DM 706543
Inhoud 1. Managementsamenvatting.... 3 2. Onze opdracht. 4 3. Ontwikkeling conform beleidsnotitie... 5 3.1 Veiligheid. 5 registratie van schade preventieve maatregelen 3.2 Kleine populatie 5 Gebruik vangmiddelen Beperking dierenleed Opveren voorkomen 3.3 Resultaatdoelstelling... 7 en kosteneffectief werken 3.4 Sturing medewerkers.. 7 formatie 3.5 Risico s. 9 4. In en Externe communicatie..10 4.1 Overlegstructuur muskusrattenbeheer 10 4.2 Overleg met waterschappen.10 4.3 Landelijke afstemming beheerorganisaties 10 4.4 Communicatie met externe groepen 10 5. Landelijke onderzoeken.. 12 6. Financiën.. 13 7. Veldresultaten 14 2
1. Managementsamenvatting Veldresultaten Er zijn afgelopen half jaar 500 muskusratten minder gevangen dan dezelfde periode vorig jaar. Deze lichte daling is een mooi resultaat. Na een situatie van twee en een half jaar reorganisatie 1 is de rust op de werkvloer weergekeerd. Op basis van het eerste half jaar komt de eindprognose op 0,22 vangsten per kilometer in 2013. Dat is volgens de landelijk vastgestelde criteria ruim binnen de norm van voldoende controle. Muskusrattenbeheer streeft binnen de beleidsperiode naar een situatie onder controle (volgens de landelijke norm < 0,15 vangsten per kilometer) in haar gehele beheergebied. Veldstrategie In het eerste jaar van Muskusrattenbeheer is veel tijd gestoken in een gezamenlijke veldstrategie en zo efficiënt mogelijke werkwijze. Kernpunt in het beleid is maximale collegiale bijstand verlenen in die gebieden waar het nodig is. Bij vangsten op of hoger dan 0,15 vangsten per km watergang per jaar, wordt minimaal eenmaal per week met het hele rayon één vooraf bepaald vanggebied bewerkt. Rayons die al op dit gewenste niveau zitten verlenen bijstand aan de Rayons met relatief hoge vangsten. In een aantal rayons is deze samenwerking al jaren toegepast met aantoonbaar succes. De eerste helft van 2013 is veel energie gestoken om zoveel mogelijke gebieden vlakdekkend te bewerken voordat het voortplantingsseizoen start. Organisatie De strategische herindeling van de rayons van eind vorig jaar, werpt nu zijn vruchten af. In goed overleg hebben de teamleiders de bestaande rayongrenzen aangepast en de vang- en deelgebieden zo ingedeeld dat voor het hele bewerkingsgebied van de nieuwe organisatie de situatie is geoptimaliseerd. De meer evenwichtige verdeling en verschuiving van teamleiders heeft een impuls gegeven aan de afgesproken meer strategische en eenduidige aansturing van de teams. Financiën Ten aanzien van de begroting 2013 is in het BO bepaald dat hetzelfde niveau wordt behouden als voor 2012, zonder verhogingen of indexeringen. De concrete invulling van het BGO afspraken gaven binnen de bestaande begroting 2013 wel een verschuiving in de budgetten welke door het BO in maart zijn goedgekeurd. In dit halfjaar zijn de laatste openstaande vacatures ingevuld en daarmee is het inhuur niveau omlaag gebracht. Vooralsnog zijn er op basis van dit eerste halfjaar geen aanwijzingen dat het totale budget van de begroting 2013 aanpassing behoeft. Alle verhogingen en indexeringen zijn en worden in de bestaande begroting opgevangen. Naar verwachting zal de afrekening kosten 2013 dan ook dezelfde zijn als in 2012. 1 Voor veel medewerkers begon de aanloop van de reorganisatie al in 2010, pas op 1 juli 2012 werd de overeenkomst met het personeel gesloten. 3
2. Onze opdracht Vanaf 1 januari 2012 voert Muskusrattenbeheer de wettelijke taak uit voor zes waterschappen. Zij beschermt de waterstaatswerken tegen schade veroorzaakt door woel- en graafwerk van muskus- en beverratten. Deze taak is vastgelegd in de gewijzigde waterwet die op 1 juli 2011 is ingegaan. Muskusrattenbeheer West- en Midden Nederland voert deze taak uit voor de waterschappen: Hollands Noorderkwartier Amstel, Gooi en Vecht Rijnland Delfland Schieland en de Krimpenerwaard De Stichtse Rijnlanden Deze opdracht geldt voor de gehele waterstaatkundige infrastructuur. Volgens de huidige kennis, kunnen we de waterstaatswerken het beste beschermen door de populatie zo laag mogelijk te houden. Vangen en doden van muskus- en beverratten brengt altijd dierenleed met zich mee. Muskusrattenbeheer doet er echter alles aan om het dierenleed zoveel mogelijk te beperken. Een zo laag mogelijke populatie draagt ook hieraan bij. Naast het afvangen van muskus- en beverratten rekent Muskusrattenbeheer het ook tot haar taak om de inliggende waterschappen voor te lichten over het belang van preventieve of graafwerende maatregelen, de mogelijkheid om die toe te passen bij het (reguliere)onderhoud van keringen of de aanleg van natuurvriendelijke oevers. 4
