BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN Gerrit Schuermans voor alle leraren 1 Nieuwe leerplannen (nieuw) De definitieve versies van alle leerplannen kun je raadplegen op en/of downloaden van de website www.vvkso.be ; > Leerplannen > Leerplannen in voege. De nieuwe leerplannen staan vetjes gedrukt en kun je herkennen aan het nummer 2012/0. De leerplannen die vanaf september 2012 van toepassing worden, kun je ook terugvinden op de website www.vvkso.be onder de rubriek > nieuwe leerplannen 2012-2013. Leerplannen biologie in de tweede graad TSO Vanaf 1 september 2012 worden de volgende leerplannen gevolgd in de tweede graad Techniek-wetenschappen en Biotechnische wetenschappen. Belangrijke verandering in de nieuwe leerplannen is dat theorie en labo geïntegreerd zijn in eenzelfde leerplan. Techniek-wetenschappen: Tweede graad, eerste leerjaar Tweede graad, tweede leerjaar Leerplannummer D/2012/085 Leerplannummer D/2001/009 Biotechnische wetenschappen: Tweede graad, eerste leerjaar Tweede graad, tweede leerjaar Leerplannummer D/2012/084 Leerplannummer D/2001/035 Leerplannen biologie in de tweede graad ASO Vanaf 1 september 2012 worden de volgende leerplannen gevolgd in de tweede graad ASO: Tweede graad, eerste leerjaar (1 lestijd) Tweede graad, eerste leerjaar (2 lestijden) Tweede graad, tweede leerjaar (1 lestijd) Tweede graad, tweede leerjaar (2 lestijden) Leerplannummer D/2012/003 Leerplannummer D/2012/004 Leerplannummer D/2006/016 Leerplannummer D/2006/017 Leerplannen chemie in de tweede graad TSO Vanaf 1 september 2012 worden de volgende leerplannen gevolgd in de tweede graad Techniek-wetenschappen en Biotechnische wetenschappen. Belangrijke verandering in de nieuwe leerplannen is dat theorie en labo geïntegreerd zijn in eenzelfde leerplan. Tweede graad, eerste leerjaar Tweede graad, tweede leerjaar Leerplannummer D/2012/086 Leerplannummer D/2001/028 DM oktober 2012 Biologie, chemie en natuurwetenschappen pagina 1
Leerplannen chemie in de derde graad TSO In de studierichting Industriële wetenschappen geldt sedert 1 september 2009 het leerplan TV Toegepaste chemie D/2009/7841/035. Leerplannen chemie in de tweede graad ASO Vanaf 1 september 2012 worden de volgende leerplannen gevolgd in de tweede graad ASO: Tweede graad, eerste leerjaar (1 lestijd) Tweede graad, eerste leerjaar (2 lestijden) Tweede graad, tweede leerjaar Leerplannummer D/2012/005 Leerplannummer D/2012/063 Leerplannummer D/2006/039 2 Nascholingen (herhaling en aanvulling) PEDIC Voor dit schooljaar zijn tal van nascholingen wetenschappen in samenwerking met PEDIC gepland. Hieronder vind je een bondig overzicht van de nascholingen. Meer informatie over de inhoud, doelgroep en inschrijvingsmodaliteiten kun je vinden op de website van PEDIC (www.pedic.be) (kies achtereenvolgens: Aanbod SO en BUSO en Nascholingsbrochure Secundair ). - 6 oktober 2012: Eenvoudige proeven rond alledaagse producten (codenummer: PN199SO/12-13) Inschrijven kan via: http://www.pedic.be/index.php?f=individugericht Tijdens drie opeenvolgende sessies worden de volgende thema s aan de hand van demonstratieproeven geïllustreerd: Chemie en kunststoffen ; Chemie en voeding ; Chemie en verzorging en cosmetica. De getoonde proefjes kun je als leerkracht verder uitwerken als demo- of als leerlingenproef tijdens de lessen chemie of natuurwetenschappen. Dit is een herhaling van de succesvolle nascholing die vorig schooljaar plaats vond in West-Vlaanderen. Deze nascholing vindt plaats op zaterdagvoormiddag in het instituut Mariagaard te Wetteren! - 21 november 2012: Wetgeving, inventarisatie en etikettering van chemicaliën in schoollabo s (codenummer: PN198SO/12-13) Tijdens deze nascholing krijg je informatie over de mogelijkheden van de laatste versie van de databank gevaarlijke stoffen (www.gevaarlijkestoffen.be). Je zult de databank leren gebruiken als inventaris en kunnen aanpassen aan de situatie van je school. Ook het programma om zelf etiketten voor chemische producten aan te maken, zal toegelicht worden. Er zullen toepassingen voorzien zijn waarmee je de verschillende mogelijkheden van het programma kunt inoefenen. Je krijgt ook informatie over de nieuwe wetgeving voor chemicaliën (GHS) en de implementatie ervan in schoollabo's. Inschrijven kan via: http://www.pedic.be/index.php?f=individugericht DM oktober 2012 Biologie, chemie en natuurwetenschappen pagina 2
- 6 februari 2013: 2-jaarlijkse Wetenschappen-Wiskunde dag in KAHO Sint- Lieven, Campus Dirk Martens Aalst. Meer informatie volgt in de Mededelingen van november. - 24 april 2013: Chemsketch (codenummer: PN197SO/12-13) Inschrijven kan via: http://www.pedic.be/index.php?f=individugericht Arteveldehogeschool (nieuwe data!) De Arteveldehogeschool organiseert de navorming Onderzoekscompetent in de klas. Tijdens deze navorming zal men het abstracte concept onderzoekscompetentie vertalen naar praktische hulpmiddelen voor de leerkrachten wetenschappen en hun klaspraktijk. Er zijn twee halve dagen gepland voor de sessies: 13 november (14u- 17u) en 6 december (14u-17u). Voor meer info: https://plateaugroep.posterous.com/ en kies Opleiding Onderzoekscompetentie in de klas CNO DE onderstaande tabel geeft een overzicht van de nascholingen chemie in het CNO van de Universiteit Antwerpen: zie http://www.ua.ac.be/cno Titel Datum Attractieve chemielessen met de PC: hoe begin ik eraan? 17/10/2012 Zelfstandig inoefenen van demoproeven en leerlingenpractica chemie 2de graad deel I Zelfstandig inoefenen van demoproeven en leerlingenpractica chemie 2de graad deel II 10/10/2012 24/10/2012 Het verschijnsel wetenschap 07/11/2012 3 Vlaams Congres voor Leraren Wetenschappen (herhaling) Op zaterdag 17 november 2012 vindt het 18de Vlaams Congres voor Leraren Wetenschappen plaats in de gebouwen van de UHasselt, campus Diepenbeek. Vanaf 1 september vind je op de website www.congreswetenschappen.be het congresprogramma en alle verdere informatie. De inschrijving gebeurt uitsluitend elektronisch. Leden van VeLeWe kunnen zich vanaf 5 september inschrijven via de website www.congreswetenschappen.be en genieten tijdelijk van een voorinschrijvingsrecht. De website wordt afgesloten op 16 oktober. 4 Vlaamse Wetenschapsweek (herhaling) Van 19 tot en met 23 november 2012 vindt de tiende editie plaats van de Vlaamse Wetenschapsweek, georganiseerd door het departement Economie, Wetenschap en Innovatie van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Dit tweejaarlijkse gebeuren vormt het uitgelezen forum om de wetenschappen in al zijn verscheidenheid DM oktober 2012 Biologie, chemie en natuurwetenschappen pagina 3
in de kijker te zetten en jong en oud warm te maken voor wetenschappen. Het aanbod is te vinden op de website http://www.wetenschapsweek.be/. 5 Olympiades wetenschappen 2012-2013 (herhaling) De onderstaande tabel geeft een overzicht van de belangrijke data voor de Olympiades wetenschappen voor het schooljaar 2012-2013. Zie ook: http://zeus.chem.kuleuven.be/olympiade. Eerste ronde Tweede ronde Finale JON 24/04/2013 08/05/2013 VBO 23/01/2013 13/03/2013 27/04/2013 VCO 14/11/2012 22/02/2013 27/04/2013 VFO 30/01/2013 27/02/2013 27/04/2013 6 Wedstrijden (herhaling) - Eurekas 2013 De wedstrijd Eurekas staat open voor jongeren tussen 12 en 18 jaar, ongeacht de studiekeuze. De proeven worden