Verklein de kans op Borstkanker 1
Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds Onze visie De droom en ambitie van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is een wereld zonder kanker. Wij willen dat door gezonde keuzes in voeding en leefstijl minder mensen kanker krijgen, meer mensen kanker overleven en de kwaliteit van leven tijdens en na kanker toeneemt. Onze missie Wij helpen mensen keuzes te maken in hun voeding en leefstijl om sterker te staan tegenover kanker, door onderzoek, voorlichting en beleidsbeïnvloeding. Het internationale World Cancer Research Fund netwerk Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds maakt deel uit van het internationale World Cancer Research Fund (WCRF) netwerk. Dit netwerk is een internationaal samenwerkingsverband van charitatieve instellingen die onderzoek doen naar en adviezen geven over de preventie en overleving van kanker door een gezonde voeding en leefstijl op basis van resultaten van wetenschappelijk onderzoek. Borstkanker in Nederland Borstkanker is de meest voorkomende kankersoort bij vrouwen. Jaarlijks krijgen ruim 14.500 vrouwen in Nederland borstkanker. Ook mannen kunnen borstkanker krijgen, dat zijn er ongeveer 120 per jaar. De informatie in deze brochure gaat over borstkanker bij vrouwen. Onderzoek toont aan dat voeding en leefstijl een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van borstkanker. Dit betekent dat we zelf stappen kunnen nemen om ons risico op deze vorm van kanker te verlagen. In deze brochure leest u meer over de risicofactoren voor borstkanker en welke voedings- en leefstijlkeuzes u in uw dagelijks leven kunt maken om de kans op borstkanker te verkleinen. Steun ons werk Ons werk wordt uitsluitend mogelijk gemaakt door giften van het publiek. Wij ontvangen geen overheidsgelden en zijn geheel zelfstandig. Wij zijn door de Belastingdienst aangemerkt als Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI). Wilt u het werk van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds steunen? Word dan donateur of steun ons met een eenmalige bijdrage via wkof.nl. Alvast hartelijk dank! Meer informatie over het Wereld Kanker Onderzoek Fonds vindt u op www.wkof.nl 2
Feiten en cijfers over borstkanker In Nederland krijgt op de 1 vrouwen 8 ooit in haar leven borstkanker. In Nederland leven ruim mensen 76.500 bij wie in de afgelopen 5 jaar borstkanker is vastgesteld. Wat is kanker? Kanker is een verzamelnaam voor meer dan 100 ziekten in verschillende delen van ons lichaam. Kanker kan ontstaan als lichaamscellen beschadigen en zich ongeremd gaan delen. Deze cellen kunnen uitgroeien tot een tumor en daarmee omliggende weefsels en organen beschadigen. Op den duur kunnen cellen van een tumor losraken en via het bloed of de lymfe uitzaaien naar andere delen van het lichaam. Celdeling Onze cellen delen zich continu. Per jaar krijgen zo n 14.500 vrouwen en 130 mannen de diagnose borstkanker. DNA-schade Door allerlei factoren kan het DNA in een cel beschadigd raken. Ongeveer 2 op de 5 gevallen van borstkanker kan voorkomen worden door een gezond gewicht te behouden, geen alcohol te drinken en voldoende te bewegen. Per jaar kunnen er zo n 5.500 nieuwe gevallen van borstkanker worden voorkomen. Jaarlijks overlijden ruim vrouwen 3.200 en 20 borstkanker. mannen aan de gevolgen van Gemiddeld is van de vrouwen met borstkanker na jaar nog in leven. 87% 5 Bron: Nederlandse Kankerregistratie, beheerd door IKNL, september 2017 Na 10 jaar is dat nog 80%. Reparatieproces In de meeste gevallen repareert ons lichaam de beschadigde cel. Maar soms gebeurt dit niet en blijft de beschadigde cel bestaan. Deze cel kan zich dan in een ongeremd tempo gaan delen. Gezwel Door het ongecontroleerd delen ontstaat een clustering van foute cellen, oftewel kankercellen. Deze clustering noemen we een gezwel, ook wel tumor. Goedaardig en kwaadaardig Een goedaardige tumor groeit niet door andere weefsels heen. Een kwaadaardige tumor kan in omliggende weefsels en organen groeien. Ook kunnen cellen van deze tumor losraken en ergens anders in het lichaam terechtkomen en uitgroeien tot een nieuwe tumor (uitzaaiingen). Alleen kwaadaardige tumoren noemen we kanker. 4 5
