Cliëntenblad Lister 1 2015 Aanbod online hulp groeit met de dag Zelfbeeld 'Hoe zie jij jezelf?'
De toeschouwer in jezelf ontwikkelen voegt nieuwe dimensies toe. Foto: Shutterstock
} maart 2015 INHOUD Het thema van deze UP is zelfbeeld. Als definitie daarvan vind je ego, de dunk of het beeld dat men van zichzelf heeft. Je zou denken dat je zelf het grootste aandeel hebt in hoe je jezelf ziet maar niets is minder waar, zo blijkt uit het psyche artikel op blz. 6. Zelfbeeld is ook zo veel meer dan je in de spiegel ziet (blz. 22) en wordt voor een groot deel bepaald door hoe je je tot anderen verhoudt, wat je denkt en voelt. Je eigendunk kan ook veranderen bijvoorbeeld met hulp van theater (blz. 12). Het maatschappelijk artikel verhaalt over de mogelijkheden tot online zelfhulp maar vooral ook de noodzaak van ondersteuning van een professional daarbij (blz.18). Hoe zie jij jezelf eigenlijk? De redactie Als het je leuk lijkt om jouw kwaliteiten voor UP in te zetten, dan vind je achter in het blad de contactgegevens van de redactie. In dit nummer... Zelfbeeld ontstaat door contact met anderen 10 Mandy Balker beschrijft wekelijks waar ze trots op is 6 EN VERDER 4 Post Nieuwjaarsreceptie 5 Van de Cliëntenraad 8 Interview Floris Middelkoop 12 Zelfbeeld en Theater 14 Uit en Thuis 16 Geld en Recht 17 Woordzoeker 21 Spreukenwolk 22 Column 23 Colofon 23 Gedicht 'Lente' 18 Combineer zelfhulp met professionele ondersteuning maart 2015 3
} BRIEVEN Beste redactie, Met veel belangstelling heb ik weer het laatste nummer van Up gelezen. POST Bij het overzicht van cliënten- en belangenorga-nisaties miste ik het LSR, www.hetlsr.nl. Dit is een heel goede landelijke organisatie voor (mede)zeggenschap van cliënten in de zorg. Ik zit daar in de Raad van Toezicht en wil deze organisatie graag onder jullie aandacht brengen. Met vriendelijke groet, Gon Veltkamp Op 12 januari organiseerde Lister een actieve nieuwjaarsbijeenkomst voor cliënten en medewerkers. Iedereen kon deelnemen aan allerlei workshops en/of presentaties bijwonen. Annemarije Sjoerdsma van communicatie interviewde enkele gasten. fotografie: Koen Peeters Nieuw jaars Sabien Raams, lid Raad van Toezicht Ik nam deel aan de stellingen bij Jan en Marlies. Zoals: in een crisis blijf ik altijd bij mijn cliënt. Het intrigerende was dat deelnemers erop wezen dat dit misschien een ambitie is van Lister: ik blijf bij jou. Maar is dat ook de wens van de cliënt? Denk nooit dat je weet wat een cliënt nodig heeft, maar overleg het. Sascha Klomp, cliënt Rijnse Maan "Ik heb hoop gekregen van de presentatie die ik heb gevolgd. Die ging erover dat Lister werkgevers benadert om te kijken of er mogelijkheden zijn voor werk voor cliënten van Lister. Een werkgever gaf een heel positieve boodschap: als je ergens goed in bent, dan zijn er mensen die dat eruit halen. Zelf ben ik net afgestudeerd. bijeen komst Michel Angelista, cliënt beschermd wonen "Ik heb een presentatie gedaan voor de Men s club. Dat gaf me een goed gevoel. Ik mag er zijn ondanks haperingen. Het publiek was heel betrokken. En ik hoefde van mezelf niet overal een antwoord op te weten. Het zou goed zijn om meer bekend te maken binnen Lister wat we doen, bijvoorbeeld via intranet. 4 maart 2015 Frank Straub, coördinator zorg Witte Vrouwen Erg interessant, de film Open Dialogue. Een andere blik op psychose en schizofrenie, en het omgaan ermee. Er is snel actie en iedereen, de cliënt, de familie en hulpverleners, gaan met elkaar in gesprek. Alles mag worden uitgesproken. Ik zou er nog wel meer van willen zien, hoe dat bijvoorbeeld gaat met mensen die erg zwaar psychotisch zijn.
Van de Cliëntenraad Eind 2014 heeft Ron Oskam, na vele actieve jaren, afscheid genomen van de Cliëntenraad. Ook vanaf deze plek bedanken we Ron voor zijn (altijd eigenzinnige) inbreng! 2015 begon met de voorbereiding van de workshop die de Cliëntenraad samen met de Ondernemingsraad heeft gegeven op de Nieuwjaarsbijeenkomst van Lister op 12 januari in de Galgenwaard. Tijdens deze workshop draaide het om twee vragen. Ten eerste, hoe kom je in deze tijd van veranderingen aan je informatie? En: ben je hier tevreden over? Zowel medewerkers als cliënten waren op de workshop afgekomen. Dat zorgde voor uitwisseling van meningen en ervaringen. Iedereen onderschreef het grote belang van duidelijke informatie in een onzekere tijd. En ook dat dit, ondanks de goede bedoelingen van de verantwoordelijken, weleens te wensen overlaat. Voor de Cliëntenraad een extra stimulans om hierop te blijven wijzen in het overleg met de Raad van Bestuur. Herstellen doe je thuis! Op de Nieuwjaarsbijeenkomst werd ook de Meerjarenvisie Lister 2015-2020 gepresenteerd onder de titel 'Herstellen doe je thuis!'. Dit stuk staat hoog op de agenda in het overleg met de Raad van Bestuur. De Cliëntenraad beoordeelt de visie met in het achterhoofd de vraag: hoe wordt deze visie vertaald naar de praktijk? Met andere woorden: wat zijn de gevolgen voor de zorg die cliënten van Lister krijgen? We komen hier in de volgende UP op terug. 2015 wordt een overgangsjaar. In de loop van dit jaar zullen alle desbetreffende cliënten naar een buurtteam overgaan. Hoe de zorg voor de Beschermd Wonen (BW)-cliënten eruit gaat zien is nog niet duidelijk. Door het opheffen van de AWBZ valt ook het BW onder de WMO, dus onder de verantwoordelijkheid van de gemeente. Gelukkig is er een overgangsrecht. De Cliëntenraad volgt de ontwikkelingen op de voet. Heb je vragen of wil je gewoon even praten over eventuele veranderingen? Neem contact met ons op! Dáár is een cliëntenraad voor. Onze gegevens vind je in de colofon op pagina 23. Ten slotte De Cliëntenraad merkt ook feitelijk iets van de veranderingen die gaande zijn. Na 9 jaar met veel plezier te hebben vergaderd op de Livingstonelaan moeten we het kantoor verlaten. De locatie Livingstonelaan wordt opgeheven in het kader van de nieuwe visie waarin gestreefd wordt naar een kantoorarme organisatie. We zijn druk op zoek naar een nieuwe, voor iedereen bereikbare plek. We houden jullie op de hoogte! maart 2015 5
