Wethouder van Volksgezondheid, Duurzaamheid, Media en Organisatie Rabin S. Baldewsingh Gemeente Den Haag Retouradres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag De voorzitter van Commissie Samenleving Uw brief van Uw kenmerk Ons kenmerk BOW/2011.705 RIS 181970 Doorkiesnummer 070-353 5831 E-mailadres Onderwerp Eindrapportage Nota volksgezondheid Natuurlijk: Gezond! 2007-2011 Aantal bijlagen 1 Datum 6 december 2011 Geachte voorzitter, In december 2007 is de Nota Natuurlijk: gezond! (BOW.2007.150357) in de gemeenteraad vastgesteld. Deze nota bevatte het gemeentelijke kader ten aanzien van het volksgezondheidsbeleid over de periode 2007-2011. Door middel van eerdere voortgangsrapportages uit juni 2009 (BOW.2009.222, RIS 164638) en maart 2010 (BOW.2009.1163, RIS 171551a) bent u geïnformeerd over de stand van zaken ten aanzien van de uitvoering van deze nota. In deze eindrapportage 1 treft u een verslaglegging aan van de inspanningen die in deze periode zijn verricht, de resultaten en de eindconclusies. De drie onderscheiden lijnen uit deze nota (Gezonde wijken, Gezonde stad en Gezonde kennis) worden kort toegelicht, gevolgd door een aantal resultaten. In de bijlage staan de resultaten van alle actiepunten beschreven. Gezonde wijken Met de lijn Gezonde wijken werd gestreefd naar een situatie waarbij bewoners in de wijken met gezondheidsachterstanden verantwoordelijkheid namen voor zichzelf, elkaar en hun omgeving. Wijkbewoners, professionals en instellingen kenden de gezondheidsproblemen in hun wijk het beste en wisten welke oplossingen het meest geschikt waren. Inlichtingen bij H. Verpoorten Postadres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag Telefoon: 070-353 5831 Bezoekadres: Spui 70, Den Haag Fax: 070-353 3612 Internetadres: www.denhaag.nl www.dehaagseontmoeting.nl
BOW/2011.705 2 Stadsdelen met gezondheidsachterstanden kregen op verschillende wijzen ondersteuning zoals het beschikbaar stellen van een wijkactiebudget voor gezonde initiatieven, de inzet van de gezondheidsmakelaar en gemakkelijk toegankelijke informatie over gezondheid. In 2007 startte in Den Haag een gezondheidsmakelaar in het stadsdeel Centrum. Uit een evaluatie van deze nieuwe functie door het AMC bleek dat de gezondheidsmakelaar op diverse niveaus draagvlak wist te creëren voor het bevorderen van gezondheid en het verminderen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Na de succesvolle afronding van het pilotproject werd besloten in de stadsdelen Centrum en Zuidwest de gezondheidsmakelaar voor een periode van 4 jaar in te zetten. Deze gezondheidsmakelaars speelden een belangrijke rol bij het verbinden van initiatieven en activiteiten van de gemeentelijke diensten en private partijen die gezamenlijk uitvoering geven aan het meerjarenprogramma Samen Gezond. In totaal werden 236 voorstellen voor gezonde wijkinitiatieven ingediend waarvan uiteindelijk 80% werd gefinancierd vanuit het wijkactiebudget. Een derde van alle initiatieven vond plaats in het stadsdeel Centrum. De overige aanvragen waren verdeeld over wijken/stadsdelen Laak, Escamp en de Regentessebuurt, Valkenbosbuurt. De thema s van de projecten waren zeer divers en liepen uiteen van zwangerschap, een gezond binnenmilieu tot informatie over de gezondheidszorg. De meeste projecten lagen op het terrein van bewegen, voeding, psychische gezondheid en gezondheid breed. Iedereen in Den Haag en de Haagse regio had toegang tot betrouwbare en toegankelijke informatie over gezondheid, welzijn en zorg via het digitale portaal Welzogezond.nl. Dit is nog steeds het geval, echter het portaal 'welzogezond.nl' functioneert niet meer als zodanig, maar stuurt door naar http://www.denhaag.nl/home/bewoners/zorg-en-welzijn.htm. De reden hiervan is de komst van een nieuw denhaag.nl in 2009. De meeste residentie.net sites (waarvan welzogezond.nl er één was) zijn overgegaan in denhaag.nl. Het afgelopen jaar bezochten 23.000 personen 30.000 keer deze site. Gezonde stad Met de Nota Natuurlijk gezond! werd nadrukkelijk ingezet op een stedelijke aanpak door een intensievere samenwerking tussen de verschillende beleidsterreinen. Sommige gezondheidsproblemen vroegen immers naast een wijkgerichte- ook om een stedelijke aanpak. Het ging hierbij om de thema s gezond leven, gezond op school, gezond aan het werk, gezond van geest, gezond wonen en toegankelijke preventie en gezondheidszorg. Sinds 2006 wordt in Den Haag overgewicht bij jongeren aangepakt met het