Een vergelijking van huisartsenwachtposten in Vlaanderen en Nederland Waarin stemmen ze overeen, waarin verschillen ze? R. Demmers, K. Van der Heyden, J. Van Bergen, R. Remmen, H. Philips Samenvatting Verschillende modellen voor de opvang buiten de kantooruren in de eerstelijnszorg zijn bekend. Het dominante systeem voor Vlaanderen is de rota: een vaste samenwerking tussen huisartsen waarbij elke huisarts van een bepaalde kring of regio om beurten buiten de kantooruren de permanentie voor alle patiënten uit die regio verzorgt. In Nederland is het dominante systeem de huisartsenwachtpost. Volgens deze literatuurstudie én observationeel onderzoek in Vlaamse en Nederlandse wachtposten zijn er veel overeenkomsten, maar ook een aantal verschillen. Het meest in het oog springende verschil is het toepassen van telefonische triage in Nederland. Verder onderzoek naar de toepasbaarheid daarvan op Vlaamse wachtposten is zeker nodig. R. Demmers en K. Van der Heyden zijn zevendejaars huisarts in opleiding aan de Universiteit Antwerpen; J. Van Bergen, R. Remmen en H. Philips zijn huisarts en verbonden aan de Vakgroep Eerstelijns- en Interdisciplinaire Zorg, Universiteit Antwerpen. Correspondentie: Richard.Demmers@student.uantwerpen.be Belangenvermening: geen Dit artikel is gebaseerd op de masterproef van R. Demmers en K. Van der Heyden. Demmers R, Van der Heyden K, Van Bergen J, Remmen R, Philips H. Een vergelijking van huisartsenwachtposten in Vlaanderen en Nederland. Waarin stemmen ze overeen, waarin verschillen ze? Huisarts Nu 2014;43:42-6. Inleiding Huisartsen moeten voorzien in een goed geregelde 24-uurszorg die de continuïteit van zorg zowel binnen als buiten de kantooruren garandeert. 1 Ook in andere Europese landen is de continuïteit van de zorg een van de hoekstenen van goede medische praktijkvoering en een adequaat gezondheidssysteem. In Vlaanderen heeft de huisarts zich lang persoonlijk heel bereikbaar opgesteld, ook buiten de kantooruren. Men ging hooguit met enkele artsen uit de regio een los samenwerkingsverband aan om de continuïteit te verzorgen. In het buitenland, bijvoorbeeld in het Verenigd Koninkrijk, Denemarken en Nederland, zijn er aan het einde van de vorige eeuw initiatieven ontstaan om wachtdiensten grootschaliger te maken. 2 Het oprichten van huisartsenwachtposten is hier een voorbeeld van. 3 In Vlaanderen is deze beweging volop bezig, o.a. om het tekort aan huisartsen, veiligheidsproblemen in de grote steden en een overbevraging van de spoeddiensten beter op te vangen. 4-6 De eerste huisartsenwachtpost werd in Deurne-Borgerhout opgericht in 2003. 7 Op dit moment wordt ongeveer 30% van de Vlaamse bevolking door een wachtpost verzorgd. Dit aantal blijft nog stijgen met de recente oprichting van nieuwe huisartsenwachtposten. 3,8 De organisatie van huisartsenwachtposten is actueel. Dit blijkt uit recente berichten in de media over het toenemende gebruik van medische hulp buiten de kantooruren (huisartsen, spoedgevallendiensten, apothekers), maar ook de samenwerking tussen deze diensten, de nood aan en bereikbaarheid van wachtposten in landelijke gebieden en het invoeren van nieuwe betalingssystemen op huisartsenwachtposten, de verschillende noden tussen Vlaanderen en Wallonië, de link tussen de wachtposten en de Lokale Multidisciplinaire Netwerken (LMN s) en het toekomstig invoeren van oproepnummer 1733. Helaas houdt ook het recent opnieuw opduiken van het veiligheidsprobleem tijdens de wachtdiensten het onderwerp actueel. Vraagstelling Gezien het niet alleen om een Vlaamse problematiek gaat, wilden wij nagaan in hoeverre de bestaande