Handels- en investeringscijfers Indonesië-Nederland 1 1. Samenvatting Indonesië behoort tot de vijftig belangrijkste exportmarkten van Nederland. De bilaterale goederenhandel met Indonesië had in 2016 een omvang van bijna 3,4 miljard euro. Daarbij had de Nederlandse goederenexport een waarde van 984 miljoen euro. Daarnaast exporteerde Nederland in 2016 voor 801 miljoen euro aan diensten naar Indonesië. Nederlandse ondernemingen hadden eind 2015 volgens DNB-cijfers belangen ter grootte van bijna 2 miljard euro (FDI, directe buitenlandse investeringen) in Indonesië. 2. Economie en buitenlandse handel Het gemiddelde inkomen in Indonesië bedraagt volgens EIU 11.725 USD gecorrigeerd voor koopkrachtpariteiten (PPP) 2 per inwoner (260 miljoen inwoners). Ter vergelijking: het Nederlandse gemiddelde bbp bedroeg in 2016 50.049 US dollar (PPP). Volgens EIU groeit het Indonesische bbp 2017 en 2018 met respectievelijk 5,2% en 4,7% (zie figuur 1). Doordat de bevolking ook groeit jaarlijks met circa 1% - neemt het gemiddelde inkomen iets minder snel toe. In 2018 bedraagt het naar verwachting 13.255 USD (PPP). Figuur 1 Economische ontwikkeling Indonesië (volumegroei t.o.v. voorgaand jaar) % 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 bbp investeringen 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 4 Bron: EIU, 2017. 1 Dit overzicht is in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken gemaakt. 2 Dit wil zeggen dat gecorrigeerd is voor de feitelijke koopkracht van een US dollar in het betreffende land. In het ene land kun je voor een US dollar (of euro) meer goederen of diensten kopen dan in een ander land. Ergo, in het ene land kun je van een inkomen van 10.000 US dollar prima rondkomen, terwijl in het andere land dit bedrag amper voldoende is om fatsoenlijke huisvesting voor een half jaar te financieren. 1 van 11
Het bbp van Indonesië bedroeg in 2016 932 miljard USD. Dit was 122% van het Nederlandse bbp (761 miljard US dollar of 692 miljard euro). Indonesië heeft de grootste economie van Zuidoost- Azië. Positie op Human Development Index Op de Human Development Index van de VN deze index kijkt breder dan het bbp per hoofd (PPP), namelijk ook naar levensverwachting/gezondheidszorg en analfabetisme/opleidingsniveau staat Indonesië 110 e. Nederland staat 5 e, Sri Lanka 73 e, India 130 e, Laos 141 e, Bangladesh 142 e Cambodja 143 e en Pakistan 147 e. Indonesië heeft volgens het World Economic Forum (WEF) een redelijk goed ondernemingsklimaat; het WEF plaatst het land op een 36 e (vorig editie 41 e ) positie qua meest aantrekkelijk vestigingsen investeringsklimaat (GCI 2017-2018, in totaal kent deze ranglijst 137 landen, zie figuur 2 met een selectie van landen) 3. Figuur 2 score Indonesië op WEF-ranglijst VS Singapure Nederland Taiwan Maleisië Zuid-Korea China Thailand Indonesië Vietnam Filipijnen Cambodja Laos 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 WEF, 2017. Op Doing Business 4 deze ranglijst van de Wereldbank kijkt naar een geringer aantal indicatoren dan die van het WEF scoort Indonesië een 91 e plaats (van in totaal 190 landen, zie figuur 3 met een selectie van landen). Daarmee neemt Indonesië een middenpositie in de regio in. 3 Op de vergelijkbare IMD-ranglijst staat Indonesië 42 e. Nederland staat hierop 5 e. 4 Deze ranglijst meet het gemak waarmee in een land zaken kan worden gedaan. Daarbij wordt onder meer gekeken naar het starten van een bedrijf, het verkrijgen van een bouwvergunning, een elektriciteitsaansluiting en krediet, het registeren van eigendom, de mate van bescherming van investeerders, grensoverschrijdend kunnen handelen en de kosten daarvan en de mogelijkheid om contracten nageleefd te krijgen (functioneren van rechtbank (proceslengte, objectiviteit) e.d.). 2 van 11