3. Ontwikkeling conform beleidsnotitie 3.1 Veiligheid Muskusrattenbeheer heeft de opdracht om graaf- en woelschade aan waterstaatswerken te voorkomen. Daarmee draagt zij bij aan de veiligheid van bedrijven en bewoners in haar beheergebied. Muskusrattenbestrijders maken veel uren buiten in het beheergebied, daarmee zijn zij extra ogen en oren in het veld. Afgelopen half jaar zijn er op verschillende plaatsen schades gezien en gemeld bij de verantwoordelijke waterschappen. Al jaren registreren bestrijders hun vangsten in een landelijk registratieprogramma. Zo kunnen situaties geanalyseerd worden en zo nodig de veldstrategie worden aangepast. Het landelijke registratieprogramma is uitsluitend ingericht op vangsten, vangmiddelen en veldureninzet. Afgelopen periode is er door MRB hard (samen)gewerkt om het landelijke registratieprogramma in 2014 vernieuwd te krijgen voor de ontvangst van vangstgegevens op X,Y coördinaten vanaf een app op een smartphone. Hierdoor wordt het mogelijk verdere programma s te ontwikkelen om ook schades door te geven op X,Y coördinaten. Registratie van schade Begin 2013 zijn bij de Veldproef de schades in de betrokken uurhokken in beeld gebracht. Samen met kade-experts van de waterschappen zijn de aangewezen kades en keringen geïnspecteerd. Schades zijn handmatig zo exact mogelijk ingetekend op gedetailleerde kaarten of met een app (GPS) van het deelnemende waterschap. Afgelopen half jaar zijn de voorbereidingen om ook binnen Muskusrattenbeheer met een smartphone te gaan werken voor de registraties van vangsten en schades voortgezet. Deze zomer worden verschillende smartphones en tablets getest, in combinatie met de app. De aanschaf van de apparaten staat gepland in het najaar, in januari 2014 verwachten we te starten met het gebruik van de app. Preventieve maatregelen Naast de beschermingstaak door het beheren van de muskusrattenpopulatie heeft ieder waterschap na de behandeling van de wetswijziging (Spoedwet) in de Tweede Kamer het verzoek meegekregen om bij ontwerp en aanleg van nieuwe waterkeringen en bij groot onderhoud aan bestaande waterkeringen preventieve maatregelen tegen muskusrattengraverij mee te (laten) nemen. Muskusrattenbeheer neemt dit actief mee in haar gesprekken met de aangesloten waterschappen. Veiligheid en het beheer van dijken en keringen vallen tenslotte onder de verantwoordelijkheid van de aangesloten waterschappen. Beleidsontwikkeling over preventieve maatregelen vindt dan ook daar plaats. In mei 2013 hebben de hoogheemraden en de dijkgraaf van de penvoerder De Stichtse Rijnlanden daar aandacht voor gevraagd bij de vijf andere waterschappen. In een brief zijn de waterschappen gewezen op de inspanningsverplichting die bij de afzonderlijke waterschappen zelf ligt. Bij ontwerp en aanleg van nieuwe keringen en bij groot onderhoud aan bestaande keringen is het belangrijk om de aanleg van preventieve maatregelen tegen muskusrattengraverij mee te (laten) nemen. De effectiviteit van preventieve maatregelen moet nog worden vastgesteld, dit wordt onder andere meegenomen in de Veldproef. Kleine populatie Muskusrattenbeheer streeft naar een zo klein mogelijke populatie. Ten eerste omdat 5
de kans op graafschade daarmee ook zo klein mogelijk blijft. Daarnaast betekent een kleine populatie ook dat er maar weinig dieren gedood hoeven te worden. Afgelopen half jaar hebben de bestrijders dit beleid uitgevoerd door gebieden vlakdekkend te bewerken voor het voortplantingsseizoen aanbrak. Zo hoeven alleen de volwassen dieren worden gedood voor ze een nest vol jongen hebben. In het eerste halfjaar zijn de vangsten ten opzichte van vorig jaar gedaald met 6%. Muskusrattenbeheer 1 e Halfjaar (Weken 1 t/m 24) Jaar Uren per uur Uren per km per km 2004 62.461 63.241 0,99 0,81 0,80 2005 62.523 72.005 0,87 0,92 0,80 2006 42.309 77.339 0,55 0,99 0,54 2007 39.480 76.206 0,52 0,98 0,51 2008 29.279 75.047 0,39 0,96 0,38 2009 21.922 71.553 0,31 0,92 0,28 2010 13.116 58.714 0,22 0,75 0,17 2011 8.964 66.008 0,14 0,85 0,11 2012 8.992 58.805 0,15 0,75 0,12 2013 8.496 53.560 0,16 0,69 0,11 Gebruik vangmiddelen Binnen Muskusrattenbeheer West- en Midden Nederland wordt een zo laag als mogelijke populatie gezien als optimale basis ter voorkoming van onnodig dierenleed èn de meest effectieve manier van het voorkomen van graafschade. Het zoeken naar vangmiddelen die zo effectief mogelijk zijn, is een continu proces. Belangrijk daarbij is dat vangmiddelen: vangsten genereert, het dier zo snel en pijnloos mogelijk doodt en zo min mogelijk andere dieren vangt. In het ontwikkelen van vangmiddelen werkt Muskusrattenbeheer samen met de andere beheerorganisaties binnen de structuur van de Unie. Keuren van nieuw ontwikkelde vangmiddelen is een taak van de werkgroep ATT, de teamleider van ons rayon Rijnland West neemt vanuit Muskusrattenbeheer aan deze werkgroep deel. Alle medewerkers van Muskusrattenbeheer kunnen nieuwe vangmiddelen of verbeteringen aan bestaande vangmiddelen uitwerken en dat via onze teamleider in de ATT inbrengen. Zo wordt op dit moment de Kollman-kooi in verschillende gebieden getest. De Kollman-kooi is ontwikkeld door een bestrijder uit ons rayon Zuid Oost. Het vangmiddel kan ingezet worden in plassengebieden, gebieden waar lastig klemmen onder water geplaatst kunnen worden. Gevolg is dat we in deze gebieden vaak werken met passieve vangmiddelen zoals een drijfkistje. Muskusratten kunnen echter gericht en effectief gevangen worden op de drijvende voedselvoorraden die ze aanleggen in deze gebieden. De Kollman-kooi is hiervoor ontwikkeld en lijkt effectiever op de factoren vangsten en dodingstijd dan de huidige ingezette vangmiddelen. Het ontwerp heeft ook alle maatregelen genomen om de bijvangsten te beperken. Uit de testen zal blijken of de kooi goed scoort op alle factoren. Naast de toegestane vangmiddelen is ook het gebruik van vangmiddelen vastgelegd in de (landelijke) gedragscode voor muskusrattenbestrijders. Juist door de kennisuitwisseling tussen de verschillende teams en het uitwerken van de beste werkwijze is de gedragscode intensief aan de orde gekomen. 6
