Renovatiepact Draft voorstel voor Synthesenota Werkgroep verplichtingen Aangepaste versie op basis van bespreking vergadering 27/5 Inhoudstabel 1. INLEIDING... 1 2. BESCHOUWINGEN EN VASTSTELLINGEN... 2 2.1 Momenteel zijn er nauwelijks verplichtingen voor het bestaand woningpark... 2 2.2 Een duidelijk ambitieuze doelstelling met eraan gekoppelde verplichtingen in 2050 is wenselijk 2 2.3 Breed draagvlak voor woningpas... 2 2.4 Afstemming van verschillende instrumenten binnen het beleidsdomein energie is belangrijk3 2.5 Aandacht voor wooncomfort en binnenklimaat is belangrijk... 3 2.6 Afstemmen met andere beleidsdomeinen belangrijk voor het lange termijn draagvlak... 3 2.7 Belangrijk dat men niet wacht tot 2049 alvorens actie te ondernemen... 3 2.8 Opleggen van componenteisen op kortere termijn... 3 2.9 Rechtszekerheid voor snelle investeerders... 4 2.10 Aandacht voor specifieke problematiek van de door de eigenaar zelf bewoonde eigen woning 4 2.11 Betrouwbare gegevens en rapportering zijn cruciaal - Handhaving is noodzakelijk... 4 2.12 Het is belangrijk dat de overheid de geformuleerde aanbevelingen tijdig implementeert en als een pakket ziet 4 2.13 Specifieke uitdagingen voor collectieve woongebouwen... 5 2.14 Specifieke uitdagingen voor huurwoningen... 5 2.15 Vervanginsgplicht bij zeer slechte componenten... 5 3. AANBEVELINGEN IN TERMEN VAN VERPLICHTINGEN... 6 3.1 Verplichting voor bestaande woongebouwen om ten laatste in 2050 te voldoen aan een minimaal eisenniveau/de langetermijndoelstelling... 6 3.2 Sterke aanbeveling tot invoering van een concept van woningpas... 6 3.3 Rechtszekerheid voor snelle uitvoerders... 6 3.4 De verplichte realisatie van de langetermijndoelstelling 2050 linken aan verkoopstransacties? 6 3.5 De verplichte realisatie van de langetermijndoelstelling 2050 linken aan verhuur?... 6 3.6 Verplichting van minimale prestaties voor bepaalde componenten met sancties bij niet-conformiteit 6 3.7 Aandacht voor bouwtechnische kwaliteit en correcte uitvoering... 7 3.8 Het voorzien in een effectief handhavingskader voor alle maatregelen met een verplichtend karakter 7 4. VOORSTELLEN VOOR ACTIES/VOORBEREIDINGEN/WERVEN... 8 5. VOORSTEL VOOR TEKST VOOR IN GLOBALE SYNTHESENOTA... 8 1. Inleiding Binnen de WG verplichtingen van het renovatiepact zijn tijdens 5 vergaderingen (09/02, 23/03, 27/04, 27/05, 12/06) diverse aspecten van mogelijke verplichtingen besproken. Het doel van de werkgroep is een reeks, bij voorkeur coherente, voorstellen te formuleren voor mogelijke verplichtingen die leiden tot energetische renovatiewerken. De verplichtingen kunnen verschillende vormen aannemen, bijvoorbeeld: Verplichting tot (regelmatige) rapportering over energieprestatie op woning- en/of componentniveau. Verplichting tot naleving van bepaalde minimale energieprestaties in het kader van steunmaatregelen van de overheid. Verplichting tot naleving van bepaalde minimale energieprestaties op woning- en/of componentenniveau op een bepaald tijdstip.
