PROJECTBESCHRIJVING DE MASKERADE Leerlijn beeldend Thema Verhalen Groep 3 en 4 4 november 2016
Cultuuronderwijs op zijn Haags Leerlijn beeldend Thema Verhalen Groep 3 en 4 4 november 2016 Deze projectbeschrijving wordt regelmatig geactualiseerd. Kijk voordat u ermee aan de slag gaat op www.cultuurschakel.nl/coh voor de nieuwste versie. Hierbij treft u een projectbeschrijving: waarmee u een project van 6-8 lessen van 45 min. kunt uitvoeren; waarin veel ruimte is voor uw eigen inbreng; waarop u uw lesvoorbereidingen kunt baseren. De structuur van de projectbeschrijving is gebaseerd op het doorlopen van het creatief proces. Na de introductie van het project oriënteert de leerling zich op de inhoud van het thema. Hierbij doorloopt de leerling drie deelopdrachten waarin hij steeds onderzoekt, uitvoert, presenteert en evalueert. Bij elke stap van het creatief proces zijn reflectievragen geformuleerd. Maak hieruit een keuze of formuleer zelf passende vragen. Gebruik ook vooral uw eigen inzicht en ervaring bij andere onderdelen, zoals het filosofisch gesprek en de evaluatievragen. Lees allereerst de korte beschrijving van het project in het document Informatie voor de leerkracht, zodat u een goed beeld krijgt van de opdrachten, werkwijze en context. 2
De maskerade 1. Introductie van het project Het project kan op verschillende manieren worden geïntroduceerd: Bezoek de SprookjesBeelden aan Zee (Tommy Otterness, 2004). Zie ook: http://beeldenaanzee.nl/nl/tentoonstellingen/sprookjesbeelden-aan-zee. De beelden zijn allemaal sprookjesfiguren die samen weer een nieuw verhaal vertellen. Geef de leerlingen de opdracht ter plekke dialogen uit te spelen met de figuren, waarbij de ene leerling het sprookjesfiguur speelt en de andere zichzelf. Verzamel een aantal verschillende soorten maskers. Doe een van de maskers op en kom met het masker de klas binnen, eventueel met een aantal collega s, stagiaires of ouders. Speel de rol die het masker uitbeeldt en speel eventueel een korte dialoog. Bespreek met de leerlingen het effect van het dragen van een masker. Lees, bekijk en bespreek het boek Ensor de grote maskerade van Marije Tolman (2015). Ensor komt in het verhaal allerlei bijzondere en spannende figuren tegen. Wat voor figuren kennen de leerlingen (al)? Laat de leerlingen levend wie is het spelen met de figuren die ze hebben leren kennen in het boek (zie bijlage). Voer aan de hand van de introductie het filosofisch gesprek. 2. Oriëntatie 2.1. Het filosofisch gesprek Lees Ensor de grote maskerade van Marije Tolman voor aan de leerlingen. Voer aan de hand van het boek een filosofisch gesprek: Wie ben je als je een masker hebt? Hoe kun je je zonder masker ook verstoppen? Wanneer mag je een masker dragen? Wanneer ben je eigenlijk bang? Wanneer ben je bang voor iets wat je al kent? Wanneer is iets zo spannend dat het eng is? 2.2. Oriëntatie op het thema Bespreek de maskers die gebruikt werden bij de introductie. Toon vervolgens (afbeeldingen van) andere verschillende soorten maskers. Denk aan: Harlekijnmasker, Afrikaans masker, Egyptisch dodenmasker, gasmasker, boevenmasker, carnavalsmasker, boksmasker, chirurgenmasker, maskers bij toneel, Picasso Head of a Woman, Oskar Schlemmer - bijvoorbeeld mechanische balletten, Corneille Fete Nocturne, James Ensor De intrige (1890), Irving Penn- Saul Steinberg met neusmasker (1966), Gilbert & George Baardmaskers (2017) Bespreek: 3
- Wie zou het masker dragen? - Wat is de functie van het masker? - Welke uitstraling heeft het masker? Reflectievragen De maskerade Welk masker zou jij het liefst ophebben? Waarom? Wanneer? Welke maskers of figuren kende je al? Achter welk masker ben je echt iemand anders? Welk masker vind je het spannendst en waarom? 4