structuren van eerstelijnszorg buiten kantooruren reeds vergeleken werden. Het eerste deel van dit onderzoek was een literatuurstudie vanuit volgende vraagstelling: wat zijn in de internationale literatuur de meest opvallende karakteristieken van organisatiemodellen voor de eerstelijnszorg buiten de kantooruren? In een tweede deel spitsten we het onderzoek toe op Nederland en Vlaanderen in een veldstudie. We toetsten hierbij de gegevens uit de literatuur in een huisartsenwachtpost in Vlaanderen (Deurne-Borgerhout) en in Nederland (Alkmaar). Voor dit deelonderzoek was de onderzoeksvraag: welke verschillen observeren wij tussen huisartsenwachtposten in Nederland en Vlaanderen en wat kunnen we daaruit leren? Methode Literatuurstudie De literatuurstudie spitste zich voornamelijk toe op publicaties die een vergelijking maken tussen verschillende organisatiesystemen in de eerstelijnszorg buiten kantooruren. Gebruikmakend van Medline via Ovid SP werd gezocht op volgende MeSH termen in verschillende combinaties: [triage], [after-hours care], [answering services], [family practice], [patient satisfaction], [Belgium or Netherlands]. Er werden geen limieten voor taal ingesteld. Literatuur werd gezocht vanaf 1998 tot 10 april 2010. De grijze literatuur werd wegens de keuze van de te volgen systematiek enkel handmatig geraadpleegd in oktober 2011. Verder werd het Koninklijk Besluit in verband met de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen opgezocht voor aanvullende wettelijke informatie. 1 42 Huisarts Nu januari-februari 2014; 43(1)
De auteurs beoordeelden titel en abstract afzonderlijk en in consensus op de volgende twee voorwaarden: de artikels moesten specifiek over eerstelijnshulpverlening buiten kantooruren gaan én (minimaal) twee verschillende vormen van eerstelijnshulpverlening buiten kantooruren met elkaar vergelijken. Vervolgens werden de geselecteerde artikels gelezen waarna op dezelfde voorwaarden inclusie of exclusie volgde. Bij twijfel werd via consensus met de promotor beslist over het al dan niet includeren van een artikel. Veldstudie De veldstudie werd uitgevoerd bij twee huisartsenwachtposten gelegen in een vergelijkbaar stedelijk gebied. In Vlaanderen betrof het de huisartsenwachtpost Deurne-Borgerhout (± 100 000 inwoners), in Nederland de huisartsenpost Alkmaar (± 250 000 inwoners). De twee huisartsenwachtposten werden door twee onderzoekers afzonderlijk bezocht gedurende een hele dag. Dit vond voor de Huisartsenwachtpost Deurne-Borgerhout plaats op 13 december 2009 en 19 februari 2010; Alkmaar werd bezocht op 6 februari 2010 en 13 maart 2010. Met de resultaten van de literatuurstudie voor ogen werden informele interviews afgenomen bij het aanwezige personeel, voornamelijk artsen, paramedici en secretariaatsmedewerkers. Speciale aandacht ging naar de werking en de organisatie van de huisartsenwachtposten. Verder werd een arts een of twee dagdelen van nabij gevolgd. De individueel bekomen notities werden later met elkaar vergeleken en verwerkt. Resultaten Literatuurstudie Aantal studies De zoekstrategie leverde 162 publicaties op, waarvan 24 publicaties overbleven na de eerste selectieronde op basis van titel Kernpunten Er zijn grote verschillen en gelijkenissen tussen de organisatie van de eerstelijnszorg buiten de kantooruren tussen Vlaanderen en Nederland. In Vlaanderen is de dominante vorm nog de rota, de wachtpost is nog in volle opkomst. In Nederland is de dominante vorm al sinds langere tijd de wachtpost. Het meest in het oog springende verschil is het toepassen van telefonische triage in Nederland. en abstract. Na de tweede selectieronde bleven uiteindelijk 6 Engelstalige publicaties over. 2,9-13 Er zijn geen artikels gevonden die specifiek Vlaanderen en Nederland vergelijken. Sommige artikels vergeleken verschillen binnen één land, andere maakten de vergelijking tussen meerdere landen. 