} PSYCHE Je zelfbeeld ontstaat door contact met anderen 'Iedereen heeft een beeld van zichzelf. Maar om een zelfbeeld te creëren, zijn andere mensen nodig. Hoe komt dat? En als je een negatief zelfbeeld hebt, hoe kan je dat positiever maken?' tekst: Nadia Tan " Een beeld van jezelf krijg je al op de manier hoe ouders met je omgaan, zegt Roos Vonk. Zij is hoogleraar sociale psychologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en doet onderzoek naar zelfbeeld. Als je ouders altijd kritiek op je hebben kun je een negatiever zelfbeeld krijgen. Maar ook als ze je de hemel in prijzen als je goede cijfers haalt op school, dan leer je dat je er pas mag zijn als je goede prestaties haalt. Het meest ideale is als je ouders geïnteresseerd zijn in wat voor wezentje ze op aarde hebben gezet en het accepteren hoe het is. Maar vaak hebben ouders bepaalde verwachtingen naar het kind toe, vervolgt Vonk. Interactie Daarnaast wordt je zelfbeeld bepaald door de manier waarop andere kinderen en leraren met je omgaan op school. Zo ga je jezelf vergelijken met anderen. Vonk: Misschien vind je jezelf heel goed in rekenen, maar dan bedoel je eigenlijk dat je beter bent in het vak dan andere kinderen in de klas. Verder baseer je je beeld op je eigen gedachten en gevoelens. Dit ontstaat vooral in de puberteit. Tijdens de puberteit worden we bewuster van onszelf en denken we na over wie we zijn. We vragen ons af of we het wel goed doen en wat anderen mensen van ons denken. Dus je zelfbeeld wordt vooral bepaald door interactie met anderen. Als je alleen bent, leer je jezelf niet kennen, concludeert Vonk. Autisme Juist voor mensen met autisme is het lastig om een goed beeld van zichzelf te krijgen, laat autismecoach Marja Boxhoorn weten. Dit komt omdat zij door hun autisme het moeilijker vinden om zichzelf te kennen, een ander te kennen en hun eigen gedrag aan te passen. Ik weet bijvoorbeeld dat ik frambozenranja lekker vind, want dat heb ik ontdekt, illustreert Boxhoorn. Bij mensen met autisme duurt dat vaak langer. Ik vraag regelmatig wat ze zélf leuk vinden om te doen. Dan krijg ik te horen dat ze dat lastig vinden. Ze hebben meer moeite met initiatief nemen en keuzes maken. Vaak doen ze hun werk en dat wat van hen gevraagd wordt en denken ze er verder niet te veel over na. Als ik dan doorvraag, komen er dingen uit. Het blijkt dan bijvoorbeeld dat ze het werk wel degelijk leuk vinden. Maar dat is soms zoeken. Boxhoorn: Kinderen en volwassenen met autisme met een hoger IQ hebben vaak een lager zelfbeeld dan mensen met autisme met een lager IQ. Zij zien de verschillen met anderen en zijn zich meer bewust van hun tekortkomingen. Als anderen steeds negatieve feedback geven door te zeggen: Doe eens normaal!, dan heeft dat een negatieve invloed op het zelfbeeld. Oefenen Voor een positiever zelfbeeld is het belangrijk om alleen met mensen om te gaan die jou leuk vinden. Vonk: Mensen met een laag zelfvertrouwen hebben bijvoorbeeld een partner die hen niet goed behandelt. Ze denken dat niemand ze wil en blijven 6 maart 2015
in deze relatie. Terwijl personen met een gezond zelfbeeld op zoek gaan naar iemand die wel leuk met hen omgaat. Volgens Vonk helpt het trainen van zelfcompassie ook. Het uitgangspunt is dat alles wat er is, er mag zijn. Je hoeft niet te bewijzen dat je goed bent, want je bent er al. Dus je mag er zijn. Wees je ervan bewust dat niemand volmaakt is en iedereen gebreken heeft. "Misschien vind je jezelf heel goed in rekenen" "Blijf verder trouw aan dingen die je belangrijk vindt. Mensen met een laag zelfbeeld hebben de neiging om mee te leven met anderen. Maar luister je wel naar wat je zelf wilt? Stel, iemand vraagt je iets te doen. Als je twijfelt, vraag je dan af of je dat echt wel wilt. Als dat niet zo is, kom er dan op terug en zeg tegen die persoon dat je overdonderd werd en het toch niet wilt doen. En blijf dit oefenen", adviseert Vonk. Koetjes en kalfjes Voor mensen met autisme is het tevens belangrijk om te kijken naar de waardevolle en unieke kenmerken van hun beperking. Boxhoorn: Ze zijn vaak eerlijk, hebben specialistische kennis, zijn trouw en zien dwarsverbanden die anderen niet zien. Als zij deze kwaliteiten inzetten en waarderen, geeft dat zelfvertrouwen. Personen met autisme proberen zich vaak aan te passen aan de autismeloze wereld, maar weten vaak niet hoe. Het lukt bijvoorbeeld niet om contacten aan te gaan en deze te verdiepen. Zo kunnen ze leren hoe ze over koetjes en kalfjes praten en hoe ze beter met emoties kunnen omgaan. Met duidelijke handvatten en strategieën kunnen ze beter met anderen omgaan. Dit zorgt voor succeservaringen en dus zelfvertrouwen, aldus Boxhoorn. Rooskleurig Grappig is dat mensen met een positief zelfbeeld nogal eens een te rooskleurig beeld van zichzelf hebben. Als ze bijvoorbeeld een onvoldoende halen op school, denken ze dat het niet aan hen ligt, maar dat de toets te moeilijk was. En als ze iets goeds doen, vinden ze zichzelf heel goed. Vonk: Mensen met een negatief zelfbeeld, zoals depressieve mensen, hebben deze rooskleurige verstoring minder. Daardoor ondernemen ze weer minder uit angst dat het mislukt en geven ze sneller op. En dat terwijl deze onzekere mensen net zo leuk, aantrekkelijk en slim zijn als mensen met zelfvertrouwen. Moeten we dan een realistischer of rooskleuriger zelfbeeld hebben? Vonk: Het is kiezen tussen twee kwaden. Of je ziet het allemaal realistischer in en je voelt je slecht, of de werkelijkheid komt minder hard binnen en je voelt je goed. maart 2015 7