Corruptie is in Indonesië een probleem, aldus de Corruption Perception Index van Transparency International deze organisatie wordt vaak de internationale "corruptiewaakhond" genoemd. Indonesië staat op de 90 e positie op deze ranglijst (van in totaal 176 landen, zie figuur 4 met een selectie van landen). Figuur 3 Score Indonesië op Doing Business-ranglijst Singapore Hongkong Zuid-Korea Maleisië Nederland Thailand China Vietnam Indonesië Filipijnen Cambodja Laos Myanmar World Bank, 2016. 0 20 40 60 80 100 120 140 160 Figuur 4 Score Indonesië op Corruption Perception Index Singapore Nederland Japan Taiwan Zuid-Korea Maleisië China Indonesië Filipijnen Thailand Vietnam Birma 0 20 40 60 80 100 120 140 Transparency International, 2017. 3 van 11
Buitenlandse handel De Indonesische export bestaat vooral uit olie, gas, cement, voedsel, elektronische apparatuur, hout(materiaal als platen e.d.), rubber en textiel. De import bestaat vooral uit minerale brandstoffen, machines en transportmateriaal (auto s, vrachtauto s), chemische producten en voedingsmiddelen. Voor dit en de komend jaar verwacht EIU weer een stijging van zowel de Indonesische uitvoer als invoer (zie tabel 1). Tabel 1: Buitenlandse goederen- en dienstenhandel, volumemutatie in % t.o.v. voorgaand jaar Uitvoer Invoer 2012 1,7 8,1 2013 4,1 1,9 2014 1,1 2,1 2015-2,1-6,4 2016-1,8-2,4 2017 3,5 3,5 2018 1,2 2,0 Bron: EIU, 2017. Belangrijkste handelspartners en positie van Nederland China, Singapore, Japan en de VS zijn de belangrijkste handelspartners van Indonesië (zie tabel 2A en 2B). Nederland is de 11 e exportmarkt van Indonesië (zie tabel 2A). In 2016 ging 2,3% van de Indonesische goederenexport naar Nederland. Tabel 2A: Voornaamste exportpartners Indonesië (bedragen x 1.000 euro) Importers Exported value in 2014 Exported value in 2015 Exported value in 2016 Totale waarde Indonesische goederenexport 132.433.008 135.465.785 130.559.668 1 China 13.245.050 13.555.413 15.166.840 2 United States of America 12.458.237 14.656.368 14.611.628 3 Japan 17.398.638 16.235.104 14.548.768 4 Singapore 12.602.879 11.380.807 10.162.855 5 India 9.214.961 10.568.521 9.120.392 6 Malaysia 7.321.092 6.874.709 6.427.143 7 South Korea 7.979.312 6.904.940 6.331.832 8 Thailand 4.351.877 4.961.514 4.872.375 9 Philippines 2.924.838 3.533.060 4.762.568 10 Taipei, Chinese 4.833.641 4.544.006 3.300.395 11 Netherlands 2.997.623 3.101.066 2.941.023 Bron: ITC, 2017. 4 van 11
Als goederenleverancier is Nederland voor Indonesië het 27 e importland (zie tabel 2B). In 2016 kwam 0,5% van de goederenimport uit Nederland. Tabel 2B: Voornaamste importpartners Indonesië (bedragen x 1.000 euro) Exporters Imported value in 2014 Imported value in 2015 Imported value in 2016 Totale waarde Indonesische goederenimport 134.045.309 128.554.509 122.571.001 1 China 23.038.891 26.496.591 27.830.196 2 Singapore 18.947.654 16.236.620 13.145.312 3 Japan 12.794.896 11.949.179 11.732.566 4 Thailand 7.358.341 7.282.349 7.831.124 5 United States of America 6.160.286 6.861.981 6.613.331 6 Malaysia 8.166.573 7.685.324 6.506.512 7 South