Risicofactoren voor kanker Kanker is een ingewikkelde ziekte en ontstaat niet ineens. Voordat de ziekte zich ontwikkelt moeten er veel veranderingen in een lichaamscel plaatsvinden. Dit kan jaren, soms zelfs tientallen jaren duren. Daarom is kanker een ziekte die naar verhouding veel ouderen treft. Kanker is niet te voorkomen, maar er zijn wel veel maatregelen die u kunt nemen om uw risico op kanker te verlagen. Factoren die een rol kunnen spelen bij het ontstaan van kanker: GEZONDE CEL Genen Omgeving Leefstijl (invloed van jaren) Infecties GEZONDE CEL POTENTIËLE KANKERCEL Wat is borstkanker? Over de borst De borst bestaat voornamelijk uit vet- en bindweefsel (steunweefsel), melkklieren en melkbuisjes. Deze melkbuisjes transporteren de melk vanuit de klieren naar de tepel. Borstweefsel ontwikkelt zich als natuurlijke reactie op hormonen tijdens verschillende stadia in het leven, bijvoorbeeld tijdens de puberteit, zwangerschap en tijdens het geven van borstvoeding. Rib Borstspier Vet- en bindweefsel (steunweefsel) Tepel Melkbuisjes Melkklieren Soorten borstkanker In de medische wereld wordt borstkanker ook wel mammacarcinoom genoemd. Er zijn veel verschillende soorten borstkanker. Zo kan borstkanker worden onderverdeeld naar de plek waar het ontstaat: de melkgangen (ductaal) de melkklieren (lobulair) Genetische oorzaken Veel mensen denken dat we kanker krijgen omdat het in de familie voorkomt of het in de genen zit. Uit onderzoek blijkt echter dat erfelijkheid bij slechts een klein aantal gevallen van kanker (5 tot 10%) een rol speelt. Omgevingsfactoren Overmatige blootstelling aan zonlicht en röntgenstraling, industriële chemicaliën en bepaalde geneesmiddelen kunnen het risico op kanker verhogen. Sommige van deze risicofactoren zijn vooral een punt van zorg voor mensen die vanwege hun beroep aan zulke factoren worden blootgesteld. Infectieziekten Een infectie met het HPV-virus (humaan papillomavirus), de bacterie Helicobacter pylori en Hepatitis B en C kan het risico op kanker verhogen. Leefstijl Niet roken, of daarmee stoppen is de belangrijkste maatregel die u kunt nemen om uw risico op kanker te verlagen. Daarnaast toont onderzoek aan dat we ongeveer een derde van de gevallen van de meest voorkomende kankersoorten kunnen voorkomen door gezond te eten, voldoende te bewegen en een gezond gewicht te behouden. Borstkanker kan verder onderverdeeld worden in: Hormoongevoelig of hormoonongevoelig Bij een hormoongevoelige tumor spelen hormonen, zoals oestrogeen een grote rol bij de groei van de tumor. Bij hormoonongevoelige borstkanker groeit de tumor niet onder invloed van hormonen. HER2-positief of HER2-negatief HER2 is een bepaald eiwit (groeifactor) dat de groei van de tumor kan stimuleren. Bij HER2-positieve borstkanker is er veel HER2-eiwit op de tumor aanwezig. Bij HER2- negatief is dat niet het geval. Triple negatief Bij triple negatieve borstkanker spelen zowel hormonen als het eiwit HER-2 geen rol. Borstkanker voor- of na de menopauze In onderzoek naar het verband tussen voeding en leefstijl en de kans op borstkanker wordt rekening gehouden met de tijd van diagnose. Oftewel of de ziekte voor- of na de menopauze (de overgang) wordt vastgesteld. Het verband tussen voeding, leefstijl en het risico op borstkanker kan verschillen per levensfase. 6 7
Verder kan er onderscheid gemaakt worden tussen invasief en niet-invasief. Bij invasief kan de tumor buiten de wand van de melkgangen of melkklieren groeien. Bij niet-invasief is dat niet het geval. Er bestaan tevens zeldzame vormen van borstkanker, zoals de ziekte van Paget. Om borstkanker op de juiste manier te behandelen is het belangrijk te weten om welk type het gaat. Wilt u meer weten over de verschillende vormen van borstkanker, bezoek dan de website www.kanker.nl Risicofactoren voor borstkanker Bij de ontwikkeling van borstkanker spelen verschillende factoren een rol. We weten dat voeding en leefstijl een belangrijke rol spelen bij de ontwikkeling ervan. Alhoewel geen enkele leefstijl een garantie biedt tegen borstkanker schatten wetenschappers in dat we ongeveer 2 op de 5 gevallen van borstkanker in westerse landen kunnen voorkomen door geen alcohol te drinken, meer te bewegen en op een gezond gewicht te blijven. Risicofactoren in leefstijl Alcohol Overige risicofactoren Leeftijd. Kanker treft voornamelijk oudere mensen. Borstkanker komt met name voor bij vrouwen boven de 50 jaar (75% van de vrouwen met borstkanker is boven de 50 jaar). Erfelijkheid. Wanneer borstkanker in de familie voor het 50e levensjaar voorkomt is er een hoger risico op borstkanker. Hormonen. Vrouwelijke geslachtshormonen spelen een zeer belangrijke rol bij het ontstaan van borstkanker. Het gaat met name om het hormoon oestrogeen, maar ook progesteron. Hoe langer borsten blootgesteld zijn aan deze hormonen, hoe groter de kans op borstkanker. Er is een (licht) verhoogde kans op borstkanker bij vrouwen die: Vroeg zijn gaan menstrueren (onder de 12 jaar). Laat in de overgang zijn gekomen (boven de 55 jaar). Weinig of geen kinderen hebben. Op latere leeftijd kinderen krijgen (boven de 30 jaar). De anticonceptiepil slikken. Tijdens het pilgebruik is het risico op borstkanker iets verhoogd. Wanneer u stopt met de pil, neemt het risico langzaam weer af. Hormoonpreparaten gebruiken (langer dan 4 jaar) vanwege overgangsklachten. Het risico neemt steeds iets toe bij het gebruik hiervan. Het risico neemt geleidelijk af wanneer u stopt met het gebruik van de hormoonpreparaten. Overgewicht (BMI* 25-30) of obesitas (BMI >30) Weinig lichaamsbeweging Overig. De volgende factoren kunnen ook een rol spelen: Dicht borstklierweefsel hebben. DES-moeder zijn (DES-moeders zijn vrouwen die tussen 1947-1976 diethylstilbestrol (DES) voorgeschreven hebben gekregen tijdens hun zwangerschap). Op jonge leeftijd (voor hun 40e) op de borst bestraald zijn. Straling zoals röntgenstraling hebben gehad om medische redenen. Met name in de periode van puberteit kan dit het risico verhogen, zelfs bij een lage dosis. Geen borstvoeding geven *BMI staat voor Body Mass Index. Met deze index berekent u of uw gewicht in verhouding tot uw lichaamslengte binnen een gezond bereik ligt. Bereken uw BMI online: wkof.nl/bmi Zijn één of meerdere risicofactoren op u van toepassing? Dit betekent niet direct dat u ook borstkanker zult krijgen. Het betekent dat uw risico wellicht hoger is dan gemiddeld. Belangrijk is te weten dat u zelf uw risico kunt verlagen door uw voeding en leefstijl aan te passen, ook als u door erfelijke aanleg een verhoogd risico heeft. 8 9
Wat kan ik doen? Deze stappen kunt u zelf nemen om uw risico op borstkanker te verlagen. Drink geen alcohol Er is sterk bewijs dat alcohol het risico op borstkanker verhoogt. Zelfs het drinken van één glas alcohol per dag verhoogt al het risico. Drink daarom liever geen alcohol. Als u wel alcohol wilt drinken, beperk dan de hoeveelheid en de frequentie van gebruik. Alcohol kan ons DNA beschadigen en zo tot kanker leiden. Alcoholische dranken bevatten daarnaast veel calorieën en kunnen zo ongemerkt leiden tot gewichtstoename. Op deze manier verhoogt alcohol ook indirect het risico op kanker. Alcohol verhoogt ook het risico op monden keelkanker, strottenhoofdkanker, slokdarmkanker, leverkanker, maagkanker en darmkanker. Zorg voor een gezond gewicht Overgewicht, obesitas en een te grote tailleomvang op volwassen leeftijd verhogen het risico op borstkanker na de menopauze. Het behouden van een gezond gewicht is daarom belangrijk. Door veel te bewegen en gezond te eten heeft u een grotere kans om op een gezond gewicht te blijven. Overgewicht vergroot het risico op nog tien andere kankersoorten, waaronder darm- en baarmoederkanker. Kom in beweging en zit minder lang stil Lichaamsbeweging verlaagt het risico op borstkanker. Ons advies is om elke dag minimaal een half uur matig intensief te bewegen, zoals wandelen en fietsen. Nog beter is het om elke dag een uur te bewegen