voor de aspecten kwaliteit, productiviteit en vitaliteit en zeer goed voor het aspect relevantie. Drie programma s scoren op alle aspecten excellent: Development of Language Systems, Experimental Psycholinguistics, en Syntax & Semantics. De andere programma s scoren ook ruim voldoende. Slechts één programma wordt niet langer levensvatbaar geacht (Phonetics). Over de Landelijke Onderzoeksschool Taalwetenschap (LOT) zegt de commissie dat deze een unieke positie heeft in zowel de Nederlandse als Europese linguïstiek. Het Onderzoeksinstituut voor Geschiedenis en Cultuur OGC De commissie heeft 8 programma s beoordeeld met een onbekende fte-omvang. Het totaaloordeel van de commissie is zeer goed tot excellent voor de aspecten kwaliteit en relevantie, zeer goed voor productiviteit en excellent voor de levensvatbaarheid. Eén programma scoort op alle aspecten excellent: Social and Economic History (waartoe de Spinozist prof. Van Zanden behoort). De commissie beveelt het management van het instituut aan om de programmastructuur opnieuw te bezien, deze wat losser te maken en meer ruimte te geven voor tijdelijke projecten en samenwerking tussen de disciplines. Resultaten visitatie letteren Totaal Kwaliteit Productiviteit Relevantie Levensvatbaarheid OTS 4,1 4,3 4,3 3,9 3,9 OGC 4,2 4,3 4,1 4,3 4,1 Scores: 5 excellent; 4 zeer goed; 3 goed; 2 voldoende; 1 onvoldoende. - Diergeneeskunde - Universiteit Utrecht (maart 2006) Het onderzoek van de Faculteit Diergeneeskunde vindt plaats in het Institute of Veterinary Research (IVR). De commissie heeft 9 programma s beoordeeld, waarbij 4 programma s waren onderverdeeld, zodat het uiteindelijk om 15 programma s ging. De beoordeelde periode is 2000-2004. De gemiddelde personele inzet per jaar bedraagt 70,9 fte. Eén programma scoort op alle aspecten excellent, Risk Assessment Sciences. Eén ander programma scoort ook excellent op het aspect 12
kwaliteit. In zijn totaliteit zijn de scores zeer goed. Het CWTS heeft een bibliometrische studie uitgevoerd van het onderzoek (d.d. augustus 2005), die door de commissie is gezien als onderdeel van de zelfevaluatie. De studie laat zien dat tussen 1995-1999 en 2000-2004 de output met 22% is gestegen en het aantal citaties met 50% is gestegen. Het aantal citaties per publicatie nam met 25% toe. De internationale samenwerking is toegenomen, wat bijdraagt aan de citatiescore. De commissie beoordeelt de verschillende onderdelen van het facultaire management en beleid als goed tot excellent. Excellent zijn: leiderschap, missie en doelen, strategie en beleid, onderzoeksmanagement, academische reputatie en maatschappelijke relevantie. Resultaten visitatie diergeneeskunde Totaal Kwaliteit Productiviteit Relevantie Levensvatbaarheid Gemiddeld 3,9 3,9 4,0 3,9 4,0 Scores: 5 excellent; 4 zeer goed; 3 goed; 2 voldoende; 1 onvoldoende. Visitaties NWO-instituten Zes instituten van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) hebben een externe beoordeling gehad. Het betreft ASTRON, CWI, ING, NIOZ, NSCR en SRON. De FOM-instituten voor natuurkundeonderzoek worden later beoordeeld. Zes op maat samengestelde internationale commissies bezochten de onderzoeksinstellingen. De experts keken zowel naar resultaten uit het verleden als naar de strategie en nieuwe ontwikkelingen. De evaluatie is onderdeel van de standaard evaluatiecyclus van de VSNU, KNAW en NWO. ASTRON - Instituut voor Astronomisch Onderzoek in Nederland ASTRON is excellent beoordeeld. Volgens de evaluatie verschaft het instituut de internationale astronomische onderzoeksgemeenschap een hooggekwalificeerde onderzoeksinfrastructuur. De commissie