Bijeenkomst CGC NVvA Van veilige werkwijzen naar veilig en gezond gedrag 10 november Heeft REACH bijgedragen aan risicoreductie in laboratoria?

Bijeenkomst CGC NVvA Van veilige werkwijzen naar veilig en gezond gedrag 10 november 2016 Heeft REACH bijgedragen aan risicoreductie in laboratoria? Afstudeeronderzoek van de Arbeidshygiëne opleiding van Wim Grisnich Manager Safety, Health & Environment R&D DSM Resins & Functional Materials gepresenteerd door Fenneke Linker, Center of Expertise for DSM Materials

Voorjaarsbijeenkomst Nederlandse Vereniging voor Toxicologie Sectie Risicobeoordeling Risicoreductie onder REACH 12 april 2016 Heeft REACH bijgedragen aan risicoreductie in laboratoria? Wim Grisnich Manager Safety, Health & Environment R&D DSM Coating Resins BV

Inhoud DSM REACH positie R&D Aanpak scaling / risicobeoordeling intern / extern Theoretisch onderzoek Praktisch onderzoek Conclusies en aanbevelingen

Inhoud

Waarom REACH? Voorheen: overheid in de lead Nu: producenten in de lead REACH verplicht ondernemingen die chemische stoffen produceren, importeren en gebruiken: informatie te verzamelen risico's te beoordelen en maatregelen te nemen om eventuele risico's te beheersen.

R&D is downstream user Downstream user roles and obligations to provide information regarding their uses to suppliers of substances to implement measures specified by their supplier to ensure the safe use to inform their supplier if they have new information on the hazards of the substance or the risk management advice is not appropriate to take appropriate action if using a substance included in the Authorisation List or the List of Restrictions

What if your use is not covered?

What if your use is not covered? Pas Scaling toe om aan te tonen dat het gebruik wél is gedekt Als sommige van uw toepassingsomstandigheden verschillen van die in het blootstellingsscenario kunt u mogelijk toch binnen de voorwaarden van het blootstellingsscenario blijven. Soms kunnen afwijkende variabelen worden gecompenseerd door andere variabelen. Voer een Downstream user chemical assessment uit wordt gedocumenteerd in een chemical safety report wordt gerapporteerd aan ECHA in een downstream user report Uitzondering mogelijk voor PPORD, maar rapportageplicht aan ECHA blijft van toepassing voor iedere individuele stof

Aanpak DSM Coating Resins - R&D Relevante Process Category voor R&D: PROC 15: Use of laboratory reagents in small scale laboratoria Probleem 1: niet alle SDS-en verwijzen naar PROC15 Probleem 2: teveel stoffen/handelingen Oplossing probleem 1: scaling: PROC 3 en 4 zonder LEV vergelijken met PROC 15 met LEV Oplossing probleem 2: gewoon doen!?

Aanpak Relevante Process Category voor R&D: PROC 15: Use of laboratory reagents in small scale laboratoria Probleem 1: niet alle SDS-en verwijzen naar PROC15 Probleem 2: teveel stoffen/handelingen Oplossing probleem 1: scaling OK Oplossing probleem 2: gewoon doen!? Van alle 10.000 (?) stoffen/handelingen een risicobeoordeling uitvoeren; gestart begin 2012 gestopt eind 2012

Boek Beroepsziekten voorkomen

Onderzoek gevaarlijke stoffen in labs Doelstelling: Onderzoeken of het vanuit arbeidshygiënisch perspectief verantwoord is, om onder goed gedefinieerde laboratoriumomstandigheden te werken met gevaarlijke stoffen, zonder het uitvoeren van een uitgebreide risicobeoordeling per stof. Scope: Inhalatoire blootstelling in laboratoria Zuurkast en puntafzuiging geen spuitcabines of semiindustriële werkzaamheden Met name vloeistoffen

Huidige aanpak - Intern DSM Afloopschema DSM Gebruik van Risktool = ECETOC-TRA Toepassing in de praktijk: alleen ad hoc

Huidige aanpak - Extern Interview: 25 instellingen aangeschreven 10 respons 1 bedrijf voert beoordeling uit voor alle stoffen de rest alleen ad hoc en alleen voor de zeer gevaarlijke niemand heeft de afwijkende werkwijze formeel vastgelegd vrijwel iedereen ziet relevantie niet om alles te doen veel verwijzingen naar: - Arbocatalogus VSNU Veilige werkwijze - Arbocatalogus Fenelab adviseert Stoffenmanager

