Tweede Kamer der Staten Generaal Vergaderjaar 1988-1989 Rijksbegroting voor het jaar 1989 20 800 Hoofdstuk X Ministerie van Defensie Nr. 46 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN DEFENSIE Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal 's-gravenhage, 10 april 1989 De Koninklijke luchtmacht heeft voor de luchtverdediging van haar vliegbases naast de reeds aanwezige Flycatcherradars en 40L70 luchtdoelkanonnen behoefte aan een geleide wapencomponent. Met mijn brief van 14 maart 1988 heb ik u daarover in een situatierapport ingelicht (TK, 1987-1988, 20 200, hfd. X, nr. 29). Volgens dat situatierapport zou de verwervingsvoorbereiding zich concentreren op vier systemen: het Adats van Oerlikon-Bührle, de Crotale van Thomson-CSF, de Pedestal Mounted Stinger van General Dynamics en Roland van Euromissile. Na afweging van de operationele, materieel-logistieke, financiële en economische factoren ben ik voornemens te kiezen voor de Crotale van Thomson-CSF. De uitslag van de studie naar de operationele doeltreffendheid en de vergelijking van de levensduurkosten gaven daarbij de doorslag. Met de aanschaf van de geleide wapencomponent is met inbegrip van de kosten voor infrastructurele voorzieningen f 284 min. gemoeid. Door Thomson-CSF is volledige compensatie met hoogwaardige technologie toegezegd. Fokker zal worden betrokken bij de produktie van de shelters en de nieuwe raket van het type VT-1. Door Hollandse Signaal Apparaten is de Varibeam rondzoekradar ontwikkeld die, indien wordt voldaan aan de operationele eisen, wordt geïntegreerd in het Crotale systeem. De fabrikant draagt de verantwoordelijkheid voor de integratie. De Franse luchtmacht beschikt sinds de jaren zeventig over de oudere versie van de Crotale. Bij een eventueel toekomstige modernisering zal de nieuwe VT-1 raket worden ingevoerd. Ook de Franse marine heeft inmiddels besloten die raket aan te schaffen. Mogelijkheden tot internationale logistieke samenwerking zijn dan ook aanwezig. Gezamenlijk met de Koninklijke landmacht zijn de mogelijkheden onderzocht om tot nationale standaardisatie te komen. De puntverdediging van vliegbases stelt echter andere eisen aan een geleide wapencomponent dan de gebiedsverdediging in het legerkorpsvak. Daarom is een gezamenlijke aanschaf niet mogelijk. 912861F SDU uitgeverij 's-gravenhage 1989 Tweede Kamer, vergaderjaar 1988-1989, 20 800 hfdst. X, nr. 46 1
Ik ben voornemens, eventueel na overleg met u, het contract met Thomson-CSF zo spoedig mogelijk te laten tekenen. De Staatsecretaris van Defensie, J. van Houwelingen Tweede Kamer, vergaderjaar 1988-1989, 20 800 hfdst. X, nr. 46 2
TWEEDE SITUATIERAPPORT OVER DE GELEIDE WAPEIMCOM- PONENT BIJ DE FLYCATCHER VOOR DE VLIEGBASISVERDE- DIGING In het eerste situatierapport (TK, 1987-1988, 20 200, X, nr. 29) is uiteengezet dat voor een doeltreffende luchtverdediging van de vliegbases van de Koninklijke luchtmacht elkaar aanvullende kanon- en geleide wapensystemen nodig zijn. Die verdediging bestaat nu uit Flycatcher radarvuurleidssystemen met daaraan gekoppeld 40L70 luchtdoelkanonnen. Daarnaast beschikt iedere vliegbasis over een Hawk-geleide wapeneenheid met een eigen radarvuurleidingssysteem en bijbehorende lanceerinrichtingen. Zoals in het situatierapport is uiteengezet, voldoet deze combinatie niet meer. Een geschikte geleide wapencomponent, gekoppeld aan de Flycatcher, is noodzakelijk. Aan de hand van de operationele eisen en andere randvoorwaarden is door FEL/TNO bezien welke geleide wapensystemen het meest doeltreffend zouden zijn. Op grond van die studie zijn voor de te maken keuze vier systemen nader in beschouwing genomen. Dat zijn het Adats van Oerlikon-Bührle, de Crotale van Thomson-CSF, de Pedestal Mounted Stinger (PMS) van General Dynamics/Boeing en de Roland van Euromissile. Voor zeven vliegbases bestaat behoefte aan een geleide wapencomponent. De Koninklijke luchtmacht opereert in oorlogstijd met haar jachtvliegtuigen vanaf zes vliegbases: Leeuwarden, Twenthe, Volkel, De Peel, Gilze-Rijen en Eindhoven. Op de vliegbasis Soesterberg is het 32e Tactische Squadron van de Amerikaanse luchtmacht gestationeerd. Nederland is ook voor de beveiliging van