Verslaglegging kostenoptimaliteit, resultaten bestaande bouw - Bijlagen

Verslaglegging kostenoptimaliteit, resultaten bestaande bouw - Bijlagen In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Bijlagen Bijlagen bij hoofdrapport 1. Referentiegebouwen 2. Energieprijsscenario s 3. Investeringskosten 4. Maatregelpakketten 5. Legenda behorend bij tabellen in bijlage 6 t/m 14 6. Resultaten financiële calculatie 7. Gevoeligheidsanalyse financiële calculatie: discontovoet woningen 3,5% utiliteit 6,5% 8. Gevoeligheidsanalyse financiële calculatie: discontovoet woningen 6,5% utiliteit 9,0% 9. Gevoeligheidsanalyse financiële calculatie: 20% kleinere energieprijsontwikkeling 10. Gevoeligheidsanalyse financiële calculatie: 20% grotere energieprijsontwikkeling 11. Gevoeligheidsanalyse financiële calculatie: calculatieperiode kantoren 30 jaar 12. Resultaten macro-economische calculatie 13. Gevoeligheidsanalyse macro-economische calculatie: discontovoet 2,0% 14. Gevoeligheidsanalyse macro-economische calculatie: discontovoet 4,0% Onderliggende rapportages 1. Investeringskosten energiebesparende maatregelen Bestaande utiliteitsbouw 2013, Arcadis/AgentschapNL. 2. Investeringskosten energiebesparende maatregelen Bestaande woningbouw 2013, Arcadis/AgentschapNL. 3. Energieprijzen en disconteringsvoeten voor gebouweisen ten behoeve van de EPBD /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 1

Bijlage 1 Referentiegebouwen /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 2

tabel 1: Afmetingen referentiegebouwen Gebouw A g [m 2 ] Nwoon [-] A raam [m 2 ] A gevel [m 2 ] A dak [m 2 ] Rijtussenwoning 106 1 19.2 40.6 68.6 hellend Vrijstaande woning 130 1 28.4 136.8 128 hellend Appartementengebouw 3267 36 639.3 1204.5 653.8 plat Kantoor middelgroot 4800 nvt 948.2 2212.6 2400 plat tabel 2: Rc en U-waardes schildelen voor niet en matig geïsoleerde referentiekantoor Niet geïsoleerd Matig Geisoleerd Rc [m2.k/w] U [W/m2.K] Rc [m2.k/w] U [W/m2.K] Beglazing enkel 5,2 dubbel 2,9 Vloer 0,17 3,33 1,3 0,70 Dak 0,86 1,00 1,3 0,69 Gevel 0,43 1,68 1,3 0,68 gevel - spouwisolatie 0,43 1,68 nvt nvt tabel 2: Rc en U-waardes schildelen voor niet en matig geïsoleerde referentiewoningen Niet geïsoleerd Matig Geisoleerd Rc [m2.k/w] U [W/m2.K] Rc [m2.k/w] U [W/m2.K] Beglazing enkel 5,2 dubbel 2,9 Vloer 0,33 1,3 Dak 0,35 1,3 Gevel 0,35 1,3 gevel - spouwisolatie 0,35 nvt Voor de woningen is uitgegaan van een ventilatiesysteem met natuurlijke ventilatie. Voor het kantoorgebouw is uitgegaan van balansventilatie (zonder warmteterugwinning) met een ventilatiedebiet van 13.200 l/s zonder terugregeling. Voor verlichting in het kantoorgebouw is uitgegaan van een vertrekregeling met 17W geïnstalleerd vermogen per vierkante meter gebruiksoppervlak. Voor het opweksysteem voor verwarming is rekening gehouden met verschillende situaties: a VR ketel b HR-ketel c Elektrische WP met bodem als bron voor grondgebonden woningen en utiliteit en een collectieve bron voor het appartementengebouw. Aanvullend zijn voor utiliteit voor de opwekking van verwarming en koeling de volgende situaties onderscheiden d Elektrische WP met bodem als bron e Elektrische WP met aquifer als bron Voor tapwater is in de woningen is in geval van een VR-ketel uitgegaan van een gasgeiser en in geval van een HR-ketel of een warmtepomp van combi toestel. In het kantoorgebouw is voor tapwater uitgegaan van elektrische keukenboilers. /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 3

In de woningen is geen koeling meegenomen. Voor het kantoor is uitgegaan van een compressiekoelmachine. Bij toepassing van de warmtepomp bij utiliteitsbouw verloopt de koeling bij opwekconcept d en e zoals hierboven vermeld via bodemkoeling/koudeopslag. /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 4

Bijlage 2 Energieprijsscenario s /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 5