Mogelijke routes Schatten: Control banding: COSHH Essentials, EMKG- Expo, ECETOC-TRA en Stoffenmanager - erkend door REACH Meten: volgens NEN-EN 482 en NEN-EN 689 Veilige werkwijze

Theoretisch onderzoek Hazard Ratio HR (dimensieloos) = verzadigingsconcentratie / grenswaarde Verzadigingsconcentratie C sat = 10 6 * dampspanning / omgevingsdruk Onder atmosferische omstandigheden (luchtdruk = 1000 mbar) komt dit overeen met: HR = (dampspanning (mbar) / 1000 (mbar) * 10 6 (ppm)) / grenswaarde (ppm) Bij HR < 1 kan grenswaarde nooit overschreden worden HR aceton = 447 HR styreen = 334

Theoretisch onderzoek Dampdichtheid wordt in bestaande modellen niet meegewogen

Theoretisch onderzoek Vuistregel: iedere mbar dampspanning geeft een concentratie in de ademzone van 1 ppm zonder LEV

Theoretisch onderzoek - Stoffenmanager B = (C nf + C ff + C ds ) ƞ imm ƞ pbm t h f h (5) waarin: B = blootstellingsscore C nf = concentratie (score) als gevolg van near field bronnen C ff = concentratie (score) als gevolg van far field bronnen C ds = achtergrondconcentratie (score) als gevolg van diffuse bronnen ƞ imm = immissie multiplier die mate van reductie beschrijft als gevolg van afscherming van de werker ƞ pbm = immissie multiplier die mate van reductie beschrijft als gevolg van gebruik van PBM t h = multiplier voor duur van de handeling = multiplier voor frequentie van de handeling f h C nf = E H ƞ lc_nf ƞ gv_nf (6) C ff = E H ƞ lc_ff ƞ gv_ff (7) C ds = E a (8) waarin: E = intrinsieke emissie score = dampspanning in Pa / 30.000 [17] H = handeling (of taak) score ƞ lc_nf = multiplier die effect beschrijft van lokale beheersmaatregelen bij near field bronnen ƞ gv_nf = multiplier die effect beschrijft van algemene ventilatie en volume van de ruimte op near field blootstelling ƞ lc_ff = multiplier die het effect beschrijft van lokale beheersmaatregelen bij far field bronnen; er wordt aangenomen dat deze identiek is aan ƞ lc_nf ƞ gv_ff = multiplier die het effect beschrijft van algemene ventilatie en volume van de ruimte a = multiplier voor de relatieve invloed van de achtergrondconcentratie op far field blootstelling

Theoretisch onderzoek - Stoffenmanager Worst case, want (de scores voor lokale beheersmaatregelen zijn opgenomen in bijlage 9: E = 2: uitgaande van diethylether, met een dampspanning van 58.600 Pa H = 1: werken met vloeistoffen bij lage druk en lage snelheid en op middelgrote oppervlakken ƞ lc_nf = 0,3: lokale afzuiging (LEV) ƞ gv_nf = 1: mechanische ventilatie en volume 100-1000 m 3 ƞ lc_ff = 0,3: er wordt aangenomen dat deze identiek is aan ƞ lc_nf ƞ gv_ff = 0,3: mechanische ventilatie en volume 100-1000 m 3 ƞ imm = 1: de werknemer wordt niet afgeschermd van de bron door middel van een cabine ƞ pbm = 1: geen PBM voor de ademweg a = 0: geen diffuse achtergrondbronnen door reguliere inspecties en onderhoud van machines en apparatuur, in combinatie met schoonmaak t h = 0,06: want de blootstellingsduur aan een gevaarlijke stof is zelden langer dan 30 minuten per dag = 1: want er zijn stoffen waar dagelijks mee gewerkt wordt f h

Blootstellingsklasse In tabel 1 is af te lezen dat een blootstellingsscore van 0,0468 overeenkomt met blootstellingsklasse 2. Als er in een zuurkast gewerkt wordt, dan wordt ƞ lc_nf = 0,03 in formule 9, waardoor B = 0,00414. De blootstellingsklasse verandert hierdoor niet. Blootstellingsklasse 1 (score van < 0,001) wordt volgens dit model gehaald als er in de zuurkast wordt gewerkt met stoffen die een dampspanning hebben van < 7692 Pa (< 76,92 mbar) Blootstellingsklasse Score min. Score max. 1 0 0,001 2 0,001 0,1 3 0,1 10 4 10 1000 Tabel 1 - Blootstellingsscore voor kwalitatieve indeling In tabel 3 is te zien dat voor blootstellingsklasse 2 de stoffen uit de COSHH gevaarsklassen A en B (zie tabel 2) de laagste prioriteit hebben (risicoklasse III). Voor blootstellingsklasse 1 zijn dat de stoffen uit de gevaarsklasse A, B en C.

