Opleiding Duurzaam bouwen Van A to Z Leefmilieu Brussel Stand van zaken en perspectieven van de energiesituatie in het BHG Aurore Brunson, Leefmilieu Brussel-BIM Dienst Planning en Politiek van de energiemarkten
Sterke tendenzen Energievraag CO 2 -concentratie in de atmosfeer Bron: IPCC, concentratie in de atmosfeer (CO2) Klimaat Luchtvervuiling
Klimaatveranderingen Europa als aanvoerder Conventie over de klimaatveranderingen Rio 1992 Kyoto-protocol - 1997: 5 % minder voor 2008-2012 Post-Kyoto? EU: - 20% in 2020 en 40% in 2030-50% op wereldniveau in 2050 (Overeenstemming G8) - 80 % voor de ontwikkelde landen (EU: -80 tot 95%) 3
Europese doelstellingen voor 2030 4
Overheidsbeleid Europese doelstelling: Energie-onafhankelijkheid, bescherming luchtkwaliteit, gezondheid en klimaat Energy Union 2030 Middel: De Europese richtlijnen (Commissie, 28 lidstaten, Parlement) - Energie-efficiëntie: product, bouw, renovatie, technische installaties - Hernieuwbare energie - CO2: ETS & flexmecs - Resultaatsverplichting Brusselse doelstelling: inspelen op ecologische veranderingen - Langetermijnperspectief ontwikkelen - Realistische acties vandaag als antwoord op de duurzame uitdaging van morgen - Gebouw, bevolking, transport, economie Alles hangt sterk met elkaar samen
Brussels beleid BWLKE = Brussels Wetboek van Lucht, Klimaat en Energiebeheersing Wettekst goedgekeurd op 13 mei 2013 Geïntegreerd Lucht-Klimaat-Energieplan Goedgekeurd op 2 juni 2016 10 pijlers (9) 64 maatregelen (59) 144 acties (124) Gewestelijk programma voor circulaire economie Goedgekeurd door de Regering op 10 maart 2016 Brusselse doelstelling voor reductie van de broeikasgassen met 30% tegen 2025 6
Energie in Brussels Het gebouw staat echt centraal Verdeling van het eindverbruik in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2012 (excl. niet-energetisch gebruik) (in GWh OVW), Uit de Energiebalans van het Brussel Hoofdstedelijk Gewest 2012
Wat is een duurzaam gebouw? Zware renovatie Bouw Gedrag Ontwerp Uitvoering Kost Levenskwaliteit Gebruikskost Duurzaamheid Eenvoudige renovatie Beheer van de installaties 8
Gebouw & Energie Thema onder hoogspanning... Sleutelmoment om in te grijpen Bouw +++ Gedrag + Beheer van de installaties ++ Eenvoudige renovatie ++ Zware renovatie +++ We hebben slechts zeer weinig impact op de energieprijs Het verbeterpotentieel via energie-efficiëntie is zeer groot Rekening houdend met onstuitbare evoluties: Energieprijs Klimaatveranderingen Overheidsbeleid Energie is op zich zelden de reden om te investeren Als u een investering overweegt, wees dan zeer ambitieus op het vlak van energie, gezien 9 de levensduur van de investering
Brussels beleid gericht op stimuleren van het aanbod m.b.t. duurzaam bouwen Vraag naar duurzame gebouwen MARKT Aanbod Geschiktheid Kwaliteitseisen Vraagstimulering - Energiepremies - Batex - EPB-regelgeving - Voorbeeldrol overheden - HEE - Facilitator - Certificatie Duurzaam Gebouw Upgrading Kennisniveau Opleiding ontwerpers Opleiding: - werknemers -leerlingen - werklozen Upgrading Bedrijven Stimulansen bedrijven - Sensibilisering -Cluster Eco-build - Clustering - proactief - Greenbizz (start-up) - Sociale Economie PARTNERS BIM CCBC ABE Cluster Eco-build CDR-Bouw WTCB en vele andere
