Rotterdamseweg 229, 2636 KC Schipluiden De bescherming betreft het complex aan de Rotterdamseweg 229 bestaande uit een poldergemaal, een voormalige dienstwoning en een elektriciteitshuisje. De bescherming betreft eveneens de pompinstallatie in het gemaal. Een schuur en een houten kas op het terrein vallen niet onder de bescherming. Het complex is gelegen op de plaatselijke verbrede kade van de Akkerdijksche polder, aan de oostzijde van de Delftsche Schie. Zowel het gemaal als de woning staan iets schuin ten opzichte van de Rotterdamseweg, elk in een andere richting. Het gemaal slaat uit op de Delftsche Schie. De molensloot van het gemaal is de Oude Lee. De voorloper hiervan had al in de pre-romeinse tijd een functie bij de afwatering van het veenkussen. De Akkerdijksche polder werd oorspronkelijk bemalen door twee molens: de Akkerdijkse Noord- en de Akkerdijkse Zuidmolen. Beide molens werden in 1877 gesloopt en op de molenwerf van de Zuidmolen werd de voorganger van het huidige gemaal gebouwd. Het was een stoomgemaal, dat stond op de plaats van de voormalige dienstwoning. Tussen het stoomgemaal en de weg stond de toenmalige dienstwoning (voorheen wellicht het zomerhuis van de molen). Beschrijving Het gemaal Het huidige gemaal heeft een rechthoekige plattegrond, duidelijk langer dan breed, met tegen de zuidelijke (korte) gevel een aanbouwtje met erboven een driezijdig schilddakje (met piron). Het aanbouwtje fungeerde als transformatorhuisje. In de noordelijke gevel zit een (vernieuwde) toegangsdeur. Het gemaal is gemetseld van gladde, rode, waalformaat stenen in kruisverband, met een drieklezoor in de strekkenlaag als hoekoplossing. Langs de onderkant van de gevels is een halfsteens plint van grauwe klinkers opgeklampt. Aan de bovenkant hiervan zit een afgeschuinde halfsteens rollaag. De lange gevels vertonen ieder twee groepen van twee smalle vensters, met in de voorgevel hiertussen een hardstenen gevelsteen. De tekst op de gevelsteen luidt: In het jaar 1915 is dit gemaal gesticht onder het bestuur van den Akkerdijkschen polder M. de Jong, voorzitter Q. Heinsbroek ) G. Weerheim ) leden L.J. Karreman, secr. Penningm. De bovenlichten van de vensters zijn in vieren gedeeld en voorzien van geel figuurglas. Boven de vensters zitten strekse bogen, eronder dikke, geprofileerde lekdorpelstenen die voorzien zijn van een laag bruine zoutglazuur. De ramen aan de achterzijde zijn niet draaiend. In afwijking van de andere na 1910 gebouwde gemalen in de regio is hier grotere zorg aan het uiterlijk van het gebouw besteed. Het (technische) ontwerp is van Ingenieursbureau Brandsma en De Ruyter uit Rotterdam. Vooral de dakvorm valt op: een zadeldak met wolfseinden en duidelijke dakoverstekken. De bedekking bestaat uit rode pannen van het type Tuille du Nord. Op de nok staan twee roodkeramische pirons. De bakgoten rusten op royale, geprofileerde en gesneden klossen die iets buiten de goten uitsteken. Het interieur heeft één ruimte waar zich een Pannevis centrifugaalpomp bevind uit 1914 (het zogenaamde slakkenhuis). De elektromotor uit 1915 is in 1985 vervangen. Ook de vloer- en wandtegels dateren uit 1985. De zolder heeft een kap met schaarspanten en gordingen en heeft een dakbeschot van kraaldelen uit de bouwtijd. Een vergelijkbaar gebouwtje staat aan de Rijskade in Pijnacker. Het is een gecombineerd gemaal / machinistenwoning. De dakvorm met pirons is identiek aan die van het gemaal aan de Rotterdamseweg. Het gemaal in Pijnacker dateert eveneens van 1915.