COSHH essentials indeling

Risicoprioriteringsmodel Stoffenmanager Conclusie: Volgens Stoffenmanager mogen voor een labsituatie, zowel bij werken in de zuurkast als bij werken onder puntafzuiging, alleen gevaarsklassen A en B met de laagste prioriteit beoordeeld worden. Grofweg gaat dit om schadelijke en irriterende stoffen. Voor gevaarsklasse C (grofweg zijn dit de giftige stoffen) geldt dit bij werken in de zuurkast met stoffen die een dampspanning hebben die lager is dan 77 mbar.

Theoretisch onderzoek DSM Risktool / ECETOC/TRA B = B ini x Rf LEV x Rf DV x Rf Con x Rf Dur x Rf RPE waarin: B = blootstelling in mg/m 3 of ppm B ini = initiële blootstellingsschatting in mg/m 3 of ppm Rf LEV = reductiefactor voor locale afzuiging (Local Exhaust Ventilation) Rf DV = reductiefactor voor algemene ventilatie (Dilution Ventilation) Rf Con = reductiefactor voor de concentratie Rf Dur = reductiefactor voor de taakduur (Duration) Rf RPE = reductiefactor voor adembescherming (Respiratory Protection Equipment) De initiële blootstellingsschatting (B ini ) wordt bepaald door: Type activiteit of Process category (PROC s), bijvoorbeeld: PROC 15 Use of laboratory reagents in small scale laboratories Type gebruik of Sector of Use (SU) Industrial/professional use Vluchtigheid van de stof (categorieën: hoog-gemiddeld-laag-verwaarloosbaar) vloeistof: dampspanning bij procestemperatuur vaste stof: stoffigheid

Theoretisch onderzoek DSM Risktool / ECETOC/TRA Appendix A van ECETOC-TRA Technical report No. 114

Theoretisch onderzoek DSM Risktool / ECETOC/TRA B = B ini x Rf LEV x Rf DV x Rf Con x Rf Dur x Rf RPE B = 50 ppm x 0,10 x 0,3 x 1,0 x 1,0 x 1,0 = 1,5 ppm Conclusie: Zelfs voor de meest vluchtige stoffen zal de blootstelling op een lab bij gebruik van puntafzuiging of zuurkast (ECETOC-TRA maakt hier geen onderscheid in) nooit hoger zijn dan 1,5 ppm

Veilige werkwijze Veilige werkwijze wordt gepromoot door de Inspectie SZW Vooral voor grote homogene functiegroepen Vanuit grenswaardestelsel Op basis van metingen en/of schattingen Beschrijft hoe en onder welke condities gewerkt moet worden SER verwijst naar Veilige werkwijze uit Arbocatalogus Fenelab = voer beoordeling uit mbv Stoffenmanager Veilige werkwijze VSNU

Criteria Veilige werkwijze

Veilige werkwijze met gevaarlijke stoffen voor universitaire organisaties Voor COSHH klasse 4 (grofweg CMR, acuut toxische en sensibiliserende stoffen): blootstellingsscore berekenen: NIOSH methode: B = E.H.(R NF + R NF ).CT.F (4) waarin: B = blootstellingsscore E = score voor de verspreidingskans (op grond van dampspanning / stoffigheid) H = score voor de verspreidingskans als gevolg van een handeling R = score voor de ruimtebeheersing voor Near Field (ventilatie) en Far Field (compartimentering) C = score voor de imissiekans T = score voor de duur van de handeling F = score voor de frequentie van de handeling Voorbeeld: CMR vloeistof met extreem lage dampspanning van < 0,13 mbar max. 30 min. en 2- tot 4-maal/dag in de zuurkast B = 1 x 0,3 x 0,33 x 0,3 x 0,5 x 3 = 0,044 = niet de laagste score maatregelen!