Korea 8.912.873 7.592.115 6.030.900 8 Australia 4.248.647 4.338.575 4.753.516 9 Viet Nam 2.571.213 2.848.240 2.917.066 10 Germany 3.077.817 3.127.665 2.854.796 11 Taiwan 2.827.370 2.857.757 2.611.184 12 India 2.973.173 2.469.758 2.595.747 13 Saudi Arabia 4.902.192 3.082.567 2.462.240 14 Brazil 1.921.037 2.185.080 2.170.703 15 Hong Kong, China 1.390.595 1.637.276 1.602.730 16 Italy 1.296.229 1.232.657 1.253.498 17 Canada 1.399.437 1.449.784 1.249.655 18 Argentina 1.102.372 1.169.690 1.241.167 19 France 1.004.447 1.205.144 1.230.995 20 United Arab Emirates 1.319.794 1.221.717 1.189.291 21 Nigeria 2.487.349 1.160.507 1.163.760 22 United Kingdom 673.134 737.749 807.638 23 Qatar 1.223.857 659.292 774.759 24 Russian Federation 1.196.020 894.275 768.583 25 Philippines 526.416 615.393 742.554 26 Switzerland 472.617 571.536 653.955 27 Netherlands 683.296 707.419 653.833 Bron: ITC, 2017. 5 van 11
Kader - Toelichting bij cijferverschillen totale in- en uitvoerwaarden De diverse tabellen in dit document bevatten (o.a.) de totale uit- en invoerwaarde van Nederlandse goederenhandel met Indonesië. De cijfers in tabel 3 en 4 stammen van het CBS. In de tabellen 2A en 2B staan de cijfers met de belangrijkste handelspartners van Indonesië. Deze handelscijfers stammen van het ITC (onderdeel van UNCTAD). Helaas blijken deze cijfers af te wijken van de CBS-cijfers. Dit komt vaak voor. De oorzaak is in belangrijke mate terug te voeren op verschillen in meten/betrouwbaarheid van meetmethode. De CBS-cijfers geven o.i. een (veel) getrouwer beeld van de Nederlandse totale handel met Indonesië dan die van ITC. Wel geven de ITC-cijfers een goede indicatie van de omvang/importantie van de verschillende Indonesische handelspartners. Handel vanuit Nederlands perspectief Indonesië behoort tot de vijftig belangrijkste Nederlandse exportmarkten (zie ter info tabel A in de bijlage). De waarde van onze goederenexport naar Indonesië bedroeg in 2016 volgens het CBS 984 miljoen euro (zie tabel 3, ook voor de samenstelling). Indonesië was in 2016 de 45 e exportmarkt voor goederen van Nederland. Daarnaast exporteerde Nederland in 2016 voor 801 miljoen euro aan diensten naar Indonesië. Tabel 3: Nederlandse goederenuitvoer naar Indonesië, bedragen x 1.000 euro (volgens SITC-indeling) 2013 2014 2015 2016 Totale Nederlandse goederenuitvoer 800.554 682.538 725.963 984.403 0 Voeding en levende dieren 139.746 110.140 91.564 110.937 1 Dranken en tabak 603 874 884 1.227 2 Grondstoffen 32.080 35.724 27.906 24.906 3 Minerale brandstoffen 99.979 1.635 744 377.650 4 Dierlijke en plantaardige oliën 392 343 395 444 5 Chemische producten 157.924 193.298 166.040 163.961 6 Fabricaten 50.487 31.707 36.567 37.111 7 Machines en vervoermaterieel 259.384 245.264 350.922 223.491 8 Diverse gefabriceerde goederen 58.476 61.022 48.703 42.442 9 Niet afzonderlijk genoemde goederen 1.482 2.531 2.238 2.235 Bron: CBS, 2017. De Nederlandse goederenimport uit Indonesië had in 2016 een waarde van bijna 2,4 miljard euro (zie tabel 4, ook voor de samenstelling). Indonesië was voor Nederland het 29 e invoerland van goederen. 6 van 11
