Archief van de Centrumbank en rechtsvoorganger

Archief van de Centrumbank en rechtsvoorganger A.J.M. Kwakernaak en M. Schaap Algemene kenmerken Toegangsnummer: 1431 Periode: 1818-1982 Archiefvormer Verenigde Spaarbank Nederland (V.S.B) Inleiding Algemene inleiding op de geschiedenis van de spaarbanken (1) Vanaf 1817 werden de eerste spaarbanken in Nederland opgericht. Initiatiefnemers waren de verschillende lokale departementen van de Maatschappij tot Nut van t Algemeen. Ter stimulering van de oprichting van spaarbanken publiceerde het Hoofdbestuur van het Nut in 1818 de Algemeene Regelen voor spaarbanken. Het Hoofdbestuur adviseerde de plaatselijke departementen daarin onder meer om éénmaal per week zitting te houden, een bestuur van vier onbezoldigde commissarissen aan te wijzen eventueel terzijde gestaan door een gesalarieerde boekhouder, de ingelegde gelden solide te beleggen in de aankoop van Nederlandse staatsschuld en tenslotte een rente te berekenen van 4%. Omdat de departementen onafhankelijk waren van het Hoofdbestuur, golden de Regelen alleen als leidraad. Tussen de verschillende Nutsdepartementen bestond daardoor nogal wat diversiteit, tot diep in de twintigste eeuw in stand gehouden door het sterk levende particularisme onder de spaarbankbestuurders. In 1819 was het totale aantal spaarbanken reeds gegroeid tot 48 en in 1827, tien jaar na de oprichting van de eerste spaarbank, tot 66. De financiële crises ten gevolge van de Belgische Opstand in 1830 betekende voor de meeste banken echter een gevoelige slag. Administratie, beheer en controle waren vaak in handen van onbezoldigde departementsleden, die doorgaans onvoldoende kennis van financiële zaken bezaten om de risicos bij een toenemend inleggerkapitaal te kunnen overzien. Daarnaast hadden veel spaarbanken de aanwijzingen van het Hoofdbestuur van de Maatschappij tot Nut van t Algemeen betreffende beleggingen ter harte genomen en de gelden uitsluitend belegd in Nederlandse staatsschuld. Ten gevolge van de Belgische Opstand kelderen de koersen van deze effecten binnen enkele weken aanzienlijk. Daarnaast kwam menig spaarder angstig zijn spaargeld terugvragen. De meeste banken waren genoodzaakt over te gaan tot kortingen op uitkeringen van spaargelden, die konden oplopen tot wel 35 procent. Een twintigtal banken werd ontbonden en een aantal andere banken zag geen andere uitweg dan de dienstverlening tijdelijk te staken. De crisis leidde over het algemeen niet tot ingrijpende veranderingen in het beheer van de spaarbanken. Wel ging een aantal banken over tot een gevarieerder beleggingspatroon, bijvoorbeeld door geld te beleggen in hypotheken of binnenlandse obligaties, en kwam grote nadruk te liggen op de vorming van een reservefonds. Het gros der banken lijkt de financiële crisis die in 1848 op de politieke omwentelingen binnen Europa volgde, dan ook beter het hoofd te hebben kunnen bieden. Slechts zeven banken moesten ten gevolge van de scherpe koersdalingen hun deuren sluiten. Alhoewel het spaarbankwezen vanaf 1850 een gestage groei doormaakte, begon de grote bloei pas na 1870, dit als gevolg van de algemene welvaartsstijging door de economische vooruitgang en industrialisatie. De verhouding met het Departementsbestuur verliep niet bij alle spaarbanken even soepel. Met name over de besteding van de overwinst (aan sociale doelstellingen of aan de reserve) ontstond vaak tweespalt. Versie 25.2-13 oktober 2016 1431-1

Ook de benoeming van bestuursleden of de zelfstandige aankoop van een eigen bankgebouw kon de gemoederen hoog doen oplopen. Tenslotte was de juridische relatie tussen het Departementsbestuur en de spaarbank vaak niet goed geregeld. In 1880 liet het Hoofdbestuur van de Maatschappij tot Nut van t Algemeen een onderzoek instellen waarna zij concludeerde dat een volledige onderschikking hetzij verzelfstandiging van de spaarbanken gewenst was. De uitkomsten van het onderzoek leidden niet tot concrete veranderingen. Na een omvangrijke fraudezaak bij de spaarbank in het Groningse Ten Boer in 1900 kwam de zaak opnieuw ter sprake. Onduidelijk was wie de financiële controle uitoefende en wie bij een liquidatie van de bank voor de verliezen op moest draaien. In de daaropvolgende jaren werden een aantal spaarbanken omgezet in een stichting met een eigen vermogen. Bij andere spaarbanken zou het nog decennia duren voor de juridische relatie met het Nutsbestuur goed was geregeld. In 1957 werden naar aanleiding van de nieuwe Wet op de Stichtingen ook de laatste banken omgezet in een stichting, waarbij de banken ook werden verplicht stichting in de naam te dragen. De relatie met het Nutsdepartement bleef in de meeste gevallen nog lang bestaan door middel van het benoemen van leden voor het bestuur en het recht van het Departementsbestuur op een deel van de overwinst. Het overgrote deel van de banken bleef de naam Nutsspaarbank voeren om deze pas in de jaren zeventig van de twintigste eeuw te veranderen in Bondsspaarbank. Vanaf het midden van de negentiende eeuw begonnen ook gemeenten of andere particuliere instellingen dan de Maatschappij tot Nut van t Algemeen spaarbanken (zoals verenigingen, bedrijven en kerkelijke instellingen) op te richten. In 1881 richtte de Staat de Rijkspostspaarbank (RPS) op, en in 1896 werd de eerste Boerenleenbank opgericht. De commerciële handelsbanken gingen zich in vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw in toenemende mate toeleggen op het werven van spaartegoeden. Doelstelling Economische redenen voor het sparen (bijvoorbeeld het sparen voor de oude dag, voor onvoorziene gebeurtenissen of voor het huwelijk) werden tot in de jaren zestig van de twintigste eeuw overschaduwd door de ideologische betekenis die het sparen en de spaarzaamheid vanaf het begin werden toegedicht. De spaarbank werd gezien als een filantropische instelling die ten dienste stond aan de lagere klassen; haar taak was het opvoeden van haar cliëntèle tot verantwoordelijke en zelfredzame burgers. De spaarbanken waren uitdrukkelijk niet bedoeld voor bedeling maar voor armoedepreventie. Kredietverschaffing was uit den boze, dit werd meestal overgelaten aan de eveneens door het Nut gestichte Hulpbanken. De doelstelling kwam niet alleen tot uiting in de paternalistische houding van de bestuurders, maar ook in beperkte openingstijden: de meeste banken waren slechts een of twee uur per week geopend en voor terugbetaling was vaak maar één