Een belangrijk uitgangspunt bij de besprekingen was dat deze mogelijke verplichtingen de volgende basiskenmerken moeten hebben: Initieerbaar vanuit de Vlaamse bevoegdheid Voornamelijk binnen het beleidsdomein energie, waarbij ook aandacht moet gaan naar de verplichtingen binnen de context van Europese wetgeving Daarnaast kunnen er ook beleidsdomeinoverschrijdende maatregelen zijn, onder meer bij Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid, Leefmilieu en Financiën Financieel-economisch en maatschappelijk goed onderbouwd. Ze moeten het potentieel hebben om er een maatschappelijk draagvlak voor op te bouwen (gefaseerde invoering, financieel haalbaar, ) Deze nota vormt een synthese van de voornaamste beschouwingen en van de aanbevelingen en heeft als doel hierover een consensus te bereiken met alle betrokken stakeholders. ( nagaan of definities en terminologie nodig/wenselijk is) 2. Beschouwingen en vaststellingen In dit deel volgt een oplijsting van de vaststellingen en beschouwingen die tijdens de besprekingen van de werkgroep aan bod zijn gekomen en waarvan de onderstaande omschrijving door de stakeholders wordt onderschreven. 2.1 Momenteel zijn er nauwelijks verplichtingen voor het bestaand woningpark Momenteel zijn er voor het bestaande woningpark geen eisen, met uitzondering van de minimale dakisolatie die vanaf 2020 moet bereikt worden. Er zijn wel minimale verplichtingen in het kader vergunningsplichtige renovatiewerken. 2.2 Een duidelijk ambitieuze doelstelling met eraan gekoppelde verplichtingen in 2050 is wenselijk De werkgroep onderschrijft het belang van een grondige opwaardering van de energieprestatie van het Vlaams woningenbestand vanwege de positieve gevolgen voor het leefmilieu, de koopkracht en de strijd tegen energiearmoede, de woningkwaliteit en de energiebevoorradingszekerheid. Concrete doelen en verplichtingen tegen een duidelijke tijdshorizon zijn belangrijk, waarbij een mix van financiële ondersteuning, sensibilisering, maatwerkadvies en ontzorging de woningeigenaars moet aanzetten om de transitie van het woningenpark waar te maken. 2.3 Breed draagvlak voor woningpas Het voorzien in een uniek digitaal woningdossier of woningpas waarmee de noodzakelijke evolutie van elke woning in de richting van de realisatie van de langetermijndoelstelling kan worden opgevolgd, is essentieel. Het huidige EPC, als maat voor de energieprestatie, kan als uitgangspunt dienen, naast een kwaliteitsvol advies voor een (al dan niet stapsgewijze) renovatie. Bovendien kunnen in deze digitale kluis, die toegankelijk en (deels) aanpasbaar is door de eigenaar, andere informatie worden opgenomen zoals het technisch verslag, het conformiteitsattest, gebouwplannen, facturen, 2
2.4 Afstemming van verschillende instrumenten binnen het beleidsdomein energie is belangrijk Een uitgebalanceerde mix van verplichtingen en stimulering van actiebereidheid zullen het bereik van de langetermijndoelstelling 2050 faciliteren. In dit licht moet meer onderlinge afstemming gezocht worden tussen EPB, EPC, premies, energieleningen, fiscaliteit. Bestaande incentives, veelal gefocust op losse maatregelen, zullen aangevuld/vervangen moeten worden door maatregelen die aanzetten tot integrale of stapsgewijze renovatie. 2.5 Aandacht voor wooncomfort en binnenklimaat is belangrijk De energetische opwaardering van de woningen gaat idealiter gepaard met aanpassingen die een gezond binnenklimaat, thermisch comfort, goede luchtkwaliteit, voldoende daglicht en adequate ventilatie beogen. Een woningpas kan ook een instrument zijn voor het aftoetsen van de conformiteit met de normen van de Vlaamse Wooncode op het vlak van veiligheid, gezondheid (binnenklimaat), kwaliteit en energetische prestatie. Om dit op zich ambitieus doel voor het hele woningpark te bereiken, lijkt het wenselijk en ook verdedigbaar om dit op middellange termijn te realiseren (2030 2035), waarbij het moment van aflevering of actualisering van het EPC of een andere interventie op woningniveau een goed moment kan zijn om deze informatie op te nemen in de woningpas. 