was onder de indruk van de technologieontwikkeling en de voortgang in het LOFAR-project. CWI - Centrum voor Wiskunde en Informatica Het CWI is excellent beoordeeld. De combinatie van wiskunde en informatica en fundamenteel en toegepast onderzoek geeft het instituut een sterke en unieke positie in het internationale onderzoekslandschap. ING - Instituut voor Nederlandse Geschiedenis Het ING presteert 'zeer goed tot excellent'. De evaluatiecommissie is vol lof over de rol van het instituut als leverancier van hoogwaardige historische bronnenpublicaties en naslagwerken. Het onderstreept de voortrekkersrol van het ING in de toepassing van ICT in het historisch onderzoek. NIOZ - Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee De evaluatiecommissie heeft het NIOZ zeer goed beoordeeld. Het instituut heeft een sterke wetenschappelijke reputatie en goede faciliteiten. NSCR - Nederlands Studiecentrum voor Criminaliteit en Rechtshandhaving De prestaties van het NSCR zijn beoordeeld met 'zeer goed tot excellent'. In korte tijd heeft het NSCR een programma met een sterke onderzoeksagenda ontwikkeld en toponderzoekers aan het instituut weten te binden. SRON - Netherlands Institute for Space Research SRON is 'excellent' beoordeeld. Het instituut is een van de leidende instituten in de wereld op het gebied van ruimteonderzoek. Bewijs is de 13
trekkersrol van het instituut in enkele internationale ruimtemissies. De evaluatierapporten zijn op de volgende pagina te vinden: http://www.nwo.nl/nwohome.nsf/pages/nwop_5smhd3 (bron: NWO persbericht) Overige visitaties - Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) (november 2005) De beoordeling is uitgevoerd (in opdracht van het Ministerie van V&W volgens het Standaard Evaluatie Protocol en georganiseerd via QANU. SWOV verricht onderzoek naar de wisselwerking tussen het gedrag van de weggebruiker en de kenmerken van voertuigen en de infrastructuur. SWOV is beoordeeld tegen de achtergrond van soortgelijke instituten op het terrein van de verkeersveiligheid. De evaluatiecommissie geeft aan dat SWOV hét Nederlandse instituut voor verkeersveiligheid is en het enige instituut dat het brede spectrum bestrijkt van onderzoek op het gebied van verkeersveiligheid. De Commissie beoordeelt de kwaliteit van het onderzoek van SWOV in het algemeen als goed tot zeer goed. Vooral het werk op het gebied van gedrag en scholing is sterk, en dat geldt ook voor de activiteiten in relatie met het concept van duurzame veiligheid. De Commissie doet een aantal aanbevelingen, zoals: - geef meer aandacht voor methodeontwikkeling en lange termijn elementen; - versterk de netwerkmogelijkheden; - versterk het dissertatieprogramma; - trek gastonderzoekers aan en stimuleer uitwisselingsbezoeken aan het buitenland; - ontwikkel expliciete criteria voor het selecteren van onderzoeksthema s. Het evalueren van de maatschappelijke kwaliteit van onderzoek In de vorige nieuwsbrief was onder publicaties/rapporten de publicatie Evaluating Research in Context opgenomen. Deze publicatie bevat een beschrijving van een methodiek om onderzoeksinstituten of onderzoeksprogramma s in zijn context te beoordelen. In de Kabinetsreactie op het AWT-advies over de economische betekenis van universitair onderzoek (d.d. 7 november 2005) werd deze methodiek aangehaald als mogelijk hulpmiddel in de discussie over valorisatie van universitaire kennis, doordat netwerken van universitaire groepen en maatschappelijke organisaties, waaronder bedrijven, in kaart kunnen worden gebracht. Er werd ook een relatie gelegd met de universitaire onderzoeksvisitaties, waarop de methodiek een