Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 1 / 20 (01-08-13) Cursus Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Document met de commentaar op de gekozen oplossing van feit cases voor Fase 1 [0 tot 4 jaar], Thema 2 [evolutie van kinderen] Labor improbus omnia vincit Het onvermoeid werken overwint alles
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 2 / 20 (01-08-13) 1 Inhoudstafel 1Inhoudstafel...2 2 Inleiding...3 2.1 Het doel van dit document...3 2.2 Versies van dit document...3 3 Commentaar voor cases voor Fase 1 [0 tot 4 jaar], Thema 2 [evolutie van kinderen]...4 3.1 Commentaren voor Geen bundel case 1: Roken tijdens de zwangerschap...4 3.1.1 Commentaar op Case 1, reactie 1...4 3.1.2 Commentaar op Case 1, reactie 2...5 3.1.3 Commentaar op Case 1, reactie 3...6 3.1.4 Commentaar op Case 1, reactie 4...7 3.2 Commentaren voor Geen bundel case 2: Alcohol tijdens de zwangerschap...8 3.2.1 Commentaar op Case 2, reactie 1...8 3.2.2 Commentaar op Case 2, reactie 2...9 3.2.3 Commentaar op Case 2, reactie 3...10 3.2.4 Commentaar op Case 2, reactie 4...11 3.3 Commentaren voor Geen bundel case 3: Drugs tijdens de zwangerschap...12 3.3.1 Commentaar op Case 3, reactie 1...12 3.3.2 Commentaar op Case 3, reactie 2...13 3.3.3 Commentaar op Case 3, reactie 3...14 3.3.4 Commentaar op Case 3, reactie 4...15 3.4 Commentaar voor Geen bundel case 4: De mens is instinctzwak...16 3.5 Commentaar voor Kaartenbundel 1, Bundelcase 1: Sociale gerichtheid in de babytijd...17 3.6 Commentaar voor Kaartenbundel 1, Bundelcase 2: Ontstaan in de babytijd van een hechtingsrelatie...18 3.7 Commentaar voor Kaartenbundel 1, Bundelcase 3: Sociale ontwikkeling in de peuterjaren...19 3.8 Commentaar voor Kaartenbundel 1, Bundelcase 4: In de peuterjaren ontstaat een zelfbewustzijn...20
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 3 / 20 (01-08-13) 2 Inleiding 2.1 Het doel van dit document De DTA Preventie Cursus is bedoeld om hulpverleners en ouders te leren hoe kinderen op te voeden zodat het risico dat ze aan drugs, tabak, alcohol verslaafd zouden geraken minimaal is. De cursisten moeten cases oplossen via groepsdiscussies. Sommigen van de cases zijn 'feit' cases waarvoor maar één juiste oplossing bestaat. Dit document bevat commentaar bij elke mogelijk door een cursist gekozen oplossing voor een 'feit' case in fase 1 [0 tot 4 jaar] voor thema 2 [evolutie van kinderen]. 2.2 Versies van dit document Versies startend met 0 zijn klad versies. Versie Gepubliceerd Commentaar 0.1 01/08/13
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 4 / 20 (01-08-13) 3 Commentaar voor cases voor Fase 1 [0 tot 4 jaar], Thema 2 [evolutie van kinderen] 3.1 Commentaren voor Geen bundel case 1: Roken tijdens de zwangerschap 3.1.1 Commentaar op Case 1, reactie 1 Als zwangere vrouwen tabak roken of passief roken (als hun partner rookt), dan... 1....is er een sterk verhoogd risico dat de kinderen ernstige lichamelijke en geestelijke misvormingen vertonen voor de rest van hun leven. Deze kinderen zullen ook automatisch reeds van bij de geboorte verslaafd zijn aan de nicotine die in tabak zit. Neen, er is geen sterk verhoogd risico op ernstige misvormingen en de kinderen zullen ook geen aangeboren nicotineverslaving hebben. Zie de correcte reactie even verder. Deze reactie is niet correct. Reactie 2 is een correcte reactie: 2....krijgen zij kinderen met een te laag geboortegewicht, naargelang het aantal sigaretten dat men rookt. Er is ook een verhoogd risico op een miskraam of een te vroeg geboren baby. Er zou ook een iets grotere kans zijn op psychische problemen bij het kind, zoals een verminderde aandacht, een zwakker geheugen en zwakkere intelligentie. Bron: [PVDL P90]
