VOOR PROFESSIONALS EN LIEFHEBBERS VAN TREKKERS EN WERKTUIGEN TREKKER onderzoekt alle hakseltechnieken in structuurmais Overdruk uit Trekker 338 November 2016
Merkverwatering Afgelopen maand reed ik diverse keren mee tijdens de maisoogst. Een moment dat me bijbleef, is in de cabine van een hakselaar. Naast me, achter het stuurwiel, zat de eigenaar van het loonbedrijf. Met bijna tranen in z n ogen vertelde hij me dat om de hoek een concurrent-loonwerker de mais aan het inkuilen was bij een klant waar hij al 34 jaar de mais kuilde. Waarom? De veehouder wilde graag shredlage, of op z n Nederlands gezegd: structuurhakselen. En dat kon alleen een andere loonwerker met een Claas-hakselaar; zo luidde het oordeel van die veehouder, zijn rundveeadviseur en, hoe kan het ook anders, de desbetreffende Claas-loonwerker. De pijn werd nog eens extra voelbaar als de beste man vertelt dat de hakselaar waarin we zitten, ook is aangepast en wel degelijk kan structuurhakselen. Maar het Claas-woord Shredlage is in slechts enkele maanden verheven tot een begrip (ook wel merkverwatering genoemd), zodat er een flinke dosis overtuigingskracht nodig is om uit te leggen dat ook de niet-claas merken structuurmais kunnen maken. Voorgaand geval staat niet op zichzelf. Meerdere, soortgelijke berichten bereikten de afgelopen weken de redactie. Ook vanuit Duitsland en België. Dat Claas shredlage volop promoot, ligt voor de hand. De nieuwe inkuilmethode is immers een hit in Amerika. En nadat Claas het Shredlage -concept kocht, is het logisch dat ze dit wil uitventen in Europa. En terugkijkend op de vele bezoeken van de afgelopen weken, moet geconcludeerd worden dat Claas een compliment verdient voor het feit dat ze de structuurtrend goed aanvoelde. Claas bereidde zich goed voor en bezit de finesse van structuurhakselen en loopt in dat opzicht voor. Maar zoals het met alle trends gaat, is het een kwestie van tijd dat ook anderen volgen. En zo gebeurde het. In slechts enkele maanden, trokken enkele Nederlandse dealers alles uit de kast om oplossingen voor hun klanten te vinden. En evenzo de loonwerkers voor hun klanten. Alleen viel dat op veel plaatsen vies tegen. Roepen dat je de enige bent die iets kan, getuigt van zelfvertrouwen, maar je kunt ook te hoog van de toren blazen. Redactie Hoofdredacteur Bas van Hattum (0314) 34 96 29 bas.van.hattum@reedbusiness.nl Redacteur Bob Karsten (0314) 34 96 30 of 06 22 31 56 42 bob.karsten@reedbusiness.nl Medewerkers TREKKER-redactie Geert Hekkert, Frits Huiden, Marcel Klein Braskamp, Martijn Knuivers, René Koerhuis, Nico Rodenburg, Martin Smits, Matthijs Verhagen en Eric Wientjes
SHREDLAGE-GE GEK NOG NIET Zeldzaam is de hype die de afgelopen maanden ontstond rondom het fenomeen shredlage-mais of op z n Nederlands: structuurmais. Hakselaarfabrikant Claas en een handvol rundveespecialisten promoten het fenomeen fors. En dat leidde in maisrijke gebieden tot veel vragen en de nodige onrust. Ook onder loonwerkers. Een analyse van een hype die zijn sporen achterlaat.
