2012-2013 DIDACTISCHE DOCUMENTEN VAN DE EIGEN LEEFOMGEVING, LOMMEL Studiegebied Lommel Esther Geuens 1SA2 Aardrijkskunde - Biologie
INHOUDSOPGAVE Lijst met figuren... 3 Lijst met bijlagen... 5 Hoofdstuk 1: beschrijving van het studiegebied... 6 1. Kaartuitsnede topografische kaart 1:100 000... 6 2. Mindmap... 7 3. Historische kaarten... 8 4. Typische kenmerken...10 Hoofdstuk 2: Analyse van de belangrijkste elementen op een topografische kaart...11 1. Coördinaten bepalen woonplaats...11 A. UTM-coördinaten...11 B. Lambert-Coördinaten...11 C. Geografische Coördinaten...11 2. Declinatie tov het magnetische noorden voor de UTm en Lambertcoördinaten...12 3. Uitsnede topografische kaart leefomgeving 1:20000...13 A. Afstand woning tot 3 vaak bezochte plaatsen (vogelvlucht)...13 B. Oppervlakte typerend landschapselement...13 C. Aanduidingen op topografische kaart...13 4. Altimetrische en planmetrische fiche...14 A. Altimetrisch punt...14 B. planmetrisch punt...14 Hoofdstuk 3: Analyse van landschap en reliëf m.b.v. de topografische kaart...15 1. Lengte- en dwarsprofiel beek...15 2. reliëfdoorsneden in Google Earth...15 3. Hoogteoverdrijving maquette...15 4. Berekening Verval en verhang Beek...16 A. Verval...16 B. Verhang...16
5. Hellingsgraad...16 6. Waterscheidingslijn en droog dal aanduiden op kaart...16 Hoofdstuk 4: Gesteenten in de eigen leefomgeving...17 1. Natuursteen in reclamefolders...17 2. Kunsteen in reclamefolders...18 3. Bouwmaterialen eigen woning en historische gebouwen...19 Hoofdstuk 5: Geologie en geomorfologie van de eigen leefomgeving...22 Deel 1: analyse en verklaring van reliëf in de eigen leefomgeving...22 A. Landschapsfoto s van het reliëf...22 B. Analyse reliëf...23 C. Anaylse bodemprofiel...23 D. Vereenvoudigde kaart tertiaire lagen in eigen leefomgeving...23 E. Samenstelling belangrijkste tertiaire lagen...23 F. Synthesetekst: analyse reliëf, bodem en ondergrond...25 Hoofdstuk 6: bebouwing en bevolking...26 1. Collages: vormen van bebouwing...26 2. Afbakening bebouwde kern Lommel...26 3. Transect doorheen bebouwing Lommel...26 4. Tabel: bespreking stedelijke kern, verstedelijkte kern en plattelandskern...28 A. afbeeldingen Stedelijke kern Eindhoven...29 B. Afbeeldingen verstedelijkte kern - Lommel...30 C. Afbeeldingen plattelandskern - Lommel...31 5. Berekening bevolkingsevolutie Lommel...32 6. Grafiek bevolkingsevolutie Lommel (laatste 20 jaar)...32 7. Bevolkingskenmerken Lommel...33 A. Grafieken m.b.t. de bevolkingskenmerken...33 B. Bespreking bevolkingskenmerken Lommel...34 Bibliografie...35
LIJST MET FIGUREN Figuur 1: Kaartuitsnede leefomgeving Figuur 2: Lommel op de kaart van Krayenhoff Figuur 3: Kaart van Vandermaelen 1/80 000 Figuur 4: Berekening declinatie Figuur 5: JOC De Lommert, in Lommel Figuur 6: Sint-Pietersbandenkerk te Lommel Figuur 7: Reliëfdoorsnede lengteprofiel Eindergatloop, Lommel (Google Earth) Figuur 8: Reliëfdoorsnede dwarsprofiel Eindergatloop, Lommel (Google Earth) Figuur 9: Leisteen in een reclamefolder van Gamma Figuur 10: Graniet in een reclamefolder van Blokker Figuur 11: Porselein in een reclamefolder van Action Figuur 12: Vloertegels aangeboden door Gamma Figuur 13: Voorgevel eigen woning (eigen genomen foto) Figuur 14: Gaanderij aan voordeur (Eigen genomen foto) Figuur 15: Tafelblad keuken (Eigen genomen foto) Figuur 16: Vloertegels keuken en living (Eigen genomen foto) Figuur 17: St. Pietersbandenkerk Lommel (Eigen genomen foto) Figuur 18: rechterzijgevel St.-Pietersbandenkerk Lommel (Eigen genomen foto) Figuur 19: Oud burgemeestershuis Lommel (eigen genomen foto) Figuur 20: Rechterzijgevel oud burgemeestershuis Lommel (Eigen genomen foto) Figuur 21: Hoog Kattenbos, Lommel Figuur 22: Hoeverdijk, Lommel Figuur 23: Zandstraat, Lommel Figuur 24: Ploegstraat, Lommel Figuur 25: Analyse bodemprofiel Figuur 26: Bebouwde kern met transect - Lommel Figuur 27: Stedelijke kern, Eindhoven (Google Earth)
Figuur 28: Philips Stadion, Eindhoven Figuur 29: Grote winkelstraat, Eindhoven Figuur 31: Verstedelijkte kern, Lommel (Google Earth) Figuur 32: Winkelstraat en kerk, Lommel Figuur 33: Open bebouwing stadsrand, Lommel Figuur 34: Stedelijke sporthal, Lommel Figuur 35: Stedelijk zwembad, Lommel Figuur 36: Plattelandskern, Locht (Google Earth) Figuur 37: Sint-Bernarduskapel, Locht Figuur 38: Buurthuis, Locht Figuur 39: Eindhovensebaan, Locht Figuur 40: Grafiek 1 - bevolkingsevolutie Lommel Figuur 41: Grafiek 2 migraties in Lommel Figuur 42: Grafiek 3 Bevolking naar leeftijdsgroepen Figuur 43: Grafiek 4 huwelijken en echtscheidingen