en matig intensieve activiteiten af te wisselen met intensieve activiteiten, zoals joggen of teamsporten als voetbal en basketbal. Elke vorm van beweging telt en hoe meer je beweegt, hoe beter het is. Probeer daarnaast gedurende de dag minder lang achter elkaar te zitten, en dit af te wisselen met lichamelijke activiteiten. Geef borstvoeding indien mogelijk Borstvoeding is een gezonde keuze voor moeder en kind. Geef wanneer het mogelijk is uw baby de eerste zes maanden uitsluitend borstvoeding en vul daarna aan met andere voeding. Borstvoeding geven kan de moeder beschermen tegen borstkanker, omdat het geven van borstvoeding het gehalte aan bepaalde hormonen in het lichaam kan verlagen. Ook stoot het lichaam na het voeden cellen in de borst af waarvan het erfelijk materiaal (DNA) beschadigd is. Nog een voordeel is dat baby s die borstvoeding hebben gehad later minder kans hebben op overgewicht en dus kanker. Hoe zit het met soja en borstkanker? Veel mensen maken zich zorgen over soja en een eventuele relatie met borstkanker. Op dit moment is er geen wetenschappelijk bewijs dat aantoont dat de consumptie van soja of sojaproducten de kans op borstkanker vergroot. De consumptie van sojaproducten, zoals sojamelk of tofu, past binnen een gezond voedingspatroon. Soja bevat eiwitten en sojabonen bevatten ook veel vezels. Het is een goede plantaardige vervanger voor vlees. Er zijn aanwijzingen dat soja mogelijk de overlevingskansen bij borstkanker vergroot. Meer onderzoek hiernaar is echter nodig voordat we aanbevelingen hierover kunnen doen. 10 11
De overleving van borstkanker Bepaalde keuzes in leefstijl kunnen de overlevingskansen bij borstkanker vergroten. Dit blijkt uit een wetenschappelijk rapport * van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. De volgende factoren kunnen een positieve invloed op de overleving van borstkanker hebben: Een gezond gewicht Uit onderzoek blijkt dat er een verband is tussen het hebben van een gezond gewicht (met BMI als maatstaf) zowel vóór als na de diagnose en het overleven van borstkanker. Maar er zijn andere factoren die zouden kunnen verklaren waarom vrouwen met overgewicht of obesitas een hoger risico hebben om aan borstkanker te overlijden. Er is meer onderzoek nodig om deze verbanden beter te begrijpen. Meer bewegen Uit het rapport blijkt dat vrouwen die lichamelijk actief zijn zowel vóór als na de diagnose een grotere kans hebben om borstkanker te overleven. Andere factoren zouden dit verband kunnen verklaren, dus er is meer onderzoek nodig op dit gebied. Het eten van voeding met vezels Vrouwen die meer vezelrijke voeding eten zowel vóór als na de diagnose kunnen een lager risico hebben op het overlijden aan borstkanker. Het eten van sojaproducten Vrouwen die na de diagnose meer sojaproducten eten, kunnen een lager risico hebben op het overlijden aan borstkanker. Een lagere inname van vet (met name verzadigd vet) Vrouwen die vóór de diagnose veel vet en verzadigd vet eten, kunnen een verhoogd risico hebben op het overlijden aan borstkanker. Er is meer onderzoek nodig om de mogelijke verbanden tussen voeding, leefstijl en de overleving van borstkanker beter te kunnen begrijpen. Andere factoren kunnen namelijk ook invloed hebben op de waargenomen verbanden, zoals de soort tumor of behandeling. Het beste advies na de behandeling voor kanker tot nu toe is om gezond te eten en te leven. Bent u op dit moment onder behandeling voor borstkanker? Dan raden wij u aan om uw arts of een diëtist in te schakelen voor advies. Kijk op onze website www.voedingenkankerinfo.nl. Op deze website vindt u informatie en advies over voeding tijdens en na kanker. Ook kunt u vragen stellen aan het team van experts achter de website. * Het rapport over de overleving van borstkanker is onderdeel van ons Continuous Update Project (CUP) en richt zich op: 1. Vrouwen met borstkanker, inclusief vrouwen die van de ziekte zijn hersteld. 2. Het verband tussen voeding, gewicht, lichaamsbeweging en de kans op: sterfte aan borstkanker sterfte aan andere ziekten het krijgen van een nieuwe diagnose borstkanker (een nieuwe tumor in dezelfde of andere borst) Lees meer over dit rapport op onze website wkof.nl/onderzoek 12 13