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 5 / 20 (01-08-13) 3.1.2 Commentaar op Case 1, reactie 2 Als zwangere vrouwen tabak roken of passief roken (als hun partner rookt), dan... 2....krijgen zij kinderen met een te laag geboortegewicht, naargelang het aantal sigaretten dat men rookt. Er is ook een verhoogd risico op een miskraam of een te vroeg geboren baby. Er zou ook een iets grotere kans zijn op psychische problemen bij het kind, zoals een verminderde aandacht, een zwakker geheugen en zwakkere intelligentie. Inderdaad, dit is een correcte reactie! Bron: [PVDL P90]
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 6 / 20 (01-08-13) 3.1.3 Commentaar op Case 1, reactie 3 Als zwangere vrouwen tabak roken of passief roken (als hun partner rookt), dan... 3...krijgen zij kinderen met een te hoog geboortegewicht, die ook voor de rest van hun leven last zullen hebben van zwaarlijvigheid, met allerlei gezondheidsproblemen tot gevolg. Tevens zullen deze kinderen automatisch reeds van bij de geboorte verslaafd zijn aan de nicotine die in tabak zit. Neen, het geboortegewicht zal eerder te laag zijn, want het roken van tabak veroorzaakt een vernauwing van de bloedvaten waardoor er minder bloed naar de foetus loopt... En er is geen aangeboren nicotineverslaving. Deze reactie is niet correct. Reactie 2 is een correcte reactie: 2....krijgen zij kinderen met een te laag geboortegewicht, naargelang het aantal sigaretten dat men rookt. Er is ook een verhoogd risico op een miskraam of een te vroeg geboren baby. Er zou ook een iets grotere kans zijn op psychische problemen bij het kind, zoals een verminderde aandacht, een zwakker geheugen en zwakkere intelligentie. Bron: [PVDL P90]
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 7 / 20 (01-08-13) 3.1.4 Commentaar op Case 1, reactie 4 Als zwangere vrouwen tabak roken of passief roken (als hun partner rookt), dan... 4....is er een sterk verhoogd risico dat de kinderen reeds van bij de geboorte last zullen hebben van allerlei longziekten en last bij het ademhalen, zodat zij een toestelletje zullen nodig hebben om hen te helpen bij het ademhalen (zogenaamd puffertje ). Neen, longziekten komen er pas later in het leven als het kind zelf jarenlang gerookt zal hebben! Deze reactie is niet correct. Reactie 2 is een correcte reactie: 2....krijgen zij kinderen met een te laag geboortegewicht, naargelang het aantal sigaretten dat men rookt. Er is ook een verhoogd risico op een miskraam of een te vroeg geboren baby. Er zou ook een iets grotere kans zijn op psychische problemen bij het kind, zoals een verminderde aandacht, een zwakker geheugen en zwakkere intelligentie. Bron: [PVDL P90]
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 8 / 20 (01-08-13) 3.2 Commentaren voor Geen bundel case 2: Alcohol tijdens de zwangerschap 3.2.1 Commentaar op Case 2, reactie 1 Als zwangere vrouwen veelvuldig alcohol drinken, dan... 1....is er een geheel van afwijkingen mogelijk bij het kind. Naast een aangeboren alcoholverslaving zijn de belangrijkste afwijkingen: misvormingen aan de ledematen, zoals uitgesproken O-benen, en voeten waaraan een teen ontbreekt. Tevens functioneren de nieren niet goed, zodat het kind van bij de geboorte regelmatig een nierdialyse nodig heeft. Neen, er is geen aangeboren alcoholverslaving. En ook geen O-benen en geen slechte nieren. Zie de correcte reactie even verder. Deze reactie is niet correct. Reactie 4 is een correcte reactie: 4....is er een geheel van afwijkingen mogelijk bij het kind. Naast een aantal lichamelijke kenmerken (groeiachterstand, karakteristieke gelaatstrekken) zijn de belangrijkste afwijkingen: een geestelijke handicap, een verminderde motorische coördinatie, en aandachtsstoornissen met hyperactiviteit. Bron: [PVDL P90]