LIJST MET BIJLAGEN Bijlage 1: Kaart geografische streken van België Bijlage 2: Kaart industrie in België Bijlage 3: Kaart Vlaamse waterwegen Bijlage 4: Kaart vreemdelingen per Belgische gemeente (op 1 januari 2010) Bijlage 5: Kaart toerisme België Bijlage 6: Kaart centrum Lommel met eigen woonplaats Bijlage 7: Altimetrische fiche Bijlage 8: Planimetrische fiche Bijlage 9: Reliëfkaart leefomgeving Bijlage 10: Lengteprofiel en dwarsprofiel Bijlage 11: Lengte- en dwarsprofiel op kaart Bijlage 12: Aanduiding helling op kaart leefomgeving Bijlage 13: Kaart aanduiding waterscheidingslijn Bijlage 14: Kaart aanduiding droog dal Bijlage 15: Natuur- en kunststeen gesitueerd op kaart Bijlage 16: Kaart tertiaire lagen Lommel met situering bodemprofiel Bijlage 17: Topografische kaart 1:20 000
HOOFDSTUK 1: BESCHRIJVING VAN HET STUDIEGEBIED 1. KAARTUITSNEDE TOPOGRAFISCHE KAART 1:100 000 Figuur 1: Kaartuitsnede leefomgeving bron: topografische kaart van België 1:100000
2. MINDMAP
3. HISTORISCHE KAARTEN Figuur 2: Lommel op de kaart van Krayenhoff Bron: Limburg in kaart gebracht : bruikbaarheid van cartografische bronnen (einde 18e eeuw - 20ste eeuw) voor de plaatselijke geschiedschrijving
Figuur 3: kaart van Vandermaelen 1/80 000 Bron: boek: Limburg in kaart gebracht : bruikbaarheid van cartografische bronnen (einde 18e eeuw - 20ste eeuw) voor de plaatselijke geschiedschrijving
4. TYPISCHE KENMERKEN Deze ruime leefomgeving bevat delen van de gemeenten Mol, Balen, Neerpelt, Overpelt en Eksel. Centraal gelegen ligt de stad Lommel. We situeren ons dus in de geografisch streek Kempen (zie bijlage 1). Het toerismegehalte is zeer hoog in deze leefomgeving (zie bijlage 5). Dat komt onder andere doordat dit deel van Vlaanderen aan Nederland grenst. Een buitenlandse uitstap is voor Nederlanders snel gemaakt, aangezien velen van hen aan de Nederlandse grens wonen. Er valt ook heel wat te zien in de verschillende gemeenten. Zo trekt Mol heel wat toerisme door de vele waterplassen die zich er bevinden (bv.: Zilvermeer). De grootste troef die Lommel heeft, zijn de Vossemeren. Dit is een groot recreatiegebied met o.a. subtropisch zwembad. Mensen van over heel de Benelux komen hier naar toe om te sporten, te ontspannen, om gewoon vakantie te nemen. Zo prijkt Lommel op de derde plaats wat betreft aantal toeristische overnachtingen in ons land. Verder zorgt de evenementenhal De Soeverein voor veel bezoekers van buitenaf. Het feit dat Lommel en de omringende gemeenten dicht bij de Nederlandse grens liggen, zorgt er wel voor dat het vreemdelingengehalte vrij hoog ligt (zie bijlage 4). Voornamelijk door dat Nederlanders in België komen wonen omwille van de goedkopere grond. Op de kaartuitsnede van de leefomgeving is ook te zien dat het kanaal Bocholt-Herentals en de aftakking naar Beverlo, door de verschillende gemeenten lopen (zie bijlage 3). Deze kanalen worden gebruikt voor het vervoer van goederen door schepen, maar er werd nog gebruik gemaakt van deze kanalen. Zo werden er plezierhavens aangelegd in Neerpelt en Lommel-Kolonie. Ook vormt het fietspad naast het kanaal van Bocholt- Herentals als het ware de ruggengraat van het fietsnetwerk door de Kempen. Lommel en Mol staan ook bekend om hun zand. Hier werd vroeger heel wat kwartszand afgezet. In beide gemeenten wordt zand ontgonnen en verwerkt in allerhande producten. Een bedrijf dat zand ontgint, is Sibelco in Lommel. In Lommel staat het museum Het Glazen Huis, waar glaskunstwerken tentoon gesteld worden, die met eigen zand gemaakt werden. Ook dit is weer een toeristische trekpleister. Industrie is ook een onderdeel dat in alle gemeenten frequent voorkomen (zie bijlage 2). Vooral in Overpelt, Lommel en Mol. Een reden hiervoor zijn ook weer de kanalen die hier doorheen stromen. Er kan veel getransporteerd worden. Grote bedrijven en fabrieken die hier voorkomen zijn: Sibelco (zoals eerder vernoemd), Loomans, Nyrstar (in Balen en Overpelt. In Lommel vinden we nog een belangrijk fabriek, namelijk Hansen transmissions. Zij maken tandwielkasten voor windturbines en andere industriële toepassingen. Zij maakten het mede mogelijk dat Lommel de slogan Pure Energie kreeg. Er bevinden zich op de industrieterreinen heel wat windturbines, die voor de energievoorziening van een grote oppervlakte zorgen. De natuur in deze leefomgeving is ook een zeer belangrijk aspect. Er wordt veel gewandeld en er zijn vele fietsnetwerken aangelegd. Een mooi stukje natuur is de Sahara in Lommel. De Sahara is een zand- en duinlandschap en het meer dat er zich nu bevind is ontstaan door zandwinning. Nu wordt het gebied voornamelijk gebruikt als ontspanningsgebied, om te wandelen, als recreatie