Energieprijscenario s voor financiële calculatie en macro-economische calculatie Standaard scenario Inclusief belastingen jaar 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 (financiele calculatie) jaar 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 Gas (eurocent/m3) Woningbouw 71,8 74,4 77,0 79,4 81,8 84,2 86,6 89,0 90,0 91,0 92,0 93,0 94,0 95,0 96,0 97,0 98,0 99,0 99,6 100,2 100,8 101,4 102,0 102,0 102,0 102,0 102,0 102,0 103,2 104,4 Utiliteit, tarief midden 67,3 69,2 71,2 72,9 74,6 76,3 77,9 79,6 80,1 80,6 81,1 81,6 82,1 83,0 84,0 85,0 85,9 86,9 87,1 87,4 87,6 87,9 88,1 88,1 88,1 88,1 88,1 88,1 89,0 89,9 Elektriciteit (eurocent/kwh) Woningbouw 22,9 23,1 23,3 23,7 24,1 24,5 24,9 25,3 25,3 25,3 25,3 25,3 25,3 25,5 25,7 25,9 26,1 26,3 26,7 27,1 27,5 27,9 28,3 28,5 28,7 28,9 29,1 29,3 29,5 29,7 Utiliteit, tarief midden 15,8 16,0 16,3 16,5 16,7 17,0 17,2 17,5 17,7 18,0 18,2 18,4 18,7 18,9 19,2 19,4 19,7 19,9 20,1 20,4 20,6 20,9 21,1 21,3 21,6 21,8 22,1 22,3 22,6 22,8 Exclusief belastingen jaar 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 (macro economische calculatie) jaar 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 Gas (eurocent/m3) Woningbouw 42,7 44,8 47,0 49,0 51,1 53,1 55,1 57,1 57,9 58,8 59,6 60,5 61,3 62,2 63,0 63,8 64,7 65,5 66,0 66,5 67,0 67,5 68,0 68,0 68,0 68,0 68,0 68,0 69,1 70,1 Utiliteit, tarief midden 37,0 38,6 40,2 41,6 43,0 44,4 45,8 47,2 47,6 48,0 48,4 48,8 49,2 50,0 50,8 51,6 52,4 53,2 53,4 53,6 53,8 54,0 54,2 54,2 54,2 54,2 54,2 54,2 54,9 55,7 Elektriciteit (eurocent/kwh) Woningbouw 8,0 8,2 8,3 8,7 9,0 9,3 9,7 10,0 10,0 10,0 10,0 10,0 10,0 10,2 10,3 10,5 10,7 10,8 11,2 11,5 11,9 12,2 12,5 12,7 12,9 13,0 13,2 13,4 13,6 13,8 Utiliteit, tarief midden 8,8 9,0 9,2 9,4 9,6 9,8 10,0 10,2 10,4 10,6 10,8 11,0 11,2 11,4 11,6 11,8 12,0 12,2 12,4 12,6 12,8 13,0 13,2 13,4 13,6 13,8 14,0 14,2 14,4 14,6 /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 6

Scenario bij 20% kleinere energieprijsontwikkeling Inclusief belastingen jaar 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 (financiele calculatie) jaar 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 Gas (eurocent/m3) Woningbouw 71,8 73,8 75,9 77,8 79,8 81,7 83,6 85,5 86,3 87,1 87,9 88,7 89,5 90,3 91,1 91,9 92,7 93,5 94,0 94,5 95,0 95,4 95,9 95,9 95,9 95,9 95,9 95,9 96,9 97,9 Utiliteit, tarief midden 67,3 68,8 70,4 71,8 73,1 74,5 75,8 77,2 77,6 77,9 78,3 78,7 79,1 79,9 80,7 81,4 82,2 83,0 83,2 83,4 83,6 83,8 83,9 83,9 83,9 83,9 83,9 83,9 84,7 85,4 Elektriciteit (eurocent/kwh) Woningbouw 22,9 23,0 23,2 23,5 23,8 24,1 24,5 24,8 24,8 24,8 24,8 24,8 24,8 24,9 25,1 25,3 25,4 25,6 25,9 26,2 26,5 26,9 27,2 27,3 27,5 27,7 27,8 28,0 28,2 28,3 Utiliteit, tarief midden 15,8 16,0 16,2 16,4 16,6 16,7 16,9 17,1 17,3 17,5 17,7 17,9 18,1 18,3 18,5 18,7 18,9 19,1 19,3 19,5 19,7 19,8 20,0 20,2 20,4 20,6 20,8 21,0 21,2 21,4 Scenario bij 20% grotere energieprijsontwikkeling Inclusief belastingen jaar 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 (financiele calculatie) jaar 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 Gas (eurocent/m3) Woningbouw 71,8 74,9 78,0 80,9 83,8 86,6 89,5 92,4 93,6 94,8 96,0 97,2 98,4 99,6 100,8 102,0 103,2 104,4 105,1 105,8 106,6 107,3 108,0 108,0 108,0 108,0 108,0 108,0 109,5 110,9 Utiliteit, tarief midden 67,3 69,6 71,9 74,0 76,0 78,0 80,1 82,1 82,7 83,3 83,9 84,4 85,0 86,2 87,3 88,5 89,7 90,8 91,1 91,4 91,7 92,0 92,3 92,3 92,3 92,3 92,3 92,3 93,3 94,4 Elektriciteit (eurocent/kwh) Woningbouw 22,9 23,1 23,3 23,8 24,3 24,8 25,3 25,7 25,7 25,7 25,7 25,7 25,7 26,0 26,2 26,5 26,7 26,9 27,4 27,9 28,4 28,9 29,3 29,6 29,8 30,1 30,3 30,5 30,8 31,1 Utiliteit, tarief midden 15,8 16,1 16,4 16,6 16,9 17,2 17,5 17,8 18,1 18,4 18,7 19,0 19,3 19,6 19,8 20,1 20,4 20,7 21,0 21,3 21,6 21,9 22,2 22,5 22,7 23,0 23,3 23,6 23,9 24,2 /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 7