keer in de maand gelegenheid. Dat deze instelling en opzet van de spaarbanken eerder afstotend dan motiverend werkte, bewees het grote succes van de Rijkspostspaarbank en de Boerenleenbanken. Het grote aantal vestigingen van deze banken was dagelijks geopend en het personeel stelde zich zakelijk tegenover haar klanten op. Bovendien bood de centrale organisatie (reeds in 1898 verenigden de Boerenleenbanken zich in twee centrales) financiële controle en dus zekerheid voor de inlegger. Alhoewel het succes van beide banken leidde tot bescheiden reorganisaties bij de (Nuts)spaarbanken, veranderde de doelstelling niet. De opvoedende rol die de spaarbankbestuurders zichzelf toebedachten, kwam misschien wel het beste tot uitdrukking in de nadruk die op het sparen door de jeugd werd gelegd. Sparen had een opvoedende waarde: jong geleerd, oud gedaan. Bovendien was men van mening dat het spaargedrag van kinderen ook dat van de (arbeidende) ouders gunstig kon beïnvloeden. In Rotterdam werd het schoolsparen reeds in 1875 ingevoerd. De meeste banken volgend dit voorbeeld in de eerste decennia van de twintigste eeuw. In de jaren dertig en veertig nam het jeugdsparen een grote vlucht: veel banken openden jeugdspaarbanken waar de kinderen rechtstreeks met de bank in contact konden komen. Speciaal materiaal werd ontwikkeld om de jeugd het doel en de noodzaak van het sparen bij te brengen. Ook de overheid stimuleerde het sparen onder de jeugd: in 1958 kwam een premiespaarregeling tot stand waarbij de jeugdige spaarders zich verplichten tot het sparen van een bepaald bedrag over een bepaalde termijn, aan het eind waarvan de overheid een premie van 10% uitkeerde. De regeling werd bekend onder de naam Zilvervloot. Pas de maatschappelijke veranderingen van de jaren zestig van de vorige eeuw maakten de doelstelling van de spaarbanken achterhaald. De spaarders ontwikkelden zich tot volwaardige klanten, die niet meer spaarden om er moreel op vooruit te gaan, maar om een auto of koelkast te kunnen aanschaffen. De toenemende sociale zekerheid maakte sparen voor de oude dag bovendien overbodig. Tezamen met de branchevervaging (zie verder) dwon- 1431-2 Versie 25.2-13 oktober 2016

gen deze veranderingen de spaarbanken een compleet op de nieuwe financiële wensen van de klant toegesneden dienstenpakket aan te kunnen bieden. Van spaarbank ontwikkelde de bank zich steeds meer tot gezinsbank, van sociale instelling werd zij een dienstverlenende, financiële instelling. Ook de houding ten opzichte van de jeugd begon te veranderen. Het schoolsparen boette in zeer korte tijd aan belang in. De jeugd werd meer benaderd als marktsegment: dat deel van de bevolking dat later potentiële klant van de bank zou worden. Speciale betaalrekeningen werden ontwikkeld, bijvoorbeeld de Piekfijn-rekening. Met deze veranderingen verdween de sociale component geenszins. Ondanks hun doelstelling was een groot aantal banken nooit in staat geweest sociale initiatieven te ondersteunen, omdat zij altijd een groot belang hechtten aan soliditeit. Vanaf de jaren zeventig van de twintigste eeuw werd echter opnieuw nadruk gelegd op de sociale doelstelling van de spaarbanken: er kwam aandacht voor maatschappelijke problemen als bijvoorbeeld het milieu en de Derde Wereld. Sponsoring van sport, cultuur en sociale instellingen moesten deze doelstelling verwezenlijken. Samenwerking Het grote succes van de Rijkspostspaarbank en de Boerenleenbanken noopten de spaarbanken tot modernisering en samenwerking. Onder de spaarbanken waren al voor 1870 stemmen opgegaan voor veranderingen, onder andere bij de Spaarbank te Rotterdam. Dagelijkse openstelling en de inrichting van bijkantoren werd bepleit. Ook het Hoofdbestuur van het Nut onderschreef deze doelstellingen in een rapport uit 1873. Pogingen tot veranderingen en eventuele samenwerking liepen echter steeds stuk op de autonome positie van de spaarbanken. Toen de pogingen van het Nut tot centralisering aan het begin van de twintigste eeuw op niets leken uit te lopen, besloot een vijftiental banken, waaronder vijf Nutsspaarbanken, in 1907 tot de oprichting van de Nederlandsche Spaarbankbond (NSBB). De Bond stelde zichzelf ten doel het sparen te bevorderen door het uitbreiden van openingsuren en bijkantoren, en het creëren van nieuwe spaarvormen. Onderlinge samenwerking zou moeten bijdragen aan een verbetering van de faciliteiten voor het publiek, aan een meer adequate interne controle en een betere verdeling van de belegde middelen. Overleg en uitwisseling van ervaringen binnen de Bond leidde tot administratieve reorganisaties (bijvoorbeeld de invoering van een inleggerskaarten-systeem) en tot de invoering van nieuwe spaarvormen als het spaarbusje en het schoolsparen. Ook werd meer nadruk gelegd op geschoold personeel. Tot dan toe werden alle functies doorgaans door bestuursleden waargenomen. Dit veranderde in loop van de twintigste eeuw, mede door de schaalvergroting en de mechanisering. Ook het Nut zette haar pogingen tot centralisatie voort, maar richtte zich daarbij na de oprichting van de NSBB alleen nog tot Nutsspaarbanken. In 1912 kwam een Accountantsdienst van de grond die was bedoeld voor adviezen over de administratie. Het animo onder de Nutsspaarbanken was gering. Wel droeg de Dienst ertoe bij dat verschillende spaarbanken hun boekhouding moderniseerden door het gebruik van een tabellarisch kasboek, een waardenboek voor de registratie van effecten, hypotheken en schuldbekentenissen en een inleggeradministratie op kaarten. Daarnaast gaf de Accountantsdienst adviezen over aanpassingen in statuten en reglementen, bedrijfsvoering, nieuwe spaarvormen als het spaarbusje en het schoolsparen, reclame en beleggingen. In 1924 richtten de NSBB en het Nut gezamenlijk het Spaarbankbureau op. Directe aanleiding was een in 1921 door de regering in het leven geroepen noodregeling, waarbij banken obligaties van overheidsinstellingen en spoorwegen tegen nominale waarde bij De Nederlandsche Bank in belening konden geven. De NSBB werd aangewezen om verzoeken van spaarbanken om toetreding tot de regeling te beoordelen. De financiële expertise van de Accountantsdienst noopte de Bond tot samenwerking. Het Spaarbankbureau had als taak het uitoefenen van deskundig toezicht en het geven van adviezen omtrent administratie en beheer van de aangesloten banken. Daarnaast stelde zij zichzelf ten doel de banken behulpzaam te zijn bij het aanpassen aan de moderne eisen van het spaarbankbedrijf en bij het maken van reclame. In 1930 werd het Bureau direct onder de Bond geplaatst. In 1927 sloot het Bureau een collectieve verzekering af tegen inbraak, fraude, risicos bij geldtransport en dergelijke. Plannen tot oprichting van een centraal beleggingsorgaan liepen vooralsnog op niets uit. Vanaf 1933 werden de aangesloten banken verplicht hun winst- en verliesrekening door het Spaarbankbureau te laten controleren. De inspanningen van het Spaarbankbureau leidden onder andere tot het uitbreiden van de spaarvormen. Het werd bij veel banken mogelijk te sparen voor periodieke betalingen als de inkomstenbelasting, huur en brandstoffen (vaak door middel van afhaaldiensten). Automatisch sparen werd mogelijk via het bedrijfssparen: wekelijks kon na de uitbetaling van het Versie 25.2-13 oktober 2016 1431-3

