EEN STEDELIJKE WOONRAAD VOOR ANTWERPEN? Inleiding Een initiatief van het Antwerps Platform Wonen Sedert enkele jaren voeren 11 Antwerpse sociale organisaties geregeld overleg in het Antwerps Platform Wonen. Zij komen op voor de woonbelangen van maatschappelijk kwetsbare doelgroepen. In dat verband werken zij concrete voorstellen en projecten uit. Zij treden in overleg met bevoegde beleidsinstanties en voeren actie teneinde de woonproblematiek van maatschappelijk kwetsbare doelgroepen in de publieke belangstelling te brengen. De gezamenlijke gedrevenheid van de leden van het Platform om concrete oplossingen na te streven wees op het gemis aan breder structureel overleg met stedelijke beleidsinstanties en met andere woonactoren. Een eenmalige Ronde Tafel, door het Platform georganiseerd op 23 juni 2009, was hiertoe een eerste aanzet maar vroeg om een vervolg. Het is in dat licht dat het voorliggende voorstel voor een stedelijke woonraad voor Antwerpen moet gezien worden. Het Antwerps Platform Wonen voelt zich verder gesterkt door het bestaan en de werking van lokale woonraden elders in Vlaanderen. Het eerste gedeelte van deze nota behandelt het wettelijke kader en concrete Antwerpse aanknopingspunten voor het bestaan van een stedelijke woonraad. In het tweede gedeelte wordt een concreet voorstel uitgewerkt. Met dit voorstel wil het Antwerps Platform wonen de gemeenteraadsfracties overtuigen van de noodzaak voor breder structureel woonoverleg in de stad. Het platform verwacht van hen concrete initiatieven die leiden tot oprichting van een stedelijke woonraad. 1. Een stedelijke woonraad voor Antwerpen? 1.1. Waartoe zijn gemeentes wettelijk verplicht? Vlaamse Wooncode, artikel 28: De gemeenten dragen er zorg voor dat de woonprojecten en individuele verrichtingen van de sociale woonorganisaties, het OCMW of haarzelf in het belang van de bewoners op elkaar worden afgestemd. Daartoe zien de gemeenten erop toe dat de sociale woonorganisaties zoveel mogelijk onderling overleg plegen. [Ze kunnen] [verv. Decr. 24 maart 2006, art. 28,1, I: 24 juni 2006] de sociale woonorganisaties en het OCMW voor overleg samenroepen. De sociale woonorganisaties zijn verplicht in te gaan op de vraag tot overleg vanwege de gemeente. Grond- en Pandendecreet, Onderafdeling 3 Provinciaal objectief voor sociale koopwoningen, artikel 4.1.5.,2 : Elke gemeenteraad formuleert op grond van een advies van het gemeentelijk woonoverleg in de zin van artikel 28 van de Vlaamse Wooncode, een gemotiveerd voorstel, rekening houdend met de sociale woonbehoefte, sociale contextfactoren en de bestaande en de geplande ruimtelijke structuur. De deputatie stelt op grond van de gemeentelijke voorstellen een verdelingsschema op,... 1
Gemeentelijk toewijzingsreglement voor sociaal wonen Handleiding, 2.2 procedure: Alle relevante huisvesting- en welzijnsactoren moeten betrokken worden bij de opmaak van het toewijzingsreglement. Afhankelijk van de lokale situatie gaat het dan over de sociale huisvestingsmaatschappij, het OCMW, het Vlaams Woningfonds, het Sociaal Verhuurkantoor, een CAW dat werkzaam is in de gemeente, een dienst begeleid zelfstandig wonen, maar ook bijvoorbeeld een vereniging waar armen het woord nemen. De Vlaamse Wooncode legt de stad op om het overleg tussen de sociale woonorganisaties en het OCMW in goede banen te leiden. Indien zij dit wensen, kunnen ze zelf dat overleg samenroepen. Het Grond- en Pandendecreet verwijst naar dit artikel in de Vlaamse