EKTE ZO Na de vele gesprekken met boeren, adviseurs, loonwerkers en leveranciers worden twee zaken helder rondom de structuurmais-hype. Ten eerste is Claas niet de enige die structuurmais kan maken, elk hakselaarmerk kan het. Ten tweede is hét dilemma van structuurmais: kuilverdichting versus haksellengte. Langer hakselen is vanuit diergezondheid veelal gewenst, maar hoe groter de haksellengte, des te groter de kans op broei in de kuil. Extreem gesteld: lang, droog stro kan je niet verdichten, al rij je een halve dag met een zware wiellader over de kuil. Dus, naarmate het drogestofpercentage toeneemt, moet je terug in haksellengte. De vuistregel die alle loonwerkers en boeren houvast geeft en ook Claas hanteert: haksel op 30 mm bij een drogestofpercentage (DS) van 30 procent haksel op 26 mm bij 35 procent DS haksel op 21 mm bij 40 procent DS Naarmate je de 40 procent DS benadert of eroverheen gaat, is het wenselijker om (ver) onder de 20 mm te blijven. Er is dus kans op broei. Maar tegelijkertijd blijkt dat die kans klein is als je je houdt aan bepaalde basisregels. Zeker is dat bij boeren die bewust (niet) bezig zijn met in- en uitkuilmanagement, de kans op broei in een structuurmais-kuil net zo hoog is als bij traditioneel kort-gehakselde mais. Het is een kwestie van aandacht. Enkele boeren die in het verleden al leergeld be- taalden, kennen de risico s van structuurmais. En die risico s zijn eigenlijk gemakkelijk in te perken door je te houden aan vier regels: (1) werk de maiskuil af met een fijn gehakselde (7-10 mm) bovenlaag van 20 tot 40 centimeter; (2) strooi (veel) zout over de toplaag; (3) pas eventueel een inkuilmiddel toe en (4) stop de kuil onder met een (flinke) laag zand van 20 tot soms wel 40 centimeter. Techniek: alle merken kunnen het Vooral fabrikant Claas promootte in 2016 het fenomeen shredlage (spreek uit als sgretletsj) hakselen of shredlage -mais. Niet verwonderlijk, want deze Duitse hakselaarfabrikant (zie Zo Werkt in TREKKER 334/335) kocht deze gepatenteerde term met bijbehorende knowhow. Claas zou de naam zelfs geregistreerd hebben zodat andere fabrikanten deze term niet mogen gebruiken. Uiteindelijk heeft dat allemaal te maken met een slim stukje marketing dat Claas maximaal wil uitbuiten. En Claas heeft gelijk. Elke andere fabrikant zou precies hetzelfde doen. Een wrange bijsmaak kreeg shredlage vanaf het moment dat Claas-loonwerkers predikten dat ze de enige zijn die dit kunnen. Dat blijkt niet (helemaal) waar. In Amerika, waar de trend al veel langer gaande is, kunnen meerdere merken het ook. Wat wel klopt, is dat Claas de structuurmais-hype goed heeft aangevoeld en voorbereid. En als het What s in a name? Elke leverancier bedenkt zijn eigen naam voor de structuurmaistechniek. Claas noemt het Shredlage, Staadegaard spreekt over Shredderinside.
STRUCTUURMAIS-TECHNIEK PER MERK Claas Onder de naam Claas Shredlage bouw Claas hakselaars om tot structuurmais-hakselaar. Kortweg: een nieuwe korrelkneuzer met zware aandrijving inclusief poelies en een toerenverschil van 50 procent. De rollen in de korrelkneuzer hebben een gefreesde spoed die van links naar rechts gaat en omgekeerd. Voor enkele modellen adviseert Claas een complete shredlage-ombouw. Dit kost, afhankelijk de uitvoering, ca. 45.000 inclusief een nieuwe hakseltrommel met 20 messen. Wie alleen kiest voor de korrelkneuzer en de helft van de messen van de hakseltrommel haalt (800-serie), is klaar voor 22.000 tot 25.000. Snel terug naar traditioneel (kort) hakselen is een kwestie van de complete korrelkneuzer omwisselen. Met een vorkheftruck is een kwestie van enkele minuten. Staadegaard (John Deere) Staadegaard in