2.6 Afstemmen met andere beleidsdomeinen belangrijk voor het lange termijn draagvlak De (al dan niet stapsgewijze) renovatie van de woningen moet, naast het realiseren van de doelstellingen op het vlak van energieprestatie, gepaard gaan met een streven naar conformiteit met de bestaande en/of toekomstige normen van de Vlaamse Wooncode op vlak van veiligheid, gezondheid (binnenklimaat), kwaliteit en energetische prestatie. Met dit doel voor ogen is er nood aan voldoende capaciteit en middelen om dit normenkader systematisch toe te passen en te handhaven. Daarnaast zijn ook dwarsverbanden nodig met onder meer Ruimtelijke Ordening en Omgeving (bijvoorbeeld duurzaamheid op gebouwniveau). In het kader van lopende ontwikkelingen zoals op het vlak van de opmaak van het Beleidsplan Ruimte en de mogelijke invoering van een uniek digitaal attest voor bouwen, verbouwen en verkopen van een woning moeten opportuniteiten die de energetische renovatie stimuleren worden benut en ingebouwd. 2.7 Belangrijk dat men niet wacht tot 2049 alvorens actie te ondernemen De beoogde grondige renovatie van het Vlaamse woningpark zal zich spreiden over verschillende decennia. Factoren als de beschikbaarheid van de nodige financiering, de aankoop van een woning, de beschikbare capaciteit in de bouwsector en de actiebereidheid van de burger zijn medebepalend voor de realiseerbaarheid en planning van renovaties. Gezien de omvang van de uitdaging en om een gevoel van dringendheid en een gedeeld maatschappelijk belang te creëren, is het essentieel dat de eerste renovatiegolven snel in beweging komen. Het steunbeleid zou daarom moeten inzetten om mensen te stimuleren om al op korte termijn te evolueren naar de vastgestelde doelstelling 2050. 2.8 Opleggen van componenteisen op kortere termijn Omdat de beoogde ingrijpende renovaties vaak gefaseerd zullen worden uitgevoerd, is het aangewezen om subeisen op niveau van deelcomponenten (schildelen, verwarming, beglazing, (ventilatie en zonwering)) te voorzien. Deze componenteisen moeten focussen op energetisch zeer slechte situaties die op een economisch verantwoorde wijze vroeger dan in 2050 kunnen verbeterd worden. 3
Naar het voorbeeld van de sinds begin 2015 geldende minimale dakisolatienorm (R-waarde 0,75 m²k/w) kunnen voor andere componenten eisen worden uitgewerkt die vanaf een te bepalen datum worden ingevoerd, bijvoorbeeld een verplichte vervanging van enkel glas tegen een te bepalen tijdstip. 2.9 Rechtszekerheid voor snelle investeerders Voor woningen die op eender welk moment in het tijdsspectrum tot 2050 voldoen aan de op dat moment vastgestelde langetermijndoelstelling op woningniveau moet de garantie/rechtszekerheid worden voorzien dat deze woningen blijven voldoen ongeacht eventuele latere verstrengingen van de langetermijndoelstelling 2050. De woningpas kan hierbij dienen als het bewijs dat de prestaties op een bepaald tijdstip bereikt waren. 2.10 Aandacht voor specifieke problematiek van de door de eigenaar zelf bewoonde eigen woning De vraag stelt zich of het maatschappelijk wenselijk is om eigenaars die in hun woning wonen voordat de 2050 eisen worden ingevoerd, al voor 2050 te verplichten hun woning in regel te brengen met de langetermijndoelstelling op woningniveau dan wel zich te beperken tot minder ambitieuse eisen, o.a. eisen op niveau van componenten. Doordat het merendeel van de niet-conforme woningen tussen vandaag en 2050 verkocht (geschonken of vererfd) zullen worden, kan het een optie zijn om verplichtingen exclusief/voornamelijk te koppelen aan bepaalde transacties, zoals verkoop. Deze aanpak creëert voor de betrokkenen duidelijkheid en voorspelbaarheid, en leidt ertoe dat de realisatie van een grondige opwaardering van de woning een rol krijgt als beslissingscriterium voor kandidaat-eigenaars. 2.11 Betrouwbare gegevens en rapportering zijn cruciaal - Handhaving is noodzakelijk Voor de informatie die wordt opgenomen in het digitale woningdossier moet duidelijk zijn uit welke bron ze komt en wat het statuut ervan is: informatie, bewijsstuk, formele meting, De op te nemen gegevens worden bij voorkeur geïntegreerd via directe linken met authentieke gegevensbronnen (EPB, EPC, kwaliteitsverklaringen,.). Minstens wat betreft de gegevens die aantonen of een woning voldoet aan de in te voeren verplichtingen, zij het op woning- dan wel op componentniveau, is een sluitende methodiek voor handhaving noodzakelijk. Voorts is het essentieel dat de wijze van gegevensopslag toelaat om de evolutie in het realiseren van de langetermijndoelstelling 2050 te monitoren. 