De woning De machinistenwoning naast het gemaal is in 1928 gebouwd op de fundering van het oude (stoom)gemaal. De woning heeft een rechthoekige plattegrond, iets langer dan breed, met de voordeur in de lange, zuidelijke gevel. Ook hier zijn de gevels van gladde, rode, waalformaat stenen in kruisverband met een drieklezoor in de strekkenlaag als hoekoplossing. Het tot aan de vensters reikende trasraam is van grauwe klinkers en wordt afgesloten door een halfsteens rollaag. In de voorgevel en de zuidelijke zijgevel zitten steeds twee tweelichten met vierruits bovenlichten die van geel figuurglas zijn voorzien. De ondervensters hebben luiken met spiegelklampen. De velden zijn beschilderd met een roodwit zandlopermotief. Midden tussen de bovenlichten zit, omgeven door een halfsteens rollaag een hardstenen gevelsteen met de tekst: Herbouwd in het jaar 1928 onder het Bestuur van de Akkerdijksche Polder Q. Heinsbroek, Voorz. P. Rodenburg Az. L. de Hoog, Leden L.J. Karreman, Secr. Penn. Op de verdieping zit een drielichtvenster, ook met (lagere) vierruits bovenlichten met geel figuurglas. Onder alle vensters zijn roodaardewerken lekdorpeltegels aangebracht. Boven de vensters zitten halfsteens rollagen. In de geveltop zitten enkele vlechtingen, het overige deel van de schuine gevelrand is voorzien van een halfsteens rollaag. In de zuidelijke zijgevel zit de voordeur tussen de twee vensterpartijen die ook luiken hebben. Deze voordeur, met een ruitje en profileringen, is van een model uit de bouwtijd. Voor de deur is een klein gemetseld trapje met twee treden en een hoge hardstenen dorpel. De achtergevel heeft links een venster met draairamen. Rechts zit een ondiepe uitbouw met deur en venster en een zadeldakje. In de topgevel zitten twee vensters met vierruits bovenlichten. Het vrij steile zadeldak is belegd met rode, verbeterde Hollandse pannen waarvan de hoekpannen over de windveren vallen. De schoorsteen staat nabij de achtergevel. De dakgoten zijn erg breed waardoor er grote overstekken zijn, die fraai om de gevelhoeken doorlopen. De overstekken worden gesteund door lange geprofileerde klossen. Het huis wordt binnen door een gang vanaf de voordeur in tweeën gedeeld. Achter in het huis bevindt zich de keuken en voor de woonkamer. De woonkamer is voorzien van geprofileerde lijsten en paneeldeuren. Enkele interieuronderdelen (bedden, keukenkast en aanrecht) dateren waarschijnlijk van de bouwtijd. Ook tal van andere bouwonderdelen dateren uit de bouwtijd. Elektriciteitshuisje Naast het woonhuis staat een rechthoekig elektriciteitshuisje met een laag zadeldak met een bitumeuze dakbedekking. De gevels zijn gemetseld in halfsteensverband van rode waalformaat bakstenen. In de voorgevel zitten excentrisch twee stalen deuren in betonnen kozijnen en in de nok een vijfhoekige, door een ijzeren plaat afgesloten gevelopening met een halfsteense keperboog erboven. Links naast de deuren is een vierkante roodaardewerken gevelsteen ingemetseld met een weergave van het Delftse stadswapen. De datering van het huisje is onduidelijk, maar mogelijk van de jaren vijftig. Schuur en kasje Op het terrein bevinden zich ook een houten schuur onder een zadeldak met gesmoorde Hollandse pannen en twee aanbouwen onder een lessenaardak met vezelcementen golfplaten en een met pannen gedekte veranda. Tevens staat er een kleine houten kas in de tuin met gesneden daklijsten. Deze elementen vallen buiten de monumentenbescherming.