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 9 / 20 (01-08-13) 3.2.2 Commentaar op Case 2, reactie 2 Als zwangere vrouwen veelvuldig alcohol drinken, dan... 2...is er een geheel van afwijkingen mogelijk bij het kind. Naast een aangeboren alcoholverslaving zijn de belangrijkste afwijkingen een geestelijke handicap en het slecht functioneren van de nieren, zodat het kind van bij de geboorte regelmatig een nierdialyse nodig heeft. Neen, er is geen aangeboren alcoholverslaving. Er is wel degelijk een geestelijke handicap mogelijk. Maar er zijn normaal geen slecht functionerende nieren. Deze reactie is niet correct. Reactie 4 is een correcte reactie: 4....is er een geheel van afwijkingen mogelijk bij het kind. Naast een aantal lichamelijke kenmerken (groeiachterstand, karakteristieke gelaatstrekken) zijn de belangrijkste afwijkingen: een geestelijke handicap, een verminderde motorische coördinatie, en aandachtsstoornissen met hyperactiviteit. Bron: [PVDL P90]
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 10 / 20 (01-08-13) 3.2.3 Commentaar op Case 2, reactie 3 Als zwangere vrouwen veelvuldig alcohol drinken, dan... 3....is er een geheel van afwijkingen mogelijk bij het kind. Naast een aantal lichamelijke kenmerken (groeiachterstand en een slecht werkende lever) zijn de belangrijkste afwijkingen een verminderde motorische coördinatie en aandachtsstoornissen met hyperactiviteit. Neen, er is normaal geen sprake van een slecht werkende lever. Het laatste klopt wel. Deze reactie is niet correct. Reactie 4 is een correcte reactie: 4....is er een geheel van afwijkingen mogelijk bij het kind. Naast een aantal lichamelijke kenmerken (groeiachterstand, karakteristieke gelaatstrekken) zijn de belangrijkste afwijkingen: een geestelijke handicap, een verminderde motorische coördinatie, en aandachtsstoornissen met hyperactiviteit. Bron: [PVDL P90]
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 11 / 20 (01-08-13) 3.2.4 Commentaar op Case 2, reactie 4 Als zwangere vrouwen veelvuldig alcohol drinken, dan... 4....is er een geheel van afwijkingen mogelijk bij het kind. Naast een aantal lichamelijke kenmerken (groeiachterstand, karakteristieke gelaatstrekken) zijn de belangrijkste afwijkingen: een geestelijke handicap, een verminderde motorische coördinatie, en aandachtsstoornissen met hyperactiviteit. Inderdaad, dit is een correcte reactie! Bron: [PVDL P90]
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 12 / 20 (01-08-13) 3.3 Commentaren voor Geen bundel case 3: Drugs tijdens de zwangerschap 3.3.1 Commentaar op Case 3, reactie 1 Als zwangere vrouwen drugs zoals cocaïne of heroïne of het heroïne vervangmiddel methadon gebruiken, dan... 1. vertonen de kinderen na de geboorte ook tekenen van verslaving. Wanneer zo'n baby dan ineens zonder drugs komt te vallen, kan hij aanvallen van vallende ziekte krijgen, met eventueel blijvende hersenbeschadiging. Er is tevens een verhoogd risico voor een miskraam of een vroeggeboorte en voor een aantal afwijkingen zoals bij veelvuldig alcohol gebruik tijdens de zwangerschap. Inderdaad, dit is een correcte reactie! Bron: [PVDL P90-91]
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 13 / 20 (01-08-13) 3.3.2 Commentaar op Case 3, reactie 2 Als zwangere vrouwen drugs zoals cocaïne of heroïne of het heroïne vervangmiddel methadon gebruiken, dan... 2. vertonen de kinderen na de geboorte ook tekenen van verslaving. Wanneer zo'n baby dan ineens zonder drugs komt te vallen, kan hij een extreem hoge lichaamstemperatuur krijgen, waardoor hij sterft. Er is tevens een verhoogd risico voor een miskraam of een vroeggeboorte en voor een aantal afwijkingen zoals bij veelvuldig alcohol gebruik tijdens de zwangerschap. Neen, extreem hoge lichaamstemperatuur komt niet voor als ontwenningsverschijnsel en is trouwens iets wat voorkomt bij gebruik van bijvoorbeeld ecstasy, niet heroïne, methadon, of cocaïne. De rest klopt wel. Deze reactie is niet correct. Reactie 1 is een correcte reactie: 1. vertonen de kinderen na de geboorte ook tekenen van verslaving. Wanneer zo'n baby dan ineens zonder drugs komt te vallen, kan hij aanvallen van vallende ziekte krijgen, met eventueel blijvende hersenbeschadiging. Er is tevens een verhoogd risico voor een miskraam of een vroeggeboorte en voor een aantal afwijkingen zoals bij veelvuldig alcohol gebruik tijdens de zwangerschap. Bron: [PVDL P90-91]