3. Deelopdracht 1: Maskers 3.1. Onderzoek Maskers 1. Deel de klas in groepjes van vier. 2. Geef de leerlingen de opdracht om in het groepje een verhaal te kiezen of te bedenken waarbij ze ieder voor zich een masker gaan maken. Denk bijvoorbeeld aan een bestaand verhaal, of verzin zelf een verhaal. 3. Laat de leerlingen brainstormen voor welke personen in het verhaal een masker moet worden gemaakt en welke uiterlijke kenmerken en karaktereigenschappen in het masker verwerkt moeten worden. Is de persoon eng, boos, lief, etc. Welke kleuren en materialen passen daarbij? 4. Geef de leerlingen de opdracht om te bepalen hoe hun personages praten en zich bewegen. 5. Bekijk eventueel ter inspiratie: https://www.nrc.nl/nieuws/2016/11/02/nederlandseschilders-maakten-de-beste-emoji-a1529727 Reflectievragen Onderzoek Maskers Hoe ging het bepalen van jullie verhaal en personages? Welke rol heb je daarin gespeeld? Wat is de belangrijkste eigenschap van jouw personage? Waaraan kun je dat zien bij je masker? Welke uitstraling heeft jouw masker? Hoe komt dat? Kun je zien dat de vier personages bij hetzelfde verhaal horen? Licht toe. Hoe ging het samenwerken bij het onderzoek naar hoe de figuren spreken en bewegen? 3.2. Uitvoeren Maskers Geef de leerlingen de opdracht hun masker te maken. Denk bijvoorbeeld aan dik karton of papier maché. Vraag eventueel hulp van ouders. Wijs de leerlingen erop dat je ook (delen van) bestaande foto s in een masker kan verwerken. Reflectievragen Uitvoeren Maskers Wat vind je het best gelukt van je masker? Hebben jullie tijdens het maken van de maskers veel overlegd of vooral alleen gewerkt? Had je alle materialen die je nodig had? Hoe heb je het masker op de maat van je hoofd afgestemd? Hoe heb je ervoor gezorgd dat je het masker kan dragen? 3.3. Presenteren Maskers Geef elk groepje de opdracht om een scène te presenteren waarin alle vier de personages een rol spelen en waarbij duidelijk wordt wat het verhaal is. Laat de leerlingen samen een titel voor de scène bedenken. 5
Reflectievragen Presenteren Maskers Hoe ging het spelen van de scène? Wat zegt de titel over jullie scène? Welk verhaal verraste het meest? Welk verhaal was het leukst, meest serieus, etc.? Welke rol speelden de maskers bij het vertellen van jullie verhaal? Zou jullie verhaal zonder de maskers even duidelijk zijn? Licht toe. 3.4. Evalueren Maskers Bespreek het doorlopen proces en de gemaakte producten. Wat was jouw rol in het bedenken van de personages en het verhaal? Hebben jullie een bestaand verhaal gekozen of zelf een verhaal verzonnen? Waarom? Welke kenmerken van het personage vind je terug in het masker? Hoe heb je de emotie van het personage in het masker getoond? Welke kleuren en materialen heb je bijvoorbeeld ingezet? Hoe is het spelen met een masker op? Speel je liever met of zonder? Waarom? Hoe heb je er voor gezorgd dat je je masker kunt dragen? Was het voor de klas meteen duidelijk waar jullie verhaal over ging? Licht toe. 6