in acht verschillende categorieën ingedeeld en worden beoordeeld door een regionale jury. Ook kunnen de deelnemers zelf stemmen via de website. De proeven die door de regionale jury verkozen worden, gaan door naar de regionale finales (per provincie) aan een hogeschool of universiteit. De regionale winnaars stromen door naar de finale waar ze het tegen elkaar opnemen voor de eindoverwinning. Meer weten over Eurekas of zelf met je leerlingen deelnemen? Kijk op www.eurekas.be voor meer info! - Wedstrijd EUSO - European Union Science Olympiad Heb je leerlingen die op 1 januari 2013 nog geen 17 jaar zijn en die een boontje hebben voor wetenschappen? Laat hen op 17 oktober 2012 om 15.00u. deelnemen aan de selectieproef voor de European Union Science Olympiad 2013 (EUSO). Deze proef vindt plaats in Antwerpen, Brussel, Hasselt, Gent en Kortrijk (de kandidaten kiezen de stad die hen het beste schikt). Vlaanderen mag 3 laureaten zenden naar de finale van deze wetenschapsolympiade, die plaatsvindt van 17 t.e.m. 25 maart 2013 in Luxemburg. Voor alle verdere informatie en online inschrijving kun je terecht op de website http://www.euso.be/. Inschrijven kan vanaf 1 september 2012 tot en met 10 oktober 2012. Deelname is gratis. 7 Techniek en wetenschap (nieuw) RVO-society wil bij jongeren de interesse stimuleren voor techniek en wetenschap. Techniek en wetenschappen zijn relevant voor onze samenleving en hebben altijd ingespeeld op maatschappelijke uitdagingen. De noden van de samenleving veranderen echter voortdurend en de nood aan een duurzame wereld is groot. RVO-society wil leerkrachten hierbij ondersteunen. DM oktober 2012 Biologie, chemie en natuurwetenschappen pagina 4
Voor het nieuw educatief aanbod kan je terecht op: http://www.rvosociety.be/nl/onderwijs 8 Oproep verzamelen bronnenmateriaal en websites (herhaling) Tijdens een nascholing vroeg een leerkracht of het mogelijk was om bronnenmateriaal en interessante websites i.v.m. wetenschappen die voor de lessen bruikbaar zijn, te bundelen. Op de website van de diocesane pedagogische begeleiding () vind je in de rubriek websites een uitgebreide lijst met interessante websites voor de vakken biologie en chemie. (kies in het menu achtereenvolgens: Diocesane Pedagogische Begeleiding (DPB) > Sec. Ond. > vakgebieden > Bio Che Natuurwet > websites). Er werd ook de vraag gesteld of het mogelijk was om die lijst continu te updaten en aan te vullen met nieuw materiaal. Dit is uiteraard mogelijk. Leerkrachten die nieuwe, interessante websites i.v.m. biologie, chemie of natuurwetenschappen kennen en gebruiken mogen de weblinks aan mij bezorgen (gerrit.schuermans@vsko.be). Ik voeg ze dan toe aan de lijst. Alvast bedankt voor de medewerking! 9 Workshop Ontdekkend en onderzoekend leren wetenschappen (herhaling) Het aanbrengen van de onderzoekscompetentie is belangrijk in de lessen wetenschappen. Het is niet het zoveelste extra maar een kerntaak en wordt daarom ook centraal gesteld bij allerlei evaluaties van het onderwijsgebeuren. Het abstracte concept onderzoekscompetentie wordt tijdens deze nascholing vertaald naar praktische hulpmiddelen voor de leerkrachten biologie, chemie en fysica 2de en 3de graad en hun klaspraktijk op dinsdag 16 oktober van 9.30 u. tot 16.00 u. Voor meer informatie en inschrijving: zie website Technopolis: http://www.technopolis.be/nl/?n=3&e=45&ref_id=203 voor de leraren Biologie / Natuurwetenschappen 10 Aan de slag met biotechniek (nieuw) Op 23 juni 2012 vond de biotechdag plaats. Naar aanleiding daarvan werden enkele lestips verzameld die je kunt vinden op: http://biotechdag.be/jongeren 11 Informatie over gehoorschade bij jongeren (nieuw) Aansluitend bij de leerplandoelstelling B14 van het leerplan 2012/004 en 2012/003 over het gehoor is er op de website http://www.lne.be/campagnes/help-ze-niet-naarde-tuut veel informatie te vinden over oorzaken en gevolgen van gehoorschade bij jongeren. DM oktober 2012 Biologie, chemie en natuurwetenschappen pagina 5