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 14 / 20 (01-08-13) 3.3.3 Commentaar op Case 3, reactie 3 Als zwangere vrouwen drugs zoals cocaïne of heroïne of het heroïne vervangmiddel methadon gebruiken, dan... 3. vertonen de kinderen na de geboorte ook tekenen van verslaving. Wanneer zo'n baby dan ineens zonder drugs komt te vallen, kan hij een extreem hoge lichaamstemperatuur krijgen, waardoor hij sterft. Er is tevens een verhoogd risico voor een miskraam of een vroeggeboorte en voor een aantal afwijkingen zoals bij roken tijdens de zwangerschap. Neen, extreem hoge lichaamstemperatuur komt niet voor als ontwenningsverschijnsel, en is trouwens meer iets voor drugs zoals ecstasy, niet heroïne, methadon, of cocaïne. En de afwijkingen zijn niet die die voorkomen na roken tijdens de zwangerschap. Deze reactie is niet correct. Reactie 1 is een correcte reactie: 1. vertonen de kinderen na de geboorte ook tekenen van verslaving. Wanneer zo'n baby dan ineens zonder drugs komt te vallen, kan hij aanvallen van vallende ziekte krijgen, met eventueel blijvende hersenbeschadiging. Er is tevens een verhoogd risico voor een miskraam of een vroeggeboorte en voor een aantal afwijkingen zoals bij veelvuldig alcohol gebruik tijdens de zwangerschap. Bron: [PVDL P90-91]
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 15 / 20 (01-08-13) 3.3.4 Commentaar op Case 3, reactie 4 Als zwangere vrouwen drugs zoals cocaïne of heroïne of het heroïne vervangmiddel methadon gebruiken, dan... 4. vertonen de kinderen na de geboorte ook tekenen van verslaving. Wanneer zo'n baby dan ineens zonder drugs komt te vallen, kan hij aanvallen van vallende ziekte krijgen, met eventueel blijvende hersenbeschadiging. Er is tevens een verhoogd risico voor een miskraam of een vroeggeboorte en voor een aantal afwijkingen zoals bij roken tijdens de zwangerschap, als cocaïne onder de vorm van crack gebruikt wordt. Het eerste deel klopt, maar de afwijkingen zijn niet die die voorkomen bij roken tijdens de zwangerschap, ook niet bij het roken van crack (rookbare cocaïne). Deze reactie is niet correct. Reactie 1 is een correcte reactie: 1. vertonen de kinderen na de geboorte ook tekenen van verslaving. Wanneer zo'n baby dan ineens zonder drugs komt te vallen, kan hij aanvallen van vallende ziekte krijgen, met eventueel blijvende hersenbeschadiging. Er is tevens een verhoogd risico voor een miskraam of een vroeggeboorte en voor een aantal afwijkingen zoals bij veelvuldig alcohol gebruik tijdens de zwangerschap. Bron: [PVDL P90-91]
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 16 / 20 (01-08-13) 3.4 Commentaar voor Geen bundel case 4: De mens is instinctzwak Men zegt van de mens dat hij instinctzwak is. In vergelijking met andere zoogdieren beschikt hij bij de geboorte slechts over een minimaal aantal kant-en-klare reactieschema's voor prikkels die op hem afkomen. De mens is echter een geweldig 'leerdier'. Op korte termijn is dat een nadeel, maar op lange termijn is het een belangrijk winstpunt. Waarom? Het gebrek aan instincten maakt de mens tot een leerdier: de meeste vaardigheden moet hij zich via leerprocessen eigen maken. Dat verleent hem een grote flexibiliteit, want daardoor verwerft hij gedragsschema's die een maximale aanpassing garanderen ten aanzien van de omgeving waarin hij zal moeten functioneren, en indien wenselijk kunnen die later ook nog gewijzigd worden. Vergelijk het met de aanschaf van een computer: Een computer met een vaste reeks ingebouwde programma's biedt het