4. Deelopdracht 2: Schaduw & Silhouet 4.1. Onderzoek Schaduw & Silhouet 1. Bekijk en bespreek een aantal voorbeelden in de beeldende kunst van kunstenaars die schaduwen en silhouetten als uitgangspunt voor hun werk nemen. Denk bijvoorbeeld aan: - Diet Wiegman, schaduwkunst - Henri Matisse, knipsels - Hugo Kaagman - Margot Berkman, silhouetten - Jeroen Henneman (bijvoorbeeld: De Kus, Koningin Beatrix) - Marjolein Rothman, beeld van de koning (raadszaal Amsterdam) (https://www.marjoleinrothman.com/?lightbox=image6tv ) - Cara Walker - Banksy - Waarvan zie je het silhouet, wat is afgebeeld? - Hoe heeft de kunstenaar het gemaakt? - Welke kenmerken van de persoon worden benadrukt? 2. Bekijk en bespreek een aantal voorbeelden van schaduwspelfilmpjes, bijvoorbeeld: https://www.youtube.com/watch?v=wvuv_xvdjdy https://www.youtube.com/watch?v=yffhlleledc https://www.youtube.com/watch?v=pk3d3lwua4q Bespreek met de leerlingen hoe deze tot stand zijn gekomen. 3. Laat de leerlingen in groepjes van drie met een lamp en poppen, knuffels, playmobile figuren, Actionmanpoppen, barbiepoppen, poppenkastpoppen, etc. experimenteren met schaduwen. Let op het silhouet van het figuur en de afstand tussen lamp, voorwerp en karton. Reflectievragen Schaduw & Silhouet Wat valt je op aan de ogen, neus, mond, het hoofd van de silhouetten? Welke silhouetten vind je het spannendst en waarom? Wat is het verschil van werken tussen de verschillende kunstenaars? Wat mis je als je een silhouet ziet? Wat is een belangrijk verschil tussen de geknipte silhouetten en de silhouetten die door handen gevormd worden? Welk figuur is als silhouet duidelijk herkenbaar? Hoe komt dat? 4.2. Uitvoeren Schaduw & Silhouet 1. Laat de groepjes van hun experimenten bij het onderzoek silhouetten tekenen en uitknippen. Let op: ze kunnen elementen toevoegen, weglaten of combineren. Laat ze silhouetten op een stok bevestigen. 2. Laat de groepjes in een verduisterd lokaal onder begeleiding van een collega of ouder met behulp van een lamp een silhouet op een vel zwart karton natrekken. Laat de leerlingen experimenteren met mogelijke bewegingen en accessoires: stand van het hoofd, open of gesloten mond,staart in het haar, petjes, oorbellen, etc. Zorg dat iedereen aan de beurt komt. 3. De leerlingen knippen de vormen uit en bevestigen deze met lijm of plakband op een stevige stok. Indien nodig kunt u de silhouetten verkleinen met een kopieerapparaat. 7
4. Vraag de groepjes een verhaaltje te verzinnen of te kiezen met de silhouetten die ze hebben gemaakt. Wijs ze erop dat het verhaal een begin, midden en eind moet hebben en dat er een handeling moet zijn. Reflectievragen Schaduw & Silhouet Welke uiterlijke kenmerken worden in jouw silhouet benadrukt? Welke silhouet is nauwelijks te herkennen? Hoe komt dat? Welk silhouet vind je het grappigst en waarom? Hoe ging het verzinnen en uitwerken van het verhaaltje? Heeft jullie verhaal een duidelijk slot gekregen? 4.3. Presenteren Schaduw & Silhouet Laat elk groepje het schimmenspelverhaaltje uitspelen. Dit kan achter een groot wit laken met een bouwlamp, in een poppenkast of boven een tafeltje. Reflectievragen Presenteren Schaduw & Silhouet Hoe ging het spelen van jullie verhaal voor de klas? Wat was jouw rol? 4.4. Evalueren Schaduw & Silhouet Bespreek het doorlopen proces en de gemaakte producten. Welke kunstenaar heeft je geïnspireerd? Van welke kunstenaar zou je nog meer werk willen zien? Aan welke kunstenaar doet jouw werk denken? Hoe ging het uitknippen van het silhouet? Heb je nog vormen toegevoegd of weggelaten? Waarom? Waar worden nog meer schaduwen en silhouetten gebruikt? Welke voorstelling was het grappigste? Welk figuur miste jullie in jullie voorstelling? Van wie of wat zou je graag een schaduwbeeld willen maken? 8