interview: Marieke Cohen foto: Fred Manschot Floris Middelkoop Het is minder zwart-wit geworden. Nadat ik de opleiding MBO manager opslag en vervoer succesvol had afgerond ging ik naar het HBO Business Logistics. Deze studie heb ik niet afgemaakt vanwege een psychose door genotsmiddelen. In 2013 kreeg ik voor het eerst een opname met diagnose psychose nao (niet anders omschreven). Eén jaar later werd ik opnieuw opgenomen. Uiteindelijk kreeg ik als diagnose manische psychose en bipolaire stoornis. Ik woon sinds december 2014 bij Lister. Ik ben christelijk opgevoed en ik ging als een normale tiener door het leven. Zo ontdekte ik het uitgaansleven. Na verloop van tijd ervoer ik dat als veel te losbandig en keerde ik terug naar het geloof. In dezelfde periode kreeg ik een erg gelovige vriendin waardoor het geloof een steeds belangrijkere rol ging spelen. Door een niet-gediagnostiseerde manie begon dit door te slaan en stortte ik mij op het evangeliseren. Als ik de kans kreeg, gaf ik anderen mijn mening. Ik vertelde wat volgens mij de beste weg was namelijk leven naar de genade van Jezus, zoals gepredikt wordt volgens een nieuwe stroming binnen de kerk. Die vriendin, mijn eerste langdurige relatie, speelde er een belangrijke rol in dat ik afstand nam van mijn vriendenkring en het uitgaansleven. Zij wilde muziek maken en ik wilde evangeliseren. We geloofden oprecht dat we dan niet hoefden te werken maar dat de Heer voor ons zou zorgen. Hierdoor vervreemdde ik van mijn familie. Ik schaam me er nu heel erg voor dat ik zo dacht. In mijn strenggelovige periode liet ik ook mensen links liggen omdat ik ze in gedachten verketterde. Daar heb nu nog steeds veel spijt van. Achteraf voelt het alsof ik blind was. Er zijn mensen uit die tijd die ik nog steeds mis. Als ik het over kon doen, zou ik dingen anders doen. Naarmate mijn interesses veranderen, zie ik ook mijn persoonlijkheid veranderen. Het geloof speelt een andere rol, ook al ben ik nog steeds christelijk. Boeddhisme en het idee van reïncarnatie spreken me nu ook aan, het is minder zwart-wit geworden. Aura s en energieën, alles wat het oog niet kan zien, hebben altijd al mijn interesse gehad. Het was natuurlijk het mooiste geweest als mijn normen en waarden constant waren gebleven maar door alle turbulentie was dat onmogelijk. Ik zie mezelf nu echt heel anders dan vroeger. Dat is lastig uit te leggen, juist omdat mijn zelfbeeld zo intens en vaak is veranderd door heftige periodes. Vroeger was ik naïef en geloofde te veel in het goede van de mens bij de verkeerde personen. Ik ben mezelf nu opnieuw aan het ontdekken. Ik zie mezelf als kalm en liefdevol en ik ben ook respectvol geworden. Als het in mijn macht ligt, ben ik behulpzaam. Soms ben ik ook wel een tikje onzeker en prikkelgevoelig. Dankzij het huidige zorgsysteem krijg ik de kans om te herstellen en te groeien. Daar ben ik dankbaar voor. Ik hoop dat het me lukt om mezelf om te scholen naar ICT. Ik vind het belangrijk om te leren van mezelf te houden en mijn competenties te ontdekken en te gebruiken. Ik probeer tegelijk zo bedachtzaam mogelijk blijven. Wat ik lastig vind aan mijn bipolaire stoornis is dat het te slecht maar ook te goed kan gaan. Dat brengt een constante onzekerheid met zich mee of het wel echt goed met me gaat. Als ik me goed voel, is er altijd de angst om te ontsporen. Daarom is het erg belangrijk dat ik mijn zelfbeeld in mijn sociale omgeving kan checken. Als mijn beeld en dat van hen niet met elkaar strookt, dan onderzoek ik wat realistisch is. Ik wil graag mijn persoonlijke ontwikkeling mogen ervaren zonder de mensen die van mij houden tot last te zijn. maart 2015 9
10 maart 2015
interview: Nadia Tan foto: Fred Manschot Mandy Balker In de klas durfde ik nooit mijn vinger op te steken. "Sinds ik me kan herinneren ben ik onzeker over mijn hele zijn. Ik heb altijd het gevoel gehad dat ik er niet bij hoorde. Op de basisschool kleedde ik me anders (begin jaren 90, red.) Ik ging als Madonna naar school, omdat ik fan was van haar. Ik droeg rokjes met hotpants eronder, kousen, veel rubberen armbanden en ik had een strik in mijn haar. De andere leerlingen keken raar tegen me aan waardoor ik me anders voelde. Eén keer werd ik voor hoer uitgescholden, dat maakte me klein en ik ging kapot van binnen. Ik begreep het niet. Ik vond dat iedereen zichzelf moest kunnen zijn. Ondanks mijn onzekerheid bleef ik me wel zo kleden, want ik vond de kleding mooi en wilde zijn wie ik was. Ik wilde ook opvallen, want ik voelde me minderwaardig en wilde zo wat aandacht creëren. In de klas durfde ik nooit mijn vinger op te steken, omdat ik bang was om het foute antwoord te geven. En ik durfde weinig te zeggen, bang om iemand te kwetsen. Met mijn moeder kon ik erover praten. Ze zei dat ik wat terug moest doen, maar ik was niet zo. Ik was vrij angstig en durfde tegen een kind niet te zeggen om ermee op te houden. Dat ik niet voor mezelf kon opkomen, zag ik als falen waardoor mijn zelfbeeld verder verslechterde. Eigenlijk wil ik niet zijn wie ik ben. Ik ben onzeker over mijn lichaam. Het rare is dat ik bij anderen alleen maar mooie dingen zie. Mijn partner is een vrouw en is ook groot en fors. Bij haar vind ik dat heel mooi, bij mezelf vind ik het walgelijk. Samen met een collega zet ik een herstelwerkgroep op voor volwassenen met ADHD en ADD. Maar wat ik ook doe, van mezelf moet het meer