2,9-13 Belangrijkste resultaten Er was een grote variatie in de kosten die de organisatie van eerstelijnshulp buiten de kantooruren met zich meebrengt. Volgens enkele studies verminderde de invoering van telefonische triage de werklast van de artsen, door het vervangen van directe contacten (raadpleging, huisbezoek) door telefonische consulten. Anderzijds kon het een negatieve invloed hebben op de patiënttevredenheid, omdat patiënten niet de zorg kregen die ze verwachtten en de voorkeur gaven aan contact met een arts. 2,10 Negen organisatiemodellen In tabellen 1 en 2 worden negen verschillende modellen beschreven van de eerstelijnshulp buiten de kantooruren die in de literatuur vermeld staan. Het model waarbij de huisartsenwachtpost gelegen is voor of in de spoedafdeling van het ziekenhuis, lijkt het meest efficiënt. Tabel 1: Verschillende modellen van organisatie van eerstelijnszorg buiten de kantooruren en hun voorkomen. 15 Model Toelichting Voorkomen Individueel De huisarts zorgt zelf 24/7 voor zijn patiënten. Oostenrijk, Australië, Griekenland Klassieke wachtdienst (rota) Huisartsenwachtpost Eerstelijnszorgcentrum Vervangingsservice Kleine verwonding- en walk-in-centers Telefonische triage en adviescentrum Huisartsen die actief zijn in dezelfde regio, organiseren een beurtrol om de eerstelijnszorg buiten de kantooruren van de hele groep te verzorgen. Grootschalige organisatie die ondersteund wordt door bijkomend personeel (manager, chauffeur,...) en waarin huisartsen beurtelings van wacht zijn voor de gehele populatie van een bepaalde regio/wachtkring. Centrum waar patiënten zonder afspraak terechtkunnen met kleine verwondingen en aandoeningen. Werkt onder toezicht van een huisarts. Enkele centra zijn ook open gedurende de dag, één centrum neemt dan de wachtdienst op zich. Commerciële organisaties die huisartsen tewerkstellen om de wachtdiensten van andere huisartsen over te nemen. Commercieel centrum waar de patiënt zonder afspraak terechtkan bij een speciaal opgeleide verpleegster voor informatie, advies en behandeling. Patiënten kunnen via een vast, niet-regionaal gebonden telefoonnummer contact hebben met een medisch getrainde professional die advies zal verstrekken of doorverwijzen naar de meest gepaste persoon. Noorwegen, Duitsland, Slovenië, Oostenrijk, Frankrijk, Zwitserland, België, Nieuw-Zeeland, USA Nederland, Ijsland, Zweden, Nieuw- Zeeland, Australië, Ierland, België Slovenië, Portugal, Ijsland Verenigd Koninkrijk Ierland Portugal, Denemarken, Spanje Spoeddienst Spoeddiensten in ziekenhuizen verstrekken vaak eerstelijnszorg. België, Israël, Kroatië, Frankrijk, Canada Eerstelijnszorg geïntegreerd in het ziekenhuis Een (team van) huisarts(en) werkzaam op de spoedafdeling om de eerstelijnszorg te voorzien. Italië, Tsjechië Huisarts Nu januari-februari 2014; 43(1) 43