HOOFDSTUK 2: ANALYSE VAN DE BELANGRIJKSTE ELEMENTEN OP EEN TOPOGRAFISCHE KAART 1. COÖRDINATEN BEPALEN WOONPLAATS A. UTM-COÖRDINATEN Op de x-as: grote cijfer op de kaart = 62 kleine cijfer op de kaart = 6 Op de y-as: grote cijfer op de kaart = 76 kleine cijfer op de kaart = 56 = 662000 m = 662 km = 5676000 m = 5676 km Zo vinden we onze UTM-coördinaten: 31U FS x= 662 km y= 5676 km B. LAMBERT-COÖRDINATEN Op de x-as: Eigen woonplaats ligt tussen 216 km en 217 km. Tussen deze coördinaten ligt 5cm op de kaart. 5cm 1 km 1cm 0,2 km 2,2 cm 0,44 km 216 km + 0,44 km = 216,44 km Op de y-as: Eigen woonplaats ligt tussen de 212 km en 213 km. 5 cm 1 km 1cm 0,2 km 2,7 cm 0,54 km 212 km + 0,54 km = 212,54 km We vinden voor de Lambert-coördinaten: x= 216,44 km en y= 212,54 km C. GEOGRAFISCHE COÖRDINATEN NB: eigen woonplaats ligt tussen 51 13 en 51 14. Hiertussen ligt 9,2 cm 9,2 cm 60 1 cm 6,52 2,1 cm 14
OL: Eigen woonplaats ligt tussen 5 19 en 5 20. Hiertussen ligt 5,8 cm. 5,8 cm 60 1 cm 10,34 2,3 cm 23,78 We vinden voor de geografische coördinaten: 51 13 14 NB en 5 19 24 OL 2. DECLINATIE TOV HET MAGNETISCHE NOORDEN VOOR DE UTM EN LAMBERTCOÖRDINATEN Figuur 4: Berekening declinatie
3. UITSNEDE TOPOGRAFISCHE KAART LEEFOMGEVING 1:20000 A. AFSTAND WONING TOT 3 VAAK BEZOCHTE PLAATSEN (VOGELVLUCHT) 1. Afstand tot CC De Adelberg: 8 cm 5 cm op de kaart is 1 km in werkelijkheid 1 cm 0,2 km 8,8 cm 1,76 km 2. Afstand tot woning grootouders: 6,3 cm 5 cm op de kaart is 1 km in werkelijkheid 1 cm 0,2 km 6,3 cm 1,26 km 3. Afstand tot het station: 4,3 cm 5 cm op de kaart is 1 km in werkelijkheid 1 cm 0,2 km 4,3 cm 0,86 km B. OPPERVLAKTE TYPEREND LANDSCHAPSELEMENT De oppervlakte van het voormalig Mariaziekenhuis wordt hier berekend. Dat werd gedaan op basis van een driehoekige vorm. De formule voor de oppervlakteberekening van een driehoek is: basis maal hoogte delen door twee. Op de kaart is dat dan: 6 mm 4 mm 2 12 mm op kaart 1 cm op de kaart komt overeen met 0,2 km in werkelijkheid Dan komt 6 mm overeen met 0,12 km in werkelijkheid (we hebben 0,2 km x 6 gedaan). Dit is onze basis. De hoogte, 4 mm op kaart, komt in werkelijkheid overeen met 0,08 km (0,2 km x 4). Zo vinden we de werkelijke oppervlakte van het voormalig ziekenhuis: 0,12 km x 0,08 km en dit delen door 2. Dan bekomen we 0,0048 km² of 4800 m² C. AANDUIDINGEN OP TOPOGRAFISCHE KAART Zie bijlage 6
4. ALTIMETRISCHE EN PLANMETRISCHE FICHE Zie bijlage 7 en 8 A. ALTIMETRISCH PUNT Figuur 5: JOC De Lommert, in Lommel Bron: Eigen gemaakte foto (Esther Geuens) B. PLANMETRISCH PUNT Figuur 6: Sint-Pietersbandenkerk te Lommel Bron: Eigen gemaakte foto (Esther Geuens)
HOOFDSTUK 3: ANALYSE VAN LANDSCHAP EN RELIËF M.B.V. DE TOPOGRAFISCHE KAART 1. LENGTE- EN DWARSPROFIEL BEEK - Zie bijlage 10 voor beide profielen - Zie bijlage 11 voor situering van de profielen op topografische kaart 2. RELIËFDOORSNEDEN IN GOOGLE EARTH Figuur 7: Reliëfdoorsnede lengteprofiel Eindergatloop, Lommel (Google Earth) Figuur 8: Reliëfdoorsnede dwarsprofiel Eindergatloop, Lommel (Google Earth) 3. HOOGTEOVERDRIJVING MAQUETTE Hoogteoverdrijving = horizontale schaal / verticale schaal Horizontale schaal: 1 cm op de kaart is 20 000 cm of 200 m in werkelijkheid Verticale schaal: De maquette is 0,4 cm dik en mijn hoogtes hebben een interval van 125 cm. We zetten 0,4 cm om naar 1 cm, dus dan moeten we 125 cm delen door 0,4. Bij deze deling komen we uit op 312,5 cm. De hoogteoverdrijving is dan: 200m/3,125m= 64
4. BEREKENING VERVAL EN VERHANG BEEK A. VERVAL Verval Holvense beek: absolute hoogteverschil tussen twee punten (A en B) in m. A ligt op 45m, B ligt op 40 m dus het verval bedraagt 5m. B. VERHANG Verhang Holvense beek: relatieve hoogteverschil tussen twee punten (A en B) in m/km 5. HELLINGSGRAAD De kaartafstand tussen twee punten op de kaart (van voet naar top) = 3,4cm 3,4cm op de kaart komt overeen met Het hoogteverschil bedraagt 7,5m (van 45m naar 52,5m). 6. WATERSCHEIDINGSLIJN EN DROOG DAL AANDUIDEN OP KAART Zie bijlage 13 en 14