salaris een (vast) bedrag via het bedrijf bij de spaarbank worden ingelegd. In de jaren dertig en vroege jaren veertig werden in veel plaatsen speciale Jeugdspaarbanken opgericht. Sommige banken verstrekten zelfs op kleine schaal krediet. Na de invoering van de Post-, Cheque- en Girodienst (PCGD) in 1918, waarbij NSBB zich in 1920 aansloot, werd het mogelijk via de girorekening van de bank gelden giraal over te maken. Mede door deze vernieuwingen wisten de spaarbanken midden jaren twintig hun marktaandeel te heroveren. Overheidsingrijpen Vanaf de jaren dertig gingen er in de Tweede Kamer stemmen op om de greep van de overheid op de centrale bank (De Nederlandse Bank DNB) en de spaarbanken te vergroten. Dit kon pas na de Tweede Wereldoorlog goed worden geregeld, met name omdat de geldzuiveringsactie een strakke regie van bovenaf eiste. De positie van DNB als Centrale Bank werd neergelegd in de Bankwet (1948) en de Wet Toezicht Kredietwezen (1952). De centrale bank zou een adviserende én uitvoerende taak hebben. Haar taak was het bevorderen van de regulering van de waarde van de gulden. DNB belastte de NSBB met het bedrijfseconomisch toezicht op de spaarbanken. De Bond werd door het Ministerie van Financiën erkend als representatieve organisatie voor de algemene spaarbanken en werd betrokken bij overleg met DNB over voorschriften ten aanzien van liquiditeit en solvabiliteit. De NSBB kreeg de bevoegdheid bij alle spaarbanken inlichtingen in te winnen die zij voor haar taak nodig achtte. De spaarbanken werden verplicht jaarlijks een balans en winst- en toe te sturen evenals periodieke gegevens in de vorm van kwartaalstaten. De positie van de NSBB werd dus versterkt, maar pogingen tot verdere samenwerking, met name op het gebied van beleggen, liepen stuk. Pas in 1958 kwam een samenwerkingsverband op dit gebied tot stand: het Coöperatief Beleggingsfonds voor Spaarbanken G.A. Aanleiding vormde de afkondiging van de nieuwe Wet Toezicht Kredietwezen in 1957. De eisen voor solide belegging werden hierin aangescherpt, waardoor met name kleinere banken in de problemen kwamen. De belangstelling voor het Beleggingsfonds was dan ook groot. Andere vorm van samenwerking werden gevonden in de Stichting Spaarpropaganda en het Gezinsbegrotingsinstituut (voorloper van het NIBUD), beiden opgericht vanuit de NSBB. Het Gezinsbegrotingsinstituut werd in 1952 opgericht en had ten doel voorlichting te geven over de besteding van het inkomen. Ook de Rijkspostspaarbank en de boerenleenbanken traden tot het instituut toe. Een propagandacommissie was reeds in 1941 in het leven geroepen, wat onder andere resulteerde in de uitgifte van geschenkkaarten en felicitatiekaarten, van boekjes met een eerste inleg en de oprichting van Jeugdspaarbanken. Toen de overheid in 1948 de Nationale Spaarraad oprichtte, met als doel de reclame voor het sparen van bovenaf te regisseren, werd de commissie omgezet in de Stichting Spaarpropaganda. Haar voornaamste taak was het leiding geven aan gemeenschappelijke reclame en het verstrekken van reclamemateriaal waardoor de kosten voor individuele banken werden gedrukt. De Nationale Spaarraad werd overigens in 1953 alweer opgeheven wegens kritiek op haar geldverslindende campagnes. Modernisering Toenemende werkzaamheden en concurrentie dwongen de banken tot een modernere bedrijfsvoering en vanaf de jaren vijftig ook tot mechanisatie. Het kantorennetwerk werd in de tweede helft van de jaren in rap tempo uitgebreid, een trend die zich in de daaropvolgende decennia onverminderd voortzette. In de jaren vijftig en zestig werden ook mobiele kantoren (spaarbankautos of rijdende bijkantoren) ingericht, die op verschillende standplaatsen zitting hielden. Daarnaast werden de verschillende spaarvormen aanzienlijk uitbereid, waardoor de spaarbank zich ontwikkelde tot gezinsbank. De particulier kon bij deze bank voor al zijn geldzaken terecht: verzekeringen, deviezen, het boeken van reizen en het afsluiten van hypotheken, voor giro- en betaalrekeningen met cheques en later de pinpas, en tenslotte ook voor persoonlijke leningen. Door deze ontwikkelingen nam het onderscheid tussen spaarbanken en algemene banken snel af. Eind jaren vijftig en zestig werden bij verschillende banken elektronische boekhoudmachines ingevoerd, die verschillende administratieve handelingen in één konden verrichten. Door middel van op de machines aangesloten ponsbandapparaten konden bovendien delen van de administratie, bijvoorbeeld de renteberekening, elders worden verricht. De Spaarbank voor de Stad Amsterdam introduceerde als eerste in 1965 een computer waarmee drie loketmachines on-line waren verbonden. Ook Rotterdam kon zich een eigen computer veroorloven, maar voor veel kleinere spaarbanken was de automatisering wegens de enorme 1431-4 Versie 25.2-13 oktober 2016