actieprogramma Gezond Gewicht. In de periode 2006-2010 kregen ruim 8.000 jongeren passende begeleiding. Wat passende begeleiding is werd bepaald door de artsen en verpleegkundigen van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ). Daarnaast werden in het kader van vroegsignalering ruim 33.000 metingen verricht, waarbij jongeren gemeten en gewogen werden door de vakleerkrachten lichamelijke opvoeding. Zo nodig werden zij doorverwezen naar de Jeugdgezondheidszorg, waarna zij een gerichte interventie kregen om op gezond gewicht te komen. Voor iedere leeftijdsgroep is er een passende preventieactiviteit uitgevoerd. Naast preventie, vroegsignalering en begeleiding is er ook een wijkgerichte aanpak. 1 Hoewel de nota een looptijd kent t/m 2011 is het overgrote merendeel van de resultaten al wel gerealiseerd en
BOW/2011.705 3 Hierbij wordt de zogenoemde JOGG strategie gehanteerd. JOGG staat voor Jongeren Op Gezond Gewicht en is de Nederlandse versie van het Franse Epode 2, een integrale en wijkgerichte benadering waarmee in het buitenland goede resultaten zijn gerealiseerd. Den Haag was de eerste grote stad die deze aanpak ging hanteren in Nederland. De gemeente Den Haag was ook de eerste stad van de G4 die een intersectoraal alcoholpreventieprogramma opstelde. In dit programma werd via preventie, vroegsignalering, regelgeving en handhaving ingezet wordt op het voorkómen van de schadelijke effecten van overmatig alcoholgebruik op de gezondheid en de Haagse samenleving. Het belangrijkste doel van dit programma, agendering van alcoholmatiging en bewustwording van de gevolgen werd gerealiseerd zo blijkt uit de evaluatie van juni 2011 (BOW/2011.179, RIS 180777). Er is volop aandacht gevraagd bij de diverse doelgroepen. Door samen te werken met partners die veel kennis van de doelgroep en/of de problematiek hadden, sloten de activiteiten veelal zeer goed aan. Daarnaast werd in de pers veel aandacht gerealiseerd waarmee een grotere doelgroep werd bereikt. SuNa (Suïcide nazorg) is een succesvolle Haagse werkwijze in uitvoering gericht op de vroegsignalering / hulpverlening en nazorg bij zelfdoding/zelfbeschadiging onder jongeren. Alle jongeren tussen de 12 en 25 jaar die op een eerste hulp van een Haags ziekenhuis behandeld werden vanwege een suïcidepoging of ernstige zelfbeschadiging kwamen in aanmerking voor SuNa. Zij werden gemeld bij een speciaal opgeleide professional die hen begeleidde naar passende hulpverlening. In de periode 2007-2010 werden 468 jongeren bij SuNa aangemeld. De gemeente Den Haag, de Haagse ziekenhuizen, de Jutters, Parnassia, Bureau Jeugdzorg en de ambulancediensten werkten samen bij deze aanpak. Er is een echte keten van zorg tot stand gekomen, waardoor jongeren die begeleiding kregen die zij nodig hebben en waardoor niemand meer buiten de boot viel. Veel mensen uit de risicogroepen (mannen die seks hebben met mannen, prostituees, jongeren tot 25 jaar en mensen die afkomstig waren uit gebieden waar hiv en soa s veel voorkomen) wisten het regionale soa-centrum Den Haag steeds beter te vinden. Dit centrum speelde een belangrijke rol bij het aanbod van soa-zorg in Den Haag en de regio. In de periode 2007-2010 vonden er 40.000 consulten plaats. Binnen de totale groep bezoekers zijn met name jonge mannen ondervertegenwoordigd. In deze leeftijdscategorie vindt relatief veel onveilige seks plaats. Met de nieuwe nota volksgezondheid wordt een grotere inzet gepleegd om deze doelgroep te bereiken. Daarom krijgt deze groep extra aandacht in de nieuwe nota volksgezondheid. Daarnaast konden jongeren sinds 2009 terecht tijdens een apart zogenoemd Sense- spreekuur voor vragen over seksualiteit, relaties, anticonceptie en soa s. Ook konden zij via de website informatie krijgen of een afspraak maken. In de periode 2009-2010 bezochten 1792 jongeren deze spreekuren. Alle 211 scholen in Den Haag werden door de GGD aan het begin van ieder stookseizoen benaderd voor deelname aan een project gericht op het verbeteren van het binnenmilieu. De GGD heeft de afgelopen vier jaar in totaal 116 scholen bezocht voor onderzoek, metingen, advies en voorlichting. Daarnaast konden schoolbesturen de afgelopen periode in aanmerking komen voor de zogenaamde Tijdelijke regeling verbetering binnenklimaat huisvesting primair en speciaal onderwijs 2009 meegenomen in deze eindevaluatie. 2 Epode is een afkorting voor Ensemble, Prévenons l'obesité Des Enfants ( Laten we samen overgewicht bij kinderen aanpakken').