Wooncode en spreekt hier over een gemeentelijk woonoverleg, zonder verdere toevoegingen. Enkel wat betreft het Gemeentelijk Toewijzingsreglement wordt de stad verplicht meer sociale actoren te betrekken dan deze die deel moeten uitmaken van het gemeentelijk woonoverleg. Om in overeenstemming te zijn me bovenstaande wetgeving werd in Antwerpen de stedelijke planning- en coördinatieraad omgedoopt tot lokaal woonoverleg en werden de Sociaal Verhuurkantoren Antwerpen toegevoegd. Daarnaast werd tijdelijk een Actorenoverleg Gemeentelijk Toewijzingsreglement georganiseerd. Dit overleg gaf uitsluitend verplicht advies over het gemeentelijk toewijzingsreglement voor de sociale huisvesting in Antwerpen. Volgende leden werden vertegenwoordigd: Samenlevingsopbouw, CAW De Mare, CAW De terp, CAW Metropool, Sociaal Verhuurkantoren Antwerpen, Antwerps Platform Generatiearmen, Platform Antwerpse Sociale Huurders, Huurdersbond Antwerpen, Vlaams Woningfonds, OCMW Antwerpen, SHM ABC, SHM De ideale Woning, SHM Woonhaven, het kabinet van de schepen van wonen en de stedelijke dienst Samenleven/consulent wonen/welzijn. 1.2. Definitie De wettelijke verplichtingen laten veel ruimte voor eigen lokale invulling en initiatief. Omdat verschillende termen al te vaak door elkaar gebruikt worden, willen we in dit document een duidelijk onderscheid maken tussen twee overlegvormen. Gemeentelijk, lokaal of stedelijk woonoverleg: Een gemeentelijk overleg, al dan niet georganiseerd door de gemeente, tussen de sociale woonorganisaties, het OCMW en de stad, met als doel de woonprojecten en individuele verrichtingen van de sociale woonorganisaties, het OCMW en de stad in het belang van de bewoners op elkaar af te stemmen. Gemeentelijke, lokale of stedelijke woonraad: Een gemeentelijk adviesorgaan, georganiseerd door de gemeente, met vertegenwoordiging van alle relevante private én sociale woonactoren, aangevuld met het lokale middenveld en belangenverenigingen, met als doel alle woonprojecten en individuele verrichtingen van de vertegenwoordigde organisaties op elkaar af te stemmen in het belang van de bewoners van de gemeente. 1.3. Het doel van een stedelijke woonraad voor Antwerpen Wettelijk gezien is Antwerpen niet verplicht tot de oprichting van een stedelijke woonraad. 2
De gemeente is wel de coördinator van het lokaal woonbeleid. Zij moet ervoor zorgen dat alle aspecten van het woonbeleid en de verschillende wooninitiatieven die genomen worden op elkaar worden afgestemd. Volgens de VVSG gebeurt dit best op basis van een lange termijnvisie op wonen, die werd doorgesproken met de verschillende woonactoren en relevante partners. Een stedelijke woonraad is een ideaal instrument om tot zo n visie te komen. In Antwerpen is er geen stedelijke woonraad en bestaat er ook geen lange termijnvisie op wonen waar alle woonactoren mee aan gewerkt hebben. Wel is er het huidige Bestuursakkoord, waarin rond wonen belangrijke standpunten worden ingenomen door het stedelijk beleid. Het Antwerpse woonbeleid is hier op afgestemd: Bestuursakkoord Antwerpen, p3: Het bestuur wil ook meer mensen naar de stad halen. In de eerste plaats jonge gezinnen met kinderen en babyboomers, die van de randgemeenten naar de stad komen. Kwaliteitsvol wonen in de stad, is dan ook één van de grote opdrachten voor de komende bestuursperiode en de jaren die daarop volgen. Bestuursakkoord Antwerpen, p47: Antwerpen wil elke beleidsdaad toetsen aan de zeven sociale grondrechten en aan de belangen