voordeel dat je er onmiddellijk mee aan de slag kunt, maar daar houdt het ook mee op. Omgekeerd heeft een computer die enkel de noodzakelijke software bevat om hem te kunnen opstarten en om met zijn input en output toestellen (scherm, muis, klavier, netwerkverbinding) te werken op zich niet zoveel te bieden, maar daar staat tegenover dat hij onbeperkt flexibel is: Naargelang de programma's die je installeert, kun je er heel verschillende dingen mee gaan doen, en na verloop van tijd kun je een uitgebreidere versie van die programma's bekomen of ze vervangen door iets totaal anders. Bron: [PVDL P109]
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 17 / 20 (01-08-13) 3.5 Commentaar voor Kaartenbundel 1, Bundelcase 1: Sociale gerichtheid in de babytijd De eerste tekenen die wijzen op het ontstaan van een sociale gerichtheid manifesteren zich tussen 6 en 8 weken, wanneer het kind gaat glimlachen naar een expressief menselijk gelaat met een intensiteit die toeneemt naarmate de glimlach door de volwassene beantwoord wordt met passende geluidjes en gelaatsexpressies. Is het kind kieskeurig wat de persoon betreft waarnaar het glimlacht? Hoe evolueert dat? In het begin is het kind helemaal niet kieskeurig in sociaal opzicht en glimlacht het naar iedereen die er wat aardig tegen doet. Vanaf een maand of 3 verandert dat en wordt zowel de snelheid als de intensiteit van de glimlach steeds meer bepaald door de mate waarin het kind vertrouwd is met het gezicht dat hem toelacht. De personen met wie het dagelijks contact heeft, slagen er dan veel makkelijker in om het aan het lachen te brengen, terwijl onbekende gezichten veeleer aarzelende, en enkele maanden nadien zelfs ronduit negatieve reacties uitlokken. Dat laatste bereikt vanaf een maand of 8 een climax in de vreemdenangst. Enerzijds is het een teken dat het kind een scherp onderscheid heeft leren maken tussen verschillende gezichten. En daarnaast is het biologisch ook best zinvol dat het, vooral nu het begint te kruipen en straks ook zijn eerste passen gaat zetten, niet met om het even wie zal meelopen maar zich bij voorkeur richt op de vaste verzorgers. Ten aanzien van een vertrouwd persoon kan de glimlach in het tweede trimester al makkelijk overgaan in een meer uitbundig lachen of zelfs een kraaien van plezier, vooral wanneer de volwassene op een expressieve en speelse manier het contact stimuleert. Daardoor wordt de band met de volwassene steeds intenser. Bron: [PVDL P133-134]
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 18 / 20 (01-08-13) 3.6 Commentaar voor Kaartenbundel 1, Bundelcase 2: Ontstaan in de babytijd van een hechtingsrelatie Vooral na de Tweede Wereldoorlog (groot aantal kinderen in weeshuizen) is het inzicht gegroeid dat de band die een kind in de loop van het eerste levensjaar aangaat met één of enkele vertrouwde personen niet alleen beantwoordt aan een specifieke behoefte, maar bovendien van grote betekenis is voor het verdere leven. Volgens Kinderpsychiater John Bowlby krijgt een mens net zoals veel andere diersoorten van bij de geboorte een erfelijk 'programma' mee, dat hem als kind ertoe aanzet om zich te hechten aan een volwassen soortgenoot. Waarom? Denk onder andere aan de situatie van de mens duizenden jaren geleden. Die hechtingsrelatie is niet alleen van levensbelang omdat het kind zeker in de primitieve situatie waarin de mens duizenden jaren geleden moest overleven anders hulpeloos overgeleverd zou zijn aan allerlei belagers. Het nauwe contact dat aldus ontstaat, heeft als bijkomend effect dat het kind heel wat kan opsteken van de volwassene, zowel inzake kennis en sociale vaardigheden als bij de verwerving van de taal en de bredere cultuur. In zijn theorie probeerde Kinderpsychiater John Bowlby vooral aan te tonen hoe die hechting tot stand komt en hoe ze verder evolueert wanneer het kind