BOW/2011.705 4 In Den Haag hebben in totaal 88 schoolbesturen subsidie voor één of meerdere maatregelen gehonoreerd gekregen. In het kader van de Nota Zuinig op mantelzorg ondersteunden wij mantelzorgers in brede zin. De versterking van de positie van mantelzorgers voor niet-westerse Hagenaars is één van de actiepunten uit het Haagse Mantelzorgakkoord dat eind 2007 is afgesloten. Vanaf 2009 werd in Den Haag gewerkt met zogenaamde Ambassadeurs Allochtone Mantelzorgers. Het ging hierbij om vrijwilligers van niet -westerse herkomst afkomst die zelf ook mantelzorger waren. Deze personen gaven voorlichting aan mantelzorgers van niet-westerse herkomst en zorgden ervoor dat deze mantelzorgers in contact kwamen met de consulenten mantelzorg die werkzaam zijn bij de Stichting Mantelzorg Den Haag. Gezonde kennis Gezonde Kennis was gericht op het onderzoek naar de gezondheid van Hagenaars en het delen van kennis over succesvolle maatregelen met andere steden en organisaties. We evalueerden zoveel mogelijk maatregelen. Naast de inzet van de afdeling Epidemiologie van de GGD Den Haag werd samengewerkt met de Academische Werkplaats voor Publieke Gezondheid, het Academisch Medisch Centrum en het Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering (NIGZ). In het kader van gezonde kennis: In december 2009 werden de uitkomsten van de G4-Gezondheidsenquête gepresenteerd. Voor het eerst werden gelijktijdig en op uniforme wijze gegevens verzameld over de gezondheid van de bewoners van Den Haag, Rotterdam, Amsterdam en Utrecht. Voor dit onderzoek werden 8.800 Hagenaars aangeschreven/ benaderd. Dit onderzoek gaf een goed inzicht in de gezondheidssituatie van de inwoners op het gebied van lichamelijke en psychische gezondheid, leefgewoonten (zoals roken, drinken en bewegen), woonomgeving en zorggebruik. Uit dit onderzoek bleek dat de gezondheid van de bewoners in de grote steden minder goed was dan die van de rest van Nederland en dat de verschillen in gezondheid tussen sociaaleconomische groepen en wijken met en zonder achterstand waren vele malen groter dan de verschillen tussen de vier steden. De gegevens uit dit onderzoek werden o.a. gebruikt bij het opstellen van de nieuwe nota volksgezondheid. In het onderzoek naar armoede en gezondheid werd behalve de relatie tussen armoede en gezondheid ook gekeken naar de rol van stress en de wijze waarop daarmee werd omgegaan, omdat dat voor een deel kon verklaren waarom mensen in armoede ongezonder zijn dan anderen. Uit dit onderzoek bleek dat Haagse inwoners met een laag inkomen bijna 3 keer zo vaak hun gezondheid als slecht of matig ervaren ten opzichte van de inwoners met een gemiddeld of hoog inkomen geven. Daarnaast hadden zij vier keer zo vaak een hoog risico op angst, depressie of angststoornis en gaven zij aan drie keer zo vaak gebruik te maken van medicatie voor angst, depressie, spanning of stress t.o.v. inwoners met een gemiddeld of hoog inkomen.