Bijlage 3 Investeringskosten /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 8

De kostenkengetallen voor bouwkundige maatregelen zijn afgeleid uit de EcoQuaestor bouwkosten-database (Coöperatie Bouwprojecteconomie, prijspeil 1-1-2013). De kostenkengetallen voor installatietechnische maatregelen zijn afgeleid uit de publicaties Investeringskosten energiebesparende maatregelen - Bestaande utiliteitsbouw 2013 en Investeringskosten energiebesparende maatregelen - Bestaande woningbouw 2013 (Agentschap NL, juni 2013). Zie onderliggende rapportage 1 en 2 bij het hoofdrapport. NEN 2699 De kostenkengetallen betreffen alle investeringskosten die aan de maatregelen zijn verbonden. Dit zijn alle direct en indirect gerelateerde bouwkosten plus bijkomende kosten volgens NEN 2699:2014 (Investerings- en exploitatiekosten van onroerende zaken Begripsomschrijvingen en indeling). Het gehanteerde prijspeil is januari 2013. Ze zijn onderbouwd in overeenstemming met niveau 5 (technische oplossingen) van NEN 2699:2014. De kostenkengetallen zoals weergegeven in deze bijlage zijn exclusief btw. Directe kosten (uurlonen, normen en prijzen) Het prijsniveau betreft het reële kostprijsniveau. De kostenposten zijn opgesplitst naar arbeid, materiaal, materieel en onderaanneming. De gehanteerde uurlonen zijn marktconform. Normeringen komen overeen met de in de bouw- en installatiewereld gehanteerde normeringen. De materiaal- en materieelprijzen zijn op basis van de door leveranciers afgegeven prijslijsten en de voor het toe te passen materiaal en de aannemer geldende leverancierskortingen. Indirecte kosten (algemene uitvoeringskosten en bedrijfskosten en winst en risico) Voor de additionele opslagen van aannemers van bouwkundig werk is het volgende opgenomen: 8% voor bouwplaats en uitvoeringsorganisatie 6% voor algemene bedrijfskosten 2% voor winst en risico. Voor de additionele opslagen van aannemers van installaties is het volgende opgenomen: 10% en 8% risicotoeslag op netto materialen en werk door derden 5% voor algemene uitvoeringskosten 3% voor winst en risico van de installatie-aannemer. Bijkomende kosten De interne kosten van opdrachtgevers (woningcorporaties, vastgoedexploitanten), precario, leges, honoraria voor architecten en/of adviseurs, kortom de bijkomende kosten conform NEN 2699, zijn in de kengetallen verwerkt middels een opslag van 15% op de bouwkosten. Gelijke kosten buiten beschouwing De maatregelen hebben betrekking op situaties, waarin sprake is van ingrijpende renovatie aan de gebouwschil en/of de gebouwinstallaties. Conform de EU-verordening Nr. 244/2012, bijlage 1 paragraaf 4.2 lid 4, zijn bij het vaststellen van de totale kosten van de maatregelen die kosten buiten beschouwing gelaten, die gelijk zijn voor alle beoordeelde maatregelen. /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 9