Lieshout biedt de Amerikaanse Shredder -rollen aan onder de naam FiberTech. Deze lijken op die van Claas, maar dan met een spoed die werkt vanuit het midden naar buiten en omgekeerd. Staadegaard verhoogt daarbij het relatieve toerenverschil (40%) en (meestal) ook het complete toerental van de korrelkneuzer. Een set rollen, afhankelijk van merk en type, kost 5.000 tot 8.000. Een complete extra Shredder -korrelkneuzer kost ca. 15.000. Uitwisselen van een korrelkneuzer kost 30 tot 60 minuten. Haal je ook de helft van de messen eraf, dan ben je paar uurtjes langer bezig. John Deere verkocht eerder de zogenoemde Kernelstar schijvenkorrelkneuzer maar door de vele (voeder) technische problemen, is er bijna geen Nederlandse dealer die deze verkoopt. Krone Krone vaart haar eigen koers. Wie structuurmais wil, schakelt om naar de zogenoemde schijvenkorrelkneuzer die Krone vier jaar heeft en waarvan nu de derde generatie klaar is. De nieuwste heeft 14 schijven per rol (voorheen 10). Beide rollen draaien op gelijk toerental, maar dankzij de wisselende schijf-diameters loopt het toerentalverschil plaatselijk op tot 70 procent. Het contactoppervlak waarmee de mais in aanraking komt, is tot 7 keer groter t.o.v. een standaard korrelkneuzer. Omschakelen naar gewone mais op (haksellengte 6 tot 10 mm), is een kwestie van de schijvenkorrelkneuzer iets verder openen. Kosten: meerprijs is ca. 12.000.Als tweede alternatief biedt Krone een rollenkneuzer aan met 2 verschillende rollen grovere tanden (105 rijen en 123 rijen) met een toerenverschil van 40% inclusief en bredere powerband. Tot slot levert Krone de VariLoc ; een mechanische versnelling (eindvertraging) van de hakseltrommel. In een handomdraai vertraag je de hakseltrommel-snelheid met een derde, messen eraf halen is dan niet nodig. Slecoma (New Holland) New Holland levert af fabriek (nog) geen schredder-kneusrollen, maar test deze momenteel wel. Meer hierover in 2017. Tot die tijd leveren New Holland dealers Twentrac en Slecoma alternatieven. Deze zijn herkenbaar aan de spoed overdwars, beginnend in het midden en naar buiten lopend en andersom (vergelijkbaar met Staadegaard). Slecoma heeft een uitleen- korrelkneuzer waarin de rollen zitten en zo in een FR-hakselaar past. Deze set draait met een toerentalverschil van 55 procent. Terug naar traditioneel hakselen kan ook door de poelies te vervangen door de originelen (ca. 1,5 uur werk). Wie ook de helft van de messen terugschuift, is 3 tot 4 uur kwijt inclusief de poelies wisselen. Een complete set struktuur-korrelkneuzers incl. poelies kost ongeveer 750 méér dan een standaard set. gaat om de finesse van uiteenrafelen van stengels en spillen en verpulveren van de korrel (zie kader: zo herken je structuurmais), lijkt Claas nog een minieme voorsprong te hebben. Andere merken lukt dat straks ook. Rollen uit Amerika En dat brengt ons bij de vraag: hoe maak je eigenlijk structuurmais met een hakselaar? Kortweg komt het hierop neer: snijlengte verhogen, andere korrelkneuzer monteren en het toerenverschil tus- sen de korrelkneus-rollen opvoeren. Ek merk doet het op zijn eigen manier (zie kaders). Waarom de Claas-concurrenten snel moesten schakelen? Primair om hun klanten te houden en zo ook de loonwerkers met hun klanten. Zo startte