Afgelopen maanden heeft de Unie van Waterschappen gewerkt aan een nieuwe versie van deze gedragscode. Inhoudelijk wordt de gedragscode geactualiseerd, maar de grootste verandering gaat in het taalgebruik zitten. De nieuwe versie moet vooral toegankelijker worden voor de bestrijders. Een werkgroep waarin ook een bestrijder van Muskusrattenbeheer zit, werkt aan een versie in alledaags taalgebruik zonder te veel jargon.. Beperking dierenleed Zoals eerder genoemd wil Muskusrattenbeheer het dierenleed zoveel mogelijk beperken door de populatie zo laag mogelijk te houden. In de eerste helft van 2013 zijn meer gebieden (t.o.v. eerste half jaar 2012) vlakdekkend bewerkt in het voorjaar. Op deze manier worden muskusratten weggevangen voordat ze zich reproduceren en wordt meer dierenleed voorkomen. Daarnaast wordt dierenleed zoveel mogelijk beperkt door uitsluitend te werken met goedgekeurde vangmiddelen en deze vakkundig te plaatsen. Het gebruik van passieve vangmiddelen wordt zoveel mogelijk beperkt. Passieve middelen worden met name ingezet tijdens de trektijden. Zodra de trektijd voorbij is, gaan de meeste passieve vangmiddelen eruit. Opveren van nieuwe populatie voorkomen Het is belangrijk om een gebied goed in de gaten te houden, als een populatie muskusratten toeneemt, moet daar snel op worden gereageerd. Door hun enorme voortplantingssnelheid kan een populatie snel groeien (opveren) met alle gevolgen voor het dierenleed. In 2012 speelde dit met name in één vanggebied in de Wieringermeer (rayon Noord). Daar is in 2012 al direct op gereageerd. Het rayon Noord heeft daarbij hulp gekregen van buurrayons. Ook in 2013 heeft dit gebied onze specifieke aandacht. Het gebied is in het eerste half jaar drie keer vlakdekkend bewerkt. De vangsten van de tweede ronde waren alweer lager dan in 2012. Deze cijfers stemmen ons positief over het verder verloop. 3.3 Resultaatdoelstelling en kosteneffectief werken Herijking Rayonindeling Met de overgang van alle medewerkers van Muskusrattenbeheer naar De Stichtse Rijnlanden medio 2012 werd het mogelijk voor de teamleiders en veldcoördinator om te kijken naar de mogelijke optimalisatie van de geografische invulling van de rayons. De nieuwe rayonindeling is eind 2012 ingegaan en heeft begin 2013 verder vorm gekregen en blijkt goed te werken. Uitgangspunt van de huidige rayongrenzen is om de vang- en deelgebieden zo in te delen dat voor het hele bewerkingsgebied van de nieuwe organisatie de grenzen worden geoptimaliseerd. Daarbij is gekozen voor: - Evenredige werkdruk; aantal medewerkers per teamleider en gebiedsgrootte. - Bestrijdingstechnische optimalisatie; evenredige mix met besmettingsgraden. - Geografisch efficiënter; strategische gebiedsindeling van gebieden. - Behoud kennis en vaardigheden; niet te drastisch veranderen. - Efficiënter uren gebruik; verkorting woon-werkverkeer. De indeling zoals nu bestaat, levert voor de organisatie als geheel voordeel en efficiëntie op. Bestrijders en teamleiders uit verschillende rayons kunnen elkaar bijvoorbeeld makkelijker vervangen tijdens ziekte of vakantie. De aanwezige kennis en ervaring in een breder kader wordt volop gedeeld en daarnaast veel meer over de hele 7
organisatie verspreidt. Er is een levendige uitwisseling over het optimaliseren van werkwijzen en ingesleten gewoontes zijn opnieuw gewogen. Daarbij is de landelijke gedragscode het uitgangspunt en leidraad. De teamleiders en bestrijders werken steeds meer samen met andere medewerkers van de waterschappen. Schade wordt gemeld en er is regelmatig contact over verschillende waterwerken. Een opvallende samenwerking tussen bestrijding en waterschappen ontstond afgelopen half jaar met Rijnland. Eén van de bestrijders merkte op dat op bepaalde plekken veel hazen verdronken door de hoge oevers. Na overleg is afgesproken dat Rijnland een trappetje maakt zodat hazen die in het water vallen hier zelf uit kunnen klimmen. De bestrijder heeft toegezegd deze trappetjes te monitoren en eventuele schade (door baggerwerk) door te geven aan het waterschap. 