Om dat te bewerkstelligen is voor elke groep van maatregelen een referentiemaatregel gedefinieerd, waaraan die gelijke kosten zijn toegekend, voor zover ze zijn opgenomen in de gebruikelijke kostenonderbouwing van de te beoordelen maatregelen op niveau 5 van NEN 2699:2014. De te beschouwen investeringskosten zijn vervolgens bepaald door de kosten van de referentiemaatregel in mindering te brengen op de kosten van de te beoordelen maatregel. Bijvoorbeeld: Bij het vervangen van een vloer door een betonvloer op grondslag zijn de kosten van het beton (materiaal en arbeid) voor alle vloeren met verschillende Rc-waarden gelijk. Deze kosten zijn daarom (met andere gelijke kosten) toegekend aan de referentiemaatregel vloer op grondslag: beton 200mm (geen isolatie). De voor het onderzoek relevante investeringskosten van de maatregel vloer op grondslag: beton 200mm + isolatie (Rc=3,5) zijn berekend door de totale investeringskosten van deze maatregel te verminderen met de totale investeringskosten van de referentiemaatregel. Op de volgende pagina s zijn achtereenvolgens de volgende kostenkengetallen weergegeven: Gehanteerde bouwkundige meerkosten Onderliggende totale bouwkundige kosten Gehanteerde installatietechnische meerkosten Onderliggende totale installatietechnische kosten Gehanteerde (meer)kosten per maatregel(pakket) per gebouw: 4 tabellen voor achtereenvolgens vrijstaande woning, rijwoning, appartementengebouw en kantoor. /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 10

Bijlage 4 Maatregelpakketten /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 11

Maatregelpakketten Voor de toegepaste maatregelen is gerekend met onderstaande uitgangspunten: Hoge temperatuurverwarming bij VR/HR ketel en in geval van warmtepompen lage temperatuurverwarming bij woningen en middentemperatuur bij utiliteit (70-50 graden) Fotovoltaϊsche cellen (PV): multikristallijn, circa 155 Wp/m 2 paneeloppervlak Bij hellende daken: PV-panelen toegepast op de helft van het dakoppervlak. Bij platte daken: het PV-oppervlak (geplaatst onder 35 graden) betreft de helft van het oppervlak van het dak. Voor het opweksysteem voor verwarming is rekening gehouden met verschillende situaties: VR ketel HR-ketel Elektrische warmtepomp (WP) met bodem als bron voor grondgebonden woningen en utiliteit en een collectieve bron voor het appartementengebouw. Aanvullend zijn voor utiliteit voor de opwekking van verwarming en koeling de volgende situaties onderscheiden Elektrische WP met bodem als bron Elektrische WP met aquifer als bron Utiliteit HF verlichting 10 W/m 2 gebruiksoppervlak Wtw-rendement: twincoil 60%, warmtewiel 70% en dubbele kruisstroomwisselaar 80%. /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 12

Bijlage 5 Legenda bij tabellen in bijlage 6 t/m 14 /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 13

Code maatregelpakket ggxvmmr(a) gg gebouwcode x tussenvoegsel v verwarmingssysteem mm maatregelcode r verwarmingssysteem referentiesituatie a andere investering voor alternatieve ingreep Code gebouw: 10 vrijstaande woning ongeïsoleerd 1955 11 vrijstaande woning matig geïsoleerd 1985 12 rijtussenwoning ongeïsoleerd 1955 13 rijtussenwoning matig geïsoleerd 1985 14 appartementengebouw ongeïsoleerd 1955 15 appartementengebouw matig geïsoleerd 1985 16 kantoor, middelgroot ongeïsoleerd 1955 17 kantoor, middelgroot matig geïsoleerd 1985 /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 14