BOW/2011.705 5 Conclusies Het is verheugend te constateren dat bijna alle voorgenomen acties zijn uitgevoerd. De twee actiepunten die niet gerealiseerd werden betroffen de afspraken over rookvrije ruimtes (door de landelijke wetgeving inzake het rookverbod in openbare ruimtes verviel dit actiepunt) en de uitvoering van het Project Wijk aan zet, een project gericht op het tegengaan van depressieve klachten. Het project Wijk aan zet bleek voor de deelnemende organisaties zeer arbeidsintensief te zijn en daardoor waren de beschikbare financiële middelen ontoereikend om dit project op adequate wijze te kunnen uitvoeren. Er is echter op een andere wijze invulling gegeven aan dit actiepunt door middel van een campagne die door de Parnassia Bavo Groep Preventie en De Jutters werd uitgevoerd. In het kader van deze campagne werden 5 tentoonstellingen en werden 15 workshops georganiseerd. Met het terugdringen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen (SEGV) als centraal thema werd ingezet op de meest kwetsbare Haagse burgers. Het gaat hierbij om groepen Hagenaars met de grootste gezondheidsachterstanden. De ervaringen en resultaten van de nota Natuurlijk: gezond! en de Gezondheidsmonitor 2010 zijn gebruikt bij het opstellen van de nieuwe nota volksgezondheid 2012-2014. Uit de evaluatie bleek dat het moeilijker was de onderlinge samenhang goed te bewaken, naarmate het aantal actiepunten toenam. Daarom is in de nieuwe nota gekozen voor vijf brede thema s in plaats van een groot aantal kleinere thema s De volgende thema s worden in de nieuwe nota volksgezondheid opgenomen: gezonde voeding en bewegen, gezondheid en genotmiddelen, psychische gezondheid, gezonde seksualiteit en gezonde leefomgeving. Een keuze voor een beperkt aantal thema s voorkomt versnippering en maakt het eenvoudiger om de onderlinge samenhang te bewaken. Inzet op deze vijf thema s draagt bij aan het bevorderen van een gezonde leefstijl. Ongezonde keuzes staan meestal niet op zichzelf, maar vormen vaak onderdeel van een ongezonde leefstijl. Daarom is het zinvoller en efficiënter om in te zetten op het verbeteren van de gehele leefstijl in plaats van concentreren op één ongezonde gedraging. In de nieuwe nota ligt de nadruk op de verankering van succesactiviteiten en minder op innoverende projecten. Indien er gekozen kan worden krijgt de verankering en eventueel verbreding van bestaande succesprojecten de voorkeur boven nieuwe projecten. Het is nu zaak om verder te bouwen op de resultaten die de afgelopen periode zijn gerealiseerd. Succesvolle programma s en projecten zoals bijvoorbeeld de Haagse Aanpak van Gezond Gewicht, SuNa (Suïcide Nazorg), de Gezondheidsmakelaar, en de risicobeheersing van koolmonoxidevergiftiging van afvoerloze geisers worden gecontinueerd en zijn opgenomen in de nieuwe nota volksgezondheid 2012-2014. Verbreding van onze aanpak realiseren we o.a. door gezondheidsprogramma s aan te laten sluiten op sportprogramma s en op activiteiten gefinancierd door de zorgverzekeraars. Daarnaast gaan we door met de aanpak zoals vastgelegd in het meerjarenprogramma Samen Gezond met vooralsnog een looptijd tot eind 2014. Uit de evaluatie van de nota Natuurlijk: gezond! blijkt dat het wenselijk is dat de ambities uit de nota vertaald worden in concrete activiteiten en dat samen met de uitvoerende partijen daar afspraken over worden gemaakt. Het gaat hierbij met name op het punt van bereik (hoeveel Hagenaars dienen met de aanpak bereikt te worden).
BOW/2011.705 6 Ik acht het van groot belang om in te blijven zetten op de gezondheidssituatie van de Hagenaars. Daarbij blijft investeren in het terugdringen van SEGV van groot belang. Behalve dat gezondheid in belangrijke mate bijdraagt aan het lichamelijke en geestelijke welbevinden van de Hagenaars en (daarmee aan de kwaliteit van leven) is een gezonde bevolking van groot belang voor de Haagse samenleving. Met vriendelijke groet, Rabin Baldewsingh wethouder