die vliegbasis verantwoordelijk. De ligging en omvang van vliegbases zijn, in tegenstelling tot de positie van mobiele leger-eenheden, in elk geval bekend. Een vijandelijke aanval zal dan ook goed zijn voorbereid en kan ook bij duisternis en slecht weer worden uitgevoerd. Een aanval zal worden uitgevoerd met veel vliegtuigen die over het algemeen met hoge snelheid recht op het doel invliegen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van electronische storing en misleiding van de luchtverdediging. Een aanval zal waarschijnlijk vanaf afstand worden ingezet. De geleide wapencomponent voor de vliegbasisverdediging moet daarom een effectief bereik hebben van 8 tot 10 kilometer en onder alle weersomstandigheden en beperkt zicht recht invliegende doelen voor lancering van de aanvalswapens kunnen onderscheppen. Ook moet de geleide wapencomponent een hoge vuursnelheid, en bestand zijn tegen electronische storing. De Flycatcher beschikt over een radarvuurleidingssysteem bestaande uit een rondzoekradar voor de waarschuwing en een doelvolgradar voor de sturing van de kanonnen. Aanvankelijk was het de bedoeling de geleide wapencomponent wat betreft de waarschuwing en de uitwisseling van doelinformatie te koppelen aan de Flycatcher. De rondzoekradar van de Flycatcher van de Koninklijke luchtmacht dateert uit de jaren zeventig. Als gevolg van technische beperkingen zou, onder invloed van storingsmaatregelen waarmee tegenwoordig bij de verdediging van vliegbases moet worden gerekend, het operationele vermogen van de geleide wapencomponent slechts beperkt kunnen worden benut. In de plannen van de Koninklijke luchtmacht is dan ook, in samenhang met de aanschaf van de geleide wapencomponent, geld gereserveerd voor modernisering van de Flycatcher. Het Adats, de Crotale en de Roland worden aangeboden met een eigen rondzoekradar waarbij die van de Roland gebruik maakt van betrekkelijk oude technieken. De rondzoekradar van het Adats en de Crotale is daarentegen geavanceerd. Door combinatie van de Flycatcher met het Adats of de Crotale ontstaat een geïntegreerd systeem berustend op moderne technologie met een beter Tweede Kamer, vergaderjaar 1988-1989, 20 800 hfdst. X, nr. 46 3
radarzicht, dat minder gevoelig is voor electronische storingsmaatregelen. In dat geval kan het moderniseringsprogramma van de Flycatcher beperkt blijven. Daar de PMS niet wordt geleverd met een eigen rondzoekradar zou bij aanschaf ervan dat voordeel vervallen. Bij nader onderzoek van de ontvangen offertes bleken de gegevens van de Roland in een aantal opzichten af te wijken van die welke eerder beschikbaar waren. De fabrikant van de Crotale heeft een verder ontwikkelde versie van het wapensysteem aangeboden. Het betreft een, in vergelijking tot de nu bestaande V-5, verbeterde raket van het type VT-1 en een aantal nieuwe deelcomponenten. Daardoor zijn de «command guidance» systemen, in tegenstelling tot het gestelde in het eerste situatierapport, nu onderling wel verschillend. Om een juist inzicht te krijgen in de operationele effectiviteit zijn de nieuwe gegevens betrokken bij een aanvullende studie van het FEL/TNO. Binnen een zo realistisch mogelijk dreigingsscenario is de doeltreffendheid van de vier systemen nogmaals vergeleken. Beperkingen in het radarzicht door terreinomstandigheden, gevoeligheid van de rondzoekradar voor electronische storing en de gevolgen van zich wijzigende weersomstandigheden zijn in de vergelijking betrokken. Zowel het Adats als de Crotale bleken, elk met twee systemen per vliegbasis, samen met de aanwezige 40L70 luchtdoelkanonnen, bij goed weer aan de gestelde criteria te voldoen. Bij slecht weer nemen de prestaties van het Adats af aangezien uitsluitend van elektro-optische doelvolgtechnieken gebruik kan worden gemaakt. De Crotale maakt daarnaast ook gebruik van elektro-magnetische doelvolgtechnieken. Beide systemen voldoen goed tegen storingsmaatregelen. Van de Roland en de PMS zijn elk meer dan twee systemen per vliegbasis nodig om de vereiste doeltreffendheid te bereiken. Gelet op de betere prestaties, vooral onder omstandigheden waarbij het zicht beperkt is, heeft de Crotale vanuit operationeel oogpunt, de voorkeur