Code maatregel(pakket) code maatregel(pakket); W=woningbouw, U=utiliteit 10 Geen andere maatregelen, behalve opweksysteem opweksystemen verwarming/koeling (v en r) (4)1 VR ketel + W geiser / U keukenboiler (4)2 HR-ketel (W als combiketel / U solo+keukenboiler) (4)3 WP verwarming (W als combi, U keukenboiler), bodem als bron (4)4 WP verwarming + koeling, keukenboiler, alleen Utiliteit, bodem als bron (4)5 WP verwarming + koeling, keukenboiler, alleen Utiliteit, aquifer als bron (4)6 HR-ketel (W alleen verwarming, tapwater blijft keukengeiser) (4)7 zonneboiler in geval van VR-ketel met geiser; alleen woningen (4)8 zonneboiler in geval van HR-combiketel; alleen woningen overige installiemaatregelen 13 PV 30 WTW met twincoil ipv geen WTW (WTW 0>60%) 31 WTW met warmtewiel ipv geen WTW (WTW 0>70%) 32 WTW met dubbele kruisstroom ipv geen WTW (WTW 0>80%) 33 Verlichting HF ipv TL 34 Aanwezigheidsdetectie bij TL 35 Aanwezigheidsdetectie met HF (ipv TL) bouwkundige maatregelen 51 U-waarde raam 2,2 52 U-waarde raam 1,65 53 U-waarde raam 1,3 62 Rc-waarde dak 2,5 63 Rc-waarde dak 3,5 65 Rc-waarde dak 5,0 67 Rc-waarde dak 7,0 72 Rc-waarde gevel 2,5 73 Rc-waarde gevel 3,5 75 Rc-waarde gevel 5,0 82 Rc-waarde vloer 2,5, vloer op grondslag; alleen W 82(r)a Rc-waarde vloer 2,5, nieuwe houten vloer; alleen W 83 Rc-waarde vloer 3,5, vloer op grondslag; alleen W 83(r)a Rc-waarde vloer 4,0, PS renovatievloer; alleen W 85 Rc-waarde vloer 5,0, vloer op grondslag; alleen W 85(r)a Rc-waarde vloer 5,0, PS renovatievloer; alleen W 90 Rc (dak/gevel/vloer (alleen W)) 2,5/2,5/2,5 91 Rc (dak/gevel/vloer (alleen W)) 3,5/3,5/3,5 92 Rc (dak/gevel/vloer (alleen W)) 2,5/2,5/2,5, HR glas 93 Rc (dak/gevel/vloer (alleen W)) 3,5/3,5/3,5, HR glas 94 Rc (dak/gevel/vloer (alleen W)) 3,5/3,5/3,5, HR++ glas 95 Rc (dak/gevel/vloer (alleen W)) 5/5/3,5, HR++ glas 96 Rc (dak/gevel/vloer (alleen W)) 5/5/3,5, 3v glas 97 Rc (dak/gevel/vloer (alleen W)) 7/5/5, 3v glas Legenda gegevens investeringen in tabellen 1 bouwkundig, levensduur 50 jaar, geen onderhoudskosten 2 installaties, levensduur 15 jaar, 5% onderhoud /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 15

Bijlage 6 Resultaten financiële calculatie In onderstaande tabellen zijn de besparing op het gas- en elektriciteitsverbruik, de investeringskosten en de netto contante kosten per maatregel(pakket). Zie bijlage 5 voor een overzicht van de gehanteerde afkortingen en coderingen. /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 16

Bijlage 7 Gevoeligheidsanalyse financiële calculatie: discontovoet woningen 3,0% utiliteit 6,5% /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 17

Gevoeligheidsanalyse financiële calculatie, discontovoet 3,0 en 6,5% In de financiële calculatie is er gerekend met een discontovoet van 5,5% voor woningbouw en 8,0% voor utiliteitsbouw. In onderstaande gevoeligheidsanalyse is gekeken naar het effect van een aangepaste discontovoet van 3,0% voor woningbouw en 6,5% voor utiliteitsbouw. De resultaten van de gevoeligheidsanalyse voor de maatregelpakketten zijn achtereenvolgens grafisch weergegeven voor woningen en kantoren. De resultaten voor alle doorgerekende maatregelen zijn voor achtereenvolgens woningen en kantoren weergegeven in de tabel aan het eind van deze bijlage. Woningen Figuur 1 Netto contante meerkosten van energiebesparende maatregelpakketten in woningen; toepassing van VR ketel 0 Rc 2,5-50 NCC [euro/m2] -100 Rc 3,5-150 Rc 2,5 HR -200 Rc 3,5 HR -250-300 Rc 3,5 HR++ -350 Rc d/g 5 vl 3,5 HR++ -400-450 -500 0 50 100 150 200 250 300 350 Rc d/g 5 vl 3,5 3v Rc d 7 g/vl 5 3v Delta kwh/m2 Ag /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 18

Kantoren Figuur 2 Netto contante meerkosten van energiebesparende maatregelpakketten in kantoren; toepassing van VR ketel 50 Rc 2,5 NCC [euro/m2] 0 Rc 3,5-50 Rc 2,5 HR -100-150 -200-250 0 50 100 150 200 250 300 Rc 3,5 HR Rc 3,5 HR++ Rc d/g 5 HR++ Rc d/g 5 3v Rc d 7 g 5 3v Delta kwh/m2 Ag Gegevens per maatregel In onderstaande tabellen zijn de besparing op het gas- en elektriciteitsverbruik, de investeringskosten en de netto contante kosten per maatregel vermeld voor achtereenvolgens woningbouw en kantoren. Zie bijlage 5 voor een overzicht van de gehanteerde afkortingen en coderingen. /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 19

Bijlage 8 Gevoeligheidsanalyse financiële calculatie: discontovoet woningen 6,5% utiliteit 9% /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 20