kosten een probleem. Dit noodzaakte de banken tot samenwerking. In 1965 richtten enkele spaarbanken de Coöperatieve Administratiecentrale voor Spaarbanken (C.A.S.) op, waarbij veel kleinere banken zich aansloten. De centrale speelde in de automatisering van de spaarbankadministratie een voortrekkersrol. In 1972 besloot het C.A.S. tot aanleg van een landelijk netwerk waardoor alle spaarbanken on-line met een centrale computer verbonden waren. Hiertoe bouwde het C.A.S. een nieuw computercentrum te Woerden, het latere Computercentrum Bondsspaarbanken. In de eerste helft van de jaren zeventig hadden alle aangesloten spaarbanken via balieterminals rechtstreeks toegang tot de gegevens van rekeninghouders. Een grote stimulans tot automatisering vormde de enorme toename van girale betalingen. Naast de PCGD richtten de handelsbanken en boerenleenbanken in 1967 de Bankgirocentrale op, waarbij de spaarbanken zich in 1969 collectief aansloten. Concentratie Behalve op administratief vlak werd in de tweede helft van de jaren zestig ook op andere gebieden de noodzaak tot samenwerking gevoeld, bijvoorbeeld met betrekking tot rentepolitiek, dienstverlening en reclame. De samenwerking vond met name plaats in regionale verbanden. In de eerste helft van de jaren zeventig fuseerden verschillende spaarbanken tot regionale banken, die op hun beurt fuseerden tot grotere conglomeraten, bijvoorbeeld de Bondsspaarbank Breda. De fusies werden gestimuleerd door de samensmelting van andere banken en de daardoor toegenomen concurrentie: in 1964 fuseerden een aantal handelsbanken tot de ABN en de AMRO en in 1972 fuseerden de RPS en de PCGD tot de Postbank en de Raiffeissenbank en de Boerenleenbanken tot de Rabobank in. Andere banken, als de Spaarbank voor de Stad Amsterdam en de Spaarbank te Rotterdam, groeiden vooral door de overname van kleinere banken. In de jaren zeventig lanceerde de NSBB een discussie omtrent de herstructurering van het spaarbankwezen met het oog op de continuïteit van de spaarbanken. Grofweg tekenden zich twee kampen af: banken die streefden naar een klein aantal grote banken die hun kleine zusterinstellingen zouden opslokken, en banken die streefden naar regionale verbanden bijeengehouden door een overkoepelende landelijke centrale. De tweede visie won aanvankelijk terrein. In 1968 werd door 68 spaarbanken die lid waren van het Coöperatief Beleggingsfonds het besluit genomen een Bank der Bondsspaarbanken op te richten, die het Beleggingsfonds moest vervangen en optreden als een centrale bank. Alhoewel er van zowel grote als kleine banken veel bezwaar werd gemaakt, werd de Bank in 1970 opgericht. Zij kwam echter nooit echt van de grond door het particularisme van vooral kleinere banken en de vorming van steeds grotere eenheden. Door het ontstaan van een aantal grote, regionale banken die niet gesteld waren op inmenging van overkoepelende instanties, zou het fusieproces uiteindelijk in de richting gaan van hetgeen aanhangers van de eerste richting, waaronder de Spaarbank voor de Stad Amsterdam, die haar naam in 1979 symbolisch veranderde in Centrumbank, aan het begin van de jaren zeventig hadden voorgestaan. De fusietrend zou uiteindelijk uitmonden in de wens te komen tot de vorming van een landelijke spaarinstelling. De nieuwe Wet Toezicht Kredietwezen (WTK) uit 1979 wakkerde het aantal fusies aan. De oude WTK uit 1957 had het verstrekken van krediet aan particulieren en bedrijfsleven op zeer beperkte schaal mogelijk gemaakt. De nieuwe WTK van 1979 trok de richtlijnen ten aanzien van het bedrijfseconomisch toezicht voor spaarbanken en algemene banken gelijk. Het gevolg was dat aan de spaarbanken hogere solvabiliteitseisen werden gesteld. Ook werd een tweehoofdige leiding verplicht gesteld. Hierdoor kwamen veel kleinere banken in de problemen. In de jaren tachtig kreeg de zakelijke kredietverstrekking zijn beslag. In 1982 besloten NSBB en DNB tot het instellen van een overgangsregime voor spaarbanken die zich wilden toeleggen op bedrijfskredietverlening. De eisen voor toetreding, onder meer een adequaat administratief apparaat en een verantwoord draagvlak, bleken voor kleinere banken echter onhaalbaar. In 1981 fuseerden de Vereniging Centrumbank te Amsterdam, de Spaarbank Rotterdam en de Bondsspaarbank Breda tot de Stichting Centrumbank, in 1983 omgedoopt tot de Verenigde Spaarbank. Hierbij sloten zich in 1982 de Bondsspaarbank Zaanstad, de Zeeuwse Bondsspaarbank en de Spaarbank Goeree-Overflakkee, in 1983 de Boaz-Bank Vianen, in 1984 de Spaarbank Winsum en tenslotte in 1987 de Nutsspaarbank West-Nederland aan. In 1987 ontstond de Samenwerkende Nederlandse Spaarbanken (SNS) door een fusie tussen de Gelders-Utrechtse Spaarbank en de Spaarbank Limburg. In 1990 sloten zich hierbij de Bondsspaarbank Midden-, Noord- en Oost-Nederland en de Bondsspaarbank Centraal en Oostelijk Nederland aan. In 1991 fuseerde de SNS-groep met de Bank der Bondsspaarbanken. Eerder overleg tussen de Bank der Bondsspaarbanken met de Verenigde Spaarbank was afgeketst. Versie 25.2-13 oktober 2016 1431-5

Verschillende pogingen om tot samenwerking tussen SNS en VSB te komen, liepen op niets uit. Daarmee kwam de droom om tot één centrale spaarbank te komen, uiteindelijk toch niet uit. Geschiedenis van het archief Het Historisch Archief van de VSB-Bank (hierna HA) is ontstaan als gevolg van de fusiegolf die begin jaren tachtig leidde tot de vorming van de Verenigde Spaarbank. In 1981 gingen drie grote regionale spaarbanken: de Vereniging Centrumbank te Amsterdam, de Spaarbank Rotterdam en de Bondsspaarbank Breda samen in de Stichting Centrumbank, twee jaar later omgedoopt in de Stichting Verenigde Spaarbank. Ook andere spaarbanken zoals de Zeeuwse Bondsspaarbank en Bondsspaarbank Winsum sloten zich hierbij aan. In 1986 werd de stichting omgezet in de VSB Groep NV. waarin een jaar later ook de Bondsspaarbank West-Nederland opging. Vanaf 1984 werden de archieven van deze spaarbanken en hun vele voorgangers onder de naam Historisch Archief van de Verenigde Spaarbank centraal beheerd in het in 1985 geopende hoofdkantoor te Utrecht. Behalve archiefmateriaal werden in het HA ook allerlei andere zaken die voor de geschiedenis van het bedrijf van belang waren opgenomen zoals promotiemateriaal, publicaties van en over de spaarbanken en audiovisueel materiaal. Daarna kwam in de jaren tachtig en begin jaren negentig veel recent PR-archief van de VSB in het HA terecht. Nadat de VSB Groep NV in 1990 onderdeel was geworden van Fortis veranderde het beleid ten aanzien van het bedrijfsarchief. Toen in 1991 en 1992 ook de Bondsspaarbank Schiedam Vlaardingen, de Gemeente Spaarbank Doetinchem en de Nutsspaarbank te s Gravenhage zich aansloten bij de VSB Groep NV. werden hun archieven niet meer aan het HA toegevoegd. Schiedam en Den Haag droegen hun archieven beide over aan de plaatselijke gemeentelijke archiefdienst. Toen in 1993 het nieuwe hoofdkantoor van VSB in gebruik werd genomen werd het HA elders opgeslagen Vanaf ca.1996 lag het, in afwachting van een betere bestemming, opgetast bij Fortis Archiefbeheer te Schiedam. De ordening die in de jaren tachtig in het archief was aangebracht was inmiddels geheel