van kwetsbare groepen. Dat betekent dat de stad, bijvoorbeeld, een woonbeleid of sportbeleid voert voor iedereen, en dus met inbegrip van de kwetsbare groepen en kwetsbare Antwerpenaars. Bestuursakkoord Antwerpen, p48 : Elke Antwerpenaar heeft recht op een betaalbare, kwaliteitsvolle en toegankelijke woning. De stad wil iedereen een dak boven het hooft garanderen. Maar wonen, gaat om meer dan stenen. Zelfstandig wonen is de norm, ook voor personen met een handicap en voor broze senioren. Deze beleidskeuzes vertalen zich in concrete RUP s, woonconvenanten, vertikaal overleg met een aantal woonactoren, enz. 1.4. Bestaande overlegorganen / verticale contacten met de stad Waar de stad aan deelneemt Een aantal doelgroepgebonden adviesraden geven rechtstreeks advies aan het stedelijk beleid wat betreft wonen en zijn doelgroep. Het gaat hier o.a. over de Antwerpse Ouderenraad (werkgroep wonen) en de Werkgroep Antwerpen Toegankelijk (mensen met een handicap). Antwerpen heeft eveneens een GECORO (Gemeentelijke Commissie Ruimtelijke Ordening). Deze adviesraad geeft advies bij het opmaken van gemeentelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen (stadsvernieuwingsprojecten) en bouwverordeningen. Soms geeft men ook advies bij een stedenbouwkundige vergunning of verkavelingvergunning. Een advies wordt gegeven op verzoek van het stadsbestuur of op eigen initiatief. 3
Het Platform Antwerpse Sociale Huurders wordt gehoord in het Driehoeksoverleg: een dialoog tussen de sociale huisvestingsmaatschappijen, de stad en de Antwerpse sociale huurders die ongeveer 4 maal per jaar samenkomt. Dit overleg heeft enerzijds een informatieve functie, anderzijds kunnen knelpunten rond leefbaarheid en betaalbaarheid van sociaal wonen besproken worden. Daarnaast kent Antwerpen een aantal stuurgroepen die handelen over één specifieke woonproblematiek: de stuurgroep dak- en thuislozen, de stuurgroep lokaal sociaal beleid, de stuurgroep federaal grootstedenbeleid, de stuurgroep woonbegeleiding en het Groot Woonwagenteam. Vervolgens onderhoudt de stad verticale contacten met een aantal woonactoren, voor het uitwerken van specifieke projecten. De sociaal verhuurkantoren, CAW Metropool Woonbegeleiding, Samenlevingsopbouw, het Vlaams Woningfonds, AG VESPA, enz hebben elk afzonderlijk overlegmomenten met de stad over de initiatieven die hun organisatie aanbelangt en afgesloten convenanten. Het lokaal woonoverleg in Antwerpen werd hoger reeds beschreven. Wat ontbreekt Ondanks de vele initiatieven die er in Antwerpen bestaan, zijn er ook een aantal belangrijke die ontbreken. Vanuit de stad is er geen (structureel) overleg met private woonactoren. Hierbij denken we in de eerste plaats aan de Eigenaarsbond, het Algemeen Eigenaarsyndicaat, en het CIB (Confederatie van Immobiliënberoepen). Nochtans wordt ongeveer 30% van de woningen in Antwerpen verhuurd op de private huurmarkt. Bovendien is het hier dat zich de grootste problemen voordoen wat betreft betaalbaarheid en kwaliteit. En niet alleen dat. De mogelijkheden om op korte termijn een antwoord te bieden op de bestaande woonnood bij lage inkomens via het investeren in extra sociale woningbouw, is beperkt. Antwerpen heeft er voor gekozen het aantal sociale woningen niet op te trekken, aangezien de minimum quota gehaald zijn. Oplossingen voor de bestaande woonnood bij lage inkomens moeten gezocht worden op de private huurmarkt en alternatieven. Anderzijds mag de aandacht voor kleine eigenaars niet