Welke symptomen kunnen duiden op borstkanker? Onze informatie over kankerpreventie Hieronder ziet u symptomen die zouden kunnen wijzen op borstkanker. Onthoud dat veel symptomen vaak een onschuldige oorzaak hebben. Het is belangrijk dat u vertrouwd raakt met de normale vorm en structuur van uw borsten. Hoe meer u zich hiervan bewust bent, hoe groter de kans dat u een eventuele verandering opmerkt. Als u zich zorgen maakt of een verandering opmerkt, is het verstandig om contact op te nemen met uw huisarts. Waar moet ik op letten? Een ongewoon knobbeltje in de borst Schilfering en roodheid van de tepel of een kuiltje in de borst Sinds kort ingetrokken tepel Streng(etje) naar de tepel Vocht uit de tepel (bloederig, waterig, groen van kleur of melkachtig) Warm aanvoelende borst met een rode verkleuring van de huid Een slecht genezend plekje Pijnlijke, anders aanvoelende plek in de borst Zwelling in de oksel Bevolkingsonderzoek borstkanker Borstkanker is goed te behandelen als het in een vroeg stadium ontdekt wordt. Daarom vindt in Nederland het bevolkingsonderzoek borstkanker plaats. Alle vrouwen tussen de 50 en 75 jaar krijgen elke twee jaar een uitnodiging om deel te nemen aan het onderzoek. Aan de hand van een mammografie (een röntgenfoto van de borst) kunnen afwijkingen die nog niet voelbaar zijn, opgespoord worden. Deelname is gratis en vrijwillig. Kijk voor meer informatie over dit bevolkingsonderzoek op www.bevolkingsonderzoekborstkanker.nl Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds baseert al haar voorlichting op de meest uitgebreide analyse van wetenschappelijk onderzoek die ooit is gedaan naar het verband tussen voeding, leefstijl en kanker. Deze analyse is in 2007 door het internationale World Cancer Research Fund (WCRF) netwerk gepubliceerd in het rapport Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer: a Global Perspective. Dit rapport was en is wereldwijd nog steeds de meest gezaghebbende bron op het gebied van kankerpreventie. De informatie uit het rapport voor 2007 houden wij actueel aan de hand van het Continuous Update Project (CUP). In dit project analyseert een panel van onafhankelijke wetenschappers continu nieuwe onderzoeksresultaten, zodat wij altijd beschikken over de meest up to date informatie over de relatie tussen voeding, leefstijl en kanker. Lees meer over ons wetenschappelijk onderzoek op wkof.nl/onderzoek De informatie in deze brochure richt zich op de Nederlandse bevolking in het algemeen. De informatie is niet bedoeld voor personen die op doktersvoorschrift een bepaald dieet volgen of speciale behoeften hebben op het gebied van voeding en leefstijl. Wij geven geen medisch advies; raadpleeg hiervoor uw arts. Meer informatie Bezoek voor meer informatie over voeding, leefstijl en kanker onze website wkof.nl of bel ons op 020 344 95 95. Voor informatie en advies over voeding rondom en na de behandeling van kanker kunt u terecht op onze website www.voedingenkankerinfo.nl. Meer informatie over borstkanker vindt u op www.kanker.nl of op de website van Borstkankervereniging Nederland www.borstkanker.nl. U kunt ook uw huisarts om meer informatie vragen. 14 15
Borstkanker is de meest voorkomende kankersoort bij vrouwen. Alhoewel geen enkele leefstijl garantie biedt tegen kanker, kunnen we de kans op borstkanker verkleinen door gezonde voeding en leefstijl. In deze brochure leest u meer over de risicofactoren voor borstkanker en de stappen die u kunt nemen om uw kans op borstkanker te verkleinen. Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds Weesperstraat 105-A / 1018 VN Amsterdam Postbus 15444 / 1001 MK Amsterdam 020 344 9595 / informatie@wkof.nl / www.wkof.nl Bankrekening (IBAN): NL 51 ABNA 0424356309 Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds maakt deel uit van het internationale World Cancer Research Fund netwerk. Wereld Kanker Onderzoek Fonds / V 10-17 VB