meer en meer. Als een ander iets doet, denk ik wat goed. Ja, ik ben streng voor mezelf. Ik heb het van huis uit meegekregen. Een schop onder je hol en doorgaan. Niet zeuren, doorgaan. Dat idee krijg ik er niet uit. Als ik alleen heb gestofzuigd, vind ik dat te weinig heb gedaan, ondanks dat ik het niet meer trek. Mijn zelfbeeld is nu 'in progress'. Sinds anderhalf jaar ben ik bezig met trainingen, zelfhulp, de cursus Werken met eigen ervaring, de WRAP en lotgenotencontact. Ik vind er herkenning, erkenning, begrip en steun. Ik voel me beter, minder alleen en minder anders. Van mijn ADD-coach heb ik de opdracht gekregen om één keer per week op te schrijven waar ik trots op ben. Dat helpt om positief naar mezelf te kijken. Nu heb ik opgeschreven dat ik maandagavond zalmmacaroni heb gekookt in plaats van dat ik patat heb gekocht. Door het op te schrijven word ik me er bewust van en blijf ik niet hangen in negatieve gedachten, zoals dat ik waardeloos ben of dat er niemand van me houdt. Ik kan nu ook beter communiceren. Ik durf te zeggen wat ik denk en vind. Wel ben ik nog bang om mensen te kwetsen. Dan zeg ik tegen die persoon dat het niet de bedoeling is om diegene te kwetsen, maar dat ik het ergens niet mee eens ben. Verder probeer ik te accepteren dat ik ben zoals ik ben. En dat dat goed is. Ik doe niet meer aan ernstige diëten die ik vroeger wel deed. Als ik afval dan is het oké, maar ik richt me niet meer op tachtig kilo. Ook volg ik nu een cursus over zelfstigma bij Enik. Later wil ik de cursus zelf geven. Dat is goed voor mijn zelfbeeld zodat ik kan zeggen dat ik wel dingen kan." maart 2015 11
} MAATSCHAPPIJ Zelfbeeld & Theater Wie is Marc van Gelderen? Marc van Gelderen ( 65) studeerde na het Gymnasium onder meer Film- en Theaterwetenschappen aan de universiteit in Utrecht. Deze studie kon hij niet afmaken omdat hij ziek werd. Hij ging pas laat studeren omdat hij eerst naar San Francisco geëmigreerd was. Marc leerde veel autodidact, heeft veel opgetreden en in eigen beheer dichtbundels uitgegeven. In San Francisco had hij bijvoorbeeld een oneman-show. In 2001 en 2002 kreeg hij psychoses, een keerpunt in zijn leven. Sindsdien is hij afgekeurd en doet hij veel vrijwilligerswerk eerst in de bibliotheek, de wereldwinkel en in buurthuizen en nu voor Enik Recovery College. Een ander belangrijk keerpunt was dat hij vader werd in 2005. De laatste tien jaar beschouwt hij zijn vaderschap als zijn belangrijkste verantwoordelijkheid. Wat betekent zelfbeeld voor jou? Ik gebruik het woord zelf nooit maar het zit in de hoek van zelfstigmatisering en zelfbewustzijn. Ik weet van mezelf dat mijn beeld voor een deel van buiten wordt bepaald door waardering van anderen of juist negativiteit. Voor een belangrijk deel komt het bij mij ook van binnenuit en wordt bepaald door het denken en voelen. De belangrijkste pijlers van mijn zelfbeeld zijn mijn ervaringen. Zo weet ik bijvoorbeeld dat ik een leuke, lieve en rechtvaardige papa ben. Dit beeld wordt ondersteund door de ervaringen, die ik met mijn zoon heb opgedaan. Mijn zelfbeeld als regisseur is bijvoorbeeld in ontwikkeling. Hoe meer ik het vak uitoefen en meer ervaring opdoe, hoe genuanceerder mijn beeld wordt. Ik ken mezelf in oorsprong als heel gedisciplineerd en resultaatgericht (op universiteit en tijdens eigen voorstellingen) terwijl ik nu heel anders bezig ben. Ik geef nu veel meer voorrang aan het creatieve proces en zie mezelf nu niet meer als die strakke regisseur maar meer als een begeleider van een proces. Het resultaat is niet belangrijk maar het proces en of de deelnemers een goede middag hebben wel. Wat kan theater met je zelfbeeld doen? Op het podium kun je dingen van jezelf laten zien waarvan je niet wist dat je ze kon en daarmee jezelf overstijgen. Als iemand bijvoorbeeld moeilijk boos wordt maar dit moet spelen en dat lukt goed dan kan het zelfbeeld veranderen. Hetzelfde kunnen stemgebruik, je lijf leren kennen en dergelijke voor je doen: hiermee kun je dingen ontdekken waarvan je nog niet wist dat je ze in je had. Sowieso een activiteit volgen, volhouden en bij een groep gaan horen, kunnen mensen trots maken en hun zelfbeeld beïnvloeden. Hoe kwam je op het idee om een theatergroep bij Enik op te zetten? Ik kwam op het idee tijdens de cursus Werken met Eigen Ervaring, die ik volgde. Ik heb vervolgens een voorstel bij (destijds nog) Bureau Herstel neergelegd. Toen helder werd dat Enik (toen nog onder de projectnaam Clubhouse ) in het pand aan de Vaartscherijnstraat zou komen, hebben we afgesproken om het daar te gaan doen. In september 2014 ben ik eerst workshops gaan geven bij Zinnenprikkels zodat mensen kennis konden maken met de activiteit en met mij. Alle veertien mensen, die nu deelnemen, kwamen eerder al naar de workshops. Wat betekent theater voor zijn eigen herstel? Het antwoord op deze vraag verwoordt Marc in zijn voorstel om een theatergroep te starten. Daarin zegt hij: In 2001 en 2002 ben ik wegens psychose opgenomen geweest. Het begin van een jarenlange periode met het stigma van psychiatrisch patiënt, 12 maart 2015