ontbreken. Steeds meer eigenaars haken af omwille van negatieve ervaringen met huurders, strengere regelgeving, enz. Een structureel overleg met private woonactoren is van cruciaal belang om op de private huurmarkt vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen en te kijken waar beide partijen nood aan hebben. Ten tweede ontbreekt in Antwerpen een ruim horizontaal overleg waar alle relevante woonactoren bij betrokken zijn. Het bestaande lokaal woonoverleg is onvoldoende om een volledig woonbeleid te kunnen uitwerken en adviseren. Op de agenda van het lokaal woonoverleg komen thema s waar volgens sommige vertegenwoordigde organisaties niet de juiste mensen voor rond de tafel zitten. Een voorbeeld hiervan is het thema wonen welzijn, waarin de CAW s een belangrijke gesprekspartner zijn. Zij zijn niet vertegenwoordigd op het lokaal woonoverleg. Zelfs wat de huidige taak van het lokaal woonoverleg betreft, is een uitbreiding nodig. 4
Een groot aantal Antwerpse middenveldorganisaties zet zich in voor het recht op wonen van maatschappelijk kwetsbare groepen. Op eigen initiatief startten zij het Antwerps Platform Wonen, dat als doel heeft elkaar te informeren, signalen door te geven, gezamenlijke standpunten in te nemen en gedragen acties uit te werken. Het platform treedt op eigen initiatief in dialoog met stad Antwerpen en geeft advies wat betreft het wonen van kansengroepen. Toch is er vanuit de stad geen vraag naar structureel overleg en is er geen enkele verplichting de voorgestelde adviezen te beargumenteren of op te volgen. Ook dit ervaren we als een groot gemis. 1.5. Conclusie Het stedelijk beleid stelt zich in het bestuursakkoord 2007-2012 niet enkel tot doel jonge gezinnen van tweeverdieners terug naar de stad te trekken en er te houden, maar heeft ook een aantal doelstellingen in het sociale woonbeleid. Om die te verwezenlijken is het ons inziens van cruciaal belang meer overleg, bovenal horizontaal (tussen de verschillende spelers op het terrein), te organiseren tussen alle relevante woonactoren. Dit zijn niet enkel de sociale woonactoren, maar ook de private woonactoren, belangengroepen (al dan niet adviesraden van de stad) en het middenveld. Het Antwerps platform Wonen is overtuigd van het nut en de noodzaak van de oprichting van een stedelijke woonraad in Antwerpen, zoals hoger gedefinieerd. Een stedelijke woonraad ondersteunt het gemeentebestuur ook inhoudelijk, niet enkel door een visie te ontwikkelen, maar ook door het gevoerde woonbeleid te evalueren en verbeteren. Het is geenszins de bedoeling een extra orgaan te creëren naast het bestaande lokaal woonoverleg. We pleiten ervoor de agenda en de vertegenwoordigde organisaties op het lokaal woonoverleg uit te breiden en deze om te vormen tot een stedelijke woonraad. Een degelijk, gedragen en uitvoervaar advies kan maar geformuleerd worden als de verschillende spelers in het veld, ondanks een andere invalshoek, er achter kunnen staan. 2. Het inhoudelijke voorstel In dit hoofdstuk doen we een voorstel over hoe een stedelijke woonraad in Antwerpen er zou kunnen uitzien. Het gaat hier duidelijk over een voorstel. Aanpassingen en veranderingen zijn mogelijk, indien dit bijdraagt een het welslagen van een stedelijke woonraad in Antwerpen en het woonbeleid ten goede komt. Hiertoe verzamelden we informatie over bestaande stedelijke woonraden elders in Vlaanderen. Dit voorstel werd gebaseerd op kennis en ervaring uit Roeselare, Sint-Niklaas, Vilvoorde, Gent, Brugge, Mortsel en Turnhout. Daarnaast is dit aangepaste voorstel het resultaat van gesprekken met verschillende woonactoren in Antwerpen: Eigenaarsbond, Eigenaarsyndicaat, PASH, Vlaams Woningfonds, CIB, het kabinet wonen en de cel woonregie van stad Antwerpen. Het werd eveneens afgetoetst bij fractieleden van de verschillende Antwerpse partijen die vertegenwoordigd zijn in de gemeenteraad. 5
