TUBERCULOSE IN NOORDWEST NEDERLAND GGD Amsterdam EPIDEMIOLOGISCH OVERZICHT 2015
Epidemiologisch overzicht 2015 Regio Noordwest Nederland Uitgave Gezamenlijke GGD en in Noord-Holland, Flevoland en Utrecht, september 2016 Tekst Peter Kouw, Wieneke Meijer, Carolien Morée Statistische bewerking Peter Kouw Lay-out D. Jongerden
Inhoud 1) Inleiding 3 2) Gegevens betreffende de verzorgingsgebieden van de samenwerkende GGD en in de regio Noordwest Nederland 4 3) Medische gegevens 8 Actieve tuberculose 8 Latente tuberculose infectie 11 4) Bezoekers 13 5) Verrichtingen 15
1) Inleiding Voor u ligt het tweede epidemiologisch overzicht van de Tuberculosebestrijding in Noordwest Nederland. In 2015 heeft de samenwerking op het gebied van Tuberculosebestrijding tussen de 7 GGD-en in Flevoland, Noord Holland en Utrecht verder vorm gekregen. In Noord-Holland en Flevoland heeft elke GGD een frontoffice en wordt de backoffice vormgegeven vanuit Amsterdam. In Utrecht vallen frontoffice en backoffice samen sinds de vorming van één GGD in de provincie Utrecht. Het vormen van het Regionaal Expertise Centrum (REC) TBC Noordwest Nederland is begeleid door een stuurgroep waarin zitting hadden de (adjunct-)directeuren publieke gezondheid van Amsterdam, Utrecht, en Gooi en Vechtstreek. Om recht te doen aan de positie en traditie van beide backoffices, heeft de stuurgroep al in 2014 besloten dat er in de REC geen sprake zal zijn van één backoffice, maar dat de zogenaamde backoffice-functie zal worden ingevuld vanuit de GGD en van Amsterdam en Utrecht. Kwartiermakers van beide GGD en hebben in het afgelopen jaar de backoffice-taken geïnventariseerd en afspraken gemaakt over 6 onderwerpen welke binnen het REC Noord West gemeenschappelijk worden opgepakt. Dit betreft onderwerpen op het gebied van kwaliteit, scholing, onderzoek en innovatie. Nog open was de vraag naar de invulling van de functie van coördinator van de REC. De coördinator op deze onderwerpen voor alle 7 frontoffices heeft enerzijds een interne taak ten aanzien van de samenwerking binnen de REC, anderzijds is hij of zij het gezicht van de REC in landelijke overlegorganen. De stuurgroep heeft, in samenspraak met de DPG en van alle betrokken GGD en besloten, dat dit coördinatorschap afwisselend zal worden ingevuld vanuit Amsterdam en Utrecht, waarbij elke twee jaar zal worden gedraaid. In 2016 en 2017 zal deze functie worden ingevuld vanuit Amsterdam, vanaf 2018 vanuit Utrecht. De backoffice GGD die de coördinator niet levert, draagt zorg voor een waarnemend coördinator. De resterende taken (zoals contractbeheer, ondersteuning management en uitvoering) van de regio coördinatie TBC Noord Holland en Flevoland blijven door de GGD Amsterdam uitgevoerd worden, ook na de wisseling in 2018. Deze afspraak vormde de sluitsteen van de REC-vorming in Noordwest Nederland, die daarmee een feit is. Epidemiologisch overzicht 2015 Regio Noordwest Nederland 3