HOOFDSTUK 4: GESTEENTEN IN DE EIGEN LEEFOMGEVING 1. NATUURSTEEN IN RECLAMEFOLDERS Figuur 9: Leisteen in een reclamefolder van Gamma Natuursteen: Leisteen Ontginning: wordt zeer beperkt ontgonnen. In België zijn er enkele ontginningsplaatsen in de Ardennen, bv.: Martelange (zie bijlage 15) Figuur 10: Graniet in een reclamefolder van Blokker Natuursteen: graniet Ontginning: Graniet komt voor over heel de wereld, maar in België wordt enkel het kleingraniet ontgonnen. Deze bevind zich in groeven van Wallonië, bv.: Lessines (zie bijlage 15)
2. KUNSTEEN IN RECLAMEFOLDERS Figuur 11: Porselein in een reclamefolder van Action Kunsteen: porselein Basisgesteente: kaolien, een weerbarstige, witte kleisoort. Dit wordt vermengd met kwarts en veldspaat. Kaolien vinden we op op meerdere plaatsen in de wereld terug, zo ook in Frankrijk, bijvoorbeeld de steengroeve te Saint-Yrieix-la-Perche (zie bijlage 15) Figuur 12: Vloertegels aangeboden door Gamma Kunststeen: keramiek Basisgesteente: Keramiek wordt gemaakt van klei. Klei wordt in België onder andere ontgonnen in Boom. (Zie bijlage 15)
3. BOUWMATERIALEN EIGEN WONING EN HISTORISCHE GEBOUWEN Figuur 13: Voorgevel eigen woning (eigen genomen foto) Glazen ramen: Vervaardigd uit wit kwartszand Bakstenen gevel: gemaakt uit gebakken klei Betonnen dakpannen en klinkers: Beton is een samenstelling van zand, cement en steenslag. Keramische tegels: mengsel van klei, zand en andere natuurlijke substanties Figuur 14: Gaanderij aan voordeur (Eigen genomen foto) Blauwe hardsteen/arduin: een natuursteen uit de provincie Henegouwen. Figuur 15: tafelblad keuken (Eigen genomen foto) Natuurstenen keukenblad uit graniet: Graniet bestaat uit drie mineralen: kwarts, veldspaten en mica s. Het wordt over heel de wereld ontgonnen en in kleine mate in België.
Figuur 16: Vloertegels keuken en living (Eigen genomen foto) Keramische tegels: mengsel van klei, zand en andere natuurlijke substanties Carrara marmer: afkomstig uit de Italiaanse regio Carrara Figuur 17: St. Pietersbandenkerk Lommel (Eigen genomen foto) Speklagen van mergelsteen: Bakstenen: gebakken stenen van leem uit de zandstreek van de Kempen natuursteen aangevoerd uit de maasstreek (omgeving Maastricht). Bestaat voornamelijk uit kalk en klei. Natuursteen: Elke geleding wordt gescheiden door natuurstenen druiplijsten 3 speklagen ijzerzandsteen: bestaat uit fijne glauconiethoudende limonietzandkorreltjes en is afkomstig uit de Demerstreek
Figuur 18: rechterzijgevel St.-Pietersbandenkerk Lommel (Eigen genomen foto) Mergelsteen: natuursteen aangevoerd uit de maasstreek (omgeving Maastricht). Bestaat voornamelijk uit kalk en klei. Figuur 19: Oud burgemeestershuis Lommel (eigen genomen foto) Wit geschilderde cement gebonden stuclaag: Cement bevat 2/3 kalk en 1/3 klei. Klei vinden we terug in Boom, Turnhout-Beerse, Roeselare- Kortrijk Krijt vinden we terug in Luik aan de Maas Figuur 20: Rechterzijgevel oud burgemeestershuis Lommel (Eigen genomen foto) Arduinen vensterbanken Bakstenen: gebakken uit klei. Deze klei is afkomstig uit de Kempen Grijs geschilderde cement gebonden stuclaag: Cement bevat 2/3 kalk en 1/3 klei. Klei vinden we terug in Boom, Turnhout-Beerse, Roeselare-Kortrijk Krijt vinden we terug in Luik aan de Maas
HOOFDSTUK 5: GEOLOGIE EN GEOMORFOLOGIE VAN DE EIGEN LEEFOMGEVING DEEL 1: ANALYSE EN VERKLARING VAN RELIËF IN DE EIGEN LEEFOMGEVING A. LANDSCHAPSFOTO S VAN HET RELIËF Figuur 21: Hoog Kattenbos, Lommel Figuur 22: Hoeverdijk, Lommel Bron: Esther Geuens Figuur 23: Zandstraat, Lommel Bron: Esther Geuens Figuur 24: Ploegstraat, Lommel Bron: Esther Geuens Bron: Esther Geuens Hoogteverschil: Op alle vier de foto s is kan ik geen duidelijk hoogteverschil tussen 2 punten aanduiden. Helling: zeer zwakke helling aanwezig op figuur 23, op de andere afbeeldingen nagenoeg geen helling. Horizonlijn: Op alle vier de afbeeldingen is de horizonlijn eerder recht Hoogteligging (zie reliëfkaart bijlage 9): 1) Figuur 23: ligt op een hoogte van ongeveer 54m 2) Figuur 21: ligt op een hoogte van ongeveer 50m 3) Figuur 22: ligt op een hoogte van ongeveer 48m 4) Figuur 24: ligt op een hoogte van ongeveer 47,80m