De huisartsenwachtpost vervult een poortwachterfunctie en reguleert toegang tot de spoedafdeling; zonder verwijzing wordt men niet op de spoeddienst toegelaten. De werklast vermindert als gevolg van een gedaald aantal arts-patiëntcontacten op de spoedafdeling. Zo zal men op de spoedafdeling minder aanmeldingen ontvangen en op de huisartsenwachtpost net meer. 2,9,12 Veldstudie Telefonische triage In tabel 3 wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste observaties in de Nederlandse en Vlaamse huisartsenwachtposten. Bijzonder opvallend is dat telefonische triage in Nederland wel en in Vlaanderen niet toegepast wordt. Het is de functie van triage om aan de hand van de NHG-TelefoonWijzer (inmiddels de NHG-Triagewijzer) ernstige pathologie snel te identificeren zodat zonder tijdverlies de meest geschikte medische zorg voorzien kan worden, hetzij door de ambulance, door een huisbezoek met prioriteit of door directe doorverwijzing naar de spoeddienst. 13 Wanneer de ernst van die hulpvraag bijvoorbeeld voldoende laag wordt ingeschat of een arts de patiënt wel moet zien, wordt nagegaan of een huisbezoek noodzakelijk is, een raadpleging op de huisartsenwachtpost mogelijk is of dat een telefonisch advies kan volstaan. Op de Vlaamse huisartsenwachtpost vragen de onthaalmedewerkers niet door naar de klachten van de patiënt. Ze proberen enkel te achterhalen of de patiënt in staat is om naar de huisartsenwachtpost te komen en zo niet zal de arts een huisbezoek afleggen. 14 Wanneer de patiënt naar de huisartsenwachtpost komt, wordt geen afspraak gemaakt. De patiënt wordt geholpen zodra de arts beschikbaar is. Op drukkere momenten kan de wachttijd oplopen. Triage wordt in Nederland deels toegepast met de bedoeling om de artsen te ontlasten. Door het werk van de triageassistenten wordt de werkdruk op de artsen verminderd en dienen er dus minder artsen op de huisartsenwachtpost aanwezig te zijn. De artsen die aanwezig zijn, werken bovendien efficiënter. Er moet wel altijd een arts het werk van de triageassistenten superviseren en autoriseren. Het valt verder nog op dat de Nederlandse artsen die wij spraken, unaniem en onder geen enkel beding wilden terugkeren naar de tijd voor toepassing van triage of voor oprichting van de huisartsenwachtpost. Het werk van de triageassistenten beschouwden ze als zeer waardevol en onmisbaar in de moderne praktijk. Financiering van de wachtpost Een tweede wezenlijk punt van verschil tussen Vlaanderen en Nederland is de financiering van de infrastructuur en de werking van de huisartsenwachtpost. In Nederland gaat dit via een budget van de ziektekostenverzekeraar en dient de wachtpost zelfbedruipend te opereren (eventuele overschotten vloeien terug naar de verzekeraar). In Vlaanderen is deze dienstverlening enkel mogelijk dankzij extra overheidssubsidies. Bespreking Beperkt aantal vergelijkende studies Ondanks de grote veranderingen in de organisatie van de eerstelijnszorg buiten de kantooruren het afgelopen decennium, is Tabel 2: De voor- en nadelen van de verschillende organisatiemodellen. Toegankelijkheid Patiënttevredenheid Artstevredenheid Tevredenheid andere professionelen Veiligheid van triage Continuïteit (persoonlijke-, informatie- en behandeling) Efficiëntie (een optimale balans tussen gebruik van de middelen en de effectiviteit, niet enkel een verlaging van de kosten) Kostprijs voor patiënt en maatschappij Coördinatie Individueel + + + + - Klassieke wachtdienst + + - + - (rota) Huisartsenwachtpost + +/- + - + + Eerstelijnszorgcentrum - - - - Vervangingsservice + - - - - Kleine verwonding- en walk-in-centers Telefonische triage en adviescentrum + + Wachttijd Extra opmerkingen Algemeen hoge patiënttevredenheid, maar lage patiënttevredenheid indien geen arts-patiëntcontact Commerciële instelling: uitgebaat door privébedrijven, dus niet door de staat of huisartsenkringen zelf (dit model wordt echter niet toegepast in België of Nederland, wel bijvoorbeeld in Ierland). + + - - Variabele kwaliteit van adviezen. Spoeddienst + + - - + - - Eerstelijnszorg geïntegreerd in het ziekenhuis + - + + + Doordat de spoeddienst laagdrempelig is, kan de wachttijd oplopen waardoor de beschikbaarheid van de hulpverlener lager ligt. Lage patiënttevredenheid indien geen arts-patiëntcontact. 44 Huisarts Nu januari-februari 2014; 43(1)