2) Gegevens betreffende de verzorgingsgebieden van de samenwerkende GGD en in de regio Noordwest Nederland In 2015 is bij 284 patiënten tuberculose (tbc) vastgesteld onder inwoners van de verzorgingsgebieden van de Regio Noord- West Nederland. Vergeleken met 2014 is het aantal tuberculosegevallen gestegen (259 in 2014). De daling van het aantal tuberculosegevallen die optrad in het laatste decennium is de laatste drie jaar afgevlakt en in 2015 zelfs omgeslagen naar een stijging. Slechts deels is deze stijging te danken aan het toegenomen aantal tuberculosegevallen onder asielzoekers. In Nederland zijn de incidenties van tuberculose in de grote steden aanmerkelijk hoger dan daarbuiten. De incidentie is in het verzorgingsgebied van GGD Amsterdam het hoogst. In de Provincie Utrecht daalde de incidentie. In het werkgebied van de andere GGD-en in de regio steeg de incidentie met name in Zaanstreek Waterland en Flevoland. Gooi en Vechtstreek kwam terug op het niveau van 2013 en eerder. Tabel 1: Tuberculose incidentie en demografische data, Noordwest Nederland, 2015 GGD Aantal inwoners Tbc-gevallen Incidentie (ziektegevallen per per 1-1-2015 2015 100.000 inwoners) Amsterdam (inclusief Diemen, 1.009.585 119 11,8 Ouder Amstel, Amstelveen, Uithoorn, Aalsmeer) Utrecht 1.254.000 53 4,2 Zaanstreek Waterland 326.836 24 7,3 Kennemerland 529.376 23 4,3 Hollands Noorden 628.876 22 3,5 Flevoland 403.280 35 7,0 Gooi en Vechtstreek 246.797 8 3,2 Totaal 4.398.750 284 6,6 Epidemiologisch overzicht 2015 Regio Noordwest Nederland 4
Figuur 1: Aantallen tuberculosegevallen, Noordwest Nederland, 2011-2015 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2011 2012 2013 2014 2015 2011 2012 2013 2014 2015 GGD Amsterdam 152 136 116 103 119 GGD Utrecht 74 72 60 61 53 GGD Gooi & Vechtstreek 10 7 9 17 8 GGD Hollands Noorden 36 25 20 25 22 GGD Kennemerland 25 17 12 22 23 GGD Zaanstreek-Waterland 11 21 10 6 24 GGD Flevoland 33 29 33 20 35 Epidemiologisch overzicht 2015 Regio Noordwest Nederland 5
Tabel 2: Herkomstlanden van de nieuwe gevallen van actieve tuberculose in de verzorgingsgebieden van de GGD en uit de regio Noordwest Nederland in 2015 Land Aantal Totaal 284 Nederland 75 Marokko 30 Somalië 20 India 20 Eritrea 19 Suriname 17 Indonesië 12 Ethiopië 9 Filipijnen 8 Afghanistan 7 Pakistan 6 Syrië 5 Roemenië 4 Vietnam 4 Turkije 4 Overige landen 26 Met elk 1, 2 of 3 patiënten per land Hoewel de trend is dat steeds minder tuberculosepatiënten in Nederland geboren zijn, was er in de regio Noordwest in 2015 naast een toename van het aantal gevallen bij niet in Nederland geboren patiënten ook een toename van het aantal in Nederland geboren patiënten. Onduidelijk is in hoeverre dit eenmalig is of dat er een trendbreuk is. In 2015 zijn 27 % van de patiënten in Nederland geboren. Tuberculose is nog steeds een ziekte van de eerste generatie allochtonen. Veelal is hun ziekte het gevolg van een niet in het land van herkomst, in het verleden opgedane, infectie. Epidemiologisch overzicht 2015 Regio Noordwest Nederland 6