zoekgeraakt, waardoor raadpleging van de stukken buitengewoon lastig was. Lang niet alle bewaarde archivalia van voorgangers van de VSB bevinden zich in het HA. Verschillende spaarbanken hebben hun archieven in het verleden bij het fuseren geheel of gedeeltelijk overgebracht naar de plaatselijke openbare archiefbewaarplaats. Voor de negentiende eeuw bevinden veel relevante stukken zich bovendien in de archieven van de diverse departementen van de Maatschappij tot Nut van t Algemeen, waaruit de plaatselijke spaarbanken zijn voortgekomen. Deze archieven worden over het algemeen eveneens bij gemeenteof streekarchieven beheerd. Zoals hierboven beschreven is het HA van de VSB in de jaren 1984 1990 bijeengebracht. De collectie bestaat vrijwel geheel uit zogenaamde gedeponeerde archieven van voorgangers van de Stichting Centrumbank/VSB en de VSB Groep NV. Opvallend is dat de VSB haar archivalia uit de jaren na 1981 geen plek heeft gegeven in het HA. Uitzondering vormen de stukken van de afdeling PR, die voor de kennis van de eigen bedrijfsgeschiedenis klaarblijkelijk van meer belang werden geacht dan bijvoorbeeld de directiearchieven. Na 1990 bleven nieuwe aanvulling echter uit en raakte het beheer van het archief in verval. Als criterium voor de verspreiding van de archieven over de diverse archiefinstellingen is de clustering van de spaarbanken van vlak voor de fusie met de VSB/VSB Groep NV als uitgangspunt genomen. Dit levert een bundeling van spaarbankarchieven op regionaal niveau op die prima aansluit bij het aanbod van archiefbewaarplaatsen in de diverse delen van het land. Een uitgewerkt overzicht van deze indeling is te vinden in bijlage 1. In dit overzicht is ook aangegeven in welke archiefbewaarplaatsen zich reeds delen van archieven van de in het HA vertegenwoordigde spaarbank bevinden Het archief van de Verenigde Spaarbank en rechtsvoorgangers is vrij fragmentarisch overgeleverd. De enige archieven die redelijk compleet zijn, zijn die van de Spaarbank voor de Stad Amsterdam en de Spaarbank te Rotterdam. Van enkele archieven is bekend dat materiaal verloren is gegaan tijdens de Tweede Wereldoorlog, het betreft hier onder andere de archieven van de Nutsspaarbank te Middelburg en de Spaarbank te Rotterdam. Daarnaast zijn een aantal archiefbestanden van de Nutsspaarbanken van Breda, Gouda, Holwierde en Haarlem al in het bezit van de gemeentearchieven van die plaatsen. Verder zal vermoedelijk ook door de vele fusies archiefmateriaal verloren zijn gegaan. Tijdens het inventariseren konden van een aantal archiefbescheiden de desbetreffende archiefvormers niet meer achterhaald worden. Verantwoording van de inventarisatie Het archiefschema werd zoveel mogelijk aangepast aan dat van de inventaris van het archief van de Rotterdamsche Bank N.V. en rechtsvoorgangers zodat er meer uniformiteit zou ontstaan voor wat betreft de inventarissen van de diverse banken. Hierbij moet echter wel worden opgemerkt dat bij deze inventaris de nadruk kwam te liggen op de kernactiviteit van de spaarbanken: 1431-6 Versie 25.2-13 oktober 2016

het sparen. Voor de indeling van het archief is afgezien van een indeling naar organisatie en gekozen voor een ordening naar functie waarbij de belangrijkste hoofdtaak het sparen was. De uit de hoofdtaak voortgevloeide nevenfuncties zijn als subrubrieken hieronder geplaatst. Als redenen voor de ordening naar functie kunnen worden aangevoerd: dat door de groei van de instelling, een steeds verder doorgevoerde arbeidsverdeling, hergroepering van functies e.d., de organisatiestructuur continu de nodige aanpassingen ondergingen. Keuze voor de structuur van een bepaald moment zou hierdoor voor een nodeloos ingewikkeld schema hebben gezorgd. Een tweede reden is dat in bepaalde gevallen stukken betreffende eenzelfde onderwerp over meerdere rubrieken verspreid zouden raken; vaak hadden verschillende afdelingen bemoeienis met eenzelfde onderwerp of zaak. Ordening naar organisatie zou hier rubrieken met een te grote verscheidenheid aan onderwerpen hebben opgeleverd. Binnen het gehele bestand van ca. 185 meter waren ongeveer 93 archiefvormers te onderscheiden. Tijdens de inventarisatie is het archief geschoond. Behalve de gebruikelijke categorieën als dubbelen, concepten en afschriften en bancair niet interessant materiaal, werden bibliotheekmateriaal, audiovisueel materiaal en 3D materiaal afgescheiden. Dit materiaal is weer teruggezonden naar het depot van Fortisarchiefbeheer te Schiedam. Er is uiteindelijk ca. 70 meter op vernietiging gezet. Bij het selecteren op vernietiging en bewaring werden de criteria in de publicatie bewaartermijnen in een bedrijfsarchief van de Nederlandse Vereniging van Bedrijfsarchivarissen als leidraad gehanteerd. Bij archiefstukken die specifiek waren voor het (spaar)bankbedrijf en niet in de lijst voorkwamen, werd overleg gepleegd met het Nederlands Economisch Historisch Archief en op het gebied deskundige bedrijfshistorici. Het archief werd ontdaan van alle metalen en plastic hechtmiddelen. Elke inventaris werd van een beknopte inleiding voorzien. Na de voltooiing van de inventarisatie zijn de archieven vervolgens verspreid over de verschillende archiefdiensten. Als cesuur is in principe het jaar 1986 aangehouden dit vanwege het feit dat per 1 januari 1986 Stichting Verenigde Spaarbank ophield met bestaan en haar taken werden overgenomen door de Verenigde Spaarbank N.V. Het archief is openbaar, met uitzondering van die bescheiden die de persoonlijke sfeer van de diverse medewerkers en hun nabestaanden zouden kunnen raken. Spaarbank voor de Stad Amsterdam, vanaf 1979 Centrumbank, 1818-1981 Inleiding Oprichting In april 1847 werd door enkele ingezetenen van Amsterdam een circulaire verspreid waarin zij meedeelden dat zij voornemens waren, een spaarbank op te richten. Er werd een Garantie- Kapitaal opgericht, dat bestond uit 400 certificaten 2,5% Werkelijke Schuld á fl. 1000,=. Voor elk certificaat zou een aandeel worden afgegeven,waarvan de houder slechts de rente zou blijven genieten van het certificaat. In februari van het jaar 1848 was het garantie-kaptiaal voltekend zodat op 20 juni van het jaar 1848 de eerste zitting voor inbreng in het Huiszitttenhuis aan de Prinsengracht kon plaats hebben. Het Bestuur Het algemeen bestuur werd opgedragen aan de Raad van Bestuur, bestaande uit 12 leden, benoemd op een algemene vergadering van de aandeelhouders in het garantie-kapitaal. Uit