Gevoeligheidsanalyse financiële calculatie, discontovoet 6,5 en 9,0% In de financiële calculatie is er gerekend met een discontovoet van 5,5% voor woningbouw en 8,0% voor utiliteitsbouw. In onderstaande gevoeligheidsanalyse is gekeken naar het effect van een aangepaste discontovoet van 6,5% voor woningbouw en 9,0% voor utiliteitsbouw. De resultaten van de gevoeligheidsanalyse voor de maatregelpakketten zijn achtereenvolgens grafisch weergegeven voor woningen en kantoren. De resultaten voor alle doorgerekende maatregelen zijn voor achtereenvolgens woningen en kantoren weergegeven in de tabel aan het eind van deze bijlage. Woningen Figuur 1 Netto contante meerkosten van energiebesparende maatregelpakketten in woningen; toepassing van VR ketel NCC [euro/m2] 50 0-50 -100-150 -200-250 -300-350 0 50 100 150 200 250 300 350 Rc 2,5 Rc 3,5 Rc 2,5 HR Rc 3,5 HR Rc 3,5 HR++ Rc d/g 5 vl 3,5 HR++ Rc d/g 5 vl 3,5 3v Rc d 7 g/vl 5 3v Delta kwh/m2 Ag /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 21

Kantoren Figuur 2 Netto contante meerkosten van energiebesparende maatregelpakketten in kantoren; toepassing van VR ketel 40 Rc 2,5 20 NCC [euro/m2] 0 Rc 3,5-20 Rc 2,5 HR -40-60 Rc 3,5 HR -80 Rc 3,5 HR++ -100-120 Rc d/g 5 HR++ -140 Rc d/g 5 3v -160 Rc d 7 g 5 3v -180 0 50 100 150 200 250 300 Delta kwh/m2 Ag Gegevens per maatregel In onderstaande tabellen zijn de besparing op het gas- en elektriciteitsverbruik, de investeringskosten en de netto contante kosten per maatregel vermeld voor achtereenvolgens woningbouw en kantoren. Zie bijlage 5 voor een overzicht van de gehanteerde afkortingen en coderingen. /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 22

Bijlage 9 Gevoeligheidsanalyse financiële calculatie: 20% kleinere energieprijsontwikkeling /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 23

Gevoeligheidsanalyse financiële calculatie, energieprijs -20% In onderstaande gevoeligheidsanalyse is gekeken naar het effect van een 20% lagere ontwikkeling van de energieprijs ten opzichte van het basisjaar. De resultaten van de gevoeligheidsanalyse voor de maatregelpakketten zijn achtereenvolgens grafisch weergegeven voor woningen en kantoren. De resultaten voor alle doorgerekende maatregelen zijn voor achtereenvolgens woningen en kantoren weergegeven in de tabel aan het eind van deze bijlage. Woningen Figuur 1 Netto contante meerkosten van energiebesparende maatregelpakketten in woningen; toepassing van VR ketel NCC [euro/m2] 50 0-50 -100-150 -200-250 -300-350 0 50 100 150 200 250 300 350 Rc 2,5 Rc 3,5 Rc 2,5 HR Rc 3,5 HR Rc 3,5 HR++ Rc d/g 5 vl 3,5 HR++ Rc d/g 5 vl 3,5 3v Rc d 7 g/vl 5 3v Delta kwh/m2 Ag /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 24

Kantoren Figuur 2 Netto contante meerkosten van energiebesparende maatregelpakketten in kantoren; toepassing van VR ketel 40 Rc 2,5 20 NCC [euro/m2] 0 Rc 3,5-20 Rc 2,5 HR -40-60 Rc 3,5 HR -80 Rc 3,5 HR++ -100-120 Rc d/g 5 HR++ -140 Rc d/g 5 3v -160 Rc d 7 g 5 3v -180 0 50 100 150 200 250 300 Delta kwh/m2 Ag Gegevens per maatregel In onderstaande tabellen zijn de besparing op het gas- en elektriciteitsverbruik, de investeringskosten en de netto contante kosten per maatregel vermeld voor achtereenvolgens woningbouw en kantoren. Zie bijlage 5 voor een overzicht van de gehanteerde afkortingen en coderingen. /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 25

Bijlage 10 Gevoeligheidsanalyse financiële calculatie: 20% grotere energieprijsontwikkeling /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 26