Tabel 4: Nederlandse goedereninvoer uit Indonesië, bedragen x 1.000 euro (volgens SITC-indeling) 2013 2014 2015 2016 Totaal Nederlandse goedereninvoer 2.669.571 2.502.077 2.502.666 2.398.671 0 Voeding en levende dieren 260.947 298.431 290.874 312.279 1 Dranken en tabak 7.121 6.778 6.729 8.333 2 Grondstoffen 86.947 68.086 61.924 59.743 3 Minerale brandstoffen 32.369 66.363 88.405 50.616 4 Dierlijke en plantaardige oliën 1.009.321 701.924 668.645 564.221 5 Chemische producten 439.735 426.077 391.906 437.426 6 Fabricaten 158.337 272.925 238.104 196.771 7 Machines en vervoermaterieel 310.632 341.443 443.034 426.568 8 Diverse gefabriceerde goederen 364.141 320.033 313.022 342.675 9 Niet afzonderlijk genoemde goederen 20 17 23 39 Bron: CBS, 2017. 3. Directe buitenlandse investeringen De gecumuleerde Nederlandse directe buitenlandse investeringen (FDI) 5 (standencijfers en FDI-cijfers exclusief BFI s (Bijzondere Financiële Instellingen 6 )) in Indonesië hadden eind 2016 een waarde van bijna 2 miljard euro (zie tabel 6). T.i: de totale waarde van Nederlandse FDI in de wereld bedroeg eind 2016 1.322 miljard euro (DNB, 2017). Het VK was in 2016 de grootste Nederlandse bestemming van FDI (met 196 miljard euro, stand ultimo 2016), gevolgd door Zwitserland (146 miljard), de VS (170 miljard euro), Luxemburg (82 miljard), Brazilië (76 miljard), Duitsland (70 miljard), Italië (67 miljard), en België (59 miljard). De gecumuleerde waarde van alle FDI in Indonesië bedroeg eind 2016 235 miljard US dollar (UNCTAD, 2017, standen), tegenover 25 miljard USD eind 2000. Nederland had eind 2016 een aandeel van circa 1% in de inkomende Indonesische FDI. De FDI/bbp-ratio voor Indonesië bedroeg in 2015 26,2%. Het land scoort hiermee in internationaal perspectief matig (zie tabel 5 met een selectie van landen en zie kader) 7. 5 Directe buitenlandse investeringen (FDI) zijn investeringen door buitenlandse ondernemingen, waarbij de buitenlandse onderneming (mede)zeggenschap verkrijgt over het bedrijf waarin wordt geïnvesteerd. Het kan de vorm hebben van onder meer een participatie (als een joint venture), een totale overname of een geheel van de grond af op te bouwen dochteronderneming. Voor de volledigheid: FDI omvatten geen aankopen van aandelen door beleggers of speculanten. De "stock"- of standencijfers vertegenwoordigen de gecumuleerde waarde van alle in het verleden tot heden gedane FDI. (Deze omvatten de totale waarde van de vorderingen en verplichtingen van ondernemingen ten opzichte van het buitenland op een bepaald moment. De standen omvatten de gecumuleerde transacties, aangepast voor prijs-, wisselkoers- en overige mutaties (waaronder goodwill) en betreffen zowel kapitaaldeelnemingen als alle overige financiële transacties tussen gelieerde ondernemingen (leningen, ingehouden winsten, mutaties in rekeningen-courant, storting van werkkapitaal), evenals de aan- en verkoop van onroerend goed). 6 BFI's worden in de volksmond brievenbusfirma's genoemd. Ondernemingen (dus) die veelal om fiscale redenen formeel/juridisch in een land zijn gevestigd zonder dat sprake is van wezenlijke feitelijke economische activiteiten in dat land zelf. DNB omschrijft BFI's (Bijzondere Financiële Instellingen) als "ondernemingen of instellingen, ongeacht de rechtsvorm, welke ingezetenen zijn en waarin niet-ingezetenen, direct of indirect, via aandelenkapitaal of anderszins deelnemen en die tot doel hebben, of zich in belangrijke mate bezighouden met, het ontvangen van middelen van niet-ingezetenen en het doorbetalen daarvan aan niet-ingezetenen" (DNB, 2011). De economische bijdrage van de brievenbusfirma s aan de Nederlandse economie is 3 tot 3,4 miljard euro inclusief alle belastinginkomsten (SEO, 2013). Volgens de Volkskrant (13 oktober 2015) kent Nederland 14.425 van deze firma s. 7 van 11