de leden van de aandeelhouders in het garantie-kapitaal werd een Permanente Commissie van 7 leden benoemd, aan wie de dagelijkse werkzaamheden werden opgedragen. Daarnaast bestond er een commissie van 9 leden gekozen uit de aandeelhouders in het garantiekapitaal die het recht hadden om alle openingen van zaken te vorderen welke zij wenselijk achten en bij de overlegging de balans met bijlagen ter inzage te mogen nemen. Deze taak ging in 1858 bij de statutenwijziging over op de Raad van Commissarissen. Het waarnemen van de zittingen voor het in ontvangst nemen en terugbetalen van spaargelden en het beleggen van de ingebrachte gelden geschiedde bij toerbeurt door 2 leden van de Permanente Commissie. Bij de statutenwijziging van 1858 werd het onderscheid tussen de Raad van Bestuur en de Permanente Commissie opgeheven. Een Financiële Commissie werd met het geldelijk beheer belast, zij zorgden o.a. voor de nodige kasmiddelen en voor een voldoende voorraad livretten daarnaast hielden zij het transport van de aandelen in het garantiekapitaal in een register bij. Ook verzorgden zij de beleggingen en hielden toezicht op de boekhouding. De commissie werd gecontroleerd door de Commissie van Toezicht. De Huishoudelijke Commissie had de zorg over het archief en het mobilair. Later had deze commissie ook een zeer actief aandeel in de huisvesting en de hiervoor benodigde verbouwingen. Een mijlpaal in de geschiedenis van de bank waren de veranderingen welke in de jaren 1903 en Versie 25.2-13 oktober 2016 1431-7

daarna hun beslag kregen. Tot dusverre waren de zittingen alle nog steeds door ten minste een bestuurslid waargenomen. Door de uitbreiding van de zittingen was het niet langer wenselijk dit systeem te handhaven. Om niet de eind verantwoordelijkheid van het Bestuur t.o.v. de inbrengers te verzwakken werd een Commissie van Controle op de zittingen benoemd, waarvan de leden waren aangewezen om beurtelings een zitting bij te wonen. In februari 1910 werd na goedkeuring van de desbetreffende voorstellen door het bestuur en algemene vergadering de dagelijkse leiding van de werkzaamheden bij de bank aan een door het bestuur benoemde directeur opgedragen. De financiën bleven voor zover niet het dagelijks beheer betreffende, in handen van een nieuwe Commissie uit het bestuur, de Commissie van Beheer. Hiermee werd het tijdperk afgesloten waarin het beheer en leiding van de bank uitsluitend door de bestuursleden werden waargenomen. In mei 1923 werden de statuten opnieuw gewijzigd. Met deze wijziging was er een eind gekomen aan het tijdperk waarin het Bestuur door middel van de Commissie van Beheer tezamen met de directeur beherend optrad. Het beheer werd vanaf toen opgedragen aan de Directie onder toezicht van een nieuwe Raad van Toezicht. In 1967 vond opnieuw een statutenwijziging plaats. Ditmaal werd de directie belast met het bestuur van de bank. Het toezicht en de controle werden opgedragen aan de Raad van Toezicht. De functie van Commissaris kwam te vervallen. In 1973 werden opnieuw de statuten gewijzigd als gevolg van de fusiegevolg die in de afgelopen drie jaar had plaats gevonden. Als gevolg daarvan werd de Raad van Toezicht ontbonden om plaats te maken voor twee nieuwe raden: de Raad van Commissarissen en de Raad van Advies. Bij de statutenwijziging van 1977 werd de Raad van Advies opgeheven. Huisvesting In de eerste jaren werden de zittingen voor het inbrengen en uitbetalen van spaargelden elke dinsdagavond van zes tot acht uur in het Huiszittenhuis gehouden. In 1858 werd besloten nog een gebouw te huren van de gemeente genaamd de Mille Colonnes, aan de O.Z.Voorburgwal 302, naast de Bank van Leening. Dit gebouw werd tot Hoofdbureau ingericht. Hier kon per 1 maart 1858 op de dinsdagavond het geld worden ingebracht en uitbetaald. In het hulpbureau het Huiszittenhuis werd vanaf toen alleen gelegenheid tot het storten van gelden gegeven. In mei 1859 werd besloten om nog een hulpbureau voor het inbrengen van geld op te richten. Dat hulpbureau werd in het Schotsche Veem op 2 augustus van datzelfde jaar geopend. In 1861 werd door het stedelijk bestuur meegedeeld dat het lokaal de Mille Colonnes tot openbare school werd ingericht. Het bestuur van de bank kocht daarop in de maand december van dat jaar een huis op de Oude Turfmarkt. Door een grondige verbouwing van het pand kon het bureau van inbreng en uitbetaling gescheiden worden (uitbetaling in bovenlokaal, inbreng in benedenlokaal). In 1869 deed zich de gelegenheid voor om het naastgelegen gebouw te kopen, dit werd samengevoegd met het hoofdkantoor. De architect G.J.B. Salm voerde deze opdracht uit. Door deze uitbreiding van het Hoofdbureau konden er ook meer zittingsdagen voor inbreng en terugbetaling gehouden worden. In hetzelfde jaar werd het hulpbureau van het Schotsche Veem, waar de pokken waren uitgebroken, naar het Zeemanshuis verplaatst alwaar het tot 1940 gevestigd bleef. Daar het lokaal van het Huiszittenhuis door het stedelijk bestuur tot hoofdwacht van de brandweer werd ingericht verhuisde dit hulpbureau in mei 1873 naar het Koning Willemshuis in de Egelantiersstraat. Met het oog op de uitbreiding van de stad aan de Zuidzijde, werd een nieuwe hulpbureau geopend in de Openbare Armenschool no. 28 aan de Weteringschans. Op 11 juli 1881 kon het nieuwe hoofdgebouw worden geopend, met aanzienlijk verruimde zittingstijden: afgezien van de zaterdag was toen het reeds lang gekoesterde ideaal van dagelijkse openstelling van de bank bereikt, elke dag van 10:30u tot 11:30u en 18:30u tot 20:30u. In 1903 werd uiteindelijk ook de zaterdag hieraan toegevoegd. In de bestuursvergadering van 11 mei 1911 werd tot een grondige verbouwing van het hoofdkantoor besloten. Perceel singel 544 werd bij het gebouw getrokken. De opdracht tot de verbouwing werd aan de architect C.B. Posthumus Meyjes gegeven. In oktober 1913 werd het nieuwe Hoofdbureau feestelijk geopend. Tegelijk met de opening van het verbouwde hoofdbureau ging de spaarbank over tot het voor spaarders beschikbaarstellen van kleine loketten in een van de kluizen van de bank. Zij gingen hierin de spaarbanken in Nederland voor. In de tweede helft van de jaren 30 was het hoofdbureau aan een nieuwe verbouwing toe ditmaal o.l.v. architect Ir. G.J. Langhout. Hiervoor werden allereerst het perceel Regulierdwarsstraat 73 en het achtergedeelte van het pand Singel 542 gesloopt. Over de volle breedte van de panden aan de Regulierdwarsstraat werd een nieuw pand opgetrokken, eind 1938 kwam de verbouwing 1431-8 Versie 25.2-13 oktober 2016