tekst: Marieke Cohen en Marc van Gelderen fotografie: Koen Peeters Theaterworkshop bij Lazuli behandeling door verschillende psychiaters en SPV-ers en allerlei medicatie. Bij de behandeling hoorde ook de gang naar een dagactiviteitencentrum, waar ik mijn collegapatiënten zag en nog dieper wegzakte in de wereld van medicijngebruik, zelfstigmatisering en uitzichtloosheid. Mijn leven was in het teken komen te staan van behandeling en behandeld werd ik: als patiënt. Toen ik me aanmeldde voor de activiteit 'toneel', verwachtte ik er niets van. Ik was ook totaal gewend aan mijn rol als patiënt en ik zou dit met andere patiënten gaan doen; net zoiets als schilderen en tekenen: je doodt de tijd onder het mom van creatief bezig zijn. Maar wat bleek? Toneel was een totaal andere wereld! Niemand praatte over medicijnen, diagnose of ziekte, dat was niet aan de orde, uitgesloten. Je kwam er om toneel te doen en iedereen deed zijn of haar ding, naar zijn of haar vermogen, behoefte, wens, verlangen en inzet. Wie al wat verder was in herstel, verlegde grenzen; wie net aan functioneerde, deed naar vermogen mee; wie wilde experimenteren met rollen deed dat, iedereen kwam aan bod en zo ook ik. Toneel gaf mij een podium om mezelf te ontwikkelen, om uit de stigma-behandeling-spiraal te komen, om werkelijk te herstellen. Ik herstelde daar het contact met m n gevoel, met m n krachten, met m n talenten en met m n medemensen. Hoop kwam voor mij terug, angsten overwon ik, stigma s gingen aan flarden. Er is geen onderdeel apart te noemen, dat mij het meest zou hebben geholpen; het was de samenhang tussen alle onderdelen van het actief samen toneel doen. De constante uitwisseling van waarden, de saamhorigheid, de individuele inbreng. Deze jarenlange ervaring van daadwerkelijke, lichamelijke en geestelijke ondersteuning van mijn herstel wil ik doorgeven, dat is mijn diepe wens en overtuiging. Ik wil anderen de gelegenheid bieden om te ervaren wat ik heb mogen ervaren, nu bij mij de toneelervaring gerijpt en geïntegreerd in een context van vele andere herstelondersteunende ervaringen. Ik kan dan ook alleen maar de wens, hoop en ambitie uitspreken dat ik nu zelf dat podium zal bieden. Een podium waarbinnen alles mogelijk is, dat bescherming, waardering en dat respect zal uitdragen. Ik zal garant staan voor afbakening van die aparte, eigen wereld die toneel heet. Het is een arena waar je tegelijk kwetsbaar en onkwetsbaar bent, omdat je als acteur op het podium boven jezelf en het publiek uit kan stijgen. Je doet ervaringen op, die niemand je meer afpakt. Ik hoop dat ik mijn enthousiasme voor toneel om kan zetten in levenslustige en daadkrachtige begeleiding. In Enik draait sinds februari 2015 wekelijks een theatergroep onder leiding van Marc van Gelderen, op dinsdagmiddag van 14.00 uur tot 16.15 uur. Tijdens de bijeenkomsten wordt er geoefend, gerepeteerd en geïmproviseerd. Er zijn onder andere speloefeningen, bewegings- en houdingsoefeningen en stemoefeningen. Afhankelijk van de groep kan er ook een stuk op de planken komen. Het belangrijkste is: goed in je lijf komen te zitten, plezier hebben, elkaar waarderen en ontspanning vinden. Locatie: Enik Recovery College Vaartscherijnstraat 51, 3523 TB Utrecht tel. 030-2891204 www.enikrecoverycollege.nl Aanmelden kan via een e-mail naar enik@lister.nl o.v.v. je naam, contactgegevens, training waarvoor je je aanmeldt, wel/geen zorgrelatie met Lister of andere organisatie. maart 2015 13
} UIT& ZIEN, DOEN & BELEVEN THUIS UITtips Storytrail Het centrum van Utrecht opnieuw ontdekken via een theaterwandeling. De verteller neemt je mee de stad in die hij met sagen en legenden tot leven brengt. Je wandelt door het eeuwenoude decor terwijl je de helden, schurken en heiligen van de stad in je gezelschap ontmoet. Zie data open inschrijvingen: www.storytrail.nl/arrangementen (7,50 Euro met korting via bovenstaande website.) Beleef de Hollandse Waterlinie De dagen lengen en terwijl buiten de temperatuur stijgt, kan de thermostaat een paar graden lager. Het is tijd voor de Grote Schoonmaak die bij het voorjaar hoort. Voor iedereen die daar even geen zin in heeft, zijn hier wat tips om erop uit te gaan en de lente op te snuiven bij de Hollandse Waterlinie. Van 1815 tot 1940 had Nederland ter bescherming tegen de vijanden van de Hollanders een verdedigingslijn van forten, vestingen en waterwerken: De Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tegenwoordig is deze waterlinie een prachtig groen gebied dat zich uitstrekt van Dordrecht tot Amsterdam en al wandelend of fietsend ontdekt kan worden. Sinds de soldaten zijn vertrokken, hebben de ruim zestig forten allerlei nieuwe bestemmingen gekregen. Van wijnhandel tot restaurant en van camping tot Bed&Breakfast. Rondom Utrecht liggen de forten dicht bij de stadsrand en bij elkaar, wat de ervaring van dit cultuur-historisch erfgoed gemakkelijk en intens maakt. Maar liefst veertien forten rondom Utrecht zijn toegankelijk voor publiek. Kijk voor meer informatie op www.hollandsewaterlinie.nl. Bevrijdingsfestival Utrecht De bekende singer-songwriter Eefje de Visser zal dit jaar op 5 mei het Bevrijdingsfestival Utrecht openen. Samen met haar eigen band en het Orkest van Utrecht zal Eefje een uniek jubileumconcert geven ter ere van 70 jaar bevrijding en 25 jaar Bevrijdingsfestivals in Nederland. Als Ambassadeur van de Vrijheid zal Dotan het festival dit jaar feestelijk afsluiten op het hoofdpodium. Buiten deze twee singersongsterren om kunnen jullie de Amsterdam Klezmer- band, DI-RECT, Le Peuple De L'Herbe, Kovacs en La Chiva Gantiva verwachten! 5 mei 2015 van 12 tot 23 uur Park Transwijk Utrecht / gratis entree Programma - time table - festivalinfo: www.bevrijdingsfestivalutrecht.nl 14 maart 2015