boven het Adats. Ook zijn de aangeboden systemen op een groot aantal materieel-logistieke aspecten beoordeeld. Het betreft onder meer de bedrijfsveiligheid, de produktie- en ontwikkelingsrisico's, toekomstige wijzigingsprogramma's, het configuratiebeheer en het onderhoudsconcept. De laser van het Adats kan uit het oogpunt van bedrijfsveiligheid in vredestijd niet worden gebruikt. Dat beïnvloedt het trainingsprogramma nadelig, alhoewel voor een deel ook van simulatoren gebruik kan worden gemaakt. De Crotale heeft het nadeel van enig risico bij de ontwikkeling en produktie van de nieuwe VT-1 raket en de integratie van een aantal deelcomponenten. De fabrikant van Roland heeft vanaf 1995 een verbeteringsprogramma voorzien. Dat programma is echter beperkt, waardoor ook daarna het systeem waarschijnlijk nog niet aan de gestelde eisen zal voldoen. Onderzocht is in hoeverre samenwerking met bondgenoten mogelijk is. Groot-Brittannië en de Bondsrepubliek Duitsland hebben voor de verdediging van eigen en Amerikaanse vliegbases begin jaren tachtig gekozen voor achtereenvolgens de Rapier en de Roland. De Franse luchtmacht beschikt sinds de jaren zeventig over de oudere versie van de Crotale. Bij een eventuele toekomstige modernisering van het Crotale-systeem zullen de luchtstrijdkrachtens de nieuwe VT-1 raket invoeren. De Franse marine heeft inmiddels ook besloten die nieuwe raket aan te schaffen. Canada heeft onlangs, voor de verdediging van land en luchtmachteenheden die in Europa zijn gestationeerd, gekozen voor het Adats. Het Amerikaanse leger heeft voor de luchtverdediging gekozen voor het Adats en de PMS. De Configuratie van de aan de Koninklijke luchtmacht aangeboden versies verschilt echter in meer of mindere mate omdat de gebruikers de systemen in uiteenlopende rollen inzetten. Standaardisatie met de bondgenoten kan dan ook niet worden bereikt. Mogelijkheden voor logistieke samenwerking zijn echter wel aanwezig. Tweede Kamer, vergaderjaar 1988-1989, 20 800 hfdst. X, nr. 46 4
Ook is onderzocht of nationale standaardisatie mogelijk is. De Koninklijke landmacht heeft voor de luchtverdediging van het legerkorps eveneens behoefte aan een geleide wapencomponent (TK, vergaderjaar 1988-1989, 20 800, X, nr. 2). Die verdediging wordt nu uitgevoerd met behulp van kanonnen en draagbare luchtverdedigingswapens van het type Stinger. Bij slecht weer en duisternis is de inzet van de Stinger beperkt dan wel onmogelijk. Door ze op platforms te plaatsen en met behulp van het nog aan te schaffen Waarschuwings- en Gevechtsleidingssystemen (WGL) van doelinformatie te voorzien, wordt de inzet aanzienlijk verbeterd. Dat is voldoende voor de gebiedsverdediging in het Legerkorpsvak. Omdat een dergelijk systeem, niet voldoet aan de eerder gestelde eisen voor de (punt) verdediging van vliegbases, is een gezamenlijke verwerving niet verantwoord. Bij het Adats en de Crotale is door de toegepaste moderne technologie en ingebouwde meet- en testapparatuur sprake van een doelmatig onderhoudsconcept. Ook het onderhoud van de PMS berust op een modern concept. Het onderhoudsconcept van de Roland is echter betrekkelijk oud. In verband met de toegepaste technologie en het onderhoudsconcept genieten het Adats en de Crotale vanuit materieel-logistiek oogpunt de voorkeur. De invoering van de geleide wapencomponent vereist extra personeel. Per vliegbasis is dat nodig voor de bediening van het systeem, het (her)laden van de wapens en voor het uitvoeren van preventief en eenvoudig correctief onderhoud. Opleidingen en hoger onderhoud worden centraal verzorgd. Ook hiervoor is personeel nodig. Bij opleiding en training kan, met uitzondering van de PMS, gebruik worden gemaakt van simulatoren. Met de verwerving daarvan is in het contract rekening gehouden. Bij de aanschaf van het Adats zijn per vliegbasis zeven en bij de Crotale vijf extra personeelsleden nodig. Van de Roland en de PMS zijn meer dan twee systemen per vliegbasis nodig. De behoefte aan extra personeel is dus groter. Voor opleidingen en hoger onderhoud zijn voor alle systemen acht personen nodig. Crotale behoeft het kleinste aantal extra personeel. De totale personele exploitatiekosten nemen dan op