weinig vergelijkend onderzoek gepubliceerd over de verschillende organisatiemodellen. Slechts in één internationale studie wordt Vlaanderen vermeld. 15 Dit kan deels verklaard worden doordat huisartsenwachtposten een relatief recent fenomeen zijn. In 2010 verschenen nog twee artikels in Huisarts Nu waarin een Nederlands en een Vlaams systeem beschreven worden. 16,17 Ondanks het feit dat organisatoren van eerstelijnszorg buiten de kantooruren vaak hun inspiratie in buurlanden halen, wordt weinig onderzoek over deze samenwerking in de literatuur beschreven. Huisartsenwachtpost: het beste model? In de internationale literatuur vinden we momenteel negen grote organisatievormen voor medische eerstelijnszorg buiten kantooruren, ieder met zijn sterke en zwakke punten (tabellen 1 en 2). De huisartsenwachtpost is een van de organisatievormen die in de literatuur het best beschreven is. De huisartsenwachtpost is een complexe organisatie met vele aspecten die nog verder onderzocht kunnen worden om tot een optimale werking te komen. We denken daarbij aan triage, financieringsvorm, personeelsbezetting, veiligheid, toegankelijkheid,... Tabel 3: Belangrijkste observaties aangaande de Belgische (Deurne-Borgerhout) en Nederlandse (Alkmaar) huisartsenposten. België (Deurne-Borgerhout) Nederland (Alkmaar) Werkgebied Patiëntenpopulatie ± 100 000 personen ± 250 000 personen Organisatie Openingsuren Vrijdag 19 uur maandag 7 uur en feestdagen Elke dag 17-7 uur en op weekend en feestdagen Bemensing: Doordeweeks Weekend / 2-3 artsen aangevuld met 1 secretaresse en 1-2 chauffeurs 3 artsen aangevuld met 1-3 doktersassistenten en 1-2 chauffeurs 4-5 artsen aangevuld met 6-7 doktersassistenten en 2-3 chauffeurs Chauffeur Momenteel krijgen chauffeurs in België geen bijzondere bijkomende opleiding(en). De chauffeur heeft een ambulancieropleiding genoten en is in staat de arts te assisteren. Taakverdeling 1-3 artsen nemen de consultaties op zich terwijl 1-2 andere de hele shift enkel de huisbezoeken afwerken. Dienstregeling Shift van 12 uur en elke arts presteert er zo ongeveer 6-8 (72-96 uur) per jaar. Triage Financiën Budget Verloning Tarieven (op ogenblik van de observaties) Er wordt geen triage toegepast. Patiënten dienen zich niet vooraf telefonisch aan te melden. Een overheidssubsidie dekt net de kosten van personeel (secretaresses, chauffeurs), materiaal, huur van de locatie, verwarming en andere vaste kosten (telefoon, elektriciteit,...). De artsen worden door de patiënt contant betaald (patiënt krijgt een percentage terugbetaald via de verplichte ziekteverzekering). Dit is dus een betalingssysteem per prestatie en deze opbrengst gaat integraal naar de arts die verder ook geen onkosten heeft (behalve zijn verplaatsing van en naar de wachtpost aan begin en eind van de dienst). Consultatie overdag: 34 Consultatie 21-8 uur: 45 Huisbezoek overdag: 51 Huisbezoek 21-8 uur: 78 Alle artsen van dienst wisselen consultaties met visites af. Ze doen dit tijdens een dienst dus beide. Shifts van 8 uur en elke aangesloten arts dient minstens 50 uur per jaar actief te zijn op de wachtpost. Het totaal aantal te werken diensturen wordt bepaald op basis van de omvang van de privépraktijk. Gemiddeld betekent dit 170-180 uur per jaar. Vele artsen verkopen hun surplus aan te kloppen uren echter aan jongere collega s. Patiënten dienen bij voorkeur zich telefonisch aan te melden. Speciaal opgeleide