Overige gevelstenen In de betonnen keermuur van de achterwaterloop is de stichtingssteen van het oude gemaal opgenomen: Gesticht in 1877 door het Bestuur van den Akkerdijkschen Polder P. Rodenburg Voorzitter D. van der Kooij ) G. Heinsbroek ) Leden van het Bestuur H. Landsheer Secretaris Penn. H. van de Meer Bouwkundigen Onder de stichtingssteen bevindt zich een steentje met de initialen CVS en het jaartal 1819. Mogelijk was het de sluitsteen van de boog van een stenen heul. In de betonnen keermuur is de vorm van de watergang van het stoomgemaal nog zichtbaar. Die was opengelaten om als waterinlaat dienst te doen. De keermuur met de opening van de watergang is gemetseld van rode bakstenen. Motivatie Het complex aan de Rotterdamseweg 229 is vanuit stedenbouwkundig, architectonisch en cultuurhistorisch oogpunt van lokaal belang - vanwege de bouwhistorische waarde van de gevels van het gemaal, de woning en het electriciteitshuisje, zowel de materiaalkeuze en de materiaalverwerking als het gevelbeeld; - vanwege de aanwezige interieurelementen, waaronder de pomp in het gemaal en de interieuronderdelen uit de woning uit de bouwtijd; - vanwege de historische ligging aan de Delftse Schie langs de kade van de Akkerdijksche polder; - als uiting van technische ontwikkelingen en intensief gebruik van de polders; - vanwege de ensemblewaarde van industrieel erfgoed waar wonen en werken werd gecombineerd; Bronnen G. Ottevanger e.a., Molens, gemalen en andere waterstaatkundige elementen in Midden- Delfland (Den Haag, 1985) p.125. Score score max. score min. score weegfactor 1. cultuurhistorische aspecten a. lokaal belang 3 3 1 1 2. Architectonische aspecten a. bouwstijl 2 3 0 2 b. uniciteit 3 3 0 2 c. verminkingen/verstoringen 0 0 3-1 3. situering a. ligging 3 3 0 2 b. verminkingen/verstoringen 0 0 3-1 totaal 19
De twee molens van de Akkerdijksche polder op de kaart van Nicolaes Kruikius uit 1712. Bron: www.gahetna.nl Fragment van de kadastrale minuutkaart uit ca. 1825 met de Zuidmolen. Op de molenwerf waarschijnlijk het zomerhuis en een schuur. Bron: www.watwaswaar.nl
Luchtfoto van het gemaalcomplex. Bron: Gemeente Midden-Delfland De GBKN-kaart van het complex. Bron: Gemeente Midden-Delfland
Het complex met elektriciteitshuisje, woning en gemaal. Foto: Conserf Stichtingssteen in de gevel van het gemaal. Foto: Conserf
Lekdorpelstenen en opgeklampte plint van het gemaal. Foto Conserf. Interieur van het gemaal met Pannevis centrifugaalpomp uit 1914. Foto: Conserf
Elektriciteitshuisje en woning. Foto: Conserf Zuidgevel met ingangspartij van het woonhuis. Foto Conserf.
Achterzijde van gemaal en woonhuis. Foto Conserf. Interieuropname in het woonhuis. Veel is nog uit de bouwtijd. Foto Conserf.
Schuurtje op het terrein zuidelijk van het gemaal. Foto Conserf. Kasje op het terrein zuidelijk van het gemaal. Foto Conserf.
Stichtingssteen uit 1877 van het vorige gemaal. Daaronder (waarschijnlijk) een sluitsteen. Foto Conserf. Foto van de situatie tussen 1915 en 1928, met het nieuwe en het oude gemaal. Geheel links is waarschijnlijk de machinistenwoning. De Rotterdamseweg moet toen veel smaller zijn geweest dat tegenwoordig. Foto: Conserf