gereed. Op 15 januari 1958 werd aan de bank een bouwvergunning verleend voor de herbouw van het hoofdkantoor. Op 22 april 1964 wordt het kantoor door de toenmalige minister van Financiën geopend. In de loop der jaren groeide de bank aanzienlijk. Het aantal bijkantoren werd fors uitgebreid in 1965 alleen al waren er naast het hoofdkantoor, 26 bijkantoren en 36 rijdende bijkantoren. Door de verschillende fusies die Amsterdam in de periode 1967 1973 kwam het totaal aantal kantoren op 118 te staan. Hiermee was de Spaarbank voor de Stad Amsterdam een van de grootste banken van Nederland geworden. In 1976 werd de interne organisatie van de kantoren aangepast. De kantoren werden ingedeeld in tien rayons, elk geleid door een rayonbeheerder met eigen bevoegdheden, de administratieve en begeleidende arbeid werd op het hoofdkantoor gebundeld. Samenwerking, fusies en naamsverandering Sinds 1918 bestond er tussen de bank en de Amsterdamsche Volksbank al een nauwe samenwerking. De Amsterdamsche Volksbank werd op 1 november 1892 opgericht met als doel: het verstrekken van leningen aan industrieelen en neringdoenden uit de volksklasse teneinde hen in hun bedrijf te steunen en het geven van glegenhied, gelden rentegevend te beleggen. In 1969 zou deze bank fuseren met de Spaarbank voor de stad Amsterdam Op 9 juni 1967 sloot de Verenigde Spaarbanken Aalsmeer (1818 1890) zich bij de SSA aan. De werkzaamheden werden als bijkantoor van de bank voortgezet onder de naam Spaarbank Aalsmeer. Op 1 januari 1971 fuseerde de bank met de Nutsspaarbank voor de Zaanstreek, de Bondsspaarbank Hoorn. In juni 1971 werd besloten tot fusie met de Stichtse Bondsspaarbank. De naam Stichtse Bondsspaarbank zou gewoon in gebruik blijven. In 1972 kwam de fusie met de Nutsspaarbank te Weesp tot stand. In 1973 fuseerde de bank met Stichting Spaarbank der Vereniging Hulpbetoon te Assendelft. In 1979 werd de naam Spaarbank voor de Stad Amsterdam gewijzigd in Vereniging Centrumbank. Door de invoering van de naam Centrumbank konden alle 123 kantoren zich naar buiten als een duidelijke eenheid manifesteren. In 1980 kwam nog de fusie tussen de Bondsspaarbank Zaanstad en de Centrumbank tot stand. In 1981 zou de rechtspersoonlijkheid van de bank worden gewijzigd en werd de bank de Stichting Centrumbank. De archiefbescheiden van die bank zijn niet in deze inventaris opgenomen maar in de inventaris van de Stichting Centrumbank, sinds 12 september 1983 Verenigde Spaarbank. De inbrengers Aan de inbrenger van de bank werd als afschrift van zijn rekening met de Bank afgegeven een boekje, genaamd livret. In deze livretten werd als eenigst bewijs van rekening met de Bank elke inbreng en terugbetaling aangetekend erkend door de handtekening van een der bestuursleden. Ten tijde van de automatisering werd het spaarbankboekje vervangen door de rekeningenafschriften zoals wij die nu nog kennen. De oorlogsjaren Met de bezetting van Nederland door de Duitsers en hun maatregelen werden de bank en haar spaarders getroffen. Eind 1940 werden de kluisloketten door de Duitsers leeggeroofd. In augustus 1941 begon Lipmann II haar praktijken t.a.v. Joodse vermogensbestanddelen. Uit eigen beweging en zonder overlegging van het boekje werd door de bank niets naar Lipmann II overgeboekt. In de nacht van 26 op 27 april trof de spaarbank een grote ramp door de brand van het Hoofdbureau, ten gevolge van het neerstorten van een vliegtuig. Na de nodige herstelwerkzaamheden kon het hoofdgebouw een half jaar later weer betrokken worden. Oprichting van de Nederlandse Spaarbankbond (NSBB) De SSA was in deze jaren nauw betrokken bij de oprichting van de Nederlandse Spaarbankbond (NSBB). De gevolgen van de aansluiting bij de NSBB waren dat de propaganda enorm werd gestimuleerd, invoering jeugdsparen en spaarbusjes. Versie 25.2-13 oktober 2016 1431-9

Bijzondere spaarvormen School- en jeugdsparen In de jaren 1874/1875 werd geprobeerd om het schoolsparen in te voeren, door gebrek aan arbeidskrachten en medewerking van de scholen werd het schoolsparen na enkele jaren gestaakt. In 1909 werd nogmaals een poging ondernomen tot de invoering van het schoolsparen. De reacties waren echter zo negatief dat het tot een uitvoering van de plannen niet kwam. Pas in 1941 werd een succesvolle poging ondernomen om het Jeugdsparen te stimuleren. In 1941 besloot de Raad van Toezicht op voorbeeld van de Nutsspaarbank te Groningen, over te gaan tot het oprichten van Jeugdspaarbanken welke van 6 14 jaar gelegenheid gaven tot het regelmatig sparen van kleine bedragen. In oktober 1941 werd de eerste Jeugdspaarbank in het Wijkgebouw Westerwijk aan de Adm. de Ruijterweg geopend. Aan de kinderen werden knipkaarten ter beschikking gesteld, waarop d.m.v. een knip de stortingen konden worden gewaarmerkt, waarbij ieder knipmerk een storting van 5 cent aangaf. In 1943 konden nog 3 jeugdspaarbanken worden geopend terwijl de propaganda d.m.v. filmvertoningen in de omliggende scholen regelmatig werd voortgezet. Op 1 oktober 1958 trad de Jeugdspaarwet in werking waarbij aan de jeugd van 15 20 jaar op hun in een periode van zes jaar bij elkaar gespaarde spaartegoed een van overheidswege premie van 10% werd gegeven. In aanwezigheid van de pers en radio reikte de Wethouder voor sociale Zaken op 1 oktober 1958 het eerste Jeugdspaarbankboekje uit. In 1962 werd aanvang gemaakt met de plaatsing van spaarautomaten in enkele scholen te Amsterdam Spaarbusjes Oorspronkelijk bij de spaarbanken in Amerika in toepassing gebracht, verscheen het spaarbusje als faciliteit bij de Nederlandse spaarbanken het eerst bij de Nutsspaarbank te Groningen, welke in 1906 met de afgifte van die busjes begonnen was. De SSA ging in 1907 over met de uitgifte van deze busjes. De sleutel van de busjes bleef bij de spaarbank berusten, de busjes werden aan het bureaus van de bank geopend terwijl de inhoud als inbreng op het corresponderende boekje werden bijgeboekt. Propaganda Op gezette tijden werd sinds de oprichting van de bank publiciteit gegeven aan haar bestaan en resultaten. Zo werden omstreeks 1860 brochures en aanplakbiljetten verspreid, terwijl regelmatig door middel van advertenties in de dagbladen de aandacht op de bank gevestigd werd. Balansen en rentezittingen werden steeds gepubliceerd. Een meer systematische propaganda begon echter pas