Gevoeligheidsanalyse financiële calculatie, energieprijs +20% In onderstaande gevoeligheidsanalyse is gekeken naar het effect van een 20% lagere ontwikkeling van de energieprijs ten opzichte van het basisjaar. De resultaten van de gevoeligheidsanalyse voor de maatregelpakketten zijn achtereenvolgens grafisch weergegeven voor woningen en kantoren. De resultaten voor alle doorgerekende maatregelen zijn voor achtereenvolgens woningen en kantoren weergegeven in de tabel aan het eind van deze bijlage. Woningen Figuur 1 Netto contante meerkosten van energiebesparende maatregelpakketten in woningen; toepassing van VR ketel 50 Rc 2,5 0 NCC [euro/m2] -50 Rc 3,5-100 Rc 2,5 HR -150-200 -250-300 -350-400 0 50 100 150 200 250 300 350 Rc 3,5 HR Rc 3,5 HR++ Rc d/g 5 vl 3,5 HR++ Rc d/g 5 vl 3,5 3v Rc d 7 g/vl 5 3v Delta kwh/m2 Ag /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 27

Kantoren Figuur 2 Netto contante meerkosten van energiebesparende maatregelpakketten in kantoren; toepassing van VR ketel 50 Rc 2,5 NCC [euro/m2] 0 Rc 3,5 Rc 2,5 HR -50 Rc 3,5 HR -100-150 -200 0 50 100 150 200 250 300 Rc 3,5 HR++ Rc d/g 5 HR++ Rc d/g 5 3v Rc d 7 g 5 3v Delta kwh/m2 Ag Gegevens per maatregel In onderstaande tabellen zijn de besparing op het gas- en elektriciteitsverbruik, de investeringskosten en de netto contante kosten per maatregel vermeld voor achtereenvolgens woningbouw en kantoren. Zie bijlage 5 voor een overzicht van de gehanteerde afkortingen en coderingen. /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 28

Bijlage 11 Gevoeligheidsanalyse financiële calculatie: calculatieperiode kantoren 30 jaar /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 29

Gevoeligheidsanalyse financiële calculatie, calculatieperiode kantoren In onderstaande gevoeligheidsanalyse is gekeken naar het effect van een calculatieperiode van 30 jaar ten opzichte van de calculatieperiode van 20 die als standaard is gehanteerd voor de resultaten voor kantoor. De resultaten van de gevoeligheidsanalyse voor de maatregelpakketten zijn achtereenvolgens grafisch weergegeven voor 30 jaar en de standaard calculatieperiode van 20 jaar die in het hoofdrapport voor kantoor is aangehouden. De resultaten voor alle doorgerekende maatregelen met een calculatieperiode van 30 jaar zijn weergegeven in de tabel aan het eind van deze bijlage. Figuur 1 Netto contante meerkosten van energiebesparende maatregelpakketten in kantoren; toepassing van VR ketel calculatieperiode 30 jaar. 50 Rc 2,5 NCC [euro/m2] 0 Rc 3,5-50 Rc 2,5 HR -100-150 -200-250 0 50 100 150 200 250 300 Rc 3,5 HR Rc 3,5 HR++ Rc d/g 5 HR++ Rc d/g 5 3v Rc d 7 g 5 3v Delta kwh/m2 Ag Figuur 2 Netto contante meerkosten van energiebesparende maatregelpakketten in kantoren; toepassing van VR ketel standaard calculatieperiode 20 jaar. 40 Rc 2,5 20 NCC [euro/m2] 0 Rc 3,5-20 Rc 2,5 HR -40-60 Rc 3,5 HR -80 Rc 3,5 HR++ -100-120 Rc d/g 5 HR++ -140 Rc d/g 5 3v -160 Rc d 7 g 5 3v -180 0 50 100 150 200 250 300 Delta kwh/m2 Ag /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 30

Gegevens per maatregel In onderstaande tabel zijn de besparing op het gas- en elektriciteitsverbruik, de investeringskosten en de netto contante kosten per maatregel vermeld voor achtereenvolgens woningbouw en kantoren. Zie bijlage 5 voor een overzicht van de gehanteerde afkortingen en coderingen. /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 31

Bijlage 12 Resultaten macro-economische calculatie In onderstaande tabellen zijn de besparing op het gas- en elektriciteitsverbruik, de investeringskosten en de netto contante kosten per maatregel(pakket). Zie bijlage 5 voor een overzicht van de gehanteerde afkortingen en coderingen. /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 32

Bijlage 13 Scenario-analyse macro-economische calculatie: discontovoet 2,0% /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 33