3.4 Sturing medewerkers Formatie Eind 2012 werd bij de herijking van rayons bekend hoe de vacatures van teamleiders ingevuld moesten worden. Door de herindeling is een betere span of control ontstaan (maximaal 10 bestrijders onder één teamleider) en kan de formatie flexibeler en effectiever worden ingezet. Na de invulling van de teamleiderfuncties, zijn de zes vacatures voor bestrijders opengesteld en tijdelijke, kostbare inhuur vervangen door vaste medewerkers. Per 1 juni is in de staf MRB de functie beleidsadviseur (0,66 fte) vervuld. In de formatie bij aanvang van de gemene rekening MRB is bepaald dat hier ruimte voor was. De formatie van de afdeling Muskusrattenbeheer bestaat per 1 juli 2013 uit: Functie Goedgekeurde Formatie Werkelijke Bezetting Afdelingshoofd 1 1 Administratieve medewerker 2 1.6 Adviseur 2 2.06 Veldcoördinator 1 1 teamleiders 12 12 Muskusratten- 102 99 /beverrattenbestrijder Algemeen muskusratten- 2 1 /beverrattenbestrijder Special forces 2 2 Totaal 124 119.6 inhuur De begrootte formatie is 124 fte. De werkelijke formatie bedraagt 119.6 fte ten gevolge van een vacature (1 fte), de seniorenregeling en parttimers (totaal 4 fte). De muskusrattenbestrijders hebben een vast vanggebied terwijl de algemene bestrijder daar wordt ingezet waar extra inzet nodig is. De special forces verrichten algemene ondersteunende taken, zowel in het veld als bij de inkoop van materiaal. 8
Tenslotte wordt met het waterschap Rivierenland een van de provincie Zuid-Holland overgekomen collega gedeeld (40%) die zijn oude taak in het Zuid-Hollandse deel van het bestrijdingsgebied blijft uitvoeren. Piekbestrijding Piekbestrijding wordt zo minimaal mogelijk ingehuurd. Voor al het extra personeel is een afbouw voorzien tot 2015, dit 2 FTE in 2012 en in 2013. Er is verder geen extra personeel ingehuurd. 3.5 Risico s De voornaamste risico s waar de organisatie rekening mee moet houden, zijn risico s voor het niet behalen van de gewenste daling van de populatie muskusratten met de beschikbaar gestelde mensen en middelen. Dit kan zich vertalen in het niet onder controle krijgen of niet onder controle kunnen blijven houden van gebieden. Deze risico s en risicofactoren zoals benoemd in de beleidsnota hebben zich in het eerste halfjaar van 2013 niet voorgedaan. 3.6 Evaluatie overeenkomst van gemene rekening MRB In 2011 is na een intensief proces met werkgroepen, ambtelijk en bestuurlijk overleg de overeenkomst van gemene rekening muskusrattenbeheer tussen de zes waterschappen opgesteld en ondertekend. In deze overeenkomst is bepaald dat de samenwerking van de waterschappen tijdig geëvalueerd wordt. De overeenkomst is voor twee jaar aangegaan met de intentie de overeenkomst hierna voort te zetten voor onbepaalde tijd. De evaluatie van deze gemene rekening is in de eerste helft van 2013 uitgezet en de antwoorden zijn verwerkt. De evaluatie zal in de tweede helft van 2013 in de verschillende geledingen besproken worden. 9
4. In en Externe communicatie Voor Muskusrattenbeheer is begin 2013 een communicatieplan ontwikkeld, waarin de doelgroepen, kernboodschap en in te zetten communicatiemiddelen zijn beschreven. De hoofdlijnen voor de uitwerking zijn in 2012 goedgekeurd in het BO MRB. Samen met communicatieadviseurs van de zes waterschappen is dit halfjaar een eerste stap gezet in het verder afstemmen van de communicatie tussen de uitvoeringsorganisatie Muskusrattenbeheer en de opdrachtgevende waterschappen. Verschillende voor de praktijk benodigde producten zoals de folder, een website, diverse informatieborden en een standaard PowerPoint, zijn in de lijn van dit plan ontwikkeld. In de tweede helft van 2013 wordt het samen met de rayons en de communicatieadviseurs van de waterschappen het plan verder uitgerold. 4.1 Overlegstructuur Muskusrattenbeheer De teamleiders, veldcoördinator, staf en afdelingshoofd hebben het eerste half jaar zes keer overleg gevoerd over tactisch/operationele onderwerpen. Op de agenda staan de achttien verschillende beleidsthema s die worden voorbereid door één van de commissies van Muskusrattenbeheer. Veel aandacht is gegaan naar de Veldproef en de invoer van GPS. Verdere afstemming over de onderwerpen vindt plaats in het (twee) wekelijks werkoverleg in de rayons. 4.2 Overleg met waterschappen Twee keer per jaar is er overleg tussen de portefeuillehouders van de deelnemende waterschappen in het Bestuurlijk overleg Muskusrattenbeheer. Dit overleg wordt voorbereid door de verantwoordelijke managers in de stuurgroep. In de regio s is regelmatig contact tussen teamleiders en bestrijders met de uitvoering en keringenexperts van de waterschappen. De invulling verschilt per waterschap. Afgelopen halfjaar is het contact tussen Muskusrattenbeheer en de waterschappen geïntensiveerd. De gezamenlijke inspectie van kades voor de Veldproef heeft daar zeker een positieve bijdrage aan geleverd. Naast de contacten rondom schademeldingen aan waterstaatswerken, zijn ook bij een aantal waterschappen overleggen geweest over de aanleg van natuurvriendelijke oevers. Ook voor andere zaken wordt van beide kanten contact gezocht. Zo heeft Muskusrattenbeheer meegewerkt aan een onderzoek over vismigratie en het eerder genoemde hazentrapje. 4.3 Landelijke afstemming beheerorganisaties Muskusrattenbeheer neemt actief deel aan de overlegstructuur binnen de Unie van Waterschappen. Door deelname aan verschillende adviescommissies, de Themagroep Muskus- en Beverratten (TMB) en de Werkgroep Muskus- en Beverratten (WMB) wordt afstemming gezocht bij het verbeteringen in het beleid en de praktijk van Muskusrattenbeheer. Ontwikkelingen vanuit deze thema- en werkgroepen worden bestuurlijk afgestemd in de bestuurlijke Commissie Muskus- en Beverratten (CMB) waarvan Muskusrattenbeheer West- en Midden Nederland de voorzitter levert. 4.4 Communicatie met externe groepen Media Begin 2013 heeft Muskusrattenbeheer een persbericht uitgebracht over haar deelname aan de veldproef. Het Noord-Hollands Dagblad, verschillende edities van het Algemeen Dagblad, veel huis aan huisbladen door ons hele beheergebied hebben het 10