Brusselse strategie Praktijkgerichte oplossingen op menselijk en technisch-economisch vlak Energie-uitdaging, Sociale energiebegeleiding, PLAGE, Voorbeeldgebouwen, financiering, Proactieve begeleiding op technisch-economisch vlak van de consument Technische begeleiding, premies, financiering eigenaar, huurder - renovatie Doorgedreven opleidingen en stimulansen voor bouwprofessionelen Vervolmakingscursussen, BRC Bouw, Cluster Eco-build, technische referenties Overheden als voorbeeldrol Regelgevend kader: progressief maar bindend EPB stedenbouwkundige vergunning, certificatie, verwarming, klimaatregeling, voorbeeldrol OH PLAGE verplicht, audit verplicht BWLKE Een sociale aanpak Bescherming van de consument, positieve discriminatie Federaties en andere representatieve organisaties maximaal betrokken
PLAGE Plan voor Lokale Actie voor het Gebruik van Energie kwh Doelpubliek: beheerders grote portefeuille Genormaliseerd totaal Consommation normalisée totale en combustible brandstofverbruik van gebouwen PLAGE Co1. des bâtiments PLAGE Co1 Aanzet: - Kadaster en energieboekhouding - Beter beheer en inregeling - Actieplan - Definitie - Uitvoering Wie: - 15 gemeenten - 7 ziekenhuizen - 2 huisvestingsm pijen - alle onderwijsnetten van het leerplichtonderwijs - 6 soc. huisvestingsm pijen million miljoen 19 17 15 100.000.000 80.000.000 60.000.000 40.000.000 20.000.000 0 P.L.A.G.E.: -15,8 % 2005 2006 2007 2008 2009 P.L.A.G.E. Ziekenhuizen Hôpitaux: gains economische économiques winst sans zonder URE* REG* avec met URE: REG: P.L.A.G.E.* 16,7 2.7 m 14,0 Looptijd: - 4 jaar per project 13 11 9,4 11,4 12,7 9 7,8 7 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Demonstratieproject Voorbeeldgebouwen Samengevat: - Projectoproep om de bouw, renovatie en uitbreiding van gebouwen op een duurzame manier uit te voeren in Brussel - 4 criteria: Energie, Leefmilieu, Reproduceerbaarheid, Stedelijke integratie - 6 edities: 2007, 2008, 2009, 2011, 2012, 2013-243 gebouwen 621.000 m² - alle types > Resolute ommekeer bouwwijze - Werfbegeleiding door expert - Monitoring van het verbruik gedurende 5 jaar Tal van internationale bezoeken aan BATEX/VOORBEELDGEBOUW 13
VOORBEELDGEBOUW: Divers qua vorm en typologie, zowel nieuwbouw als renovatie Energie HE Materialen Waterbeheer Biodiversiteit Architectuur Stedelijke integratie Reproduceerbaarheid 14
Laureaten VOORBEELDGEBOUW voornamelijk te vinden in stedelijke renovatiezones
Voorbeeld Luchtdichtheid > 95 % geslaagd!
Voorbeeldrol Brussels overheden 2010-2015 Duurzame Wijkcontracten SDRB 12.000 m²/jr (P) 120 wooneenheden 8 collectieve uitrustingen (P) 54.000 m² (P) +25.000 m² tegen 2014 SLRB BIM MRBC 26.500 m² (P) economische expansie 231.000 m² (P,TBE, BE) 17.000 m² (P) Site T&T Herlokalisatie: +/- 45.000 m² Gemeenten, OCMW s,. opleidingseffect P passief ZLE zeer lage energie LE lage energie Incl. privésector
Binnenkort: Gids voor duurzaam bouwen (Ref B) Maatstaf fusie «Ref B» compatibel Certificatiemethodiek (> 1 000 m 2 ) Labelingsysteem (< 1 000 m 2 ) Tool zelfevaluatie Handboek: - Criteria - Evaluatiemethode - Quotering
ETAT COMPATIBILITE BREEAM LOGEMENT BUREAUX EN FONCTION DE LA TAILLE AUTO-EVALUATION LABEL CERTIFICATION PASSAGE OBLIGE BONUS & INNOVATION SITUATION EXISTANTE CHOIX DE L'IMPLANTATION ESQUISSE PERMIS D'URBANISME DOSSIER D'EXECUTION CHANTIER EXECUTION RECEPTION Contouren systeem Structuur handboek CHAMP D'APPLICATION PHASES THEME 01 PROCEDURE de GESTION / BEHEER THEME 02 MOBILITE / MOBILITEIT THEME 03 DEVELOPPEMENT DE LA NATURE / NATUURONTWIKKELING THEME 04 ENVIRONNEMENT PHYSIQUE /FYSISCH MILIEU THEME 05 ENVIRONNEMENT HUMAIN / SOCIAAL & CULTUREEL THEME 06 MATIERE / MATERIE THEME 07 ENERGIE / ENERGIE THEME 08 EAU / WATER THEME 09 CONFORT ET SANTE / COMFORT & GEZONDHEID THEME 10 INNOVATION / INNOVATIE
Cijfers: Evolutie met klimaatcorrectie van de broeikasgasemissies en van het energieverbruik in het BHG (vergeleken met 1990) Broeikasgasemissies Energieverbruik Bevolking Banen in de tertiaire sector Energieverbruik bij constant Klimaat BKG-uitstoot bij constant klimaat Bevolking Tewerkstelling in de tertiaire sector