B. ANALYSE RELIËF Beschrijving Besluit Hoogteverschil Minder dan 10 m Klein hoogteverschil Helling Schommelt tussen 0-5 Zeer zachte helling Horizonlijn Rechte horizonlijn Effen horizonlijn C. ANAYLSE BODEMPROFIEL Zie volgende pagina Situering bodemprofiel te vinden op bijlage 16 D. VEREENVOUDIGDE KAART TERTIAIRE LAGEN IN EIGEN LEEFOMGEVING Zie bijlage 16 E. SAMENSTELLING BELANGRIJKSTE TERTIAIRE LAGEN Lommel behoort tot de formatie van Mol en specifieker tot het lid van Maatheide. Dit lid bestaat uit wit grof kwartszand, zeer goed gesorteerd, dikwijls door humusinfiltratie zwartbruin verkleurd. 1 1 DOV, Algemene DOV-viewer, internet, 2013-04-28, (https://dov.vlaanderen.be/dovweb/html/index.html).
Staal 5: wit kwartszand Staal 4: ijzerhoudend zand Staal 3: uitgeloogde zanden Staal 2: koolzwart zand Staal 1: zand Figuur 25: Analyse bodemprofiel Analyse bodemprofiel 0 cm 10 cm 25 cm 35 cm O-horizont Humuslaag A-horizont Humusaanrijkingshorizont E-horizont Uitlogingshorizont 75 cm Bfe-horizont Geoxideerde ijzeraanrijkingshorizont = resistente ijzerlaag waarop grondtafel stagneert C-horizont Moedermateriaal 150 cm en dieper Bron: Esther Geuens
F. SYNTHESETEKST: ANALYSE RELIËF, BODEM EN ONDERGROND Lommel, met zijn glasmuseum, Sahara en andere meren, staat bekend om zijn zand als ondergrond. De formatie van Mol en nog specifieker, het lid van Maatheide, is de geologische formatie die voorkomt in Lommel. Dit lid bestaat uit wit grof kwartszand, zeer goed gesorteerd, dikwijls door humusinfiltratie zwartbruin verkleurd 2. De formatie bestaat uit door rivieren en in lagunes afgezet zand uit het late Plioceen en vroege Pleistoceen. Zandkorrels ontstaan door erosie. Een proces waarbij het landschap langzaam wordt afgeschuurd door wind, water of ijs. Deze afgeschuurde deeltjes belanden in beekjes en zo in rivieren. Ongeveer 12 miljoen jaar geleden werd heel Vlaanderen overspoeld door de stijgende Noordzee. Zo kwam heel Limburg onder water te liggen. De zee was niet erg diep, en in ondiep, traag stromend water, zakken zanddeeltjes heel makkelijk naar beneden. Sommige deeltjes werden echter in de rivier afgezet, andere meegevoerd tot in de zee. Dat afhankelijk van de snelheid waarmee het water stroomt en van de grote van de meegevoerde deeltjes. Zo worden eerst de zwaarste deeltjes afgezet, namelijk grinddeeltjes en de fijnere zanddeeltjes worden verder meegevoerd. Lommelzand werd zo 1,6 miljoen jaar geleden afgezet door een rivier, een aftakking van de Rijn. Die liep in een grote bocht van Bree tot bijna in Houthalen, dan over Leopoldsburg naar Lommel. Dit zand komt uit de Alpen. Doordat het nogal grote korrels heeft, wordt het niet als vulzand gebruikt, maar wel als bouw- en stabilisatiezand. 3 Deze kwartsgronden worden sinds 1891 ontgonnen door o.a. firma Sibelco in Lommel. Het zand wordt verwerkt in vele producten, zoals glas en kristal en verkocht in binnen- en buitenland. 4 Bekijken we verder het bodemprofiel van Lommel, zien we een typisch podzolprofiel. Juist onder de humuslaag, bevindt zich de donkerbruine humusaanrijkingshorizont. Daaronder de iets blekere uitlogingshorizont, waaruit vele mineralen onder invloed van infiltrerend water opgelost zijn en in een diepere horizont terug werden afgezet. We spreken hier van de geoxideerde ijzeraanrijkingshorizont. Deze laag is de resistente ijzerlaag waarop de grondtafel stagneert. Helemaal onderaan vinden we het oorspronkelijke moedermateriaal terug, waarin de bodem gevormd werd, nl. het witte kwartszand. Nadat de Noordzee zich enkele miljoenen jaren geleden definitief uit Lommel had teruggetrokken, was het bodemoppervlak blootgesteld aan allerlei erosie- en sedimentatieprocessen. Vooral water en wind gingen vanaf dan het reliëf bepalen. Klimatologische omstandigheden, ijstijden en tussenijstijden, waren van essentieel belang hierbij. Er heerste gedurende een ijstijd in Lommel een zeer koud klimaat, met langdurige vorst- en sneeuwperioden. Hierdoor kon het water de grond niet binnendringen en doordat er toendravegetatie heerste, konden erosieprocessen hun vrije gang gaan. Luchtstromen verspreiden grote hoeveelheden losliggend zand, het relatief zwaardere zand werd in Lommel (en de Kempen) afgezet. Er ontstonden zo dekzanden die het reliëf vormden, hierbij bliezen westenwinden het dekzand plaatselijk bijeen tot 2 DOV, Databank Ondergrond Vlaanderen, internet, 2013-05-12, (https://dov.vlaanderen.be/dovweb/html/index.html). 3 LNE, Ik doorgrond Vlaanderen, internet, 2013-05-12, (http://www.ikdoorgrondvlaanderen.be/index.html#.uzn_wbu9pji). 4 WIKIPEDIA, Lommel, internet, 2013-05-17, (http://nl.wikipedia.org/wiki/lommel).
