Maatschappelijke Ontwikkeling Beleidsontwikkeling Aan Regionaal beleidsteam Datum 17 februari 2015 Opgesteld door, telefoonnummer Renée Veldkamp, 9534 Onderwerp Ondersteuning voor adreslozen De laatste tijd hebben zich verschillende gevallen voorgedaan van mensen zonder adres of zonder vaste woon- of verblijfplaats die bij een lokaal (sociaal) team ondersteuning vragen. Ook melden zich zorgaanbieders die hulp (willen gaan) verlenen aan mensen zonder woonadres. Zij willen deze zorg declareren bij de gemeente en de persoon zich hier laten vestigen. In dit memo doen we een voorstel hoe hiermee om te gaan en geven we een overzicht van de opvangvoorzieningen die beschikbaar zijn in Nijmegen voor dak- en thuislozen. Over wie gaat het? De volgende situaties kunnen zich voordoen: a) Iemand is niet (meer) ingeschreven in de Basisregistratie Personen (BRP), bv. echte zwervende of terugkerend uit het buitenland; b) Iemand staat wel ergens ingeschreven in de BRP, maar verblijft daar niet (bv. een dakloze, of iemand zonder vaste woonplaats die op de bank slaapt bij vrienden en familie); c) Iemand heeft een adres dat geen woonadres is, bv. ingeschreven op het adres van een penitentiaire inrichting of een zorginstelling; d) Iemand heeft een postadres. Welke gemeente is in dit soort situaties verantwoordelijk voor de ondersteuning? Dit hangt af van de situatie van de persoon en de soort ondersteuning die nodig is. Opvang Als iemand dakloos is (al dan niet als gevolg van ernstig huiselijk geweld de thuissituatie heeft moeten verlaten, aldus de Wmo) en opvang nodig heeft, is Nijmegen als centrumgemeente verantwoordelijk. Het gaat dan dus om mensen die echt geen dak meer boven hun hoofd hebben en die soms niet meer, maar soms ook nog wel ingeschreven staan de in de BRP. Er zijn in de regio Nijmegen & Rivierenland verschillende opvangvoorzieningen, passend bij de verschillende soorten problematiek. Dag- en nachtopvang zijn algemene voorzieningen, vormen van 24-uursopvang zijn maatwerkvoorzieningen. In de bijlage staat een overzicht van de opvangvoorzieningen, voor wie ze bedoeld zijn en of het algemene of maatwerkvoorzieningen zijn. Voor de maatwerkvoorzieningen doen de opvanginstellingen zelf het onderzoek en maken het onderzoeksverslag. De gemeente Nijmegen geeft de beschikking af. Als opvang nodig is, kan het
1 lokale (sociaal) team deze persoon verwijzen naar of contact opnemen met de voordeur van IrisZorg (dak- en thuislozen) of Moviera (slachtoffers huiselijk geweld). Ook de opvanginstellingen werken met de principes van de Kanteling voor zover mogelijk. Als iemand bv. toch tijdelijk bij familie of vrienden terecht kan, zal iemand niet snel een plaats in de opvang krijgen. Als iemand niet alleen geen adres heeft, maar er ook sprake is van ernstige multiproblematiek en zorgmijdend gedrag (niet naar de opvang willen, geen hulpvraag hebben terwijl er wel veel aan de hand is, ernstige verslaving die het hele handelen beheerst, ernstige psychiatrische problematiek e.d.), schakel dan bemoeizorg in door op te schalen naar het MBZ of (voor jongeren tot ca. 23 jaar) het jeugdfact. Bemoeizorg wordt geleverd door het Interventieteam waarin het MBZ, ProPersona en IrisZorg samenwerken. Het Interventieteam werkt outreachend en leidt mensen toe naar zorg. Voor jongeren en jongvolwassenen biedt het jeugdfact bemoeizorg. Vaak zullen deze mensen overigens rechtstreeks in beeld komen bij de opvang of de bemoeizorg, of anders bij bv. de politie of een arts. Zij weten de bemoeizorg en de opvang goed te vinden. NB: heeft de zorgmijdende persoon nog wel een adres (bv. bij dreigende uithuiszetting), dan is het lokale zorgnetwerk/regieteam verantwoordelijk en is opschaling naar het MBZ alleen aan de orde als de zaak te complex is voor een lokale aanpak. Gemeente Nijmegen is van plan om ook het MBZ de mogelijkheid te geven zorg in te zetten. Hierover vindt binnenkort een gesprek plaats met het MBZ. We gaan het MBZ vragen om bij te houden om hoeveel casussen het gaat en wat er aan ondersteuning nodig is. Als het nodig is, zullen we een voorstel doen voor verevening in de regio. Andere vormen van ondersteuning Gaat het niet om opvang of bemoeizorg, dan is de (toeleiding naar) ondersteuning een lokale taak. Enkele voorbeelden van situaties die zich voorgedaan hebben: Een man zit in een echtscheidingsprocedure en logeert tijdelijk bij zijn broer in een buurgemeente, maar staat nog ingeschreven op het adres waar hij met zijn partner woonde. Hij heeft het erg moeilijk met de scheiding en zoekt daarvoor hulp. Iemand heeft een postadres aangevraagd en kan dat krijgen, op voorwaarde dat hij ondersteuning accepteert om zijn leven weer op orde te krijgen. Er moet onderzocht worden wat hij nodig heeft. Een zorgaanbieder legt contact met een persoon die in detentie zit, met de bedoeling hem na detentie te ondersteunen om zijn leven weer op de rit te krijgen en wil deze persoon zich laten vestigen in een gemeente waarmee de zorgaanbieder een contract heeft. We stellen de volgende uitgangspunten voor: 1. Het BRP-adres is leidend.
2 Als iemand bv. in Druten staat ingeschreven, maar in Wijchen bij iemand op de bank slaapt, is Druten verantwoordelijk. We denken dat dit de enig werkbare manier is, omdat het kan gaan om onduidelijke of snel wijzigende situaties. Als iemand zich in een andere gemeente vestigt en zich daar inschrijft, is het aan de nieuwe woongemeente om de ondersteuning voort te zetten of een nieuw onderzoek te doen. 2. Een postadres is ook een adres. Bij het beoordelen of iemand een postadres kan krijgen, is binding met de gemeente waar hij een postadres vraagt, immers het belangrijkste criterium. 3. Heeft iemand geen adres, is hij echt dakloos of staat hij (nog) ingeschreven in een instelling, dan onderzoekt het lokale sociale team/lokaal zorgnetwerk welke gemeente verantwoordelijk is. We stellen voor om daarvoor de criteria te gebruiken die in de maatschappelijke opvang toegepast worden om te onderzoeken met welke regio een adresloze binding heeft, maar dan in een vertaling naar het lokale niveau. Uitgangspunt daarbij is dat gekozen wordt voor de gemeente waar de kans op een geslaagd ondersteuningstraject het grootst is. De volgende criteria zijn daarbij het richtsnoer: De woonplaats van familie of andere personen waarmee betrokkene een positieve sociale relatie onderhoudt. De plaats waar de voorwaarden voor een succesvol traject het grootst zijn vanwege aantoonbare bekendheid bij de hulpverlening (bv. actieve schuldhulpverlening, bestaande relatie met een huisarts, GGZ, Wmo, jeugdhulp e.d.), dit gebaseerd op een duurzame relatie met de hulpverlening en/of politie. De plaats waar de cliënt eerder gebruik heeft gemaakt van ondersteuning. Gemeente waar de cliënt ingeschreven staat in de basisregistratie personen (BRP). Gegronde redenen om tegemoet te komen aan de wens van de cliënt op in een bepaalde gemeente ondersteuning te krijgen, die voor alle partijen aanvaardbaar zijn. Gegronde redenen van de cliënt om uit zijn oude sociale netwerk te treden (bv. vanwege risico s voor veiligheid), of s zoals agressie tegen personen (al dan niet hulpverleners) in de gemeente of regio waar hij vandaan komt of een sociaal netwerk heeft. Uiteraard zijn deze criteria nooit helemaal sluitend en zal het niet altijd mogelijk zijn de hele geschiedenis te achterhalen. Als iemand bv. na lange tijd terugkeert uit het buitenland, zal de uitkomst vaak zijn