jaarbasis met ongeveer f 2,5 min. toe Bij de andere systemen is dat bedrag hoger. Ten behoeve van de operationele inzet van de geleide wapencomponent en ondersteuning zijn extra infrastructurele voorzieningen nodig. De kosten verschillen per vliegbasis en worden, onafhankelijk van het systeem dat wordt gekozen, totaal op f 30 min. geraamd. Voor een deel kan gebruik worden gemaakt van bestaande infrastructuur. Voor de berekening van de levensduurkosten is uitgegaan van een totale gebruiksduur van 20 jaar. Deze kosten bestaan uit de initiële investeringen, bijkomende kosten en de materiële- en personele exploitatie uitgaven. Om de vereiste operationele doeltreffendheid te bereiken zijn van het Adats en de Crotale twee systemen per vliegbasis nodig. Bij de Roland en de PMS kan niet met twee systemen per vliegbasis worden volstaan. Voor een vergelijking van de levensduurkosten is daarom een berekening per vliesbasis gemaakt in plaats van een berekening op basis van levering van eenzelfde aantal systemen. Voor het Adats bedragen de levensduurkosten per vliegbasis f 77 min en voor de Crotale f 65 min. De levensduurkosten van de twee overige systemen zijn hoger. Door het ministerie van Economische Zaken zijn over compensatie onderhandelingen gevoerd met Oerlikon-Bührle, Thomson-CSF en Euromissile. Die fabrikanten hebben zich tot volledige compensatie verplicht. De twee eerstgenoemden hebben daartoe overeenkomsten getekend met het ministerie van Economische Zaken. Het door Tweede Kamer, vergaderjaar 1988-1989, 20 800 hfdst. X, nr. 46 5
Euromissile ingediende compensatieplan heeft tot weinig afspraken met de Nederlandse industrie geleid. Het compensatieplan van Thomson-CSF voorziet in de inschakeling van meerdere Nederlandse bedrijven. De met Fokker en de Hollandse Signaal Apparaten (HSA) overeengekomen compensatie is van hoog technologisch niveau. Fokker zal zijn betrokken bij de produktie van een deel van het besturingssysteem van de VT-I raket en de shelters. Thomson-CSF heeft ook aangeboden de organieke rondzoekradar op haar kosten te vervangen door de zogenoemde Varibeam-radar van Hollandse Signaal Apparaten B.V.. Hieraan zijn voor de Koninklijke luchtmacht geen risico's verbonden aangezien de Varibeam-radar alleen dan wordt geaccepteerd als die tenminste gelijkwaardig is aan de organieke radar. Oerlikon-Bührle betrekt tal van bedrijven in het compensatieplan. Bovendien zou de vestiging van een onderhoudscentrum - mede voor overige gebruikers - in Nederland tot de mogelijkheden behoren. Dat biedt goede mogelijkheden voor toele\/eranciers. Zowel Oerlikon-Bührle als Thomson-CSF voldoen aan de door het ministerie van Economische Zaken gestelde criteria voor compensatie. Gelet op vooral de resultaten van de studie naar de operationele doeltreffendheid en de berekening van levensduurkosten gaat de voorkeur uit naar de Crotale van Thomson-CSF. Gelet op de vereiste effectiviteit heeft de Koninklijke luchtmacht voor zeven vliegbases 14 systemen nodig. De risico's met betrekking tot de ontwikkeling en produktie van de nieuwe VT-1 raket en een aantal deelcomponenten zijn aanvaardbaar. In het contract is vastgelegd dat het eerste systeem in 1991 zal worden geleverd en de overige in 1992 en 1993. Mocht de nieuwe apparatuur niet tijdig beschikbaar zijn dan zal de leverancier de systemen met de oorspronkelijke radar en raketten leveren. Die systemen zullen dan later op zijn kosten van de nieuwe apparatuur worden voorzien. De totale projectkosten worden, met inbegrip van de nodige infrastructurele voorzieningen, op f 284 min. geraamd, inclusief BTW. Het project voorziet in de verwerving va "i 14 geleide wapensystemen met organieke rondzoekradar voor zeven vliegbases, bijbehorende raketten, initiële reservedelen en opleidingen, meet- en testapparatuur, boekwerken en simulatoren. Het contract voorziet ook in de syteemintegratie van de geleide wapencomponent met de Flycatcher. De fabrikant draagt daarvoor de verantwoordelijkheid. Ook de verwerving van de in de Nederland aan te schaffen apparatuur, zoals voertuigen en verbindingsmiddelen, is in de projectkosten inbegrepen. I Tweede Kamer, vergaderjaar 1988-1989, 20 800 hfdst. X, nr. 46 6