in de jaren na 1930 toen ook van de zijde van de NSBB de aandacht op de specifieke spaarbankpropaganda gevestigd werd. Door de jaren heen deed de bank aan allerlei propaganda activiteiten. Zo werd met het Gemeentelijk Vervoerbedrijf werd een contract gesloten voor het ophangen van een grote rinkelende spaarbus in de trams. Door een minder goede behandeling van het materiaal kwam deze reclame niet geheel tot haar recht. Daarnaast werden in de trams folders beschikbaar gesteld waarin het publiek gewezen werd op de in financieel opzicht veelal zo bezwaarlijke gevolgen van het kopen op afbetaling. In 1965 werd er zeer veel aandacht besteed aan de Wereldspaardag. In de week voorafgaand aan de Wereldspaardag (29 oktober) reed een propaganda-tram door de stad. Ponywagens met spaarvarkens ondersteunden deze propaganda in de stadsgedeelten zonder tramverbindingen. De bank toonde ook op maatschappelijk gebied een grote betrokkenheid. Zo stelde de bank de geldtel- en sorteermachines beschikbaar voor het tellen van straatcollecten; de eerste collecte betrof die voor de getroffenen door de overstromingsramp in Tuindorp Oostzaan in 1960. Voor de marathon televisie actie Open-Het-Dorp in 1962 werden de geldtel- sorteermachines beschikbaar gesteld. In samenwerking met de VARA werd op 14 maart 1966 ten behoeve van de slachtoffers van de branden in de binnenstad een inzamelingsactie gehouden met als hoogtepunt een directe uitzending van de Van Harte actie vanuit het hoofdkantoor. Ten behoeve van de Turkse gastarbeiders in het woonoord Ataturk yurdu werden speciale zittingen gehouden. Uitbreiding van de dienstverlenende activiteiten en automatisering van de administratie Door de opkomst van de handelsbanken zag de bank zich genoodzaakt zich niet alleen te concentreren op haar kerntaak, het sparen, maar ook andere dienstverlenende activiteiten te ontplooien Zo werd in 1960 begonnen met de mogelijkheid voor de spaarders om hun geld in te wisselen voor vreemde valuta en omgekeerd. Daarnaast kon de spaarder per 1 januari 1961 door bemiddeling van de bank een ongevallen en bagageverzekering afsluiten. Verder werd overgegaan tot de complete behandeling van salarisrekeningen, met inbegrip van de uitvoering van het daarmede samenhangende betalingsverkeer en de verstrekking van betaalcheques. Vanwege de 1431-10 Versie 25.2-13 oktober 2016

toename van het aantal rekeningen was het noodzakelijk dat de administratie geautomatiseerd werd. Amsterdam was in 1964 de eerste spaarbank die de computer invoerde. Bij drie loketten werden zogeheten on-line machines geplaatst, zo konden klanten op alle kantoren rechtstreeks geholpen worden en het bespaarde bewerkelijke bijschrijven van tegoeden. Op 21 juli 1965 stelde de burgemeester van Amsterdam de installatie officieel in gebruik. In 1966 werden ook de administraties van de hypotheken en leningen geautomatiseerd. Per 1 mei 1970 kon het online systeem ook vreemdgeld notas verwerken. In 1970 waren ook alle bijkantoren aangesloten op de on-line machines. In 1971 werden ook de rijdende bijkantoren in verbinding gesteld met het on-line systeem. NB: In het archief van het Hoofdbestuur van de Maatschappij tot Nut van t Algemeen (GAA, toegangsnr. 211) bevindt zich een Wet voor de Spaarbank opgericht door de beide Amsterdamse Departementen van de Maatschappij tot Nut van t Algemeen, wijziging 18 oktober 1826; en gewijzigde statuten van de Spaarbank voor de Stad Amsterdam 1897 (inventarisnummer 491). Nutsspaarbank, later Spaarbank Aalsmeer van 1818 1818-1965 De Nutsspaarbank te Aalsmeer werd in 1818 door het Departement Aalsmeer van de Maatschappij tot Nut van t Algemeen opgericht. De spaarbank sloot zich niet aan bij de Nederlandse Spaarbankbond. In 1965 fuseerde zij met de Spaarbank Nut en Genoegen te Aalsmeer tot de Verenigde Spaarbank Aalsmeer. Spaarbank van de vereniging Nut en Genoegen te Aalsmeer, 1890-1965 De spaarbank van de vereniging Nut en Genoegen werd in 1890 opgericht. In 1936 sloot de bank zich aan bij de Nederlandse Spaarbankbond. In 1965 fuseerde zij samen met de Spaarbank te Aalsmeer tot de Verenigde Spaarbank Aalsmeer. Vereniging De Amsterdamsche Volksbank 1892-1969 (1970) De Vereniging De Amsterdamse Volksbank werd op 1 november 1892 opgericht. Haar doel was tweeërlei: het verstrekken van leningen aan industrieelen en neringdoenden uit de volksklasse teneinde hen in hun bedrijf te steunen, en het geven van gelegenheid, gelden rentegevend te beleggen. De Volksbank was daarmee een van de oudste instellingen die tegen een verantwoorde rente persoonlijke leningen aan de gewone man verstrekte. In 1950 werd de doelstelling aangepast op de veranderde maatschappelijke structuren en werkwijze van de bank. Toegevoegd werd dat de bank in het algemeen op zowel maatschappelijk als zakelijk verantwoorde wijze [beoogde] te voorzien in de behoefte aan volkskrediet. Ten behoeve van de kredietverlening verstrekte het Departement Amsterdam der Maatschappij tot Nut van t Algemeen in 1892 een rentedragende lening van fl. 20.000,-, onder bepaling dat het Departementsbestuur het recht kreeg zowel in de Raad van Commissarissen als in het bestuur één lid te benoemen. Tot het verkrijgen van middelen werd verder een grondkapitaal gevormd, verdeeld in aandelen van 100 gulden. Voorts bestond het bedrijfskapitaal uit schenkingen en legaten, rentedragende schuldbrieven en spaar- en depositogelden en andere geldleningen op korte termijn. De leiding van de Vereniging berustte bij het bestuur dat onder toezicht stond van de Raad van Commissarissen. Leden van bestuur en raad waren onbezoldigd en moesten aandeelhouders in het grondkapitaal zijn. Het bestuur stelde een bezoldigde secretaris en boekhouder aan. Wekelijks werd op een vaste tijd zitting gehouden. Met de Spaarbank voor de Stad Amsterdam bestond vanaf ca. 1918 een nauwe samenwerking. Voor het verstrekken van de persoonlijke leningen betrok De Amsterdamse Volksbank de benodigde middelen van de Spaarbank. De Spaarbank droeg de bij haar binnenkomende aanvragen voor persoonlijke leningen over aan de Volksbank. Voorts kon de betaling van aflossingen en rente op de leningen van de Volksbank aan alle kantoren van de Spaarbank worden verricht. De contacten werden nog eens verstevigd toen de Volksbank per 1 juli 1968 werd gevestigd in het hoofdkantoor van de Spaarbank aan de Singel 548. Tot en met 1956 was zij daar ook gevestigd. Versie 25.2-13 oktober 2016 1431-11