dat de gemeente waartoe hij zich wendt, verantwoordelijk is. Ook kunnen we mensen niet dwingen naar een andere gemeente te gaan, want dit zijn geen landelijk bindende afspraken. We denken dat de criteria wel goede aanknopingspunten bieden om het gesprek aan te gaan met de cliënt over zijn ondersteuningsvraag en om aanbieders duidelijkheid te bieden over hoe de gemeente haar verantwoordelijkheid neemt en afbakent. Kan en wil een cliënt naar de gemeente waar de kans op een succesvol traject het grootst is, draag hem dan warm over. Punt van aandacht is nog dat er zorgaanbieders zijn die al beginnen met het leveren van ondersteuning en zich dan pas bij de gemeente melden met iemand zonder adres. Dit vraagt om te beginnen aandacht in het contractbeheer: zonder beschikking geen aanspraak. Daarnaast
3 hebben we in overleg met enkele teamleiders van sociale wijkteams het voorstel gedaan om de volgende afspraken te maken voor Nijmegen: Als een zorgaanbieder iemand zonder adres wil gaan begeleiden, moet er eerst een (post)adres komen. Voor een postadres kan iemand naar het Inter-Lokaal, of naar de afdeling Inkomen, of iemand gaat naar de opvang en van daaruit worden zaken als een adres, zorgverzekering e.d. met hem geregeld. Een postadres krijg je niet zomaar, dus daar zit een eerste check of iemand binding met de gemeente heeft. Heeft iemand een (post)adres, dan kan de aanbieder met de cliënt bij het sociaal wijkteam een verzoek doen om de cliënt te ondersteunen. Voor de mensen met postadressen is dit belegd bij bij 1 sociaal wijkteam, nl. team Centrum. Het sociaal wijkteam toetst of Nijmegen verantwoordelijk is (zie criteria over binding met Nijmegen), de motivatie van de cliënt en de inhoud van het verzoek om ondersteuning. Dit moet gericht zijn op het halen van concrete doelen voor de korte termijn, die de grootste belemmeringen oplossen. Vaak gaat het zowel om praktische ondersteuning (aanvraag bijstand, zorgverzekering) als om gedragsinterventies (kort lontje, middelengebruik) en een start met meer complexe problemen, zoals het stabiliseren van schulden. De hoeveelheid gevraagde begeleiding moet in verhouding zijn tot te behalen doelen. Het sociaal wijkteam geeft voor korte tijd toestemming voor ondersteuning, maximaal 3 maanden. Na die periode volgt een nieuw gesprek. Heeft iemand dan zijn doelen bereikt, dan wordt hij overgedragen aan het sociaal wijkteam van de wijk waar hij is gaan wonen. Zo niet, dan wordt onderzocht wat dan een goed vervolg is (bv. toch bemoeizorg nodig). De zorgaanbieder is verplicht het tussentijds te melden als iemand verdwijnt, niet meewerkt e.d. Het helpen van de cliënt vooraf om aan een adres te komen is iets wat de zorgaanbieder op eigen risico doet. Blijkt dat iemand geen binding met Nijmegen heeft (en geen postadres krijgt of de zorgaanbieder geen toestemming van het sociaal wijkteam krijgt om de ondersteuning te leveren), dan stopt het. We vinden dit verdedigbaar als prikkel om te voorkomen dat aanbieders mensen werven om naar Nijmegen te komen, enkel en alleen omdat ze een contract met ons hebben. We hebben algemene voorzieningen waar mensen hulp kunnen krijgen om een (post)adres te krijgen, een zorgverzekering e.d., zoals ondersteuning van Het Inter-Lokaal, R75 en JeugdFACT voor jongeren en jongvolwassenen, bemoeizorg voor volwassenen van het Interventieteam en misschien zijn er nog wel meer en kunnen de STIPs in bepaalde gevallen ook veel betekenen voor deze mensen. Aan de andere kant willen we ondersteuning bij het verkrijgen van een adres, uitkering, zorgverzekering e.d. niet uitsluiten van de functie begeleiding, want het kan ook goed zijn voor de cliënt dat 1 organisatie, c.q. begeleider, iemand integraal helpt.