landduinen. 5 Lommel helt zeer lichtjes naar het Noorden, doordat het Kempens laagplateau (bestaande uit een hoger gelegen vlakte) afhelt naar het Noorden. Hieruit kunnen we concluderen dat Lommel een gemeente is met een goedgevormde bodem gedurende de geschiedenis. De zanden van Mol die in Lommel voorkomen, of ook wel het kwartszand genoemd, wordt rijkelijk ontgonnen. Door zijn fijne structuur is het namelijk zeer geschikt voor de productie van glas en kristal. Lommel en zijn zand zijn hierbij een gegeven, dat zowel in het binnen- als buitenland onmisbaar is geworden! HOOFDSTUK 6: BEBOUWING EN BEVOLKING 1. COLLAGES: VORMEN VAN BEBOUWING Zie bijlage: 4 collages in A3-formaat - lintbebouwing - verspreide bebouwing - geïsoleerde bebouwing - geconcentreerde bebouwing 2. AFBAKENING BEBOUWDE KERN LOMMEL Zie volgende pagina: figuur 26 3. TRANSECT DOORHEEN BEBOUWING LOMMEL Zie volgende pagina: figuur 26 5 DR. DIRIKEN, P., Geogids oosterkempen, Georeto, Antwerpen, p. 7-20.
Figuur 26: Bebouwde kern met transect - Lommel 1 4 7 2 6 5 4 3 2 5 1 3 6 7 1 2 3 Akkers en weiland met verspreide bebouwing, buiten de bebouwde kern Open bebouwing met hier en daar weiland 4 Centrum bebouwde kern: appartementen, gesloten bebouwing + handelfuncties aanwezig 5 6 7 Bebouwde 5 kern met 6 7 Open bebouwing met open en halfopen bebouwing open bebouwing (veel nieuwbouw) en weiland Heuvel met bos op, dalend in hoogte: zandvlakten, water, struiken. Bron: Esther Geuens
4. TABEL: BESPREKING STEDELIJKE KERN, VERSTEDELIJKTE KERN EN PLATTELANDSKERN Uitzicht Functies STEDELIJKE KERN Eindhoven Uitgestrekte geconcentreerde bebouwing Groot stadscentrum Duidelijke ring rond het centrum Weinig open bebouwing Centraal: vooral gesloten bebouwing met rijwoningen en hoogbouw Rond stadscentrum: dichtbebouwde stadswijken met gesloten bebouwing Stadsrand: half open en open bebouwing Centrum: drukke winkelstraten, kantoren, appartementen Diensten aan personen: kapperszaken, grote banken, reisbureau s Ontspanning: stadion, zwembad, sporthal, bioscoop Horeca Groot aanbod aan openbare diensten: o.a.: kleuter-, lagere en middelbare scholen, hogescholen en universiteit Mensen komen naar Eindhoven voor het grote werkaanbod, te winkelen, de vele sportaangelegenheden, het hoge aanbod aan handel en diensten Luchthaven aanwezig VERSTEDELIJKTE KERN Lommel Minder uitgestrekte geconcentreerde bebouwing Kleiner centrum tov stedelijke kern: vooral gesloten bebouwing met appartementen Rond stadscentrum: vooral open bebouwing Stadsrand: veel natuur (weide, bossen ), wijken met lintbebouwing, open bebouwing en meerdere boerderijen Ruim aanbod aan handel en diensten Handel en diensten vooral gericht op eigen inwoners, maar ook omringende gemeenten komen naar Lommel om inkopen te doen. Ontspanning: zwembad, sporthal, Centerparcs, bioscoop Horeca Openbare diensten: o.a. scholen: kleuter-, lagere en middelbare scholen Religie: kerk PLATTELANDSKERN Locht (dorp in Eksel) zeer beperkte geconcentreerde bebouwing geen duidelijk centrum aanwezig slechts enkele straten met woningen vooral open bebouwing lintbebouwing langs grote baan weinig tot geen appartementen meerdere boerderijen aan de rand van het gehucht voornamelijk woonfunctie zeer beperkte aanwezigheid handel en diensten inwoners verplaatsen zich uit het gehucht om winkels, scholen te bereiken ontspanning: buurthuis religie: gotische kapel diensten aan personen: geneesheer
A. AFBEELDINGEN STEDELIJKE KERN EINDHOVEN Figuur 27: Stedelijke kern, Eindhoven (Google Earth) Bron: Google Earth Figuur 28: Philips Stadion, Eindhoven Figuur 29: Grote winkelstraat, Eindhoven Bron: Wikipedia Bron: René Manders Figuur 30: Eindhoven Airport Bron: Rob de Kruif
B. AFBEELDINGEN VERSTEDELIJKTE KERN - LOMMEL Figuur 31: Verstedelijkte kern, Lommel (Google Earth) Bron: Google Earth Figuur 32: Winkelstraat en kerk, Lommel Figuur 33: Open bebouwing stadsrand, Lommel Bron: Esther Geuens Figuur 34: Stedelijke sporthal, Lommel Bron: Esther Geuens Figuur 35: Stedelijk zwembad, Lommel Bron: Esther Geuens Bron: Esther Geuens