later een zekere zelfstandigheid bereikt. Hij onderscheidde 4 periodes. Alleen de eerste twee die samen een soort voorbereiding vormen op de eigenlijke hechting maken volledig deel uit van het eerste levensjaar. De derde fase, waarin de feitelijke hechting plaatsvindt, neemt een aanvang halfweg het eerste jaar, maar loopt nog een heel eind door in de peutertijd. De vierde fase begint rond de overgang van peuter naar kleuter: de hechtingsband wordt dan op een hoger niveau getild, doordat de fysieke nabijheid van de volwassene vanaf dan minder belangrijk wordt dan het psychische contact. Bron: [PVDL P134-135]
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 19 / 20 (01-08-13) 3.7 Commentaar voor Kaartenbundel 1, Bundelcase 3: Sociale ontwikkeling in de peuterjaren Kinderen ontwikkelen vanaf halfweg het eerste levensjaar een intense hechtingsband met één of meerdere personen uit hun directe omgeving. Die band blijft in intensiteit toenemen tijdens de peuterjaren, maar geleidelijk komt hij op een ander niveau te liggen. In het begin is het kind er vooral op uit om de fysieke nabijheid van de hechtingspersoon te handhaven, maar gaandeweg ervaart het dat dit niet altijd mogelijk is en tegelijk dringt het besef tot hem door dat het geen noodzakelijke voorwaarde is om de band in stand te houden. Welke spelletjes kunnen daarbij helpen? Hoe belangrijk is de hechtingsband en hoe moet hij evolueren? Tevens krijgen leeftijdgenoten nu meer aandacht. Is er al sprake van echt samen spelen en delen van speelgoed? Hulpmiddeltjes daarbij zijn onder meer de verdwijnspelletjes [kiekeboe] waar kinderen in de peutertijd zo verzot op zijn. Het plezier dat ze daarbij ervaren zit vooral hierin dat de angst die ontstaat bij het verdwijnen van de volwassene iedere keer gevolgd wordt door de opluchting van het weerzien. Een kind dat niemand heeft aan wie het zich kan hechten, kan voor het leven getekend worden door wat men bodemloosheid is gaan noemen. Maar anderzijds is het natuurlijk ook niet gezond wanneer het te lang blijft in een soort samensmelting met de volwassene. Een heel nieuw aspect in de sociale ontwikkeling van peuters is dat ook leeftijdgenoten nu meer aandacht krijgen. Voor een baby waren ze nog niet veel meer dan te exploreren objecten, maar peuters vinden het leuk om in elkaars gezelschap te vertoeven. In de regel is er wel nog geen sprake van echt samen spelen. Het liefst spelen ze ieder apart, maar wel in dezelfde ruimte [parallelspel], waarbij ze helemaal opgaan in de eigen activiteiten maar elkaar van op een afstand in de gaten houden en hun eigen speelgoed desnoods met geweld zullen verdedigen. Bron: [PVDL P165-166]
Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 20 / 20 (01-08-13) 3.8 Commentaar voor Kaartenbundel 1, Bundelcase 4: In de peuterjaren ontstaat een zelfbewustzijn Een baby merkt al dat hij met zijn gedrag iets teweeg kan brengen in zijn omgeving. Maar daarmee heeft hij zich nog geen beeld gevormd van zichzelf. Een baby heeft nog geen besef van hoe hij eruitziet en hoe hij zich onderscheidt van andere mensen. De aanzet daartoe ontstaat in de peuterjaren. Peuters beginnen zichzelf te herkennen in een spiegel, daarna ook op foto of video. Een ander teken van een groeiend zelfbewustzijn is dat ze steeds vaker de persoonlijke voornaamwoorden ik en mijn gebruiken in plaats van hun voornaam. Voor wat betreft de moraal van een peuter, die is ook sterk op het ik gericht: hoe kan je kort en krachtig de moraal van een peuter samenvatten? Wat is volgens een peuter 'goed'? Voor een peuter is 'goed' alles wat ik wil en wens. Dit is het vertrekpunt voor de studie die Lawrence Kohlberg gemaakt heeft van de evolutie van de moraal bij kinderen tot aan de volwassenheid. Dit niveau 0 van de moraal blijft tot de leeftijd van 5 à 6 jaar. Bronnen: [PVDL P167-168] en [DTA3 H7.2.1]