Uitdagingen voor de toekomst Begeleiden en omkaderen van de ambities voor nieuwbouw en vooral voor zware en lichte renovaties Ontwikkelen van geïntegreerde technisch-economische begeleiding om de kwaliteit bij en de graad van renovaties te verhogen Stimuleren van de renovatie bij volgende relaties Eigenaar huurder met vaste gebruikskosten Mede-eigendom Streven naar proactief management bij beheerders grote gebouwen en overheidssector in Brussel (voorbeeldrol) Ontwikkelen label/certificaat rond duurzaamheid gebouwen Begeleiden van de upgrading van bouwprofessionelen Opleiding Technische referenties Kwaliteitscontrole op naleven regelgevend kader Financieringsmechanismen invoeren die renovatie met hoge performantie ondersteunen
De energie-eisen
Steeds sneller... GSV K55 Ord. EPB EPB-eisen K45 EPB-eisen E90 EPB-eisen E70/75 2002 EPB-richtlijn 2010 - EPB Recast-richtlijn 2012 Energie-eff RL EPB 2015-eisen Energieefficiëntie EPB-eisen Nearly Zero Energy Building 23
Referenties op energievlak EPB Recast-Richtlijn De minimale eisen moeten minstens op het technischeconomisch optimum worden vastgeklikt Het economisch optimum wordt gedefinieerd volgens de Eur. methode: - Prijsscenario voor energie - Over de levensduur van de investeringen EPB E, K, Eisen: lage energie NEB verw: 60 kwh/m².jr Gemeten luchtdichtheid E primair: 150 kwh Ep/m².jr Eisen: zeer lage energie NEB verw: 30 kwh/m².jr Gemeten luchtdichtheid E primair: 95 kwh Ep/m².jr Eisen: passief NEB verw: 15 kwh/m².jr NEB koel: 15 kwh/m².jr Luchtdichtheid: 0,6 Volume/h E primair: 45 kwh Ep/m².jr E primair: 90 2,5xCompacthd OPGELET Eisen + rekenmethodiek Bijna Nulenergie-gebouw Laag overblijvend verbruik wordt gedekt door hernieuwbare energie op de site zelf of in de buurt 24
Wat is dat een efficiënt gebouw? Meer isolatie: Isolatie, performante beglazing Bouwknopen koudebruggen Een zeer goede luchtdichtheid Een gecontroleerde ventilatie met WTW Installaties met beperkt vermogen (inschakelen hernieuwbaar) Aandacht voor zomercomfort - Zonnewering - Strategie rond koeling Beperking op architectuur/gebruik? neen Impact op prijs? Ja en nee Bron: be.passive, Passive architecture, Passief projecten in Belgie (2014) 25
Kwh (elektriciteit + gas) Werkt dat eigenlijk? Totaalverbruik van 13 gezinnen voor en na hun verhuis naar een passiefwoning St-Jans-Molenbeek Jaren
Getuigenissen Jazeker, ik ben voorstander!:-) Het is echt de toekomst Omwille van het respect voor de natuur, gebruikerscomfort, omwille van gezondheid, Ik kan een voorbeeldgebouw zeker aanbevelen, omdat het belangrijk is minder energie te verspillen in de huidige economische context, om bewust om te gaan met onze planeet en om anders in het leven te staan met een hogere levenskwaliteit. Het wekt best wel veel interesse op bij de mensen. Dankzij BATEX is er een betere informatieoverdracht tussen professionelen en facilitatoren, in een "open source -geest. Ook op het financieel vlak. 20 15 10 5 0 Ik ben Je trots suis in fier een d'habiter voorbeeldgebouw un bâtiment te Ik zou Je recommenderai een voorbeeldgebouw un batex wonen exemplaire aanbevelen 1 : niet pas akkoord d'accord 2 3 4 5 : Volledig entièrement akkoord d'accord Omwille van het comfort, voor de gezondheid en uit financieel oogpunt (op langere termijn) Ik ben blij het voorrecht te hebben eigenaar te zijn van een passiefwoning. Iedereen zou eigenlijk dit voorrecht moeten kunnen genieten.( ) Eigenlijk is het een normaal en niet voorbeeldgebouw De niet-voorbeeldgebouwen zijn nu al compleet voorbijgestreefd op energievlak (EPB is maar een stap naar de bouwwijze van morgen )! Ik vind echt dat iedereen deze bouwwijze zou moeten hanteren om in te spelen op de wijzigingen in onze samenleving en onze planeet Citaten 100% afkomstig uit de tevredenheidsenquête Neusje van de zalm op het vlak van energieprestatie, de standaard van morgen en morgen komt snel dichterbij! Ben trots om pionier te mogen zijn op dit vlak