C. AFBEELDINGEN PLATTELANDSKERN - LOMMEL Figuur 36: Plattelandskern, Locht (Google Earth) Bron: Google Earth Figuur 37: Sint-Bernarduskapel, Locht Figuur 38: Buurthuis, Locht Bron: Henri van Ham Bron: buurthuisdelocht.be Figuur 39: Eindhovensebaan, Locht Groene vlaktes langs de grote baan met verspreide bebouwing langs de rand van het dorp Bron: Google maps
Bevolkingsaantal 5. BEREKENING BEVOLKINGSEVOLUTIE LOMMEL Bevolkingsgroei = (geboortecijfer sterftecijfer) + (immigraties emigraties) Natuurlijke groei + migratiesaldo Gegevens Lommel 2011 * Geboortes: 301 * Sterftes: 233 * migratiesaldo: 4,5 Bron: www.vlaanderen.be/statistiek Lommel heeft in 2011 een bevolkingsgroei gekend van: (301 233) + 4,5 = 72,5 De toename van het inwonersaantal is positief, dus er is een groei. 6. GRAFIEK BEVOLKINGSEVOLUTIE LOMMEL (LAATSTE 20 JAAR) Figuur 40: Grafiek 1 -bevolkingsevolutie Lommel Bevolkingsevolutie Lommel (laatste 20 jaar) 34000 33000 32000 31000 30000 29000 28000 27000 26000 25000 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 Jaartal Bron gegevens: www.vlaanderen.be/statistiek
Aantal huwelijkssluitingen/echtscheidingen Leeftijd Aantal migranten 7. BEVOLKINGSKENMERKEN LOMMEL A. GRAFIEKEN M.B.T. DE BEVOLKINGSKENMERKEN Aantal migraties in Lommel (2004-2011) 700 600 500 400 300 200 100 0 Immigraties Emigraties Figuur 41: Grafiek 2 migraties in Lommel jaar Bron: www.vlaanderen.be/statistiek Figuur 42: Grafiek 3 Bevolking naar leeftijdsgroepen Bron: www.vlaanderen.be/statistiek 90-94 75-79 60-64 45-49 30-34 15-19 0-4 Totale bevolking naar leeftijdsgroepen (Lommel) 0 1000 2000 3000 4000 Aantal 180 160 140 120 100 80 60 40 20 Huwelijkssluitingen en echtscheidingen Lommel (1995-2011) huwelijkssluitingen echtscheidingen Lineair (huwelijkssluitingen) Lineair (echtscheidingen) Figuur 43: Grafiek 4 huwelijken en echtscheidingen Bron: statbel.fgov.be 0 Jaar
B. BESPREKING BEVOLKINGSKENMERKEN LOMMEL Lommel is niet alleen een bruisende, maar ook een groeiende stad. Gelegen ten noorden van Limburg en juist onder de Nederlandse grens, kan Lommel genieten van heel wat toeristen van Nederlandse afkomst. Sinds 2011 telt Lommel meer dan 33000 inwoners. De afgelopen 20 jaar vond er dan ook een aanzienlijke stijging qua inwoners plaats. In 1990 leefden er nog geen 28000 inwoners (zie grafiek 1). Deze bevolkingsgroei is te wijten aan een aantal factoren. Een hiervan is de ligging, tegen de Nederlandse grens. De bouwgronden in België, en dan hier specifiek in Lommel, liggen nog steeds heel wat lager dan in Nederland, dus dat zorgt voor een groot immigratiecijfer (zie grafiek 2). Verder ontplooide Lommel zich afgelopen jaren als een ware stad. Er is een uitgebreid aanbod aan winkels, handelscentra, sportinfrastructuur Hiernaast staat Lommel ook nog bekend als groene stad. Dit zijn allemaal redenen waarom mensen in Lommel willen komen wonen. Grafiek 2 vertelt ons ook nog dat er veel meer immigraties dan emigraties zijn. Er is wel een trend zichtbaar; het aantal immigraties en emigraties gaan steeds minder schelen in aantal. In 2004 was er een grote kloof in aantal, maar kijken we naar 2011 zien we dat het aantal immi- en emigraties bijna aan elkaar gewaagd zijn. Het feit dat er nog steeds meer immigraties plaatsvinden in Lommel, beïnvloedt de natuurlijke aangroei. Deze wordt niet alleen beïnvloedt door het migratiesaldo, maar ook door het geboorte- en sterftecijfer. Grafiek 3 toont het relatief hoge geboortecijfer van Lommel, wat je ziet aan de brede basis van de grafiek. In lommel woont er maw een vrij jonge bevolking, waar de vergrijzing nog beperkt is. Grafiek 4 toont het aantal huwelijkssluitingen en echtscheidingen in Lommel van afgelopen 12 jaar. Huwelijken zijn gelukkig nog steeds populairder dan echtscheidingen, hoewel ook hier de kloof stilaan aan het dichten is. De trendlijn van de huwelijkssluitingen duidt op een daling gedurende de 12 jaar, met een zware daling tussen 2001 en 2003. De trendlijn van het aantal scheidingen geeft een lichte stijging weer, maar kijken we naar het aantal van in 1995 en dat van 2011, zien we een kleine daling. Hier is dus weinig verandering zichtbaar.