12 Didactische paketten gezondheidsbeleid (nieuw) Zowel voor het organiseren van een gezondheidsbeleid als het bereiken van de vakoverschrijdende eindtermen reiken de didactische pakketten van De Sleutel (Jozef Guislainstraat 43a te Gent) handvaten aan. Om leerkrachten te bekwamen in het gebruik van deze pakketten, geven we in de loop van het komende schooljaar acht open trainingsdagen. Voor meer info: www.desleutel.be 13 Herneming I2O - ICT-integratie in Natuurwetenschappen eerste graad (herhaling) Dit schooljaar startte het VVKSO, in opvolging van de nascholingen m.b.t. het nieuwe leerplan NW met een nieuw project: I2O - ICT-integratie in NW eerste graad. Het werden praktische ICT- nascholingen, onder leiding van Catherine Van Nevel en Ria Rombouts. Het efficiënter realiseren van de doelstellingen, met leerwinst voor de leerlingen, stond hierbij centraal. Om collega s die het voorbije schooljaar niet meer konden aansluiten tegemoet te komen, worden de sessies hernomen. Vermits er vooral laagdrempelige en eenvoudige toepassingen aan bod komen, hoef je zeker geen ICT-deskundige te zijn. Ook wanneer jouw lokaal slechts een beperkt aantal computers heeft, kun je met deze nascholingen aan de slag. De sessies vinden plaats op de onderstaande data, tijdens de voormiddag van 9 u-12 u en in de namiddag van 13.30 u-16.30 u. Herhaling I2O Locatie S1 S2 S3 S4 Oostakker EDUGO DI 16/10/2012 VM WO 21/11/2012 NM DI 29/01/2012 VM WO 24/04/2013 NM Inschrijven kan met de schoolcode op www.nascholing.be (aanbod>secundair onderwijs>ict>i2o) Voor meer info kun je terecht bij catherine.vannevel@vsko.be of bij ria.rombouts@vsko.be 14 Waardevolle websites (herhaling + aanvulling) - Op de website van Bart Bossuyt http://www.begeleidzelfstandigleren.com vind je mooi interactief materiaal over o.a. het oog, de conductoren en een project rond water. - De website Human Anatomy Online Learning Center, http://highered.mcgrawhill.com/sites/0072495855/student_view0/ biedt heel mooi materiaal (o.a. animaties) aan dat in de lessen biologie (vnl. in de derde graad), kan gebruikt worden. Een voorbeeld van zo n animatie over enzymwerking: http://highered.mcgrawhill.com/sites/0072495855/student_view0/chapter2/animation how_enzymes_wo rk.html DM oktober 2012 Biologie, chemie en natuurwetenschappen pagina 6
15 Wetenschapsvoorlichtingsprojecten (herhaling) Van september 2012 t.e.m. mei 2003 organiseert KATHO campus Roeselare twee wetenschapsvoorlichtingsprojecten voor de derde graad. In het project Homo sapiens worden experimenten in biotechnologie, evolutie, PCR en genetische verwantschap, mutaties en paleontologie gedaan. In het project Foodlab wordt de voeding onder de loep genomen: er worden experimenten in verband met voeding, biotechnologie, chemie uitgevoerd en er wordt aandacht besteed aan micro-organismen en voedselveiligheid. In beide projecten worden de leerlingen actief betrokken in verschillende experimenten. Voor meer informatie: http://www.katho.be/hivb/wetenschapsvoorlichting voor de leraren Chemie/Natuurwetenschappen 16 Lesmateriaal en ruime informatie over kunststoffen (nieuw) De onderstaande links brengen je zonder enige drempel naar een enorme digitale informatiebron in verband met de wetenschappen en de technieken rond kunststoffen. Ook de recyclage en de milieuaspecten van