5.Deelopdracht 3: De grote parade 5.1. Onderzoek De grote parade Performance art is een verzamelnaam voor muzikale, beeldende of uitgesproken fysieke optredens, waarbij taal een ondergeschikte rol speelt en die vaak kort van duur zijn. Het is een kunstvorm die elementen van beeldende kunst, theater en muziek combineert. 1. Bekijk en bespreek filmpjes van verschillende soorten parades en optochten: een carnavalsoptocht, fanfareband, brassband, einde modeshow, bloemencorso, bruiloftsstoet, maskerade, militaire parade, demonstraties, tourcaravaan, etc. 2. Bekijk en bespreek een aantal voorbeelden van parades en optochten uit de beeldende kunst: - Ben Kingsley, Street with a view - Rafael Valdivieso, Parade the Circle 2015 - William Kentridge: https://www.youtube.com/watch?v=nse81jb-al4 - Tapijt van Bayeux, 1068 - Pieter Bruegel de Oude, De blinde die de blinde leidt, 1568 - Gustave Courbet, Begrafenis te Ornans, 1849 - James Ensor, Christus binnenkomst in Brussel in 1889, 1888 - Egyptische hiërogliefen 3. Bespreek met de leerlingen wat voor soort parade het beste past bij de gemaakte maskers en silhouetten. Bespreek welke voorwerpen nog toegevoegd zouden moeten worden en of de parade echt plaats vindt of in de vorm van een filmpje met als onderwerp parade. Denk na over: - De manier van bewegen en verplaatsen. - Welke muziek past bij de parade? Gebruik je bestaande muziek of maken jullie zelf muziek? Is het achtergrondmuziek, bewegen jullie er op, etc.? - Wat voor soort geluiden maken jullie? Reflectievragen Onderzoek De grote parade Wanneer worden er optochten gehouden? Welk soort optocht vind jij het leukst? Licht toe. Hoe ging het bedenken van de soort parade? Moesten jullie nog veel kleding en attributen toevoegen? Welke rol speelt muziek in jullie parade? Is er een speciale aanleiding voor jullie parade? Hoe beweegt jullie parade voort? Hebben jullie voor een live parade gekozen of voor een film? Waarom? 4.5. Uitvoeren De grote parade 1. Bepaal samen met de leerlingen: - wat de klas met de parade wil vertellen (thema of verhaal) - welke volgorde de maskers, silhouetten, voorwerpen en leerlingen in de parade hebben - hoe de muziek wordt gemaakt - of de parade wordt gefilmd en wie dat doet - waar de parade wordt gelopen 9
- mogelijke interactie met het publiek 2. Oefen de parade zonder publiek. Reflectievragen Uitvoeren De grote parade Was je tevreden over je plek en je rol? Wat heeft je verrast tijdens het oefenen van de parade? Hebben jullie tijdens het oefenen nog veel aangepast? Licht toe. 4.6. Presenteren De grote parade Voer de parade met publiek uit. Dit kan zijn in school, in de buurt of ergens anders. Reflectievragen Presenteren De grote parade Hoe was het om mee te lopen in een parade? Wat waren de reacties van het publiek? Waarom zou je nog eens een keer een parade willen lopen? 4.7. Evalueren De grote parade Bespreek het doorlopen proces en de gemaakte producten. Heeft een parade altijd een leider nodig? Waarom? Welke andere rol zou je in een nieuwe parade willen spelen? Wat zou je aan de parade willen toevoegen of veranderen? Is het doel van jullie parade duidelijk geworden? Waar zou je de parade nog meer willen of kunnen houden? Door welke kunstenaar zijn jullie geïnspireerd? 5. Algemene beoordeling Voor het beoordelen van de leerlingprestaties kunt u gebruikmaken van het beoordelingsformulier voor de leerkracht. De vier beoordelingscriteria zijn afgestemd op de kerndoelen kunstzinnige oriëntatie en de uitgangspunten van COH. De leerlingprestaties in het gehele project worden meegenomen in de beoordeling. Voor het gebruik van de formulieren is een korte toelichting beschikbaar. Het beoordelingsformulier voor de leerkracht en de toelichting op het beoordelingsformulier vindt u in de bijlagen van het document Informatie voor de leerkracht. 10