aanvulling zou kunnen zijn. Een breed samengestelde groep van de COS, KNAW, NWO, VSNU en QANU werkt nu aan verdere activiteiten op dit gebied, zoals het samenstellen van een praktische handleiding voor de uitvoering van de methodiek en het organiseren van nationale en internationale bijeenkomsten. NOWT Eind november 2005 is het 6 de NOWT-rapport Wetenschaps- en Technologie Indicatoren 2005 naar de Tweede Kamer verstuurd. Het rapport, dat op verzoek van het Ministerie van OCW wordt opgesteld door CWTS (Universiteit Leiden) en MERIT (universiteit Maastricht), geeft een breed overzicht van de positie van de Nederlandse kennisinfrastructuur, zoals de investeringen van overheid, bedrijven en andere partijen, de uitvoering van onderzoek en ontwikkeling door universiteiten, researchinstellingen en bedrijven, de wetenschappelijke productie in de vorm van publicaties, de invloed en productiviteit van deze publicaties, de technologische productie in de vorm van octrooien, de wetenschappelijke samenwerking binnen en buiten Nederland en het gebruik van wetenschappelijke kennis. 14
De algemene conclusie van het rapport is dat Nederland op sommige onderdelen (zeer) goed scoort en op andere onderdelen minder goed, of zelfs zwak door achterblijvende ontwikkelingen in de afgelopen jaren. Maar dat geldt ook voor de landen, waarmee Nederland wordt vergeleken en waarvan geen enkele systematisch beter of slechter presteert dan Nederland. Het rapport is te zien als complementair aan de jaarlijkse CBS-publicatie Kennis en economie doordat het NOWT-rapport zich primair richt op het functioneren van het wetenschapssysteem en het CBS-rapport zich primair richt op het innovatiesysteem. Daarnaast doet zich een raakvlak voor met de Science System Assessment (SciSa) activiteiten van het Rathenau Instituut (zie hierna). Maar waar het NOWT zich vooral toelegt op het verzamelen en presenteren van beschikbaar cijfermateriaal over de kennisinfrastructuur, zullen de SciSaactiviteiten zich met name richten op het inzichtelijk maken van de processen die in het wetenschapssysteem spelen. Verschillende onderdelen van het NOWTrapport hebben een directe relatie met de hoofdlijnen van het Wetenschapsbeleid: - Output en kwaliteit: de wetenschappelijke prestaties van de Nederlandse kennisinfrastructuur staan al jaren op een hoog peil, en ook uit het voorliggende rapport blijkt dat Nederland internationaal met de besten mee kan. Voortdurende aandacht en inspanningen blijven noodzakelijk om dat hoge peil te behouden of op onderdelen zelfs te verhogen. - Investeringen in R&D: uit het NOWTrapport blijkt dat Nederland wat betreft het investeringsniveau niet voorop loopt in vergelijking met de landen waarmee Nederland wordt vergeleken. Dat geldt vooral voor het private investeringsniveau. - Wisselwerking en valorisatie: wetenschap staat niet op zich, maar heeft ook een maatschappelijke functie. Het NOWTrapport geeft aardige voorbeelden van de netwerken die er bestaan rondom BSIK- en STW-programma s. Hoewel deze netwerkfiguren uiteraard maar een klein deel van de werkelijkheid beschrijven, geven ze toch een inzicht in de vele relaties die er bestaan tussen kennisinstellingen en maatschappelijke partijen. - Kenniswerkers: menselijk kapitaal speelt een cruciale rol binnen de kennisinfrastructuur, enerzijds om nieuwe kennis te produceren, anderzijds om deze kennis te verspreiden en te laten gebruiken. - Maatschappelijke inbedding en betrokkenheid: de kennisinfrastructuur opereert naast een wetenschappelijke- ook in een maatschappelijke context. Het is belangrijk dat de maatschappij de inspanningen op wetenschappelijk