Gezien door Lenie Ieder jaar in september schrijft Lenie een brief naar de KRO met het vriendelijke verzoek om rond kerst de drie Sissie films uit te zenden. Ze krijgt dan een brief terug met de mededeling dat haar vraag is doorgestuurd naar de betreffende afdeling. Als half december de tv gids in de bus ligt is het eerste wat Lenie doet kijken of de Sissi films worden uitgezonden. Vanaf 2006 is dat elk jaar nog gebeurd. Het gaat om de volgende films: Sissi (1955), Sissie-De jonge keizerin (1956) en Sissie-De woelige jaren (1957). Sissi gaat over het leven van Elisabeth in Beieren die leefde van 1837 tot 1898. Hoe komt het dat Lenie elke keer weer geraakt wordt door deze films? Lenie: Het zijn historische films, het is echt gebeurd. Verder houd ik van de romantiek die erin zit. Maar bovenal word ik geraakt door de boodschap van de films: het goede en de liefde overwinnen altijd, dat is tijdloos. En wat ga je doen in september? Dan gaat er weer een brief naar de KRO. Nieuw Een paar jaar geleden vond Marcel deze film op internet, bij toeval. Verloren jaren Gezien door heeft enorm veel indruk op hem Marcel gemaakt. De film is gemaakt door Bas Labruyère en is gebaseerd op zijn eigen leven. De hoofdpersoon studeert aan de filmacademie en raakt steeds meer in de war. Hij vervuilt, raakt in crisis, wordt opgenomen en krijgt medicatie. Diagnose: schizofrenie.dan begint het herstel. Aan het eind van de film schrijft hij aan iedereen waartegen hij onaardig is geweest een brief met uitleg en excuses. Vooral dit heel moedige einde zal Marcel nooit vergeten. De film is erg geloofwaardig waardoor je je goed kan inleven in de hoofdpersoon. De film is in 2010 gemaakt en je kunt hem gratis bekijken op www.verlorenjaren.nl. "UP is stille pijn die zichtbaar wordt; rauw, confronterend en hartverscheurend mooi!" Isa Hoes Verkrijgbaar bij de boekhandel voor 19,95 Paperback / 352 pagina's maart 2015 15
} MAATSCHAPPIJ Biologische Supermarkt Onlangs is de eerste Superfair Supermarkt in Utrecht geopend, aan de Biltstraat 90-92. Superfair is een voordelige supermarkt die gezonde en biologische producten betaalbaar wil maken voor iedereen. Let op: er kan alleen gepind worden. Bron: het Stadsblad Geld & Recht Tekst: Geert Jan Zwartenkot BESPAARTIP Ga naar iemand of een leerling van de kappersopleiding in plaats van naar de kapsalon, je wordt gratis geknipt door leerlingen. Bron: consumentenbond.nl/bespaartips Repair Café Lombok Nieuw: behalve Repair Café Oost is er nu ook Repair Café Lombok, in Paviljoen pop, Westplein 1001 (tussen de rijbanen). Iedere 2e zaterdag in de maand is het open van 14.00 tot 17.00 uur voor hulp bij de reparatie van huisraad: huishoudelijke apparaten, electronica, kleding, textiel, kleine meubels en fietsen (ook verlichting!). Deskundige vrijwilligers staan klaar om je bij de reparatie te helpen. Op hun advies breng je zonodig zelf onderdelen mee. Info: www.repaircafe-utrecht.nl Sociale huren tot 5 procent hoger De huren van sociale huurwoningen gaan komende zomer met minimaal 2,5 procent en maximaal 5 procent omhoog. De stijging is afhankelijk van het inkomen van de bewoner. Elk jaar worden per 1 juli de huren in de sociale sector verhoogd, op basis van het inkomen en het inflatiecijfer van het voorgaande jaar. De inflatie was vorig jaar 1 procent. Daarbovenop krijgen huishoudens met een inkomen tot 34.229 euro per jaar een verhoging van 1,5 procent, zodat ze op 2,5 procent uitkomen. Bron: de Volkskrant. OPROEP Heb jij vragen over Geld & Recht? Mail je vraag of reactie naar de redactie van UP: up@lister.nl. De redactie selecteert de brieven die voor publicatie in aanmerking komen en behoudt zich het recht voor deze te corrigeren en/of in te korten. Zit ik er weer een jaar aan vast? Vraag Ik ben vergeten mijn abonnement voor internet en telefoon op tijd op te zeggen. En nu krijg ik te horen dat ik er voor nog een jaar aan vastzit. Wat zijn mijn rechten? Antwoord Bij het afsluiten van een abonnement let bijna niemand op de kleine lettertjes. Maar vaak staat in de voorwaarden dat als je het abonnement niet tijdig opzegt, je er weer voor een nieuwe periode aan vast zit. Om die reden is op 1 december 2011 de Wet Van Dam ingegaan. Op grond van deze Wet kunnen consumenten bij een verlenging op ieder gewenst moment opzeggen. Het abonnement loopt dan nog maximaal 30 dagen door. Voor de bewijslast is het raadzaam de opzegging schriftelijk - en aangetekend - te doen of per e-mail. Abonnementen op kranten mogen overigens nog steeds stilzwijgend worden verlengd maar met maximaal 1 kwartaal. De Wet van Dam geldt alleen voor abonnementen die vanaf 1 december 2011 zijn ingegaan. Bron: www.kassa.nl 16 maart 2015
woordzoeker Voor de liefhebber is hier weer een woordzoeker. Alle woorden uit de lijst zitten kriskras verborgen in het veld met letters. Zoek ze op en streep ze door. Als je alle woorden hebt weggestreept, blijft er een aantal letters over en die vormen samen de oplossing. Oplossingen die vóór 15 mei 2015 binnen zijn bij up@lister.nl maken kans op een kadobon van 15,-. De oplossing van de vorige woordzoeker was 'de muziek verandert mee met de tijd'. De winnaar heeft de kadobon inmiddels ontvangen. Zelfbeeld BEWUST COMPETENTIE COMPLEX EGO EMOTIE GEDACHTE GEVOELENS IK INVLOED KENNIS KRACHT MENING NEGATIEF OMGEVING PERSONEN POSITIEF SPIEGEL STABIEL STIJL SUCCES TROTS WAARDE WAARDERING ZELFBEELD H S E C C U S L E I B A T S E E T O W G N E G A T I E F B I E M A E E T S U W E B N E T L P A D L E E B F L E Z F N D L R A E D G M A N T J I E E E D C O D O N O V S A N T I X E H V N R S I T J S V E E T R T E Z R A O N I E L P S P I E G E L R A N E E O M I L N S P F T H N W E M E O K B G T O M G E V I N G D C S T I J L P K R A C H T gemaakt door Elianne Huijsman maart 2015 17