Gevoeligheidsanalyse macro-economische calculatie, discontovoet 2% In de macro-economische calculatie is er gerekend met een discontovoet van 3,0% voor zowel woning- als utiliteitsbouw. In onderstaande gevoeligheidsanalyse is gekeken naar het effect van een aangepaste discontovoet van 2,0% voor zowel woning- als utiliteitsbouw. De resultaten van de gevoeligheidsanalyse voor de maatregelpakketten zijn achtereenvolgens grafisch weergegeven voor woningen en kantoren. De resultaten voor alle doorgerekende maatregelen zijn voor achtereenvolgens woningen en kantoren weergegeven in de tabel aan het eind van deze bijlage. Woningen Figuur 1 Netto contante meerkosten van energiebesparende maatregelpakketten in woningen; toepassing van VR ketel 0 Rc 2,5-50 NCC [euro/m2] -100 Rc 3,5-150 Rc 2,5 HR -200-250 -300-350 -400-450 0 50 100 150 200 250 300 350 Rc 3,5 HR Rc 3,5 HR++ Rc d/g 5 vl 3,5 HR++ Rc d/g 5 vl 3,5 3v Rc d 7 g/vl 5 3v Delta kwh/m2 Ag /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 34

Kantoren Figuur 2 Netto contante meerkosten van energiebesparende maatregelpakketten in kantoren; toepassing van VR ketel 0 Rc 2,5 NCC [euro/m2] -50 Rc 3,5 Rc 2,5 HR -100 Rc 3,5 HR -150-200 -250 0 50 100 150 200 250 300 Rc 3,5 HR++ Rc d/g 5 HR++ Rc d/g 5 3v Rc d 7 g 5 3v Delta kwh/m2 Ag Gegevens per maatregel In onderstaande tabellen zijn de besparing op het gas- en elektriciteitsverbruik, de investeringskosten en de netto contante kosten per maatregel vermeld voor achtereenvolgens woningbouw en kantoren. Zie bijlage 5 voor een overzicht van de gehanteerde afkortingen en coderingen. /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 35

Bijlage 14 Scenario-analyse macro-economische calculatie: discontovoet 4,0% /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 36

Gevoeligheidsanalyse macro-economische calculatie, discontovoet 4% In de macro-economische calculatie is er gerekend met een discontovoet van 3,0% voor zowel woning- als utiliteitsbouw. In onderstaande gevoeligheidsanalyse is gekeken naar het effect van een aangepaste discontovoet van 4,0% voor zowel woning- als utiliteitsbouw. De resultaten van de gevoeligheidsanalyse voor de maatregelpakketten zijn achtereenvolgens grafisch weergegeven voor woningen en kantoren. De resultaten voor alle doorgerekende maatregelen zijn voor achtereenvolgens woningen en kantoren weergegeven in de tabel aan het eind van deze bijlage. Woningen Figuur 1 Netto contante meerkosten van energiebesparende maatregelpakketten in woningen; toepassing van VR ketel 0 Rc 2,5 NCC [euro/m2] -50 Rc 3,5-100 Rc 2,5 HR -150-200 -250-300 -350 0 50 100 150 200 250 300 350 Rc 3,5 HR Rc 3,5 HR++ Rc d/g 5 vl 3,5 HR++ Rc d/g 5 vl 3,5 3v Rc d 7 g/vl 5 3v Delta kwh/m2 Ag /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 37

Kantoren Figuur 2 Netto contante meerkosten van energiebesparende maatregelpakketten in kantoren; toepassing van VR ketel 0 Rc 2,5-20 NCC [euro/m2] -40 Rc 3,5-60 Rc 2,5 HR -80-100 -120-140 -160-180 0 50 100 150 200 250 300 Rc 3,5 HR Rc 3,5 HR++ Rc d/g 5 HR++ Rc d/g 5 3v Rc d 7 g 5 3v Delta kwh/m2 Ag Gegevens per maatregel In onderstaande tabellen zijn de besparing op het gas- en elektriciteitsverbruik, de investeringskosten en de netto contante kosten per maatregel vermeld voor achtereenvolgens woningbouw en kantoren. Zie bijlage 5 voor een overzicht van de gehanteerde afkortingen en coderingen. /users/rvodenhaag/desktop/eu rapporten - sharita tika/bijlagen e2014123500r002 def.docx 09-11-2016 38

Dit is een publicatie van: Dit is een publicatie van: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Croeselaan 15 3521 BJ Utrecht Postbus 8242 3503 RE Utrecht T +31 (0) 88 042 42 42 E klantcontact@rvo.nl www.rvo.nl Deze publicatie is tot stand gekomen in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland november 2016 Publicatienummer: RVO-177-1601/RP-DUZA De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) stimuleert duurzaam, agrarisch, innovatief en internationaal ondernemen. Met subsidies, het vinden van zakenpartners, kennis en het voldoen aan wet- en regelgeving. RVO.nl werkt in opdracht van ministeries en de Europese Unie. RVO.nl is een onderdeel van het ministerie van Economische Zaken.