doktersassistenten nemen deze telefoons aan en zullen de aanmeldingsklacht verder bevragen en aan de hand van hun opleiding en de NHG-wijzer de urgentie inschatten die ze kunnen indelen in vier niveaus. Aan de hand daarvan beslist deze of een huisbezoek of zelfs een opname zich opdringt, of dat de patiënt tot op de wachtpost dient te komen, of dat telefonische hulp kan volstaan. Doktersassistenten dragen hier echter niet de eindverantwoordelijkheid, die ligt bij een superviserend arts. Elke oproep wordt opgenomen en genoteerd, de op dat moment aangestelde arts neemt elk uur de registraties door en kan beslissen om eventueel patiënten terug te laten bellen en alsnog te laten komen of alsnog iemand naar hen toe sturen. De lokaal grootste ziekteverzekeraar maakt afspraken met de post en reikt zo een basisbudget aan gebaseerd op het aantal patiënten en verrichtingen per jaar. Hiermee dient de wachtpost zelfbedruipend te zijn. Overschotten op dit budget dienen terug te vloeien naar de verzekeraar. De betaling gebeurt via derden, de patiënt betaalt dus niets en de arts wordt via de verzekeraar een vastgelegd uurloon uitbetaald. Dit is afkomstig uit het jaarlijkse budget van de post (of via de arts die vervangen wordt wanneer deze zijn dienst heeft doorverkocht aan een vaak jongere collega. Dit uurloon zal dan hoger liggen dan het basisuurloon). Telefonisch consult: 25 Consultatie: 82,16 Huisbezoek: 123,24 Huisarts Nu januari-februari 2014; 43(1) 45
De uitdaging hierbij is om kwaliteitsvolle zorg te blijven garanderen. Wachtposten kunnen een laagdrempelige en toegankelijke hulpverlening aanbieden, wat patiënttevredenheid ten goede komt. Uit de literatuurstudie blijkt dat de variatie in kosten per wachtpost te wijten is aan allerlei factoren, onder andere de ligging, de grootte en de hoeveelheid extra personeel. De integratie van een huisartsenwachtpost in een spoedafdeling beïnvloedt nauwelijks de werkingskosten van de spoedafdeling waar deze wordt ondergebracht. Anderzijds lijkt het delen van bestaande infrastructuur een haalbare financiële situatie, zowel voor spoedgevallendiensten als huisartsenwachtdiensten. Veralgemening van derde betaler? Een belangrijke vaststelling is dat de geobserveerde huisartsenwachtposten op het eerste zicht heel erg op elkaar lijken. Het feit dat telefonische triage alleen in Nederland wordt toegepast, springt als verschil het meest in het oog. Het verschil in betalingssysteem is ook opvallend: in Nederland gebeurt dit altijd per derde betaler, terwijl men in Vlaanderen meestal contant of elektronisch moet betalen. De enige variatie hierop is de huisartsenwachtpost die in mei 2011 in Antwerpen-Zuid is opgericht. Hier wordt, als voorlopig enige huisartsenwachtpost in Vlaanderen, met het derdebetalersysteem gewerkt. Effecten op de toegankelijkheid en de organisatie zijn hiervan voorlopig nog niet gekend. Verschillen in organisatie en cultuur We kunnen ons afvragen of de door ons geobserveerde verschillen niet ingebakken zitten in de verschillen van de gezondheidssystemen. Enkele voorbeelden: vrije artsenkeuze en vrije toegang zonder voorafgaand telefonisch contact in Vlaanderen enerzijds en een sterk beperkt aantal huisbezoeken, de mogelijkheid van telefonisch consult en het beschikbaar zijn van praktijkassistenten in Nederland anderzijds. Deze kenmerken maken dat de organisatie van de gezondheidszorg in Nederland sterk verschilt van het Vlaamse systeem. Andere grote verschillen die opgemerkt werden, vloeien voort uit het verschil in wetgeving en verplichtingen, deontologische aspecten waaraan artsen en huisartsenwachtposten gebonden