gebied erkent en waardeert. Het is verheugend dat Nederlanders zeer geïnteresseerd zijn in wetenschap en techniek, positief zijn over het belang ervan en dat er voldoende draagvlak is voor de overheidsfinanciering van wetenschappelijk onderzoek. Medio februari 2006 is de Engelse samenvatting van het NOWT-rapport 2005 verschenen. Het bevat een uitgebreide samenvatting van het Nederlandse rapport. Beide rapporten zijn te vinden op de website van het NOWT: www.nowt.nl. Science System Assessment In het Wetenschapsbudget 2004 heeft de Minister van OCW aangegeven het Rathenau Instituut een nieuwe taak te geven, namelijk science system assessment. De achtergrond is dat er in Nederland veel informatie over het onderzoeksbestel aanwezig, maar dat het ontbreekt aan een meer samenhangend en diepgravend inzicht in het functioneren van het wetenschapsbestel als geheel. Het Rathenau Instituut heeft hiervoor de afgelopen tijd, in 15
overleg met een groot aantal betrokkenen, een onderzoeksprogramma ontwikkeld. Science system assessment wordt in het programma omschreven als een combinatie van fundamenteel, strategisch en toegepast onderzoek naar de organisatie, het functioneren en de resultaten van het wetenschappelijk en technologisch onderzoek in Nederland. Doel is het vergroten, integreren en toegankelijk maken van de kennis over het wetenschapsbestel. Het moet leiden tot beter inzicht, vergroting van de opties voor de toekomst en tot beter geïnformeerde beleidskeuzes. Het programma kent vier onderdelen: - het geven van een totaalbeeld van het functioneren van het onderzoeksbestel; - het geven van een periodiek totaalbeeld van kansrijke ontwikkelingen in wetenschap en technologie; - voor het parlement toegankelijke informatie geven over nieuwe wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen en over het functioneren van het kennissysteem; - inzicht geven in de maatschappelijke opinie- en oordeelsvorming over het wetenschapssysteem. Het programma richt zich op drie niveaus: 1) Het systeemniveau, het wetenschapssysteem als geheel (alle instituties die wetenschappelijk onderzoek verrichten, maar ook instellingen die programmeren, financieren, evalueren en kennis verspreiden). Projecten op dit niveau zijn: Beschrijving van het Nederlandse wetenschapssysteem (voorjaar 2006) Een vergelijkende studie naar de relatie tussen institutionele structuren en prestatieniveau (medio 2006) Verkenning van een deelprogramma over de waarde van weten (2006-2007) De toekomst van het wetenschapssysteem (eind 2006) Hogescholen en onderzoek (2007) 2) Onderzoeksvelden (nieuwe en bestaande) in hun context. Projecten op dit niveau zijn: Een socio-cognitieve kaart van het waterveiligheidsonderzoek (voorjaar 2006) Een kaart van nanotechnologie (eind 2006) Een kaart van media/communicatiewetenschappen (medio 2006) Methoden om onderzoeksgebieden in kaart te brengen (2007), vervolgens drie gebieden 3) Het functioneren van onderzoeksgroepen. Projecten op dit niveau zijn: Dynamiek van onderzoeksgroepen (2006) Onderzoeksgroepen en bureaucratische druk (2007) Verkenning deelprogramma: modelleren van het functioneren van onderzoeksgroepen (2006-2007) Verbindende activiteiten tussen de onderzoekslijnen zijn: Inventarisatie data en indicatoren (medio 2006) State of the art workshops (2005-2007) Jaarboek Science System Assessment. Het onderzoeksprogramma is te vinden op de website van het Rathenau Instituut. www.rathenau.nl/showpage.asp?steid=1&item=1418 KNAW / Onderzoekinformatie Expertbestand Op de website van de Nederlandse Onderzoek Databank - NOD is een nieuw bestand opgenomen met meer dan 7.000 wetenschappers die hun expertise hebben aangemeld bij de NOD. In dit bestand staan de namen van de wetenschappers, hun expertise in het Nederlands en het Engels (in trefwoorden), leeropdracht en de adresgegevens van het onderzoeksinstituut waar ze werken, URL van hun persoonlijke website en hun e-mail adres. Ook kan worden doorgeklikt naar lopende en afgesloten onderzoeksprojecten en -programma's. 16