bericht overgenomen. RTV Utrecht, Omroep West en enkele lokale radiozenders hebben ook aandacht besteed aan de Veldproef en het werk van Muskusrattenbeheer. Muskusrattenbeheer heeft in maart op verzoek van de Unie meegewerkt aan televisieen radio-opnames over het onderdeel levend vangen in het programma Vroege Vogels. Tevens heeft Muskusrattenbeheer in maart meegewerkt aan een radiouitzending waarin de radioreporter inkijk kreeg over de fijne kneepjes van het vak. Door een goede samenwerking tussen Delfland en Muskusrattenbeheer is in mei een persvraag over de toename van de zwarte rat door slecht onderhoud van de oevers gekeerd naar achtergrondartikel over muskusrattenbeheer (zie bijlage). Voorlichtingsbijeenkomsten In verschillende Rayons zijn voorlichtingsactiviteiten uitgevoerd richting scholen, de scouting, informatieavonden van plattelandsvereniging, informatieavond van Staatsbosbeheer, voorlichting aan vrijwilligers van dierenhulpverlening, deelname aan de Molen en gemalendag, dag van het waterschap en enkele braderieën. Intensiteit van de voorlichtingsactiviteiten verschilt nog per Rayon en hangt enerzijds samen met specifieke aanvragen en anderzijds met de vangstintensiteit in het gebied. In gebieden waar de vangsten nog hoog zijn, is de eerste deel van het jaar vooral intensief gewerkt aan het wegvangen van de oudere dieren voor het voortplantingsseizoen startte. Ontwikkeling communicatiemiddelen De eerste uitgave van de folder in een oplage van 5.000 exemplaren is binnen een jaar uitgedeeld. Ondertussen is een nieuwe verbeterde versie uitgekomen in een oplage van 10.000 exemplaren. De website is van muskusrattenbeheer is verder uitgebouwd in de eerste helft van 2013 met onder andere aandacht voor schades, preventieve maatregelen, ontwikkeling in vangmateriaal. Dit halfjaar is MRB ook begonnen alle 110 gemeentes in het werkgebied te benaderen om de voorhanden zijnde communicatiemiddelen (actief) te benutten. 11
5. Landelijke onderzoeken In 2012 heeft de Unie van Waterschappen geen eigenstandig onderzoek gepubliceerd. Wel zijn dat jaar de voorbereidingen afgerond voor het grootschalige wetenschappelijk onderzoek dat de komende drie jaar loopt: de Veldproef. Daarvoor is in 2012 het programma van eisen opgesteld en zijn de beheerorganisaties en de waterschappen geïnformeerd over de Veldproef. Doel van de Veldproef is om te beoordelen of er effectievere manieren zijn om de veiligheid van de waterkeringen te waarborgen, voor wat betreft graverij door muskusratten. Vragen die door het onderzoek beantwoordt moeten worden: Wat is de populatieontwikkeling en de (verwachte) vangstontwikkeling bij verschillende bestrijdingsstrategieën? vlakdekkend-jaarrond bestrijden bij verschillende intensiteit van bestrijden. seizoensbestrijding. objectbescherming, ook wel objectbestrijding genoemd. Dit staat voor uitsluitend bestrijden op belangrijke objecten. In welke mate treedt er schade aan waterkeringen en taluds van watergangen op bij deze verschillende strategieën? Wat is de effectiviteit van reeds bestaande preventieve maatregelen (graafwerende voorzieningen) in deze situaties? Per 1 januari 2013 is de Unie van Waterschappen gestart met de landelijke Veldproef. Het gebied Muskusrattenbeheer West- en Midden Nederland is intensief betrokken in de landelijke Veldproef. In het totaal liggen 26 proefgebieden (uurhokken) deels of geheel in ons werkgebied. Op dit moment is het lastig te voorspellen wat de invloed van de veldproef exact is voor de vangst- en veldresultaten van Muskusrattenbeheer. Gedurende het eerste halfjaar wordt wel steeds duidelijker dat er impact zal zijn in gebieden met een relatief hoge populatie waar minder velduren gemaakt mogen worden. Een positief aspect van de Veldproef is de samenwerking tussen beheerders van MRB en de kademedewerkers van de zes samenwerkende waterschappen. In elk van de deelnemende waterschappen liggen één of meer proefgebieden waarin men moet monitoren. De samenwerking die hieruit ontstaan is, wordt nagenoeg overal ervaren als prettig en vooral leerzaam. Het is een stap naar verdere integratie tussen MRB en andere afdelingen van de waterschappen. Tenslotte is er in twee proefgebieden enkele weken levend gevangen. De muskusratten zijn na het aanbrengen van een oormerk weer vrijgelaten. Dit oormerk moet informatie gaan leveren omtrent populatiedichtheid. Dit specifieke veldproefonderdeel is uitgevoerd in gebieden van Rijnland en De Stichtse Rijnlanden 12