1. Een adviserende rol Op een stedelijke woonraad kan informatie uitgewisseld worden en kan de stand van zaken van lopende projecten kort besproken worden. De stedelijke woonraad is echter voornamelijk een actief orgaan, dat advies kan geven over alles wat met het woonbeleid in Antwerpen te maken heeft. Advies kan geformuleerd worden op eigen initiatief of op verzoek van het college van burgemeester en schepenen en de gemeenteraad. Het advies van de stedelijke woonraad hoeft niet bindend te zijn. Wanneer een advies niet gevolgd wordt, moet het beleid verplicht de afwijzing motiveren. Wanneer er voor een beleidsbeslissing voorafgaandelijk een advies werd gegeven door de stedelijke woonraad, moet deze beslissing steeds rechtstreeks teruggekoppeld worden naar de stedelijke woonraad. 2. Procedures om tot advies te komen Aangezien de verschillende woonactoren niet altijd dezelfde belangen te verdedigen hebben, zal het niet altijd gemakkelijk zijn tot een consensus te komen. Toch wordt in de eerste plaats naar consensus gestreefd. Een advies vertrekt steeds vanuit de stedelijke woonraad, en niet vanuit een sectie of werkgroep van de woonraad. Is een consensus niet haalbaar, dan word een beslissing genomen of een advies geformuleerd bij eenvoudige meerderheid. Indien er zeer afwijkende standpunten zijn, worden de verschillende alternatieven of minderheidsstandpunten aan het advies toegevoegd. 3. Samenstelling van de stedelijke woonraad We maken een onderscheid tussen stemgerechtigde en niet stemgerechtigde vertegenwoordiging. Met stemrecht: Sociale actoren - vertegenwoordigers van de drie sociale huisvestingsmaatschappijen: Woonhaven Antwerpen, ABC en De Ideale Woning - vertegenwoordiger van de sociaal Verhuurkantoren Antwerpen - vertegenwoordiger van het Vlaams Woningfonds - vertegenwoordiger van Sociale bouw-en kredietmaatschappij ARRO Private actoren - vertegenwoordiger van de CIB (Confederatie van Immobiliënberoepen) - vertegenwoordiger van het Eigenaarssyndicaat Antwerpen - vertegenwoordiger van de Eigenaarsbond 6
Middenveld en belangenbehartigers - vertegenwoordiger van het Platform Antwerpse Sociale Huurders - vertegenwoordigers van doelgroepgebonden adviesraden van de stad: Algemene Ouderenraad, stedelijke jeugdraad en Werkgroep Antwerpen Toegankelijk - vertegenwoordigers van Antwerpse middenveldorganisaties die zich inzetten voor het recht op wonen van kansengroepen: dit zou een vertegenwoordiger van het Antwerps Platform Wonen kunnen zijn (Samenlevingsopbouw Antwerpen stad, ACW Antwerpen, CAW Metropool, CAW De Mare, CAW De Terp, Daklozen Aktie Komitee, Rot op Huisjesmelkers, De Acht, Huurdersbond Antwerpen, Sociaal Verhuurkantoren Antwerpen, Antwerps Platform GeneratieArmen en CKG De Kleine Vos),... - vertegenwoordiger van Antwerps Platform GeneratieArmen (verenigingen waar armen het woord nemen) - vertegenwoordiger van de Huurdersbond Stedelijke Woonactoren - vertegenwoordiger van Wonen Vlaanderen in Antwerpen - vertegenwoordiger van OCMW Antwerpen, dienst wonen - vertegenwoordiger van VESPA, in huisvestingsrol