Het expertbestand staat op: www.onderzoekinformatie.nl/nl/oi/nod/expert Themadatabase over vrouwen 'Vrouwenstudies en Genderonderzoek' is de naam van de nieuwe themadatabase die de Nederlandse Onderzoek Databank heeft ontwikkeld in samenwerking met het Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging (IIAV). Wie op zoek is naar onderzoeksinformatie op het gebied van vrouwen- en genderstudies, een deskundige wil raadplegen, of een overzicht wil hebben van de vele organisaties die zich hiermee bezighouden, kan vanaf 1 februari terecht op de website: www.onderzoekinformatie.nl/nl/oi/vrouwenstudies/ De themadatabase Vrouwenstudies en Genderonderzoek bevat informatie over onderzoeksprojecten op een zeer breed terrein. Momenteel bevat de database ruim 550 onderzoeksprojecten, 85 onderzoeksexperts en de adresgegevens van alle Nederlandse organisaties die zich bezighouden met vrouwenstudies en genderonderzoek. Twee keer per week worden de gegevens geactualiseerd; de themadatabase is dus altijd up-to-date. OESO De OESO heeft de economische situatie van Nederland doorgelicht en de resultaten ervan in een rapport neergelegd ( Economic Surveys: Netherlands ). Eén van de onderdelen, waarnaar men heeft gekeken, is innovatie. De conclusie is dat de innovatieve activiteiten van Nederland rond het OESO-gemiddelde liggen, ondanks sterke prestaties bij het creëren van kennis. De belangrijkste zwaktes zijn 1) de lage R&D-intensiteit van bedrijven, 2) het lage aandeel van de bevolking met een diploma tertiair onderwijs en 3) de geringe toepassing van nieuwe kennis in nieuwe producten en processen. Op deze drie onderdelen doet de OESO een aantal aanbevelingen. Overig Naast de ranglijst van de universiteit van Sjanhai (zie nieuwsbrief 27) kent ook the Times Higher Education Supplement een eigen ranglijst van universiteiten. In 2005 heeft men voor de tweede keer deze ranglijst opgesteld. Het gaat om een top-200 op wereldniveau, een top- 50 van Europa en enkele lijstjes met een top-50 voor specifieke gebieden (science, technologie, biomedicine, de geesteswetenschappen en de sociale wetenschappen). Men heeft de methodologie verbeterd: de steekproef voor de peer review is vergroot (nu 2.375 academici tegenover 1.300 in 2003). Men heeft de peer review gegevens van 2004 en 2005 samengevoegd. Ook heeft men het oordeel van internationale werkgevers van afgestudeerden toegevoegd. Dat betekent dat men de volgende indicatoren heeft gebruikt: 1) peer review (40 procent) 2) het oordeel van werkgevers (10 procent) 3) research impact (20 procent) 4) de staf-student ratio (20 procent) 5) het aandeel buitenlandse studenten (5 procent) 6) het aandeel buitenlandse staf (5 procent). Resultaten In de top-200 staan 10 Nederlandse universiteiten. In de top-50 van Europa staan 6 universiteiten. In de top-50 voor science staat UU op plaats 28, in de top-50 voor technology staat de TUD op plaats 15, in de top-50 voor social sciences staat EUR op plaats 21 en de UvA op plaats 44. In de top-50 voor biomedicine en arts and humanities staan geen Nederlandse universiteiten. De volgende tabel geeft een overzicht van de posities van de universiteiten in de wereld top- 200 en de Europese top-50. 17