6. Financiën De begroting 2013 inclusief budgetwijziging voor de uitvoering van Muskusrattenbeheer in het gehele bestrijdingsgebied is in het Bestuurlijk Overleg vastgesteld tot een bedrag van 8.423.700,- (excl. overhead). Totale budget blijft gelijk aan de begroting 2012. Vooralsnog zijn er op basis van dit eerste halfjaar geen aanwijzingen dat het totale budget van de begroting 2013 aanpassing behoeft. Alle verhogingen en indexeringen zijn en worden in de bestaande begroting opgevangen. Naar verwachting zal de afrekening kosten 2013 dan ook dezelfde zijn als in 2012 Tabel: budgetten/realisatie 1 halfjaar 2013 (x 1.000,-) Omschrijving Lasten Begroot 2013 na budgetwijziging uitgaven 1 e halfjaar 2013, incl. verplichtingen 2013 1) Restant budget 2013 Totaal kapitaallasten 47 16 31 Totaal personele lasten 6.303 2.921 3.382 Totaal overige personele lasten 281 295-13 Totaal materiële lasten 1.793 1.176 617 Totale lasten 8.424 4.408 4.016 1) verplichtingen kunnen ook het 2 e halfjaar betreffen De verdeling van de totale kosten over de partners is vastgelegd in de overeenkomst van december 2011. De bijdragen van de partners, gelijk aan het bedrag van de uitgaven minus evt. inkomsten, worden op basis van de jaarrapportage vastgesteld. Toelichting per kostensoort Personele lasten. Het relatief hoge restantbudget bestaat uit vacatureruimte en nog in het 2 e halfjaar uit te betalen IKB. Eind dit halfjaar zijn pas de laatste openstaande vacatures ingevuld. Overige personele lasten. Dit betreft o.a. de inhuur, cursussen en werving. Het nu reeds negatieve saldo op dit onderdeel wordt veroorzaakt door de hogere uitgaven dan geraamd voor inhuur. Dit tekort wordt gecompenseerd door de lagere personeelslasten als gevolg van de vacatures. Gedurende het jaar wordt regelmatig gemonitord dat de extra uitgaven aan inhuur binnen het vrijkomende bedrag aan vacatures blijven. Materiële lasten. Dit zijn kosten voor o.m. vervanging materieel, aanschaf kleding, klein materieel, gereedschap en vangmiddelen. Ook het onderhoud van het materieel valt hieronder. Daarnaast bevat het de post voor de contracten voor de leaseauto s. Dit halfjaar geeft een meer reële indicatie van voorkomende kosten dan 1 e halfjaar 2012. Prognose rekeningresultaat Op basis van de halfjaar resultaten ziet het er naar uit dat dit jaar de werkzaamheden binnen de begroting kunnen worden uitgevoerd. Als er zich geen calamiteiten voordoen is het aannemelijk dat de uitgaven binnen de goedgekeurde begroting blijven. 13
7. Veldgegevens Muskusrattenbeheer eerste halfjaar 2013 Het totaalresultaat eerste halfjaar van de afdeling Muskusrattenbeheer laat een lichte daling zien. Een daling van 6% ten opzichte van dezelfde periode in 2012. De herindeling van de gebieden zoals doorgevoerd eind 2012 hebben geleid tot meer inzichtelijkheden en grip op de veldsituatie. In grote delen van het gebied wordt meer samengewerkt tussen bestrijders onderling, iets wat voorheen niet overal het geval was. Deze samenwerking vindt sowieso binnen het eigen rayon plaats, maar indien mogelijk ook tussen de verschillende rayons en dus waterschappen. Belangrijk is de uren daar in te zetten waar ze het meest effectief zijn. Dit heeft er onder meer toe geleid dat meer gebieden dan in voorgaande jaren vlakdekkend bewerkt zijn voor de voortplantingsperiode. De voortgang van het werk verloopt daardoor sneller. In gebieden waar zich nog muskusratten bevinden, kan vervolgens meer tijd gestoken worden. De (te) hoge populatie in verschillende gebieden (met name rayon 5, Krimpenerwaard en Rijnland, en één vanggebied in de Wieringermeer) hebben onze aandacht en dat zal zo blijven tot dat de vangsten op gewenst niveau komen ( < 0.15 v/km). Daling van aantal velduren bedraagt 5245 stuks ( - 9%) Ontwikkeling van velduren In de eerste helft van 2013 zijn ook de velduren gedaald, met zo n 9%. Deze daling is te verklaren door meerdere aspecten. Ten eerste vond er verdere afbouw plaats van de piekbestrijding, in 2012 waren er al 2 fte minder nodig, in het eerste half jaar van 2013 is nog eens 2 fte afgebouwd Daarnaast zijn met name in het eerste kwartaal van 2013 minder velduren gemaakt door een verhoogd ziektecijfer en een ongunstige winterperiode (sneeuw op ijs). In die periode is wel gewoon doorgewerkt onder andere aan onderhoud van bijvoorbeeld vangmiddelen. Deze activiteiten worden uiteraard niet geboekt als velduren. Veldproef In januari van 2013 is de Veldproef van start gegaan. Muskusrattenbeheer is door de onderzoeker bedeeld met 26 proefgebieden. Wat de invloed op de veldresultaten zal zijn is op dit moment lastig te voorspellen. In de gebieden van de Veldproef is de regie feitelijk uit handen genomen. Afgelopen half jaar begint men tegen de praktische realiteit aan te lopen. Er moeten uren gemaakt worden in gebieden waarvan teamleiders dit niet nodig achten en gebieden waarin wel uren nodig zijn, mogen amper of niet worden bewerkt. Deze gevolgen worden door veldcoördinator, teamleiders en betrokken bestrijders als zeer confronterend ervaren. De gevolgen werken in op de motivatie en beleving van teamleiders en beheerders. Men is bang voor het opnieuw besmet raken van gevoelige gebieden waarvoor de laatste jaren hard gewerkt is. Zie ook hoofdstuk 5 (pagina 12). 14