kunststoffen worden er uitgebreid behandeld: http://kik-ov.webs.com/producten.htm en kies hier voor Documenten en/of Templates: voor je lessen door jezelf in te vullen - http://www.ond.vlaanderen.be/dbo/projecten/projecten_kik-ov.htm Kies ook hier voor Documenten Alle informatie is gratis en onbeperkt downloadbaar. De aangegeven websites vooral deze van Onderwijs en Vorming, zijn veilig voor gebruik. Heb je de KIK-OV-Koffer gemist? Geen probleem: je kunt snel een koffer samenstellen. In het filmpje van onderstaande link KIK-OV-Gold zie je hoe dat kan. http://www.youtube.com/watch?v=3giookkjqke 17 Nieuwe update databank Gevaarlijke stoffen (herhaling) Dhr. Marc Verhaeghe, ontwerper en beheerder van de databank www.gevaarlijkestoffen.be meldt dat er een aantal aanpassingen zijn gebeurd aan de databank. Voortaan kan elke gebruiker zelf een mengsel van stoffen opgeven en hiervan de etiketgegevens laten berekenen. Van de meeste stoffen waren al etiketgegevens voor verschillende concentratiebereiken beschikbaar maar het onderdeel om dit zelf te bepalen is nu ook volledig actief. DM oktober 2012 Biologie, chemie en natuurwetenschappen pagina 7
Inventaris- en stofgegevens kunnen met een wachtwoord beveiligd worden. Dit is handig als bijvoorbeeld ook leerlingen op school toegang hebben tot de databank. Verder zijn een aantal gemelde programmafouten gecorrigeerd. 18 Workshop Ontdekkend en onderzoekend leren chemie (herhaling) De natuurwetenschappelijke onderzoeksmethode toepassen in experimenten: hoe realiseer je dat met leerlingen van de tweede graad? Hoe kun je Onderzoekend leren en leren onderzoeken integreren in de dagelijkse lespraktijk? Bestaan er inspirerende en haalbare practicumvoorbeelden van experimenterend onderzoeken? De antwoorden op deze vragen komen aan bod tijdens een actieve praktijksessie Ontdekkend en onderzoekend leren voor leraren chemie tweede graad op woensdagnamiddag 7 november aanstaande van 14.00 u. tot 17.00 u., georganiseerd door Technopolis. Voor meer informatie en inschrijving: zie http://www.technopolis.be/nl/?n=3&e=45&s=423. 19 Cd-rom Bouwstenen 2012 All-Chemie (herhaling) Mogelijk zijn sommige leraren geïnteresseerd in de cd-rom met de beschrijving van de experimenten en bijbehorend bruikbaar lesmateriaal, aangeboden tijdens de Bouwstenen 2012 op 28 augustus 2012 met als thema All-Chemie. Inhoudelijke informatie en de bestelbon voor deze cd-rom zijn te vinden op de website http://www.chem.kuleuven.be/aloch/ bij Info leraren. Mail de ingevulde bestelbon naar vsc@avl.kuleuven.be of stuur de nodige gegevens naar: LUCON, Charles Deberiotstraat 36 bus 5208, 3000 Leuven. Een factuur wordt bezorgd samen met de bestelde cd-rom(s). 20 Gevarenlogo s en etiketten volgens het GHS systeem (herhaling) Nieuwe etiketten Lector Paul Degreef en enkele studenten van de lerarenopleiding chemie van de KU Leuven hebben ontwerpen van etiketten volgens het GHS-systeem aangemaakt. Voor een zeer groot aantal producten zijn deze etiketten vanaf begin september te downloaden van de website http://www.chem.kuleuven.be/aloch/, zodat scholen hiervan kunnen gebruikmaken. Wie zelf nieuwe etiketten wil aanmaken op basis van de Databank Gevaarlijke stoffen kan gebruik maken van de handleiding hiertoe opgesteld door de heer Paul Degreef, waarvoor veel dank aan hem. De handleiding staat op elov. Je kunt ernaar toe via http://elov.vvkso.be, dan rechtsboven tabblad 'Info' aanklikken, daarna in het scherm Voorbeelden naar 'Vakcommunity begeleiding chemie' scrollen. In de rubriek Veiligheid staat het document bij Etikettering, gevarenlogo s, P- en H-zinnen. Indien je met Office 2007 problemen ondervindt om etiketten af te drukken, kan het probleem opgelost worden door het servicepack 3 te installeren. Brochure Chemicaliën op School DM oktober 2012 Biologie, chemie en natuurwetenschappen pagina 8