Top-200 2005 Top-50 Europa wereld TUD 53 14 EUR 57 16 UvA 58 17 TU/e 70 22 WU 108 41 UU 120 48 LEI 138 - UM 157 - RU 177 - VU 186 - Overigens blijft voorzichtigheid geboden bij het interpreteren van ranglijsten. Ze zijn erg sterk afhankelijk van de gebruikte methodiek. Dat blijkt uit het feit dat in andere ranglijsten, die gebruik maken van andere indicatoren, de volgorde weer volstrekt anders is. Wel is de conclusie dat in zijn totaliteit de Nederlandse universiteiten het relatief goed doen. 18
5. Rapporten/publicaties Biermans, M.L. en J. Poort, Kennisverwerving in de maakindustrie, rapport no. 856 van SEO Economisch Onderzoek in opdracht van de Stichting voor industriebeleid en communicatie (SIC), Amsterdam, najaar 2005 Het rapport probeert antwoord te geven op de vraag hoe het gesteld is met de kennisverwerving binnen de Nederlandse maakindustrie, of het Nederlandse bedrijfsleven voldoende toegang heeft tot kennisinstellingen en of er daarbij behoefte zou kunnen zijn aan intermediairs. Het rapport leidt tot twee aanbevelingen: - het vergroten van de successcore van de Nederlandse patentaanvragen. Kennisintermediairs zouden daarbij een rol kunnen spelen, zeker wanneer zij kennis hebben van de succesfactoren van een patentaanvraag. - het is het van groot belang de nietinnovatoren in de Nederlandse industrie wakker te schudden. Zij vormen het grootste knelpunt voor innovatie. Helderheid over het waarom van hun inactiviteit kan hierbij van onschatbare waarde zijn. Pas wanneer wordt achterhaald waarom zoveel Nederlandse bedrijven niet innoveren kan dit serieuze probleem voor de Nederlandse economie worden voorzien van een juiste oplossing. http://www.seo.nl/nl/publicaties/rapporten/2006/856.html Carey, D. et al, Strengthening Innovation in the Netherlands: Making Better Use of Knowledge Creation in Innovation Activities, OECD economics Department Working Papers, No. 479, OECD Publishing, 2006 OESO-paper dat een relatie heeft met het OESO Economic Survey van Nederland. Het paper geeft aan dat versterking van het innovatiesysteem in Nederland prioriteit is om productiviteitsgroei te creëren. Waar het creëren van kennis een sterkte is van Nederland, liggen de zwaktes bij de R&D-intensiteit van bedrijven, het aandeel van de bevolking met tertiair onderwijs en het commercieel toepassen van nieuwe kennis. Het paper gaat in op de hervormingspogingen en doet suggesties voor de richting waarin hervormingen kunnen gaan. http://titania.sourceoecd.org/vl=16169410/cl=13/nw=1/rps v/cgi-bin/wppdf?file=5l9x018p4h7l.pdf Commissie Dynamisering, Investeren in Dynamiek, Eindrapport van de Commissie Dynamisering. Deel 1, maart 2006 De Commissie heeft tot taak gekregen om a) maatregelen voor te stellen gericht op inhoudelijke dynamisering van het universitaire onderzoek en b) zich een oordeel te vormen over de vraag of universiteiten consequenties verbinden aan de resultaten van de onderzoekvisitaties. Hoewel men constateert dat het Nederlandse systeem betrekkelijk efficiënt is en goede prestaties levert, komt men met 17 maatregelen om de efficiency en effectiviteit te verhogen, o.a. via een extra structurele investering van 1 miljard euro per jaar. Wat de gevolgen van de visitaties betreft constateert de Commissie dat de effectiviteit daarvan bevredigend is. Wel is er twijfel over de efficiency van het nieuwe systeem. De Commissie concludeert tot slot dat het probleem van het Nederlandse onderzoeksbestel een andere is dan waarvoor de Commissie in het leven is geroepen, namelijk dat er te weinig studenten opleidingen kiezen die voor Nederland Kennisland van belang zijn. Commissie Dynamisering, Investeren in Dynamiek, Eindrapport van de Commissie Dynamisering. Deel 2, maart 2006 Deel 2 bevat drie onderdelen: 19