Uitleg tabel Leeswijzer tabellen : zijn de daadwerkelijk gevangen muskusratten. Uren: zijn de netto velduren (buitenwerk; laarzen aan/laarzen uit). per uur (v/u): het aantal vangsten gedeeld door de netto velduren. Uren per km (u/km): het aantal velduren gedeeld over de kilometers watergang, dit is een cumulatief getal: het aantal uren loopt op gedurende het jaar. per km (v/km): aantal vangsten per kilometer watergang, dit is een cumulatief getal: het aantal vangsten loopt op gedurende het jaar. De tabellen geven inzicht in het historische verloop van de behaalde resultaten vanaf 2004. Muskusrattenbeheer 1 e Halfjaar (Weken 1 t/m 24) Jaar Uren per uur Uren per km per km 2004 62.461 63.241 0,99 0,81 0,80 2005 62.523 72.005 0,87 0,92 0,80 2006 42.309 77.339 0,55 0,99 0,54 2007 39.480 76.206 0,52 0,98 0,51 2008 29.279 75.047 0,39 0,96 0,38 2009 21.922 71.553 0,31 0,92 0,28 2010 13.116 58.714 0,22 0,75 0,17 2011 8.964 66.008 0,14 0,85 0,11 2012 8.992 58.805 0,15 0,75 0,12 2013 8.496 53.560 0,16 0,69 0,11 15
Hollands Noorderkwartier Een jaar geleden moesten we constateren dat er in de Wieringermeer een hogere populatie muskusratten aanwezig was als in de meegekomen prognoses vanuit bestrijdingsorganisatie Noord Holland was voorzien. Ondertussen weten we dat het om één individueel vanggebied gaat in de Wieringermeer. Meteen zijn er extra strategische hulp en uren ingezet in dit gebied. Dit jaar zijn de bestrijders bezig met een 3 e vlakdekkende bewerking van het gebied. Deze inzet is mogelijk door extra mankracht uit verschillende rayons. Waar over de gehele organisatie een afname van uren wordt geregistreerd met gemiddeld 9%, zien we in het gebied van Hollands Noorderkwartier een toename van 8%. Het aantal vangsten daalt ondertussen weer in het specifieke gebied waarmee de situatie onder controle lijkt. In het werkgebied van Hollands Noorderkwartier liggen twee uurhokken in het kader de landelijke veldproef. In de eerste sessie van schademonitoring is succesvol samengewerkt tussen van Muskusrattenbeheer en medewerkers van Hollands Noorderkwartier. Amstel, Gooi en Vecht Het eerste half jaar van 2013 zijn de vangsten fors gedaald in het gebied van Amstel, Gooi en Vecht. Ondanks de lastige omstandigheden in dit lage poldergebied laat de veldsituatie opnieuw een rustig beeld zien. Een beeld dat ontstaan is dankzij de intensieve strategische veldaanpak. Het eerste halfjaar laat ook een daling in velduren zien. Deze daling is veroorzaakt in het eerste kwartaal. Deze daling had meerdere oorzaken. Zo maakte de winterse omstandigheden: sneeuw op ijs het speuren onmogelijk (zie ook veldresultaten eerste kwartaal). In het gebied van Amstel, Gooi en Vecht liggen twee uurhokken in de landelijke veldproef. Binnen de voorgeschreven termijn hebben medewerkers van Muskusrattenbeheer en medewerkers van Amstel, Gooi en Vecht/Waternet de eerste sessie van schademonitoring uitgevoerd. Op uitvoerend niveau is de samenwerking goed. Op beleids- en bestuursniveau moeten nog enkele hobbels worden gladgestreken. Ten gevolge hiervan heeft Amstel, Gooi en Vecht nog geen resultaten kunnen doorgegeven aan de onderzoeker/unie van Waterschappen. Rijnland De rayons Zuid-West en Rijnland Oost zijn meer evenwicht gebracht. Rijnland-Oost is van 13 aan te sturen gebieden naar 8 gegaan. Een vernieuwing in beide rayons van de teamleiders zorgt voor een nieuwe start met de nieuwe efficiëntere en eenduidige aanpak. De populatiegrootte en verspreiding in het gebied van Rijnland laten een wisselend beeld zien. Het rayon Rijnland West heeft na een kleine verhoging van vangsten in 2012 de situatie weer mooi onder controle. Over de eerste helft van het jaar is de nadruk gelegd op vlakdekkende bewerken van de gebieden waardoor de oudere dieren gevangen worden voor zij zich voortplanten.. In de rayons waar de vangsten (te) hoog zijn, is dat gerealiseerd door de inzet van collegiale hulp uit rayons van andere waterschappen! Dit is ook een van de redenen dat de velduren op gelijk niveau zijn gebleven met vorig jaar, daar waar over de gehele organisatie een gemiddelde velduren- afname te zien is van 9%. In de rayons bij Rijnland liggen ook proefuurhokken van de landelijke veldproef. De eerste sessie van schademonitoring leidde tot een succesvol samenwerking tussen medewerkers van Muskusrattenbeheer en Rijnland. In Rijnland zijn in één uurhok enkele weken muskusratten gevangen en geoormerkt als onderdeel van de Veldproef. 16