de zoektocht naar alternatieve korrelkneuzers bij de merken John Deere, New Holland en Krone. En die waren zo gevonden. Kwestie van een paar uurtjes het internet op, even rondbellen naar collega s in Amerika en je hebt de structuur-rollen in huis. Je komt op internet leveranciers tegen zoals Scherer (de hofleverancier van Claas), Horning en Kooima. De rollen die de New Holland dealers Twentrac en Slecoma en John Deere dealer Staadegaard monteren, lijken dan ook sterk op die van Claas-shredlage. Vervolgens een kwestie van de juiste poelies wisselen om het rollen-toerenverschil op te voeren naar 40 of zelfs 55 procent. Een andere optie is het om (ook) het toerental van de hele korrelkneuzer te verhogen zodat het absolute toerenverschil toeneemt. Met name John Deere dealer Staadegaard experimenteert daarmee. Bijzonder: in Nederland draaien zo n beetje alle denkbare combinaties. Zo leverde Staadegaard ook rollen aan Claas en Krone klanten. En loonwerkers die er zelf heel vroeg bij waren, hebben zelf rollen aanschaft in de USA. Krone is een uitzondering en experimenteert al zo n vier seizoenen met structuurmais, maar gaf er tot nu toe weinig ruchtbaarheid aan. Krone monteert op wens de zogenoemde schijvenkorrelkneuzer waarvan ze in 2015 de derde generatie klaar had (zie kader Krone). De schijvenkorrelkneuzers van het eerste uur kende ook veel technische problemen. John Deere weet daar alles van omdat ze haar Kernelstar schijvenkorrelkneuzer in 2012 te massaal in de markt drukte. En na vele (bewaar) technische problemen, zien dealers er nu vanaf om dit product nog te verkopen. Krone pakte het iets voorzichtiger aan, leerde van de fouten, ontwikkelde door en is heeft nu een goed werkende structuurmais korrelkneuzer, zo zegt ze zelf. Veel specialisten zetten nog vraagtekens bij de levensduur van de lagers aan de structuur-rollen. Sommige loonwerkers hangen de nieuwe rollen immers in standaard frames en lagers van de korrelkneuzers. En als je beseft dat structuurhakselen grofweg het dubbele aan vermogen vraagt bij de korrelkneuzer, dan ligt het voor de hand dat rol- en lagerslijtage toeneemt. Niet voor niets dat de Amerikaanse specialist Scherer lagers in een oliebad monteert en dat Claas en Krone af fabriek zware lagers toepassen. Helft van de messen Wie echte structuurmais hakselt, hakselt boven de 20 mm en onder de 30 mm. En wie dat vaak doet, zal de helft van de messen van de hakseltrommel moeten halen om een rustige loop van de invoerwalsen te houden. Bij de loonwerkers die dat niet Hakselaarmachinisten vertellen: structuurmais vloeit niet zo gemakkelijk uit zoals fijne, korte mais wel doet, maar ze stapelt meer. Uitdaging is dus om hoeken en gaten strak vol te blazen om veel te laden. Zo herken je structuurmais Structuurmais, shredlage-mais, shreddermais, allemaal synoniemen voor hetzelfde. Maar wat is het nu eigenlijk? Aan deze vier kenmerken herken je structuurmais. 1: Langere haksellengte 2: Korrel is verpulverd Structuurmais is in de eerste plaats aan de haksellengte die grofweg ligt tussen de 15 en 30 millimeter. Traditionele gehakselde mais ligt grofweg tussen de 5 en 14 mm. Structuurmais heeft als kenmerk dat de korrel helemaal is verpulverd. Afhankelijk van de hardheid van de korrel is de pit minimaal in 4 stukken geslagen, en bij keiharde korrels verpulverd het tot meel (net als CCM) waarbij je echt geen enkel geel stuk(je) pit meer terugvindt. 3: Stengel- en spildelen zijn uiteengerafeld 4: Meel op bladdelen Het meest essentiële onderdeel van structuurmais: de lange harde (verende) delen zijn uiteengerafeld tot smallere delen. Een stuk stengel is minimaal in de lengte over helft, beter nog in drie of vier delen. Hetzelfde geldt voor de spil. Het stuk steel net onder pluim krijgt bijna geen enkele korrelkneuzer uiteengerafeld. Een (sterk) bijkomend voordeel van de verpulverde maiskorrel, is dat het lekkere meel zich verspreid (en vastplakt) aan de minder smakelijke blad- en stengeldelen. Volgens de specialisten zou juist dit leiden tot een betere voeropname en minder voerresten.