4 Opvangvoorzieningen: Huiselijk geweld Vrouwenopvang Moviera Vrouwen, met of zonder kinderen, die slachtoffer zijn van ernstig huiselijk geweld, die vanwege dreiging niet thuis kunnen blijven Dak- en thuislozen (van IrisZorg, tenzij anders vermeld) Nachtopvang: bed, bad, brood, contact met hulpverlener is mogelijk als start om uit de problemen te komen. Nachtopvang MFC Ernstig verslaafde dak- en thuisloze volwassenen Nachtopvang de Hulsen Dak- en thuisloze volwassenen, chronische ernstige verslaving is een Nachtopvang NuNN Dak- en thuisloze volwassen mannen RIBW Nachtopvang Vince Zwerfjongeren tussen ca. 16 en 23 jaar Nachtopvang Kwelkade Tiel RIBW Dak- en thuisloze volwassen mannen Dagopvang: Inloop overdag, met mogelijkheid om te eten en drinken, de was te doen, te douchen, deel te nemen aan activiteiten en te spreken met een hulpverlener. Dagopvang MFC Dagopvang Het Kasteel Dagopvang Tiel Ernstig verslaafde dak- en thuisloze volwassenen Dak- en thuisloze volwassenen, chronische ernstige verslaving is een Alle dak- en thuislozen, mensen in een multiprobleemsituatie Dagopvang en nachtopvang zijn algemene voorzieningen. Wie zich meldt kan terecht als er plek is, tenzij iemand geschorst is vanwege ernstige misdraging jegens andere bezoekers of medewerkers van de opvang. Er wordt in principe niet gekeken of iemand uit Nijmegen of de maatschappelijke opvangregio komt, al maken de instellingen wel een afweging als er meer vraag is dan er plaatsen zijn, waarin verbondenheid met de regio een rol kan spelen.
5 en opvang In deze vormen van opvang kan iemand dag en nacht verblijven tijdens een traject om zijn problemen zo veel mogelijk op te lossen. Doel is dat iemand weer zelfstandig of met lichtere ondersteuning (wonen met begeleiding) verder kan, of als dat nodig is, een plek vindt in de langdurige zorg (vaak beschermd wonen GGZ, soms ook zorg voor verstandelijk gehandicapten of een verpleeghuis). Voor maatwerkvoorzieningen opvang wordt m.u.v. de vrouwenopvang wel gekeken naar binding met de maatschappelijke opvangregio. Bij vrouwenopvang staat voorop waar iemand veilig opgevangen kan worden. Crisisopvang Crisisopvang Vince Tussenvoorziening Culemborg RIBW Kortdurende opvang De Hulsen Wonen met begeleiding voor dag & nacht Vince Alleenstaande volwassenen en gezinnen met ernstige psychosociale problemen, ernstige psychiatrie of verslaving is Dak- en thuisloze jongeren, ca.16-23 jaar met acute problematiek Alleenstaande volwassenen en gezinnen met ernstige psychosociale problemen, ernstige psychiatrie of verslaving is Dak- en thuisloze volwassenen Dak- en thuisloze jongeren, ca.16-23 jaar, in Vince zijn ook enkele plaatsen vanuit de jeugdzorg (blok C) en beschermd wonen GGZ. Als er sprake is van verslaving, kan de jongere niet bij Vince terecht, maar in de jeugdkliniek in Tiel.