Enkele aandachtspunten Warmtebron: brandstof elektriciteit? Keuze GMV: beheer, onderhoud Dimensionering Bekabeling: parabool, teledistributie, telefonie, Gebruikers begrijpen Interventies achteraf
Concluderend - Diverse voorbeelden van vernieuwing ZLE - Tal van oplossen rond duurzaamheid laten zien dat heel efficiënt gebouwen, is het mogelijk! - Overheden geven het voorbeeld Wij zijn er om u te helpen: Energiepremies Facilitator Passief Vorming Praktische gids Duurzaam Bouwen Leidraad Duurzaam Bouwen certificatie/labeling Meer informatie op www.leefmilieubrussel.be 29
RODENBACH - Schaarbeek Oppervlakte: 1319 m² Energieprestatie: 13 kwh/m² jaar Bouw van 12 sociale wooneenheden Bouwkost excl BTW, zonder premies: 1132 /m²
DUBRUCQ St-Jans-Molenbeek Oppervlakte: 1490 m² Energieprestatie : 15 kwh/m² jaar Bouw van 8 sociale wooneenheden Bouwkost excl BTW, zonder premies: 1170 /m²
Cygne-Digue - Elsene Oppervlakte: 1518 m² Energieprestatie: 40/28 kwh/m² jaar Bouw de 14 sociale wooneenheden Bouwkost excl BTW, zonder premies: 1150 /m²
Savonnerie HEYMANS - Brussel Oppervlakte: 621 m² Energieprestatie: 49 kwh/m² jaar Renovatie van 4 sociale wooneenheden Renovatiekost excl BTW, zonder premies: 1888 /m²
Rue du Tilleul - Evere Oppervlakte: 827 m² Energieprestatie : 26 kwh/m² jaar Renovatie van 5 sociale wooneenheden Renovatiekost excl BTW, zonder premies: 1096 /m²
ESPOIR St-Jans-Molenbeek Oppervlakte: 1833 m² Energieprestatie: 15 kwh/m² jaar Bouw van 14 sociale wooneenheden Bouwkost excl BTW, zonder premies: 1150 /m²
FLORAIR - Jette Oppervlakte: 1425 m² Energieprestatie: 20 kwh/m² jaar Renovatie van 183 sociale wooneenheden Bouwkost excl BTW, zonder premies: 164 /m²
Rue de Sebastopol - Anderlecht Oppervlakte: 428 m² Energieprestatie: 14 kwh/m² jaar Bouw van 5 sociale wooneenheden Bouwkost excl BTW, zonder premies: 1650 /m²
Rue Tazieaux St-Jans-Molenbeek Oppervlakte: 571 m² Energieprestatie: 15 kwh/m² jaar Bouw van 4 sociale wooneenheden Bouwkost excl BTW, zonder premies: 2129 /m²
Chaussée de Neerstalle - Vorst Oppervlakte: 1115 m² Energieprestatie: 13 kwh/m² jaar Bouw van 11 sociale wooneenheden Bouwkost excl BTW, zonder premies: 1375 /m²
BRUYN OUEST Neder-over-Heembeek Oppervlakte: 8468 m² Energieprestatie: 10 kwh/m² jaar Bouw van 79 sociale wooneenheden Bouwkost excl BTW, zonder premies: 1761 /m²
Rue Locquenghien - Brussel Oppervlakte: 2564 m² Energieprestatie: 16 kwh/m² jaar Bouw & Renovatie van 17 sociale wooneenheden Bouwkost excl BTW, zonder premies: 1712 /m²
Rue de Liège - Vorst Oppervlakte: 1544 m² Energieprestatie: 15 kwh/m² jaar Bouw van 14 sociale wooneenheden Bouwkost excl BTW, zonder premies: 1375 /m²
Avenue des Familles - Vorst Oppervlakte: 1373 m² Energieprestatie: 6/16 kwh/m² jaar Bouw van 12 sociale wooneenheden Bouwkost excl BTW, zonder premies: 1610 /m²
Quartier Lemmens - Anderlecht Oppervlakte: 1413 m² Energieprestatie: 9/15 kwh/m² jaar Bouw van 7 sociale wooneenheden Bouwkost excl BTW, zonder premies: 1260 /m²
Rue Simons - Brussel Oppervlakte: 13 369 m² Energieprestatie: 9/15 kwh/m² jaar Bouw & Renovatie van 51 wooneenheden + school Bouwkost excl BTW, zonder premies: 1100 /m²