Tabel 5: Inkomende FDI (standen) als % van bbp (2015) Nederland 95,8 Cambodja 81,2 Indonesië 26,2 Laos 38,8 Maleisië 39,7 Birma 30,6 Filipijnen 20,3 Singapore 334,2 Thailand 44,4 Vietnam 53,7 Bron: UNCTAD, 2016. De Indonesische FDI in Nederland hadden eind 2016 een waarde van 402 miljoen euro. Dit was een bescheiden deel van alle Nederland inkomende FDI (de waarde van alle FDI in Nederland bedroeg eind 2016 773 miljard euro (DNB, 2017)). De totale waarde van alle Indonesische FDI in de wereld bedroeg eind 2015 59 miljard USD, tegenover 6,9 miljard USD eind 2000 (UNCTAD, 2017). Tabel 6: Investeringsrelatie Indonesië-Nederland Investeringen in Nederland door Indonesië, excl. BFI's (x miljoen euro) 2013 2014 2015 2016 Standen 96 216 291 402 Nederlandse investeringen in Indonesië, excl. BFI's (x miljoen euro) 2013 2014 2015 2016 Standen 1.671 1.562 2.117 2.189 Bron: DNB, 2017. Kader - Impact directe buitenlandse investeringen Volgens onderzoek leveren directe buitenlandse investeringen (FDI) vaak een belangrijke bijdrage aan het versterken van de economie en de groei van de welvaart van een land. Cijfers voor Nederland kunnen dit illustreren, te meer omdat Nederland zowel absoluut als relatief veel directe buitenlandse investeringen heeft aangetrokken. Zo zorgen buitenlandse bedrijven voor circa 15% van alle banen in de private sector in Nederland. Het gaat dan om ruim 935.000 arbeidsplaatsen. Ook zijn buitenlandse ondernemingen goed voor ongeveer 26% van de totale toegevoegde waarde van het bedrijfsleven (dit is de bijdrage aan het bbp). Verder zijn buitenlandse bedrijven goed voor 34% van de totale omzet in Nederland en voor 24% van de investeringen 7 Overigens is naast het percentage ook de aard van de FDI van belang om meer te kunnen zeggen over de totale impact (qua banen, toegevoegde waarde, innovatie en kennisoverdracht) op een economie. Gaat het bijvoorbeeld om FDI in kapitaalintensieve sectoren (zoals bij de winning van olie en gas) of juist om FDI in dienstverlenende ondernemingen? Bij de eerste vorm is per arbeidsplaats gemiddeld genomen een hoger FDIbedrag gemoeid dan bij FDI in de dienstensector. Ook is de aard van economische activiteit van belang: is het een fabriek waar laagopgeleide werknemers onderdelen in elkaar zetten, of juist een high-tech-productielocatie met bijbehorende en zelfstandige R&D-faciliteiten. De laatste FDI-vorm heeft, begrijpelijk, een hogere positieve impact dan de eerste. 8 van 11
in vaste activa. Daarnaast zijn ze verantwoordelijk voor 30% van de R&D-uitgaven. Buitenlandse bedrijven zijn innovatiever dan het gemiddelde Nederlandse bedrijf en de arbeidsproductiviteit van hun werknemers ligt op een hoger niveau. Zij betalen hun werknemers doorgaans 10% meer en spenderen meer geld en tijd aan training van hun werknemers dan nationale bedrijven. Bron: CBS, 2016. drs. R.J. (Ron) Hogenboom (ron.hogenboom@rvo.nl) Rijksdienst voor Ondernemend Nederland/directie KAI/Unit Omgevingskennis Dit is een publicatie van: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland www.rvo.nl okober 2017 9 van 11