2.12 Het is belangrijk dat de overheid de geformuleerde aanbevelingen tijdig implementeert en als een pakket ziet Een aantal van de aanbevelingen hebben een lange termijn horizon (2025 2050). Het is belangrijk dat de beslissingen om eisen in te voeren op relatief korte termijn en zeker tijdens deze legislatuur genomen worden om een duidelijk signaal te geven, de markt voldoende tijd te geven tot implementatie en om aldus een maatschappelijk draagvlak te bekomen. Om de uitdagende doelstellingen te realiseren, zal een mix van eisen en stimulerende en sanctionerende instrumenten nodig zijn, die rekening houdt met een realistisch spectrum van manieren om op woningniveau tot de realisatie van de langetermijndoelstelling 2050 te komen: integrale renovatie of een in de tijd gespreide aanpak, voldoende variatie in instrumentarium aansluitend bij noden van segmenten van de woningmarkt,. Politieke beslissingen op het vlak van het vastleggen van doelstellingen, eisen en instrumenten moeten ten dienste staan van de ambitie op lange termijn en geenszins eenzijdig gericht zijn op succesverhalen op korte termijn. 4
2.13 Specifieke uitdagingen voor collectieve woongebouwen Het nemen van beslissingen om te renoveren kent in het geval van collectieve woongebouwen (appartementen, kangoeroewoningen, co-housing, ) een bijkomende complexiteit. De problematiek van mede-eigendom en de ermee samenhangende reglementering betekenen extra belemmeringen om dit soort woongebouwen grondig te renoveren. Het courant vastgestelde gebrek aan een stimulerend instrumentarium vormt een uitdaging die in het kader van het Renovatiepact niet uit de weg kan worden gegaan. 2.14 Specifieke uitdagingen voor huurwoningen In de private huurmarkt blijkt de renovatiegraad nog lager te liggen dan gemiddeld. Hierdoor hinken de kwaliteit én de energetische prestatie van de huurwoningen achterop. Om de verhuurders aan te zetten om hun huurwoningen kwalitatief en energetisch op te waarderen, is er nood aan een goede mix van verplichtingen en ondersteuningen. 2.15 Vervanginsgplicht bij zeer slechte componenten Het lijkt niet aanvaardbaar dat bepaalde zeer slecht presterende componenten nog tot 2049 in de woningen aanwezig blijven, zelfs indien in 2050 aan de 2050 doelstellingen wordt beantwoord. Voorbeelden zijn: - Niet geïsoleerde daken - Vensters met enkel glas - Niet-geïsoleerde buitenmuren waarvoor eenvoudige en goedkope isolatietechnieken mogelijk zijn - Zeer slechte verwarmingstoestellen. In het geval van daken heeft de Vlaamse regering al in 2012 beslist dat in 2020 niet-geïsoleerde daken niet langer toelaatbaar zijn. Een analoge benadering voor de andere componenten met een aangepaste timing lijkt wenselijk en zelfs noodzakelijk. 5
3. Aanbevelingen in termen van verplichtingen 3.1 Verplichting voor bestaande woongebouwen om ten laatste in 2050 te voldoen aan een minimaal eisenniveau/de langetermijndoelstelling Alle woningen moeten in 2050 de renovatiedoelstellingen 2050 behalen. Voor bepaalde segmenten van de markt (bvb. verkoop, huurwoningen die boven een bepaald maximale energieprestatie zitten) kan de termijn vroeger zijn. Het is wenselijk dat deze verplichting tijdens deze legislatuur in de regelgeving wordt opgenomen. 3.2 Sterke aanbeveling tot invoering van een concept van woningpas Het huidige EPC moet worden uitgebouwd tot een woningpas in de vorm van een uniek digitaal dossier dat informatie bevat over de evolutie van de energetische prestaties in de richting van de langetermijndoelstelling 2050, gekoppeld aan een professioneel renovatie-advies met indicatie van een mogelijk stappenplan. Naast deze minimale invulling moet interactie/integratie met gegevens uit andere beleidsdomeinen zoals Wonen, Ruimtelijke Ordening en Omgeving op termijn de doelstelling te zijn. Mogelijke aanbevelingen: Een woningpas wordt opgestart vanaf 2018 Vanaf 2020 dient een woning die wordt verkocht een woningpas te hebben. Elke woning heeft een woningpas tegen 2030 De kwaliteit van de informatie in de woningpas is cruciaal. 