De meest actuele versie van de COS-brochure is downloadbaar van http://www.chem.kuleuven.be/aloch/ bij Lesmateriaal. Deze brochure geeft nuttige adviezen in verband met gebruik, opslag en verwijdering van chemische stoffen. Nieuwe gevarenlogo s De oude gevarenlogo s staan nog op heel veel producten, ook die van dagelijkse stoffen in de supermarkt. De nieuwe gevarenlogo s worden sedert kort op de etiketten van nieuwe producten gebruikt. In deze overgangsperiode is het nuttig en zinvol beide versies aan de leerlingen kenbaar te maken en in de vaklokalen naast elkaar op een poster uit te hangen. Een vergelijkend overzicht van de oude en nieuwe gevarenlogo s is te vinden op elov. Je kunt ernaar toe via http://elov.vvkso.be, dan rechtsboven tabblad 'Info' aanklikken, daarna in het scherm Voorbeelden naar 'Vakcommunity begeleiding chemie' scrollen. In de rubriek Veiligheid staat het document Gevarenlogo s oud en nieuw bij Veiligheid: etikettering, gevarenlogo s, P- en H- zinnen. Verder staan er een mooi overzicht van alle veiligheidspictogrammen, ons ter beschikking gesteld door het Sint-Guido-Instituut te Anderlecht, alsook een document, opgesteld door Marc Verhaeghe: CLP-GHS etiketgegevens waarin de vertaling van de P(recaution)- en H(azards)-zinnen. Voor de concrete nummers horend bij een welbepaald product wordt verwezen naar de externe databanken via http://www.gevaarlijkestoffen.be/ of naar wikipedia. 21 Interessante websites (herhaling) De verzameling websites samengesteld door begeleiders en leraren chemie voor 1 september 2012 is te vinden op elov. Ga naar: http://elov.vvkso.be/ > info > Voorbeelden > Vakcommunity begeleiding chemie > websites. Vraagt de computer naar je username, druk dan gewoon op cancel. Tijdens het lopende schooljaar worden in de maandberichten telkens de nieuwe meldingen opgenomen en aangevuld. 22 Interessant boek (herhaling) Stap voor stap naar onderzoek in de chemie ondersteunt leerlingen in hun groei naar de onderzoekscompetentie wetenschappen. Leerlingen van de tweede en derde graad krijgen toelichting bij de verschillende stappen van een natuurwetenschappelijk onderzoek. Deze labogids is gelijktijdig een naslagwerk voor leerlingen uit de wetenschappelijke studierichtingen ASO en TSO bij de onderzoeksopdrachten natuurwetenschappen in het algemeen en bij concrete onderzoeksopdrachten chemie in het bijzonder. De inhoud biedt eveneens ondersteuning aan leerlingen uit nietwetenschappelijke studierichtingen bij het uitvoeren van experimenten chemie en aan leraren chemie bij de voorbereiding van demoproeven en leerlingenpractica. Dit boekje verschijnt begin september 2012 bij Uitgeverij De Boeck (ISBN 978 90 455 4252 2). 23 Databank toetsvragen chemie (herhaling) Op vraag vanuit het werkveld en naar analogie met natuurwetenschappen in de eerste graad willen wij samen met jullie een databank met evaluatievragen chemie aanleggen. Wie toetsvragen wil delen met collega s, mag die mailen naar DM oktober 2012 Biologie, chemie en natuurwetenschappen pagina 9
brenda.vermaelen@vsko.be. Vermeld bij de vraag de graad en de leerplandoelstelling(en). We maken per graad en per leerplandoelstelling een bestand aan. Dan is er volgend schooljaar een uitgebreide toetsvragenbank. Enkel wie vragen levert, krijgt toegang tot een speciale dropbox Evalueren in Chemie en kan daar alle andere vragen bekijken en downloaden. DM oktober 2012 Biologie, chemie en natuurwetenschappen pagina 10