- De eindrapportage van het CHEPS en de Universiteit Twente naar de follow-up van onderzoeksvisitaties. - De reacties van een aantal universitaire bestuurders die te maken hebben (gehad) met belangrijke wijzigingen in de onderzoeksorganisatie. - De reacties van een aantal gebiedsdirecteuren binnen NWO over de wijze van samenwerking tussen universitaire en nietuniversitaire kenniscentra binnen hun wetenschapsgebied. Cornet, M. en B. Vroomen, Hoe effectief is extra fiscale stimulering van speur- en ontwikkelingswerk. Effectmeting op basis van de natuurlijk-experimentmethode, CPB document 103, Den Haag, december 2005 In 2001 zijn twee wijzigingen in de WBSO doorgevoerd: invoering van de startersfaciliteit en de verlenging van de eerste WBSO-schijf. Het CPB heeft de effectiviteit van deze wijzigingen onderzocht. De conclusie van het rapport is dat startende bedrijven meer doen aan R&D door de intensivering van de Wet bevordering speur- en ontwikkelingswerk (WBSO). Een euro extra WBSO voor zulke bedrijven leidt tot 50 à 80 eurocent extra R&D-arbeid. Een algemene intensivering van de WBSO waarvan alle bedrijven gebruik kunnen maken, is minder effectief. http://www.cpb.nl/nl/pub/cpbreeksen/document/103/ European Commission, European Innovation Scoreboard 2005. Comparative analysis of Innovation Performance, 2005 Ten opzichte van de scoreboard 2004 bevat de 2005-versie een verbeterde methodologie en een herziene lijst van 26 indicatoren. Zweden, Finland en Zwitserland komen naar voren als de Europese leiders op het gebied van innovatie, gevolgd door Duitsland en Denemarken. Veel nieuwe lidstaten zijn aan een inhaalproces bezig, maar het is onwaarschijnlijk dat dat op korte termijn zal leiden tot een EU-brede convergentie. De scoreboard 2005 onderscheidt 5 kerndimensies van innovatie: - Innovatie bepalende factoren - Kenniscreatie - Innovatie en ondernemerschap - Toepassingen - Intellectueel eigendomsrecht. De analyse van elk van deze dimensies leidt tot een beter inzicht in de relatieve innovatiesterktes en zwaktes van de Europese landen. Het lijkt erop dat een gelijkmatige prestatie op alle dimensies een positieve factor is voor de overall prestatie wat betreft innovatie. Beleid zou dan ook niet gericht moeten zijnop verbetering van de sterke onderdelen van een land, maar op alle onderdelen. http://trendchart.cordis.lu/tc_policy_information_fiche.cf m?id=3197 Gammaberaad KNAW en NWO, Nederlands sociaal-wetenschappelijk onderzoek in internationaal perspectief, Amsterdam, januari 2006 Notitie van het Gammaberaad (een overleg van NWO en KNAW op het terrein van de sociale wetenschappen) met het doel om een indicatie te geven van de kwaliteit van het Nederlandse sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Hiervoor is gebruik gemaakt van cijfers over Nederlandse honoreringen in Europese subsidierondes, rapporten van universitaire onderzoeksbeoordelingen en (her)erkenningsaanvragen en peer review verslagen van onderzoekscholen. Daarnaast is gekeken naar de bestuurlijke vertegenwoordiging van Nederland in internationale organisaties. Uit de verschillende bronnen komt een positief beeld naar voren. De Nederlandse deelname in Europese programma s is uitstekend, maar voor netwerksubsidies (ESF) is het beeld minder eenduidig. De onderzoeksbeoordelingen geven een overwegend positief beeld (63% van de programma s scoorde goed dan wel excellent). Dat geldt ook voor de documenten over de onderzoekscholen. http://www.knaw.nl/swr/pdf/swr717_notitie.pdf 20