Figuur 2: Tuberculose naar etniciteit, regio Noordwest Nederland, 1996-2015 350 300 250 200 150 100 50 0 1e generatie allochtoon 2e generatie allochtoon Autochtoon 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 1e generatie allochtoon 334 281 242 324 316 313 304 272 297 248 209 208 247 241 248 259 224 192 185 207 2e generatie allochtoon 26 24 26 36 30 22 21 11 32 20 24 22 17 25 15 25 26 23 26 20 Autochtoon 208 152 134 135 113 124 95 109 95 68 50 71 56 58 68 53 51 44 43 53 Figuur 3: De verdeling van de tuberculosegevallen over de leeftijdsgroepen en etniciteit, regio Noordwest Nederland, 2006-2015 700 600 500 400 300 200 100 0 0-14 15-24 25-34 35-44 45-54 1e generatie allochtoon 2e generatie allochtoon Autochtoon 55-64 65+ Vooral bij 1e generatie allochtonen in de leeftijdsgroep tussen 25 en 34 jaar wordt tuberculose regelmatig vastgesteld. Bij de tweede generatie allochtonen komt tuberculose bij de jongere leeftijdsgroepen het meest voor. Deze groep loopt de ziekte op door besmetting door de 1e generatie. Onder autochtonen komt tuberculose onder 65-plussers relatief frequent voor. Veelal is deze groep in hun jeugd, toen tuberculose nog veel voorkwam, met tuberculose besmet geraakt en openbaart de ziekte zich vele jaren later. Epidemiologisch overzicht 2015 Regio Noordwest Nederland 7
3) Medische gegevens Actieve tuberculose Figuur 4: Aantallen pulmonale en extrapulmonale tuberculose, regio Noordwest Nederland, 2006-2015 250 200 150 100 50 0 PTB ETB 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 PTB 200 201 185 193 194 193 165 152 149 159 ETB 118 117 145 143 139 148 142 108 105 125 De daling in het aantal tuberculosegevallen die in het laatste decennium gezien werd is de laatste drie jaar afgevlakt en in 2015 is er inmiddels weer een stijging van het aantal tuberculosegevallen opgetreden. Dit betreft zowel pulmonale als extra pulmonale gevallen. Tabel 3: De lokalisaties van de gevallen van extra-pulmonale tuberculose, Noordwest Nederland, 2015 Soort Aantal Bot en gewrichten 7 Meningen en centraal 5 zenuwstelsel Tractus digestivus 11 Tractus respiratorius 38 Tractus urogenitalis 1 Overig 63 Epidemiologisch overzicht 2015 Regio Noordwest Nederland 8
De GGD-en screenen op longtuberculose onder risicogroepen. Vanuit volksgezondheidsperspectief is dit de variant met de hoogste prioriteit omdat dit de besmettelijke gevallen zijn met het grootste risico op transmissie onder de bevolking. Vroegtijdig opsporen kan verdere verspreiding van tuberculose voorkomen. De GGD-en stelden in 20 % van de gevallen van longtuberculose de diagnose middels actieve (met name vanuit contactonderzoek) en passieve opsporing (klachten). De overige patiënten werden gediagnosticeerd middels passieve opsporing (klachten) door klinisch werkzame specialisten (vooral longartsen en infectiologen). Tabel 4: Sociale en demografische kenmerken van de tuberculosepatiënten, regio Noordwest Nederland, 2015 Aantal Percentage van totaal Totaal 284 100% Geboren in buitenland 209 74% Behorend tot risicogroep 125 44% Verminderde weerstand 41 14% Contact 26 9% Immigrant (< 2,5 jaar in NL) 30 11% Asielzoeker 33 12% Gedetineerd 3 1% Dak- en thuisloos 3 1% Harddrugsverslaafd 3 1% Illegaal 7 2% Reiziger 6 2% Tabel 5: Het aantal tuberculosegevallen in de risicogroepen dat door actieve opsporing is gevonden, regio Noordwest Nederland, 2011-2015 2015 2014 2013 2012 2011 Totaal actieve opsporing 44 44 