zijn en de verschillende manier van financiering. Beide landen zijn hierin zeer verscheiden. Aangezien deze kenmerken ingebakken zitten in de structuur en de cultuur van een land, is het zeer lastig om hier op korte termijn veranderingen in te brengen. Blijven observeren in andere landen, objectief kijken naar nieuwe systemen en goede ideeën proberen te integreren in het Vlaamse systeem kan de efficiëntie verbeteren. Besluit Het lijkt ons dat de twee systemen in Vlaanderen en Nederland van elkaar kunnen leren. Zo is de lage drempel die we in Vlaanderen observeren, een pluspunt: eerstelijnszorg dient immers laagdrempelig te zijn. Om dit voordeel te behouden zijn twee boodschappen van belang. Een huisartsenwachtpost gevestigd bij een dienst spoedgevallen lijkt de rol van poortwachter het meest efficiënt te vertegenwoordigen in Nederland. Anderzijds is praktijkondersteuning al dan niet met telefonische triage zoals dit in Nederland het geval is, op termijn ook bij ons te overwegen. Gezien de opleiding tot praktijkassistent en het wettelijke kader voor telefonische triage in Vlaanderen voorlopig nog ontbreken, kan de invoering hiervan een grote stap betekenen in de eerstelijnszorg buiten de kantooruren. In vervolgonderzoek plannen we een schatting te maken van wat de invloed van telefonische triage kan zijn op de werkbelasting op een huisartsenwachtpost in Vlaanderen. Literatuur 1 Koninklijk besluit nr. 78 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen. Het Belgisch Staatsblad; 2001. 2 Grol R, Giesen P, van Uden C. After-hours care in the United Kingdom, Denmark, and the Netherlands: new models. Health Affairs 2006; 25:1733-7. 3 Remmen R, Renders R, Teblick M, et al. Huisartsenwachtpost in Vlaanderen. Wat zijn de randvoorwaarden? Huisarts Nu 2007;36:397-401. 4 Leliefeld HJ. Grip op het tekort: nauwkeuriger zicht op voorspeld gebrek aan huisartsen. Medisch Contact 2005;60:192-5. 5 Capaciteitsorgaan. Ontwikkeling capaciteit huisartsenzorg. Utrecht; 2004. 6 Capaciteitsorgaan. Capaciteitsplan 2010 Hoofdrapport. Revisie 1.1 Utrecht; 2011. 7 Renders R, Ryckebosch P, Brouns J, et al. Eindrapport van het project huisartsenwachtpost Deurne-Borgerhout 2003-2006. www.domusmedica.be/images/stories/kringen/hdbsymposium.pdf 8 www.wachtposten.be/ligging/index.html 9 van Uden CJT, Winkens R, Wesseling G, Crebolder H, van Schayck CP. Use of out of hours services: a comparison between two organisations. Emergency Medicine Journal 2003;20:184-7. 10 Leibowitz R, Day S, Dunt D. A systematic review of the effect of different models of after-hours primary medical care services on clinical outcome, medical workload, and patient and GP satisfaction. Family Practice 2003;20:311-7. 11 Scott A, Simoens S, Heaney D, et al. What does GP out of hours care cost? An analysis of different models of out of hours care in Scotland. Scottish Medical Journal 2004;49:61-6. 12 van Uden CJT, Ament AJHA, Voss GBWE, et al. Out-of-hours primary care. Implications of organisation on costs. BMC Family Practice 2006;7:29. 13 http://nhg.artsennet.nl/home.htm 14 Van Bergen J, Huibers L, Vandevelde P, Philips H, Remmen R. Informele telefonische triage in een huisartsenwachtpost. Huisarts Nu 2013;42:31-6. 15 Huibers L, Giesen P, Wensing M, Grol R. Out-of-hours care in western countries: assessment of different organizational models. BMC Health Services Research 2009;9:105. 16 Giesen P, Huibers L, Wensing M. Huisartsenposten in Nederland. Huisarts Nu 2010;39:356-8. 17 Philips H, Remmen R. Huisartsenwachtposten in Vlaanderen. Huisarts Nu 2010;9:359-62. 46 Huisarts Nu januari-februari 2014; 43(1)