Praktisch onderzoek Risktool berekeningen aan: ± 100 Worst case stoffen ± 100 DSM Substances of Concern (= SVHC (REACH) + PBT) Risktool: alles met RR 0.1 blootstellingsmetingen RR = Relatief Risico = thoretische blootstelling / grenswaarde Metingen naar thema gegroepeerd: - Metingen uitgevoerd in de zuurkast - Metingen uitgevoerd onder puntafzuiging - Stationaire metingen in de ruimte alleen algemene ruimteventilatie - Metingen aan diethylether onder verschillende ventilatieomstandigheden - Metingen aan xyleen tijdens het uitdampen van verffilms

Praktisch onderzoek Metingen in de zuurkast Aceton: wel enige blootstelling; echter extreem worst case

Praktisch onderzoek Metingen onder puntafzuiging Soms wel significante blootstelling

Praktisch onderzoek Stationaire metingen - ruimteventilatie OK

Praktisch onderzoek Diethylether Groot verschil tussen zuurkast en puntafzuiging

ECETOC-TRA theorie versus praktijk Theorie: blootstelling nooit hoger dan 1,5 ppm (bij 15 min zelfs niet hoger dan 0,3 ppm (80% reductie) Praktijk: blootstelling tot 20,4 ppm met diethylether Zeker voor stoffen met hoge dampspanning is initiële blootstelling van 50 ppm veel te laag. Beter uitgaan van vuistregel: iedere mbar dampspanning geeft 1 ppm blootstelling

ECETOC-TRA theorie versus praktijk B ini (in ppm) uit formule ECOTOC-TRA wordt dan: de dampspanning in mbar Vb diethylether: B = B ini x Rf LEV x Rf DV x Rf Con x Rf Dur x Rf RPE B = 586 ppm x 0,10 x 0,3 x 1,0 x 1,0 x 1,0 = 17,6 ppm (praktijk was 20,4 ppm) Hieruit volgt formule voor snelle screening van blootstelling:

ECETOC-TRA theorie versus praktijk LEF = (dampspanning (in mbar) x Rf) / (grenswaarde (in ppm) x 0,10) waarin: LEF = Lab Expositie Factor Rf = reductiefactoren ECETOC TRA (B = B ini x Rf LEV x Rf DV x Rf Con x Rf Dur x Rf RPE ) als: LEF 1 gebruik is veilig (theoretische blootstelling 10% van de grenswaarde) LEF > 1 voer metingen uit Omdat onder labcondities Rf vrijwel altijd < 0,1 is kan formule versimpeld worden:

ECETOC-TRA theorie versus praktijk LEF ART = dampspanning (in mbar) / (grenswaarde (in ppm) waarin: LEF ART = Lab Expositie Factor As Rule of Thumb als: LEF ART 1 gebruik is veilig LEF ART > 1 voer een nieuwe toetsing uit m.b.v. formule op vorige sheet Dus: De situatie is altijd veilig als de dampspanning in mbar kleiner is dan de grenswaarde in ppm

Conclusie Zuurkast: juiste labhygiëne altijd veilig Puntafzuiging: COSHH klasse A en B altijd veilig COSHH klasse C: < 77 mbar altijd veilig Overig: De situatie is veilig als de dampspanning in mbar kleiner is dan de grenswaarde in ppm Indien niet: LEF = (dampspanning (in mbar) x Rf) / (grenswaarde (in ppm) x 0,10) Als: LEF 1 gebruik is veilig (theor. blootstelling 10% v. grenswaarde) LEF > 1 voer metingen uit

Aanbevelingen van het arbeidshygiënisch onderzoek Voer aanvullende metingen uit om eerdergenoemde conclusies verder te valideren Vraag bij andere laboratoria meetgegevens op om de aanpak verder te valideren Doe hetzelfde voor vaste stoffen om de aanpak ook toepasbaar te maken voor vaste stoffen Werk in samenwerking met Fenelab en de VSNU een Veilige werkwijze uit. Laat de Veilige werkwijze goedkeuren door de Inspectie SZW

Heeft REACH bijgedragen aan risicoreductie in laboratoria? + Bewustwording + Strikter beleid op vervanging en niet-introduceren van zeer gevaarlijke stoffen + Betere / consequentere risicobeoordeling van zeer gevaarlijke stoffen o We zijn er niet echt anders door gaan werken - We voldoen niet aan onze administratieve REACH verplichting

Stelling Downstream user safe use check én chemical safety assessment per individuele stof is onmogelijk binnen een R&D omgeving de Veilige werkwijze van I-SZW moet daarom geadopteerd worden door ECHA

Huidige status Reactie I-SZW op afstudeeronderzoek: - Gedegen onderzoek geen fundamentele hiaten - Alle vertrouwen op bruikbaar resultaat (Veilige Werkwijze), mits: De resultaten gevalideerd worden Samenwerking gezocht wordt met andere partijen, zoals SAAZ- Unie, Stichting FOM, Netwerk grote labbedrijven, Fenelab - Werkgroep is in oprichting - I-SZW heeft toegezegd aan de zijlijn mee te willen kijken voor tussentijdse sturing/toetsing