36 34 62 Bron en contactonderzoek 15 14 15 21 27 Screening drugsverslaafden 1 5 1 0 7 Screening dak- en thuislozen 1 3 4 2 3 Screening immigranten 5 10 10 2 10 Screening asielzoekers 17 7 3 6 6 Gedetineerden 2 5 3 3 8 Overig 3 0 0 0 1 In vergelijking met voorgaande jaren werden er in 2015 meer gevallen actief opgespoord. Veel vluchtelingen in de regio werden opgevangen in diverse (noodopvang)locaties. Bij screening werden onder deze groep meer tuberculosegevallen actief opgespoord Epidemiologisch overzicht 2015 Regio Noordwest Nederland 9
Figuur 5: De gevonden incidenties (gevallen/100.000) onder de gescreende risicogroepen in Noordwest Nederland, 2011-2015 700 600 500 400 300 200 100 Asielzoekers Immigranten Contactpersonen Dak- en thuislozen Harddrugsverslaafden Gedetineerden 0 2011 2012 2013 2014 2015 In alle gescreende groepen, behalve bij de gedetineerden, was de tuberculose-incidentie hoger dan 50 per 100.000, de grenswaarde om als risicogroep beschouwd te worden. De hoogste incidenties werden gevonden bij contactpersonen en asielzoekers. Tabel 6: De bacteriologische parameters en resistentiebepalingen van de gevallen van tuberculose, Noordwest Nederland, 2011-2015 2015 2014 2013 2012 2011 Aantal tuberculosegevallen 284 254 260 307 341 Kweek positief 199* 162 195 220 240 Percentage bacteriologisch bevestigd 70 64 75 72 70 Vorm van resistentie 8% 9% 15% 11% 16% H-resistentie 12 8 13 13 17 MDR 4 0 6 4 7 Overige resistentie 0 7 10 8 14 Percentage HIV-getesten 67 69 64 56 60 Aantal HIV-positief 12 9 4 13 10 In een hoog percentage van de gevallen van tuberculose werd de diagnose bacteriologisch bevestigd. Het percentage patiënten waarbij een HIV test wordt gedaan bij het stellen van de diagnose tbc is ten opzicht van afgelopen jaar constant gebleven. Al jaren zijn er slechts enkele gevallen van MDR-tuberculose. In 2015 zijn vier gevallen van MDR-tuberculose vastgesteld. * Gegevens nog niet volledig Epidemiologisch overzicht 2015 Regio Noordwest Nederland 10
Tabel 7: De behandelresultaten van de tuberculosepatiënten, Noordwest Nederland, 2011-2015 2015 2014 2013 2012 2011 Aantal tuberculosegevallen 284 254 260 307 342 Behandeling elders voortgezet 4 56 7 9 12 Genezen/voltooid 115* 236 234 271 315 Percentage Genezen/voltooid 40* 93 90 88 92 Onbekend 153 1 3 2 2 Overleden niet aan tuberculose 6 3 2 6 2 Overleden aan tuberculose 4 23 6 4 6 Voortijdig beëindigd 2 9 4 18 7 De behandelresultaten van de tuberculosegevallen zijn al jaren boven de door de WHO verlangde grens van 85%. Het aantal voortijdig beëindigde behandelingen is laag. De behandelresultaten van 2015 zijn bij het ter perse gaan van dit jaarverslag voor een deel nog niet bekend waardoor het percentage voltooide behandelingen laag lijkt. * Nog onder behandeling of onbekend. Latente tuberculose infectie Tabel 8: Vastgestelde latente tuberculose-infecties (LTBI), Noordwest Nederland, 2011-2015 2015 2014 2013 2012 2011 Profylaxe 422 357 322 289 239 Röntgencontrole 44 49 73 82 53 Anders 5 8 15 8 7 Nog niet bekend/onbekend 40 0 1 0 3 Totaal 511 414 411 379 302 Latente tuberculose infectie (LTBI) is in 2015 511 keer