Mens en machine maken of breken structuurmais Rundveespecialist Paul Willems is enthousiast over structuurmais. Hij baseert zijn visie op enkele Nederlandse boeren die ermee experimenteerden, maar vooral op eerdere ervaringen in Amerika waar hij bedrijven bezocht (totaal zo n 80.000 koeien) die enkele jaren structuurmais toepasten. Paul verwacht met structuurmais gezondere koeien, wellicht meer melk en vooral een hoger eiwitgehalte in de melk. Immers, zo stelt hij, Voor elke kg hooi of stro die de koe in gaat, kan er drie kg mais zitten. Dus, als je structuurrijk voer uit de snijmais kunt halen, wordt de energiedichtheid per gevoerde kilogram drogestof hoger. Grofweg adviseer ik een snijlengte tussen de 20 en 30 mm, niet alléén voor meer pensprik, maar vooral voor een langere verblijftijd van de mais in de koe. Dat de smakelijkheid van de maisblad en stengeldelen toeneemt doordat het korrelmeel zich er aan hecht, zie ik als een groot voordeel. Feit is dat aandacht alles kan maken of breken. We kennen allemaal de voorbeelden waarbij de maiskuil in de zomer lastig houdbaar blijkt. En ik ken boeren die er nooit last van hebben. Mijn ervaring is dat een vaste kuil geen kwestie is van wel of geen structuurmais, maar een kwestie is van mens en machine. Goed bewerkte structuurmais plakt als klittenband aan elkaar en is goed te verdichten. Boeren die met aandacht kuilen aanleggen, bewaren, een goede voersnelheid hebben en strakke kuilwanden achterlaten nadat ze voer uithalen, hadden niet veel broeiproblemen, en gaan dat met structuurmais ook niet hebben. Ik weet zeker dat structuurmais een blijvertje is, al is het niet voor iedereen weggelegd. deden, draaiden de invoerwalsen zo snel dat de hele hakselaar staat te trillen. Je wordt er bijna bang van. Dat wil je niet vanuit technisch en comfortabel oogpunt. Vanaf 10.000 Tot slot blijft de hamvraag: wat kost het? De investeringen van de nieuwe korrelkneuzers lopen uiteen van grofweg 10.000 voor een nieuwe set rollen tot 30.000 voor een complete extra (schijven) korrelkneuzer. Los daarvan vraagt de structuurkorrelkneuzer meer vermogen en dus meer brandstof. Daar staat tegenover dat er weer brandstof bespaart wordt bij de hakseltrommel (je snijdt de helft!). Netto zal het verbruik per hectare iets hoger liggen. Een factor die wordt vergeten, is de transport van structuurmais. Vers gehakselde structuurmais is luchtiger en dus neem je minder mee per vracht. Schattingen variëren van twintig procent minder (groene mais, ca. 30 % DS) tot wel veertig procent minder droge mais. Dat laatste verklaart mede waarom trekkerchauffeurs met gemak een volle vracht achteruit tegen uit de kuil oprijden. Loonwerkers vragen zo n 40 tot 75 per hectare Krone is de enige met het zogenoemde AutoScan : automatische haksellengteverstelling waarbij een oog de mate van bladgroen meet. Bij de andere merken is de machinist verantwoordelijk voor het (actief) verstellen van de haksellengte. meer voor structuurmais hakselen. Naar gelang de investeringen, is dat een reëel bedrag. En gezien de lage beladingsgraad misschien zelfs een heel schappelijk of veel te laag bedrag. Diverse leveranciers en loonwerkers spreken hun zorgen daarover uit. Worden de investeringen wel terugverdiend? Tot slot: als een paraplu over de hele structuurmais-hype hangen twee zaken: aandacht en kennis. Het hakselen, inkuilen en bewaren van structuurmais is niet moeilijk en past iedere boer, maar het vergt aandacht. De loonwerkers die zich goed voorbereiden, zoeken de boer op, gaan in overleg en schakelen bij twijfel experts in. Zo wordt helder welke haksellengte gewenst is en hoe ze dat variëren naar gelang de vochtigheid van de plant. Ook maak je dan heldere afspraken over een eventuele fijnere toplaag. Dat is een hele andere manier van werken dan voorheen. Toen was het veel eenvoudiger: gewoon alles op 7 of 9 millimeter hakselen en gas geven. Die tijd is bij structuurmais voorbij. Met de wetenschap dat er nu honderden structuurmaiskuilen gemaakt zijn, gaat 2017 ons nog veel meer antwoorden geven. Die antwoorden komen niet van de specialisten, leveranciers en de loonwerkers, maar van de koe en de kuil. TEKST: BAS VAN HATTUM FOTO S: HENK RISWICK, BAS VAN HATTUM AFBEELDINGEN: FABRIKANTEN