3.3 Rechtszekerheid voor snelle uitvoerders Indien zou blijken dat het op termijn economisch en maatschappelijk verantwoord is (bvb. omwille van evoluties in de betaalbaarheid van energiezuinige technieken) om de 2050 renovatieëisen te verstrengen, is hiervoor een draagvlak mits rechtszekerheid voor diegenen die voldoen aan de oorspronkelijke eisen op het moment dat nieuwe eisen van kracht worden. 3.4 De verplichte realisatie van de langetermijndoelstelling 2050 linken aan verkoopstransacties? Er moet afgewogen worden om eigenaars die in hun woning wonen voordat er eisen worden ingevoerd, al voor 2050 worden verplicht hun woning in regel te brengen met de langetermijndoelstelling op woningniveau dan wel zich te beperken tot eisen op niveau van componenten. 3.5 De verplichte realisatie van de langetermijndoelstelling 2050 linken aan verhuur? Er moet afgewogen worden om eigenaars die een woning verhuren voordat er eisen worden ingevoerd, al voor 2050 worden verplicht de huurwoning in regel te brengen met de langetermijndoelstelling op woningniveau dan wel zich te beperken tot eisen op niveau van componenten. Verplichtingen moeten in ieder geval rekening houdend met de problematiek van de krappe huurmarkt en de lage gemiddelde kwaliteit. Een aandachtspunt dient betaalbaarheid voor verhuurder en huurder te zijn. 3.6 Verplichting van minimale prestaties voor bepaalde componenten met sancties bij niet-conformiteit Vensters Vensters met enkel glas zijn niet meer toegelaten vanaf 20xx Dakisolatie Niet-geïsoleerde daken zijn niet meer toegelaten vanaf 202x 6
Het overnemen van de Vlaamse dakisolatienorm met een effectief handhavingskader voor alle woningen Wordt aanbevolen Muurisolatie Alle spouwmuren die via de spouw kunnen geïsoleerd worden moeten tegen ten laatste 20xx te zijn geïsoleerd Verwarmingstoestellen? Eisen mbt binnenklimaat? a. Ventilatievoorzieningen b. Zomercomfort c. Akoestisch comfort Er kan onderscheid worden gemaakt tussen verschillende types van verplichtingen: Rapporteringsplicht in kader woningpas? Verplichting in kader subsidies? Algemene verplichting? 3.7 Aandacht voor bouwtechnische kwaliteit en correcte uitvoering De stakeholders vinden het belangrijk dat bij de verschillende types van verplichtingen (rapportering,, algemene verplichting) aandacht wordt geschonken aan kwaliteitsaspecten. Afhankelijk van het risico kan deze aandacht zich vertalen in aanbevelingen, verplichte rapportering tot verplichtingen in termen van kwaliteit/kwaliteitslabels. Bij groepsaankopen moeten, naast het prijscriterium, ook kwaliteitsaspecten een aandachtspunt zijn in de criteria voor toekenning van de opdracht. 3.8 Het voorzien in een effectief handhavingskader voor alle maatregelen met een verplichtend karakter Verplichtingen zonder een effectieve handhaving hebben dikwijls een beperkte impact. In het geval van energetische maatregelen moet men overwegen de filosofie van het EPB sanctioneringsbeleid te implementeren. 7
4. Voorstellen voor acties/voorbereidingen/werven Concrete studie/onderzoek m.b.t. coherente en haalbare set van eisen voor 2050 Enkele lijnen uitleg, inclusief indicatie van timing Opstart studie voor einde 2015, resultaten in 2016 Inclusief handhaving Concrete studie/onderzoek m.b.t. coherente en haalbare set van eisen op niveau van componenten (vensters, muurisolatie, verwarming, ) Enkele lijnen uitleg, inclusief indicatie van timing Concrete studie/onderzoek voor uitbouw van concept van woningpas Enkele lijnen uitleg, inclusief indicatie van timing Bij toekomstige nieuwbouw: volledige integratie van alle gegevens die in EPB berekeningen aan bod komen (wek isolatiemateriaal, dikte, ) Problematiek van collectieve bouw en mede-eigendom Concrete studie/onderzoek m.b.t. adviezen rond stapsgewijze renovatie Welke informatie op te nemen in de woningpas? 5. Voorstel voor tekst voor in globale synthesenota Aan te vullen 8