vastgesteld, waarbij bij 422 personen een profylactische behandeling is gestart. Van 40 personen was op het moment van analyse van de data nog niet bekend of er profylactisch behandeld werd. LTBI is het frequentst vastgesteld bij bron- en contactonderzoek rondom een patiënt met actieve tuberculose. De laatste jaren wordt ook bij BCG-gevaccineerden in contactonderzoek LTBI opgespoord waardoor het aantal vastgestelde diagnoses en profylactische behandelingen relatief is toegenomen. Epidemiologisch overzicht 2015 Regio Noordwest Nederland 11
Figuur 5: De vastgestelde latente tuberculose-infecties (LTBI), Noordwest Nederland, 2011-2015 200 150 100 50 0 2011 2012 2013 2014 2015 2011 2012 2013 2014 2015 GGD Amsterdam 123 134 182 141 180 GGD Utrecht 79 134 100 105 86 GGD Gooi & Vechtstreek 12 10 7 24 16 GGD Hollands Noorden 34 36 34 25 38 GGD Kennemerland 11 22 29 61 60 GGD Zaanstreek-Waterland 12 20 24 29 70 GGD Flevoland 31 23 35 29 61 Tabel 10: De groepen waarin latente tuberculose-infecties (LTBI) zijn vastgesteld, Noordwest Nederland, 2011-2015 2015 2014 2013 2012 2011 Bron en contactonderzoek 323 264 239 260 186 Reizigers 8 11 10 5 12 Screening gezondheidszorg 9 17 18 12 18 Immuunsuppressie 67 43 45 35 25 Screening immigranten/asielzoekers 8 8 0 0 0 Overige 96 85 99 67 61 Totaal 511 428 411 379 302 Epidemiologisch overzicht 2015 Regio Noordwest Nederland 12
4) Bezoekers Bezoekers Jaar Amsterdam Utrecht Flevoland Gooi en Vechtstreek Hollands Noorden Kennemerland Zaanstreek- Waterland Totaal Regio NW Immigranten 2012 4759 2009 807 385 441 728 256 9385 2013 4880 1874 449 329 333 645 227 8737 2014 5445 2036 415 385 290 792 236 9599 2015 5440 1656 323 329 220 611 252 8831 Asielzoekers 2012 876 282 531 19 271 9 16 2004 2013 986 207 556 1 156 9 20 1935 2014 1346 472 1038 2 274 5 54 3191 2015 1504 889 1156 11 409 35 83 4087 Verslaafden 2012 2193 2 69 41 1 0 3 2309 2013 1947 1 0 1 1 0 3 1953 2014 1809 1 16 0 4 0 2 1832 2015 1749 0 1 2 3 1 4 1760 Beroepsrisico 2012 638 750 209 36 49 81 42 1805 2013 542 706 106 47 54 62 24 1541 2014 558 733 139 24 49 48 31 1582 2015 464 768 174 11 65 93 31 1606 Contacten 2012 2283 1234 451 225 373 284 313 5163 2013 1949 910 338 88 357 152 236 4030 2014 1739 1010 183 288 199 237 287 3943 2015 1859 1015 323 128 424 268 840 4857 Dak- en thuislozen 2012 361 8 102 0 1 1 0 473 2013 625 3 2 0 0 0 27 657 2014 902 161 49 0 14 0 16 1142 2015 648 158 1 1 0 1 0 809 PI bewoners 2012 6841 2013 7 0 1 0 1 8863 2013 6350 1957 2 0 2 3 0 8314 2014 4522 1655 3 0 3 6 0 6189 2015 4282 1221 2 0 0 10 0 5515 Pasgeborenen 2012 2673 1351 646 297 314 506 292 6079 2013 2397 1541 623 230 379 403 310 5883 2014 2526 1553 487 188 302 503 286 5845 2015 2247 1492 535 209 189 555 216 5443 Patiënten (1) 2012 706 493 57 42 30 74 61 1463 2013 729 427 172 53 72 81 68 1602 2014 698 340 148 72 39 118 77 1492 2015 710 307 164 50 21 174 159 1585 Reizigers (2) 2012 933 1117 151 160 322 291 90 3064 2013 323 796 69 115 136 148 37 1624 2014 296 625 47 61 55 141 23 1248 2015 251 519 52 80 29 130 41 1102 Epidemiologisch overzicht 2015 Regio Noordwest Nederland 13