BIBLIOGRAFIE Boeken 1. DR. DIRIKEN, P., Geogids oosterkempen, Georeto, Antwerpen, 128 pagina s. 2. VZW MUSEUM KEMPENLAND, Limburg in kaart gebracht : bruikbaarheid van cartografische bronnen (einde 18e eeuw - 20ste eeuw) voor de plaatselijke geschiedschrijving, Bruno Indekeu, 1990, p. 129-224. 3. VZW MUSEUM KEMPENLAND, Vijf eeuwen bouwgeschiedenis van de Lommelse St. Pietersbandenkerk, Bruno Indekeu, Elite nv, Lommel, 1993, 125 pagina's. Internet DE KRUIF, R., Eindhoven Airport, internet, 2011-09-11, (http://eindhoven.sp.nl/bericht/69262/110911- nomos_gaat_decibellen_meten_op_eindhoven_airport.html). DENIS, P., Geologie van Limburg, internet, februari 2008, (http://www.leefmilieutongeren.be/map-pdf/geologielimburg.pdf). DIENST LOKALE ECONOMIE LOMMEL, Balendijk, Kristalpark (Lommel), internet, 2012-12-13, (http://www.bedrijventerreinenlimburg.be/fb111xkhc600ubx1att181.aspx). DIENST TOERISME LOMMEL, Toerisme Lommel, internet, 2012-11-25, (http://www.toerismelommel.be/fb111xvwe876rlgc1rlgc127.aspx). DOV, Databank Ondergrond Vlaanderen, internet, 2013-05-12, (https://dov.vlaanderen.be/dovweb/html/index.html). KROON, G., Ventilation corner seats of Philips stadion, internet, 2007-09-27, (http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/38/ventilating_corner_seats_of_phili ps_stadion.jpg). LNE, Ik doorgrond Vlaanderen, internet, 2013-05-12, (http://www.ikdoorgrondvlaanderen.be/index.html#.uzn_wbu9pji). MANDERS, R., De Demer in Eindhoven, internet, 2013-01-02, (http://www.ed.nl/regio/deurne/cbs-weinig-variatie-in-winkelaanbod-centrumeindhoven-1.3588248). NEHOBO, Kunststeen composiet producten, internet, 2012-11-10, (http://www.nehobo.nl/downloads/images/nehobo-kunststeencomposiet.pdf). NGI, Nationaal Geografisch instituut, internet, 2012-11-10, (http://www.ngi.be/). ONBEKEND, Vreemdelingen per gemeente op 01.01.2010, internet, 2012-12-13, (http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/structuur/huidige_nationaliteit/be lgisch_vreemd/).
PLANTYN, Online Plantyn Wereldatlas, internet, 2012-11-10, (http://www.algemenewereldatlas.be/). PLATTELANDSWIJZER, De Kempen, internet, 2013-05-03, (http://www.plattelandswijzer.be/default.aspx?pageid=677). PROMOTIE BINNENVAART VLAANDEREN, Waterwegen in Vlaanderen, internet, april 2011, (http://www.binnenvaart.be/nl/waterwegen/kaart_sluizen.html) STATISTICS BELGIUM, Statistiek, internet, 2013, (http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/bevolking/downloads/bevolki ng_-_huwelijken_in_2011.jsp). STUDIEDIENST VLAAMSE REGERING, internet, 2013-05-10, (http://www4dar.vlaanderen.be/sites/svr/cijfers/pages/excel.aspx). VAN HAM, H., St-Bernarduskapel v/d Locht einde 17 de eeuw; Eksel, internet, 2013-05- 11, (http://www.panoramio.com/photo/81713787). VAN BOSSUYT, B., Zoek de coördinaten van een plaats op, internet, 2010, (http://elearning.classy.be/coordinatenkaart/coordinatenkaart.html). VZW BUURTHUIS DE LOCHT, Buurthuis de Locht, internet, 2013-05-11, (http://www.buurthuisdelocht.be/en/t-buurthuis/14-huuraanvraag). WDM, Werkgroep Didactische Middelen, internet, 2012-12-06, (http://www.wdm.be/). WIKIPEDIA, Kanaal Bocholt-Herentals, internet, 2012-02-10, (http://nl.wikipedia.org/wiki/kanaal_bocholt-herentals). WIKIPEDIA, Lommelse Sahara, internet, 2011-01-22, (http://nl.wikipedia.org/wiki/lommelse_sahara). WIKIPEDIA, Formatie van Mol, internet, 2011-02-05, (http://nl.wikipedia.org/wiki/formatie_van_mol). WIKIPEDIA, Porselein, internet, 2012-11-18, (http://nl.wikipedia.org/wiki/porselein).
Bijlage 1: Kaart geografische streken van België N GEOGRAFISCHE STREKEN EN SUBSTREKEN Industriegebied Eigen leefomgeving Bron: Plantyn Algemene Wereldatlas
Bijlage 2: Kaart industrie in België N Bron: Werkmap Aardrijkskunde 2
Bijlage 3: Kaart Vlaamse waterwegen Bron: internet, Promotie binnenvaart Vlaanderen
Bijlage 4: Kaart vreemdelingen per Belgische gemeente (op 1 januari 2010) N Bron: Stabel FOD Economie
Bijlage 5: Kaart toerisme België Bron: ADSEI
Bijlage 15: natuur- en kunststenen gesitueerd op kaart Bron: Google Earth