Hollands Noorderkwartier 1 e Halfjaar (Weken 1 t/m 24) Jaar Uren per uur Uren per km per km 2004 318 5.901 0,05 0,23 0,01 2005 347 6.033 0,06 0,24 0,01 2006 666 8.312 0,08 0,33 0,03 2007 330 6.787 0,05 0,27 0,01 2008 288 7.720 0,04 0,31 0,01 2009 339 7.597 0,04 0,30 0,01 2010 266 6.159 0,04 0,24 0,01 2011 304 7.440 0,04 0,29 0,01 2012 773 7.194 0,11 0,29 0,03 2013 1.078 7.768 0,14 0,31 0,04 Amstel, Gooi en Vecht 1 e Halfjaar (Weken 1 t/m 24) jaar Uren per uur Uren per km per km 2004 12.591 11.424 1,10 1,05 1,16 2005 13.873 14.427 0,96 1,33 1,28 2006 7.322 12.978 0,56 1,20 0,68 2007 4.466 13.133 0,34 1,21 0,41 2008 3.759 12.660 0,30 1,17 0,35 2009 2.906 11.280 0,26 1,04 0,27 2010 1.409 7.765 0,18 0,72 0,13 2011 1.414 11.380 0,12 1,05 0,13 2012 971 9.714 0,10 0,90 0,09 2013 620 7.422 0,08 0,69 0,06 Rijnland 1 e Halfjaar (Weken 1 t/m 24) Jaar Uren per uur Uren per km per km 2004 10.575 14.405 0,73 0,84 0,62 2005 11.250 15.138 0,74 0,89 0,66 2006 8.385 19.277 0,43 1,13 0,49 2007 4.197 16.935 0,25 0,99 0,25 2008 4.210 17.884 0,24 1,05 0,25 2009 2.890 15.954 0,18 0,93 0,17 2010 2.043 14.928 0,14 0,87 0,12 2011 1.605 15.480 0,10 0,91 0,09 2012 2.614 13.872 0,19 0,81 0,15 2013 3.179 13.879 0,23 0,81 0,19 17
Delfland De resultaten in Delfland laten een evenwichtig en stabiel beeld zien. De meeste vangsten komen uit een gebied dat afgelopen jaar maar beperkt toegankelijk was. Hierover is inmiddels gesproken met de beheerders van dit gebied. In het eerste deel van 2013 zijn met name in dat gebied veel velduren gemaakt zodat ook hier in de toekomst het gewenste lage niveau (vangsten beneden 0.15 v/km aan het eind van een jaar) bereikt kan worden. De nieuwe teamleider van het rayon Schie - en Delfland is gedurende het eerste halfjaar vanwege gezondheidsklachten ongeveer 50% beschikbaar geweest. Zijn taken zijn deels opgevangen door teamleider afkomstig uit rayon 3 en de veldcoördinator. In Delfland ligt 1 uurhok van de landelijke veldproef. Hier is inmiddels succesvol samengewerkt tussen medewerkers van Muskusrattenbeheer en medewerkers van Delfland in het kader van de eerste sessie schade-monitoring. Schieland en de Krimpenerwaard De rayon Schie en Delfland en het rayon Krimpenerwaard hebben een andere teamleider gekregen. Bij het verschuiven van de aansturing is de focus meer komen te liggen op samenwerking. Samenwerking binnen de teams door gezamenlijke velddagen, zo komt er meer efficiency op de werkvloer. Ondertussen is één doel ondertussen bereikt: vlakdekkend bewerken van alle watergangen vóór het voortplantingsseizoen. Om de deadline van 1 mei te halen heeft het rayon Krimpenerwaard zo n 500 velduren aan collegiale hulp ontvangen van buurrayon 3. De vangsten dalen ten opzichte van vorige jaar, wat wordt gezien als een positief signaal. Teamleider van het rayon Krimpenerwaard is dan ook positief over de momentele veldsituatie. Het gebied Krimpenerwaard heeft twee uurhokken in de landelijke veldproef. Er is inmiddels succesvol samengewerkt tussen medewerkers van Muskusrattenbeheer en medewerkers van Schieland en Krimpenerwaard tijdens de eerste sessie schademonitoring. De Stichtse Rijnlanden De rayons 2, 3 en 5 vormen samen het werkgebied van De Stichtse Rijnlanden. De voordurende daling van vangsten en indirect ook de velduren wordt voornamelijk veroorzaakt door blijven investeren in intensieve strategische veldaanpak. De rayons 2 en 3 zijn zeer goed op orde. Beide rayons springen regelmatig bij in gebieden waar nog een (te) hoge populatie is, met name in gebieden gelegen in de andere waterschappen. Rayon 5 heeft zelf nog een relatief hoge populatie, maar laat al meerder jaren een dalende vangstlijn zien van zo n 30 %.Het relatief hoge percentage afname velduren komt deels door de inzet van velduren bij collega s in andere rayons. Daarnaast is 2 fte piekinzet afgebouwd Het gebied van de Stichtse Rijnlanden heeft relatief veel uurhokken in de landelijke veldproef. Het totale gaat om bijna de heft van het gebied. In een uurhok zijn gedurende enkele weken muskusratten gevangen en geoormerkt in het kader van de Veldproef. De eerste sessie van schademonitoring heeft in goede samenwerking met HDSR plaatsgevonden 18
Delfland 1 e Halfjaar (Weken 1 t/m 24) Jaar Uren per uur Uren per km per km 2004 908 2.606 0,35 0,48 0,17 2005 839 3.330 0,25 0,62 0,16 2006 1.137 3.902 0,29 0,73 0,21 2007 511 3.609 0,14 0,67 0,09 2008 245 2.953 0,08 0,55 0,05 2009 278 3.573 0,08 0,66 0,05 2010 380 3.658 0,10 0,68 0,07 2011 129 3.411 0,04 0,63 0,02 2012 272 3.233 0,08 0,60 0,05 2013 248 3.056 0,08 0,57 0,05 Schieland en de Krimpenerwaard 1 e Halfjaar (Weken 1 t/m 24) Jaar Uren per uur Uren per km per km 2004 25.129 12.556 2,00 1,60 3,20 2005 18.815 15.241 1,23 1,94 2,39 2006 6.403 12.749 0,50 1,62 0,81 2007 3.280 10.857 0,30 1,38 0,42 2008 3.144 11.614 0,27 1,48 0,40 2009 3.405 11.563 0,29 1,47 0,43 2010 3.115 9.679 0,32 1,23 0,40 2011 1.959 10.937 0,18 1,39 0,25 2012 1.777 8.903 0,20 1,13 0,23 2013 1.440 8.554 0,17 1,09 0,18 De Stichtse Rijnlanden 1 e Halfjaar (Weken 1 t/m 24) Jaar Uren per uur Uren per km per km 2004 12.940 16.351 0,79 1,39 1,10 2005 17.399 17.837 0,98 1,52 1,48 2006 18.396 20.123 0,91 1,71 1,57 2007 26.696 24.886 1,07 2,12 2,27 2008 17.633 22.216 0,79 1,89 1,50 2009 12.104 21.587 0,56 1,84 1,03 2010 5.903 16.528 0,36 1,41 0,50 2011 3.553 17.362 0,20 1,48 0,30 2012 2.588 15.910 0,16 1,35 0,22 2013 1.935 12.922 0,15 1,10 0,16 19
Jaaroverzicht 2012 20