} MAATSCHAPPIJ DIGITALE ZELFHULP Het aanbod van online zelfhulp groeit met de dag. Online zelfhulp is laagdrempelig en onmiddellijk beschikbaar. Je kunt zelf bepalen wanneer je aan je herstel werkt of hulp vraagt. Tekst: Marieke Cohen - Foto: Fred Manschot Onder digitale zorg vallen niet alleen online-contact met je zorgverleners en digitale hulpverlening, maar ook informatieve websites, sites van patiëntenverenigingen en naastbetrokkenen, fora voor lotgenotencontact en gezondheidsapps. Ook bestaan er spellen waarmee je aan je gezondheid kunt werken. Brochure Aan de slag met digitale zorg Over het nut van online-zorg zijn de meningen verdeeld. Om die reden liet het Landelijk Platform Geestelijke Gezondheidszorg (LP- GGz) onderzoek naar doen naar de voors en tegens van digitale zorg. In de brochure Aan de slag met digitale zorg wordt besproken wat digitale zorg nu eigenlijk is en hoe je kunt bepalen of het iets voor jou kan zijn. In de brochure komen verschillende cliënten aan het woord. Zo vindt Hadassa de Goede, cliënt van Lister, het heel prettig dat ze met hulpverleners kan mailen: je hoeft niet tot de volgende afspraak te wachten als je nog iets kwijt wil over het laatste gesprek. Je kunt direct vragen stellen en dat voorkomt dat je die misschien vergeet. Op Youtube staan filmpjes met Anouk Hermens, die uitlegt wanneer zij digitale zorg ongeschikt vindt. Jasper Wagteveld gaat in op de veiligheid ervan. Ten slotte valt er ook te lezen hoe digitale zorg je (psychische) gezondheid kan verbeteren. Denk bijvoorbeeld aan (h)erkennen en aanvaarden van je psychische klachten, voorbereiding op gesprekken met hulpverleners en ondersteuning bij je behandeling. De hele brochure kun je downloaden via www.platformggz.nl/lpggz/project_ vraagsturing/ehealth. Psymate Vaak is het moeilijk om bij je hulpverlener aan te geven hoe je de afgelopen periode 18 maart 2015
hebt beleefd. De Psymate app is speciaal ontwikkeld om jezelf te monitoren. Door meerdere keren per dag je gemoedstoestand en de intensiteit ervan vast te leggen, krijg je een duidelijk beeld van hoe het over een langere periode met je gaat. Je kunt zelf bepalen of je jouw hulpverlener toegang verschaft tot de informatie. Ook kun je de Psymate gebruiken om bij veranderingen in medicatie het effect op je stemmingen te registreren. Online hulp werkt het beste met ondersteuing van een professional De app is gratis te downloaden uit de Google Playstore en uit de Apple Appstore. Als je de app in gebruik neemt, wist hij automatisch je e-mailadres waardoor je gegevens anoniem blijven. Spreekuur online De nieuwe site schizofreniebestaatniet.nl biedt samen met www.gezondheidsplein.nl een onlinespreekuur waar je anoniem terechtkunt met vragen over psychose, schizofrenie en manisch-depressiviteit. Een panel, bestaande uit een ervaringsdeskundige arts, een ervaringsdeskundige en een psychiater, beantwoordt je vragen via e-mail. Op 7 maart lanceerde de website haar nieuwe naam met het manifest Schizofrenie bestaat niet. In het manifest wordt gesteld dat mensen met een psychose er met de juiste hulp weer bovenop kunnen komen. Deze hulp wordt hun echter vaak onthouden omdat gezondheidszorg en maatschappij een te pessimistisch beeld hebben. Men ziet geen mogelijkheden voor hoop en herstel voor deze groep. Behandelingen waarvan de werking is aangetoond zijn onvoldoende beschikbaar. Het manifest biedt veertien uitgangspunten voor goede zorg bij psychose. Men hoopt dat de term schizofrenie binnen vijf jaar is uitgebannen, een gespleten geest bestaat immers niet. Lister gebruikt Quli en Skype In het e-healthplatform Quli zit ook een moodapp waarmee je stemmingen kunt registeren. Wij willen onze cliënten veel meer de regie laten voeren over hun eigen zorgtraject, vertelt Machteld van Raalte van Lister, zodat zij ook meer op hun eigen maart 2015 19
mensen die dat bijvoorbeeld samen met hun dokter doen, blijken het wel jaren vol te houden. manier kunnen wonen, een dagbesteding vinden die bij hen past en relaties aangaan die voor hen belangrijk zijn. Onze cliënten gebruiken Quli vooral in de communicatie met hun begeleiders. Zo geven zij aan welke taken zij hebben gedaan en bespreken hoe deze zijn gegaan. In de Mood-app geven cliënten aan hoe zij zich op dat moment voelen. (citaat op www.skipr.nl). Alleen online zelfhulp onvoldoende De Volkskrant bericht in december 2012 dat hulpverleners vrezen voor ernstige gevolgen als mensen zonder verdere ondersteuning alleen met online (zelf-)hulp aan de gang gaan. Uit verschillende onderzoeken zou blijken dat patiënten zelfmoordneigingen hebben als zij enkel en alleen gebruikmaken van hulp online. Volgens Esther van Noort van Curavista, de grootste aanbieder van online hulp in Nederland, gaat het in deze onderzoeken alleen over mensen met depressie: "Als je echt depressief bent, dan lukt het gewoonweg niet om die lijstjes in te vullen. Deze mensen komen er niet toe om achter de PC te gaan zitten, iets te lezen of in te vullen. Dat kan pas weer in een herstellende fase. Er zijn echt hulpverleners nodig, die hen ondersteunen bij hun programma om te voorkomen dat er ongelukken gebeuren." Uit onderzoek blijkt dat mensen die alleen met online hulp aan de slag gaan, daar na een paar keer weer mee ophouden terwijl Divers aanbod Veel digitale zorg is gratis, soms moet je betalen. Het Trimbos Instituut heeft www. zelfhulpwijzer.nl ontwikkeld en daar vind je een lijst van zelfhulpcursussen. Maar ook www.indigo.nl/hulpaanbod/online-aanbod en www.ggzwegwijzer.nl/rubrieken/ hulp-en-consultatie-via-internet-2 leiden naar een scala van online cursussen en zelfhulpmodules. Het aanbod loopt uiteen van hulp bij verslavingsproblematiek, eetstoornissen, angsten, depressies, zelfbeschadiging en relatieproblemen tot hulp bij fysieke problemen zoals bijvoorbeeld diabetes, bloeddruk monitoren, COPD en chronische pijn. Veiligheidstips TIP 1 Kijk of je de digitale zorgtoepassing kunt beveiligen met een wachtwoord. TIP 2 Kijk of de app een CE-markering heeft. Een CE-markering geeft aan dat de toepassing voldoet aan de daarvoor geldende regels binnen de EU. TIP 3 Kijk of er iets geschreven wordt over de betrouwbaarheid/veiligheid. Vind je geen verwijzing naar privacy of bescherming? Wees dan voorzichtig. TIP 4 Kijk of je contactgegevens kunt achterhalen van diegene die de digitale toepassing heeft gemaakt. TIP 5 Kijk op www.digitalezorggids.nl en lees de ervaringen van andere gebruikers. TIP 6 Kijk op www.onlinehulpstempel.nl en check of de door jou gebruikte digitale toepassing betrouwbaar is. 20 maart 2015