Bijlagen Tabel A Ontwikkeling Nederlandse goederenuitvoer naar belangrijkste exportmarkt (bedragen x 1.000 euro, tenzij anders aangegeven) 2013 2014 2015 2016 %- mutatie 2016 t.o.v. 2015 1 Duitsland 106.928.238 104.470.896 99.222.241 98.263.692-1,0 2 België 47.831.139 47.512.467 44.584.609 43.729.507-1,9 3 Verenigd Koninkrijk 36.535.293 36.751.455 38.109.141 39.387.525 3,4 4 Frankrijk 35.937.037 35.494.085 34.418.403 35.824.513 4,1 5 Italië 19.788.533 18.727.331 17.695.033 18.067.914 2,1 6 Verenigde Staten 16.894.833 18.979.889 18.078.274 17.824.436-1,4 7 Spanje 11.220.385 11.988.523 12.387.415 12.842.454 3,7 8 Polen 9.190.759 9.622.357 10.231.584 10.651.240 4,1 9 China 7.711.271 7.920.224 8.545.106 9.887.725 15,7 10 Zweden 7.563.815 7.793.778 7.822.877 8.715.614 11,4 11 Tsjechië 6.014.832 6.543.745 6.762.601 6.792.939 0,4 12 Zwitserland 5.614.896 5.549.159 5.718.545 5.887.395 3,0 13 Denemarken 5.455.419 5.538.048 5.790.097 5.852.208 1,1 14 Turkije 4.820.186 5.067.135 5.443.748 5.373.018-1,3 15 Oostenrijk 4.947.622 5.104.451 4.992.525 5.191.525 4,0 16 Singapore 3.751.321 3.495.963 3.997.864 4.873.328 21,9 17 Russische Federatie 6.827.905 6.288.751 4.289.865 4.463.395 4,0 18 Finland 4.135.984 4.414.621 4.367.338 4.205.437-3,7 19 Zuid-Korea 3.512.597 3.749.135 4.209.206 4.184.142-0,6 20 Noorwegen 3.731.813 3.764.072 3.817.123 4.025.831 5,5 21 Taiwan 3.584.585 2.493.170 2.782.874 3.764.082 35,3 22 Ierland 3.358.592 3.787.907 3.466.477 3.438.827-0,8 23 Japan 3.178.451 3.320.386 3.487.718 3.350.787-3,9 24 Brazilië 2.193.075 2.816.764 2.919.959 3.335.532 14,2 25 Hongarije 2.545.649 2.809.598 3.176.512 3.296.396 3,8 26 Canada 2.622.792 2.550.763 3.005.507 3.088.160 2,8 27 Verenigde Arabische Emiraten 2.372.169 2.794.280 2.961.276 2.978.670 0,6 28 Portugal 2.539.284 2.670.885 2.582.926 2.624.685 1,6 29 Roemenië 1.775.189 1.883.342 2.072.966 2.446.963 18,0 1 van 11
2013 2014 2015 2016 %- mutatie 2016 t.o.v. 2015 30 Australië 2.229.420 2.180.993 2.260.828 2.368.711 4,8 31 Nigeria 2.699.850 2.634.541 2.943.841 2.329.198-20,9 32 Saoedi-Arabië 2.264.659 2.515.957 2.725.136 2.270.383-16,7 33 Israël 1.406.851 1.252.637 1.603.602 2.198.120 37,1 34 Griekenland 2.160.893 2.267.248 2.124.480 2.175.108 2,4 35 Hong Kong 1.890.037 2.206.007 2.252.729 2.145.275-4,8 36 Mexico 2.704.114 2.696.934 2.403.098 1.996.829-16,9 37 Zuid-Afrika 1.961.041 1.770.293 2.111.959 1.965.106-7,0 38 India 1.633.404 1.856.903 1.926.813 1.820.561-5,5 39 Slowakije 1.419.909 1.505.845 1.404.159 1.492.056 6,3 40 Egypte 1.257.047 1.465.246 1.420.692 1.375.833-3,2 41 Maleisië 835.029 929.176 1.121.247 1.199.834 7,0 42 Thailand 916.891 932.514 1.068.450 1.088.644 1,9 43 Marokko 676.835 806.924 865.014 1.038.694 20,1 44 Luxemburg 978.350 1.088.854 1.050.247 1.020.860-2,8 45 Indonesië 800.554 682.538 725.963 986.439 35,9 46 Bulgarije 694.010 801.018 924.489 959.006 3,7 47 Litouwen 796.061 732.696 819.827 888.783 8,4 48 Algerije 1.147.475 1.001.288 1.120.154 855.914-23,6 49 Vietnam 566.507 541.361 806.414 849.006 5,3 50 Slovenië 687.273 751.531 684.448 805.374 17,7 51 Togo 712.323 922.489 1.026.934 796.549-22,4 52 Estland 773.386 835.695 722.293 796.452 10,3 53 Caymaneilanden 249.559 123.314 173.102 772.246 346,1 54 Oekraïne 1.195.298 775.766 641.606 756.646 17,9 55 Argentinië 1.018.626 851.415 682.481 731.923 7,2 56 Iran (Islamitische Republiek) 257.927 375.646 455.966 703.563 54,3 57 Chili 496.076 449.394 502.823 606.445 20,6 58 IJsland 295.797 381.888 453.891 566.384 24,8 59 Kroatië 403.876 456.135 546.488 555.100 1,6 60 Pakistan 312.095 368.021 377.248 548.172 45,3 61 Koeweit 485.784 440.651 626.670 546.459-12,8 Bron: CBS, 2017 en Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, 2017. 1 van 11