Zeevarenden 2012 376 37 4 9 39 9 1 475 2013 482 58 16 7 60 13 5 641 2014 426 37 16 14 49 1 0 543 2015 413 50 14 5 39 10 2 533 Overig (3) 2012 131 105 36 7 43 5 4 331 2013 144 131 68 13 42 15 5 418 2014 326 108 28 4 55 13 14 548 2015 233 97 23 11 71 11 40 468 (1) Patiënten: (oud) TBC patiënten, geïnfecteerden, personen met klachten/verwijzingen door andere arts (2) Sinds 2013 nieuw beleid screening reizigers (3) Overig: o.a. als overig geregistreerd, illegalen en emigranten. Bron: Tubis, Centrale Rapportages (5), Backoffices De toestroom van asielzoekers in 2015 vertaalde zich in een forse toename van het aantal bezoekers uit deze categorie. Verder was er een toename van het aantal contacten dat samenhangt met de toename van het aantal indexen met tuberculose. Het aantal gescreende gedetineerden nam in 2015 net als voorgaande jaren gestaag af. Dit is het gevolg van aangepast screeningsbeleid op geleide van de screeningsopbrengst onder gedetineerden. Sinds het screeningsbeleid van reizigers in 2013 is aangepast is het aantal bezoekers uit deze categorie sterk afgenomen. Ook in 2015 zette deze trend door. Epidemiologisch overzicht 2015 Regio Noordwest Nederland 14
5) Verrichtingen Verrichtingen Jaar Amsterdam Utrecht Flevoland Gooi en Vechtstreek Hollands Noorden Kennemerland Zaanstreek- Waterland Totaal Regio NW Röntgenfoto s 2012 18.360 6723 1904 629 925 944 489 29.974 2013 17.805 6051 1373 410 658 823 440 27.560 2014 16.952 6009 1623 566 718 1068 462 27.398 2015 16.280 5480 1793 436 881 878 625 26.373 Mantoux 2012 3471 3557 875 399 729 740 518 10.289 2013 3022 2543 674 229 673 348 329 7.818 2014 2507 2296 542 326 447 466 341 6.925 2015 2737 2280 803 222 589 503 902 8.036 BCG 2012 2525 1349 648 308 322 506 309 5.967 2013 2327 1471 615 231 333 412 311 5.70 2014 2384 1460 547 189 305 515 280 5.680 2015 2128 1760 563 216 192 564 220 5.643 IGRA 2012 333 387 26 1 1 8 1 757 2013 416 233 26 3 40 9 6 733 2014 436 233 44 33 36 90 19 891 2015 503 217 109 32 138 138 100 1.237 Consult arts 2012 1311 1864 195 53 146 87 103 3.759 2013 1265 1432 171 39 150 57 88 3.202 2014 1413 1176 190 78 105 170 92 3.224 2015 1418 1070 261 61 124 172 248 3.354 Consult vpk 2012 3475 2236 903 401 468 640 450 8.573 2013 4086 2008 1108 272 449 443 362 8.728 2014 2854 2203 551 402 311 356 344 7.021 2015 3201 2322 659 269 314 513 577 7.855 Bron: Centrale Rapportages (15) Tubis IGRA, Mantoux en Röntgen is inclusief elders verricht In het kader van de eliminatie van tuberculose wordt er steeds meer ingezet op het opsporen en preventief behandelen van LTBI. Dit vertaalt zich in toename van het aandeel in de verrichtingen van de testen die gericht zijn op diagnostiek van LTBI, te weten Mantoux en IGRA. Het aandeel van röntgenfoto s in de verrichtingen, het instrument om actieve longtuberculose op te sporen, wordt de laatste jaren kleiner vanwege de afname van het aantal screeningen van gedetineerden. Epidemiologisch overzicht 2015 Regio Noordwest Nederland 15
Epidemiologisch overzicht 2015 Regio Noordwest Nederland 16
www.ggd.amsterdam.nl www.ggdflevoland.nl www.ggdgv.nl www.ggdhollandsnoorden.nl www.ggdkennemerland.nl www.ggdru.nl www.ggdzw.nl