Experts - twee of drie onafhankelijke experts (stadsociologen, architecten,...) Zonder stemrecht: - onafhankelijke experts die eenmalig deelnemen, naar aanleiding van een bepaald agendapunt - ambtenaren van de stedelijke cel woonregie - vertegenwoordiger kabinet wonen Voorzitter Wordt door stemming bepaald. Deze persoon komt uit de groep. Het college van burgemeester en schepenen bekrachtigd dit. Bij afwezigheid van de voorzitter duiden de leden een plaatsvervanger aan. Plaatsvervangers en onafhankelijke experts De leden bepalen in overleg met de voorzitter de procedure voor de benoeming van de experts. Een vertegenwoordiger kan vervangen worden door een vooraf bepaalde plaatsvervanger. De lijst van vertegenwoordigers, plaatsvervangers en de onafhankelijke experts wordt ter goedkeuring voorgelegd aan de gemeenteraad. 4. Werkgroepen / deelwerkingen Niet elke vertegenwoordigde organisatie is op de hoogte van of bezig met alle woonthema s. Om een stedelijke woonraad efficiënt te laten werken, moet het mogelijk zijn rond bepaalde thema s werkgroepen op te starten. 7
Deze werkgroepen kunnen voorbereidend werk leveren ter onderbouwing en formulering van een advies. Het uiteindelijke advies vertrekt wel vanuit de gehele stedelijke woonraad, mogelijk met bijvoeging van minderheidsstandpunten (indien geen consensus bereikt werd). 5. Agendapunten van de stedelijke woonraad De stedelijke woonraad adviseert over: - de beleidsnota wonen en andere beleidsplannen met betrekking tot wonen - nieuwe stedelijke reglementen met betrekking tot wonen - het woonluik binnen stadsvernieuwingsprojecten - de resultaten van woonstudies - samenwerkingsmogelijkheden tussen leden onderling, het stadsbestuur en het OCMW Een stedelijke woonraad moet daarnaast advies kunnen uitbrengen over alle thema s die het wonen in Antwerpen aanbelangen. Dit op eigen initiatief of op vraag van het college van burgemeester en schepenen en de gemeenteraad. 6. Praktische organisatie Structuur De stedelijke woonraad bestaat uit 1) de leden en hun plaatsvervangers en 2) een secretariaat. Het secretariaat is een verantwoordelijkheid van de stedelijke cel woonregie. Het bureau bestaat uit volgende leden: - de voorzitter - een administratief medewerker / verslaggever van de cel woonregie van stad Antwerpen Het bureau bereidt de stedelijke woonraad voor en stelt de agenda op. Ze maakt de verslagen op en bewaart ze. Andere leden kunnen eveneens het initiatief nemen agendapunten toe te voegen en/of voor te bereiden. Budget Het stadsbestuur voorziet het nodige budget om de werking en administratie van de stedelijke woonraad te bekostigen. (Aangezien het gaat over de uitbreiding van een bestaand lokaal woonoverleg, brengt dit geen extra kosten met zich mee.) Aantal jaarlijkse samenkomsten De stedelijke woonraad wordt samengeroepen door de voorzitter, dit wanneer het belang het vereist. De stedelijke woonraad dient wel minimaal 4 maal per jaar samen te komen. Daarbovenop doen ze 1x per jaar terugkoppeling op de gemeenteraad. Daarnaast kunnen werkgroepen afzonderlijk samenkomen, naargelang de nood zich voor doet. 8
--- --- --- Opgemaakt te Antwerpen op 22 maart 2011 Initiatief van het Antwerps Platform Wonen Samenlevingsopbouw Antwerpen stad Soiale Verhuurkantoren Antwerpen Vzw Rot op Huisjesmelkers CAW Metropool, Straathoekwerk CAW Metropool, Woonbegeleiding Huurdersbond Antwerpen Daklozen Aktie Komitee De Acht ACW Antwerpen Antwerps Platform GeneratieArmen CKG De Kleine Vos 9