Zelfkennis is het begin van alle wijsheid en het einde van de meeste illusies. Gerd de Ley Wie zichzelf kent, heeft geen hoge dunk van de mensen. Jean de Boisson Iedereen accepteert me zoals ik ben. Nu ik nog. Loesje Hoe u over uzelf denkt is veel belangrijker dan hoe anderen over u denken. Seneca Zelfkennis behoedt voor ijdelheid. Miguel de Cervantes Men beziet zichzelf met andere ogen dan men zijn naaste beziet. Jean de la Fontaine Wie mensen kent heeft verstand. Wie zichzelf kent is verlicht. Lao-tse maart 2015 21
22 } COLUMN In de spiegel staat iemand. Een meisje, een jonge vrouw. Ik weet het niet goed. Ze heeft kort blond haar, blauwe ogen. In de spiegel zie ik hoe ze naar mij kijkt. Wat ziet zij? Ziet ze een meisje, of een jonge vrouw? Ziet ze iemand die er mag zijn? Ik kijk weer naar haar. Ik weet niet goed wat ik zie. Is het iemand die leeft of die overleeft? Iemand die graag wil leven? Ze kijkt naar mij, weet zij wat ze ziet? Ziet ze iemand die dromen en idealen heeft? Of iemand die het allemaal niet kan schelen? We blijven naar elkaar kijken, we lijken allebei niet goed wat we zien. Het is alsof het beeld steeds veranderd. Iedere keer dat we kijken, zien we iets anders. "Iedere keer zien we wat anders" Een tijd lang zag dit beeld er stabiel uit. Stabiel, maar niet erg leuk. In de spiegel zag ik iemand die niets waard was, die er niet mocht zijn. Als ik er mocht zijn, dan zouden er toch wel dingen anders gaan? Dan zou er toch wel iemand zijn die mij zag staan? Dan zou er toch rekening gehouden worden met mij? maart 2015 Spiegelbeeld In de spiegel zag ik een waardeloos persoon. Iemand die er niet mocht zijn, waar je gewoon overheen kon lopen. Iemand die je kon negeren, waar je absoluut geen rekening mee hoefde te houden. Iemand die, simpel gezegd, er net zo goed niet kon zijn. Wie zou mij nou missen? Tegenwoordig wisselt het beeld wat ik zie. Ik heb geleerd om mijn eigenwaarde niet af te laten hangen van de waardering van een ander, of het respect wat een ander voor mij heeft. Meestal lukt me dat, soms niet. Met name als mijn oude ideeën bevestigd lijken te worden door mijn omgeving, wordt mijn oude beeld sterker, helderder. Dan zie ik weer iemand die er niet mag zijn, die alleen maar lastig is, die toch niet gemist wordt. Maar steeds vaker zie ik iets anders in de spiegel. In de spiegel zie ik soms een meisje, soms een jonge vrouw. Ze heeft dromen en idealen. Ze leeft. In de spiegel zie ik hoe ze naar mij kijkt. Ze ziet me, en zegt: jij mag er zijn. Nienke Posthuma Foto: Ivo van der Velden Column Column Column Column
2 VOLGENDE KEER ROND 21 JUNI 2015 VERSCHIJNT HET VOLGENDE NUMMER MET INTERVIEWS, INFORMATIE EN INSPIRERENDE VERHALEN. COLOFON UP is bedoeld voor alle cliënten van de Lister. Het blad heeft een onafhankelijke redactie, biedt informatie over de Cliëntenraad en Enik Recovery College en belicht onderwerpen die voor cliënten van belang kunnen zijn. UP verschijnt vier keer per jaar. Redactie Marieke Cohen, Grieke Gansekoele, Tjebbe Tamboer, Nadia Tan, Hilko Timmer en Geert-Jan Zwartenkot. Aan dit nummer werkten ook cliënten mee. Reactie of kopij zijn welkom op up@lister.nl of per post op: Vaartscherijnstraat 51, 3523 TB Utrecht, t.a.v. redactie UP. De redactie heeft het recht om, zonder opgaaf van reden, kopij te weigeren, in te korten of aan te passen. Cliëntenraad T: 030 289 92 58 E: cliëntenraad@lister.nl Kantooradres: Livingstonelaan 120, 3526 HP Utrecht, Het kantoor is bereikbaar met bus 7, halte Marco Pololaan, met bus 10, halte Afrikalaan of met de tram, haltes 5 Mei plein of Vasco da Gamalaan. Inloop Cliëntenraad Donderdagmiddag tussen 12.00 en 14.00 uur Cliëntconsulenten Peter Beemer, 06 387 460 42 Grieke Gansekoele, 06 199 778 25 E: cliëntconsulent@lister.nl ONTPLOOIING Het jij een bijzonder verhaal bij dit thema? Of wil je iets anders bijdragen zoals bijvoorbeeld een column of een kunstwerk voor de achterkant? Neem contact op met de redactie via up@lister.nl of stuur je brief naar UP Redactie, Vaartscherijnstraat 51, 3523 TB Utrecht. Bellen kan ook: 06 14551909 (Tjebbe Tamboer). De deadline voor de volgende UP is 1 mei 2015. Enik Recovery College T: 030 289 12 04 E: enik@lister.nl Websites: www.enikrecoverycollege.nl en www.peers2peers.nl Kantooradres: Vaartscherijnstraat 51, 3523 TB Utrecht Het gebouw ligt in de wijk Hoograven. Medewerkers van Enik Recovery College Marian Klein Bramel, Tinny Hulsman, Martijn Kole, Joop Leppink, Roos Scholten, Tjebbe Tamboer, Hilko Timmer, Daphne Rijerse, Ginger van Toor, Barbara Veger, Ton Verspoor en Mickal Weggelaar. Conceptontwikkeling Caroline van der Kooij Vormgeving & druk Manschot Grafimedia, Zeist maart 2015 23
Lente De tijd van het ontwaken, de winter is voorbij. De bloem gaat bloeien, het (k)oude is voorbij. Het avontuur begint op weg naar nieuwe oorden. Ver-laten de herinnering aan dat wat was bevroren. De zon verwarmt, een vergeten lach. Ik mag weer zijn, Dat wat ik ooit was. De herinnering omarmt, ineens soms een pijn. Wat ben ik dankbaar, dat ik nu mezelf mag zijn... foto: Wim-Jan Hendriks gedicht: Marjan Postma 24 maart 2015